2. W “Krainie Orlich Gniazd”

Wyżyna Krakowsko‑Częstochowska jest regionem szczególnym pod względem krajobrazowym. Nigdzie indziej w Polsce nie spotkasz tak specyficznego i zarazem malowniczego krajobrazu tworzonego przez wyrastające z podłoża białe skały, na szczytach których przed wiekami ulokowano zamki – „Orle Gniazda”, doliny rzeczne, mozaikę lasów, pól i łąk, pośród których rozsiane są budynki z kamienia.

R1a8B1rMVEtdD

Zdjęcie przedstawia ruiny zamku. Pozostałości wież i murów budowli. Na szczycie zawieszona flaga Polski. Obok skały wapienne pokryte porostami.

Położenie Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej

Wyżyna Krakowsko‑Częstochowska, zwana niekiedy Jurą Krakowską, leży we wschodniej części Wyżyny Śląsko‑Krakowskiej. Rozciąga się od Krakowa w kierunku północno‑zachodnim do Częstochowy na długości około 80 km. Teren wznosi się na wysokość około 300 m n.p.m. w części wschodniej, do około 500 m w części południowej. Kulminację terenu stanowi Góra Janowskiego (Góra Zamkowa) w rejonie Ogrodzieńca o wysokości 515,5 m n.p.m. Niewiele niższe są Grodzisko (512,8 m n.p.m.), Wielka Skała (512,8 m n.p.m.) i Kapucyn (502 m n.p.m.).

RRM5UZTNX677M

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Polski. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Na północy przeważają obszary w kolorze zielonym przechodzące ku południowi w kolor żółty i pomarańczowy aż do czerwonego. Morza zaznaczono kolorem niebieskim . Na mapie opisano nazwy półwyspów, wysp, głównych nizin, wyżyn i pasm górskich, morza, zatok, zalewów, rzek i jezior. Na obszarze morza w wybranych miejscach opisano głębokości. Oznaczono białymi kropkami i opisano główne miasta, stolicę – Warszawę wyróżniono czerwoną kropką. Berlin i Pragę, będące stolicami państw sąsiadujących z Polską również oznaczono w ten sposób. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Różową wstążką oznaczono granice państw. Kolorem czerwonym opisano państwa sąsiadujące z Polską. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień. Po prawej stronie mapy na górze w legendzie umieszczono prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielono na dwadzieścia trzy części. U góry – czerwony i ciemnopomarańczowy, dalej pomarańczowy, jasnopomarańczowy i żółty, jasnozielony i ciemnozielony, kolejno jasnoniebieski do ciemnoniebieskiego. Opisano poziomice od zero metrów (poziom morza) do dwóch tysięcy metrów powyżej poziomu morza – w obrębie kolorów zielonych co dwadzieścia pięć metrów, w obrębie kolorów żółtych co pięćdziesiąt metrów, w obrębie kolorów pomarańczowych co sto, dwieście, trzysta i pięćset metrów. W obrębie kolorów czerwonych opisano poziomice tysiąc pięćset metrów nad poziomem morza i dwa tysiące metrów nad poziomem morza. Na dole paska odcieniami koloru niebieskiego oznaczono głębokości mórz: dziesięć metrów poniżej poziomu morza, dwadzieścia pięć metrów poniżej poziomu morza, pięćdziesiąt metrów poniżej poziomu morza, sto metrów poniżej poziomu morza. Po lewej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie. Miasta oznaczono białą kropką, stolice – czerwoną kropką, granice państw – różową wstążką. Rzeki to niebieskie linie, teren podmokły – niebieskie kreskowanie, szczyty to czarne kropki opisane wysokością

Wyżyna Krakowsko‑Częstochowska - mapa interaktywna

Środowisko Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej

Krajobraz Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej różni się od terenów otaczających. O jego cechach decydują przede wszystkim występujące w podłożu wapienne skały. Powstały one na skutek nagromadzenia szczątków zwierzęcych, czasem także roślinnych, na dnie morza pokrywającego w dalekiej przeszłości dzisiejszy obszar Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej. Ich skamieniałe szczątki (czyli skamieniałości) i odciski można dziś znaleźć na skałach.

Skały budujące Wyżynę Krakowsko‑Częstochowską – galeria zdjęć

Skały wapienne występujące na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej

Skały wapienne występujące na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej

RC3RFVosbjE52

Fotografia przedstawia fragment skały wapiennej występującej na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej. Ostro zakończony, nieoszlifowany, surowy kamień w kolorze beżowo‑szarym ma na sobie odciśniętą fakturę nieznanej materii – być może to muszla o regularnych wąskich wyżłobieniach. Tło jest czarne.

Kolejne skały wapienne występujące na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej

Kolejne skały wapienne występujące na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej

R1Tqlp3FrN3wY

Fotografia przedstawia fragment skały wapiennej występującej na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej. Skała ma w miarę regularny, owalny kształt i kolor szaro‑beżowo‑brązowy. Ma raczej porowatą powierzchnię, na której widoczne są niewielkie, czarne fragment muszli wtopione w nią.

Na skałach wapiennych wykształciły się żyzne gleby o dużej zawartości próchnicy. Zawierają one jednak odłamki skał o różnej wielkości, co utrudnia ich uprawę.

Cechą charakterystyczną krajobrazu Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej są wznoszące się ponad powierzchnię terenu na wysokość do kilkudziesięciu metrów ponad powierzchnię terenu białe, zbudowane z wapienia skały i skałki (zwane ostańcami), głazy oraz liczne jaskinie, w których występują różnorodne, fantazyjne formy. Wędrując korytarzami jaskiń możemy oglądać m.in.: stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, kurtyny skalne i in.  Na powierzchni ziemi występują obniżenia przyjmujące formę żłobków, lejków, kotłów i in. Liczne są głębokie doliny, parowy i wąwozy. Wszystkie te formy powstały na skutek rozpuszczania wapiennej skały przez wodę. Ten proces nazywany jest krasowieniemkrasowienie (procesy krasowe)krasowieniem skał, a jego efektem jest rzeźba krasowa i krajobraz krasowy. Procesy te poznasz dokładniej w dalszych latach nauki geografii.

Wapienny krajobraz Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej  często określany jest nazwą „krajobraz jurajski”. Nazwa ta pochodzi od geologicznego okresu jurajskiego, który trwał około 56 milionów lat temu. 

Formy skalne na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej – galeria zdjęć

Ostaniec skalny – izolowane wyniesienia i skałki wapienne, przyjmujące kształt maczug, iglic, baszt o wysokości kilkunastu, kilkudziesięciu metrów.

Ostaniec skalny – izolowane wyniesienia i skałki wapienne, przyjmujące kształt maczug, iglic, baszt o wysokości kilkunastu, kilkudziesięciu metrów.

R1OFlzH8sJSDO

Fotografia przedstawia ostańca krasowego. To skalne wyniesienie w kolorze szarym i ciemnoszarym usytuowane na górzystym terenie, wyraźnie na wzniesieniu. W tle pogodne, niebieskie niebo z pojedynczymi chmurami.

RUkqcDkLoFY2B

Zdjęcie przedstawia wysoką, pionową skałę wapienną o wysokości kilkudziesięciu metrów przypominająca maczugę, lekko rozszerzająca się ku górze.

Żłobki krasowe – bruzdy i obniżenia powstałe na nachylonych powierzchniach skały. Mogą mieć różne wymiary – od kilku centymetrów do kilkunastu metrów szerokości i głębokości.

Żłobki krasowe – bruzdy i obniżenia powstałe na nachylonych powierzchniach skały. Mogą mieć różne wymiary – od kilku centymetrów do kilkunastu metrów szerokości i głębokości.

RSzNHu26hBfkY

Fotografia przedstawia żłobki krasowe. Na ciemnoszarej skale widoczne są dość regularne bruzdy i wyżłobienia. W tle niebieskie niebo przysłonięte drzewami i krzewami.

Jaskinia (grota) – naturalna pusta przestrzeń w skale. W dalekiej przeszłości jaskinie stanowiły naturalne schronienie dla ludzi.

Jaskinia (grota) – naturalna pusta przestrzeń w skale. W dalekiej przeszłości jaskinie stanowiły naturalne schronienie dla ludzi.

R1OLu1RURPtMw

Fotografia przedstawia grotę, do której prowadzi ścieżka, wzdłuż której są szaro‑zielonkawe skały pokryte bruzdami i szczelinami.

Komin jaskiniowy – pionowy korytarz rozszerzający się wraz z głębokością.

Komin jaskiniowy – pionowy korytarz rozszerzający się wraz z głębokością.

R1PJWxR94UoMs

Fotografia przedstawia komin jaskiniowy w Studnisku Mirowskim. Ilustracja ukazuje wnętrze komina o owalnym kształcie. Ściany komina są pokryte ospą krasową oraz delikatną roślinnością.

Wąwóz – rodzaj głębokiej, suchej doliny, którą woda płynie po dużych opadach, charakteryzującej się stromymi zboczami oraz wąskim i płaskim dnem.

Wąwóz – rodzaj głębokiej, suchej doliny, którą woda płynie po dużych opadach, charakteryzującej się stromymi zboczami oraz wąskim i płaskim dnem.

RBCxariKJxodF

Fotografia przedstawia wąwóz na terenie zalesionym. Obniżony teren pokryty liśćmi.

Na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej odkryto około 1500 jaskiń i nadal odnajdywane są kolejne. Większość z nich ma niewielkie rozmiary, natomiast jaskiń o długości ponad 40 m jest około 150. Do największych należą:

• Jaskinia Wierna – 1027 m długości i 30 m głębokości,

• Jaskinia Wierzchowska Górna – 975 m długości i 25 m głębokości,

• Smocza Jama – 230 m długości i 15 m głębokości,

• Jaskinia Ciemna – 209 m długości i 15 m głębokości,

• Jaskinia Łokietka – 320 m długości i 7 m głębokości,

• Jaskinia Mamutowa (Jaskinia Wierzchowska Dolna) – 326 m długości i 25 m głębokości,

Formy naciekowe we wnętrzu jaskini – grafika interaktywna

Na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej znajdują się źródła wielu rzek, w tym m.in. Warty, Czarnej Przemszy, Białej Przemszy, Pilicy, Szreniawy, Prądnika i in. Występowanie wapiennych skał ma również wpływ na wody, powierzchniowe i podziemne. Wody opadowe łatwo wsiąkają w spękane, porowate skały. Liczba rzek i potoków jest więc niewielka, a niektóre doliny są suche – woda płynie nimi tylko po większych opadach. Niektóre cieki wpływają pod powierzchnię terenu (miejsce to nazywane jest ponoremponorponorem), płyną pod ziemią w korytarzach wydrążonych przez wodę w wapiennych skałach i wypływają na powierzchnię tworząc obfite w wodę źródła tzw. wywierzyska, które dają początek rzekom.

RJtVu6J7tt3I0

Zdjęcie przedstawia wywierzysko znajdujące się w lekkim zagłębieniu terenu. Wypływa z niego woda, na fotografii miejsce to przypomina kałużę lub fragment małego strumyka. Dookoła teren porośnięty trawą, na drugim planie zbocze z wystającymi z niego białymi, wapiennymi skałami. Na szczycie wzniesienia rośnie las.

Wywierzysko - miejsce wypływu wód podziemnych na powierzchnię terenu.

R18ykyQ9hnqQg

Fotografia przedstawiająca lej wypełniony wodą. Ma średnicę około kilkudziesięciu metrów, przypomina małe jezioro. Dookoła płaski teren porośnięty trawą, w oddali drzewa.

Lej – płytkie, okrągłe lub eliptyczne zagłębienie terenu, o średnicy od kilkudziesięciu centymetrów do kilkuset metrów.

RMzkg5bCja1Vp

Zdjęcie przedstawia las liściasty. Pośrodku zdjęcia niewielkie obniżenie terenu, w którym znajduje się ciek wodny. Ma szerokość nie więcej niż jeden metr, jest bardzo płytki. Dookoła gęste zarośla i drzewa.

Ciek okresowy – ciek istniejący tylko po roztopach lub ulewnych deszczach.

1

Polecenie 5

Określ, jaki wpływ ma rodzaj skał występujących w podłożu na krajobraz Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej.

RixZHvVX63RvG

Fotografia zbocza składającego się z białych, spękanych skał układających się w pionowe bloki. Gdzieniegdzie na skałach rosną niewielkie krzewy. Na szczycie znajduje się las.

Rw3ZP0fjoIxRc

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Białe formacje skalne Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej są jej cechą charakterystyczną w skali kraju.

Pokaż odpowiedź

Skały wapienne i formy krasowe Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej to główne cechy krajobrazu. W skali kraju skały tego podłoża nadają obszarowi unikatowy charakter.

Na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej dominują tereny rolnicze, łąkowe i zurbanizowane, zaś lasy – głównie liściaste i mieszane, w których rosną dęby, jodły, sosny i buki – zajmują około 20% powierzchni. W dolinach rzek występują lasy i zarośla z wierzbą, olchą, topolą, wiązem i jesionem. Dużą różnorodnością charakteryzują się łąki, na których rosną rzadkie gatunki roślin (np. storczyki). Przyrodniczą osobliwością regionu są niskie trawy porastające strome, suche, nasłonecznione skały wapienne nazywane ciepłolubnymi murawami. Są one nieco podobne do roślinności występującej w basenie Morza Śródziemnego. Ogółem na obszarze Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej występuje około 1300 gatunków roślin, z których znaczna część jest prawnie chroniona, są one bowiem gatunkami zagrożonymi. Należą do nich np.: ostnica, kostrzewa, macierzanka, wiśnia karłowata, szczotlicha, wydmuchrzyca i in.

Roślinność na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej – galeria zdjęć

R1FILHy8Hy05T

Fotografia terenu porośniętego wysoką, żółtą trawą. Pomiędzy rozrasta się trawiasta roślina, której cienkie łodygi pokryte są bardzo drobnymi, gęstymi włoskami, przez co całość przypomina z oddali kłęby waty.

R1DU5Ap1M5iyH

Na zdjęciu szare skały, pomiędzy nimi wyrasta drobna roślina składająca się z kilkunastocentymetrowych cienkich łodyg gęsto pokrytych drobnymi, ciemnozielonymi, małymi listkami. Na końcach kępkami wyrastają małe, jasnofioletowe kwiaty w kształcie kielichów.

Ri9pgKUhucjLm

Fotografia przedstawiająca zbliżenie na białe, małe kwiaty wiśni. Mają po pięć drobnych płatków, pomiędzy nimi wyrastają wysokie i cienkie słupki.

R76kg1xe6gP8f

Fotografia łąki. Na pierwszym planie rosnące kosaćce. Posiadają wysokie na kilkadziesiąt centymetrów proste, zielone łodygi, które dookoła pokryte są dużymi, rozłożystymi, fioletowymi kwiatami o fakturze przypominającej bibułę.

R3H9zE64ZwxYh

Na zdjęciu biała, spękana skała. Między pęknięciami ziemia i rosnąca na niej murawa składająca się z porostów.

R3F65lWcjY4nw

Fotografia lasu liściastego. Pośrodku dolina, w której płynie mała, płytka, meandrująca rzeczka.

Dużemu zróżnicowaniu roślinności towarzyszy bogaty świat zwierząt. Do gatunków ptaków najbardziej typowych dla regionu należą m.in.: zimorodek, bocian czarny, derkacz, trzmielojad, krogulec czy puszczyk. Licznie występują także nietoperze, którym schronienie zapewniają jaskinie. Niektóre z nich, np. nocek orzęsiony czy podkowiec duży nie występują w innych regionach Polski. Rzadkie są natomiast większe ssaki – żyją tu m.in.: łosie, sarny, borsuki, zające i kuny.

Zwierzęta na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej – galeria zdjęć

R1Y8gBU7oQIWZ

Na zdjęciu jasnobrązowy, mały nietoperz przyczepiony do skał w kolorze piaskowym. Ma zwinięte skrzydła i wygląda jakby siedział na skale.

R1LOtgzk9btvV

Na zdjęciu beżowo‑żółty nietoperz wiszący do góry nogami na skale w kolorze piaskowym. Skrzydła są blisko ciała i otulają jego tułów.

Ochrona przyrody Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej

Przyroda Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej jest chroniona w granicach parku narodowego, pięciu parków krajobrazowych, licznych rezerwatów przyrody i obszarów Natura 2000. Ochronie podlegają przed wszystkim formy rzeźby terenu, zwłaszcza te, które powstały w wyniku rozpuszczania skał wapiennych przez wodę (ostańce skalne, jaskinie), doliny rzeczne i suche dolinki, rzadkie zbiorowiska roślinne (np. murawy ciepłolubne) oraz gatunki roślin i zwierząt chronionych.

Jura Krakowsko‑Częstochowska – grafika interaktywna

Zagospodarowanie Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej

Obszar Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej jest w znacznym stopniu przekształcony przez człowieka, co znajduje swój wyraz w cechach krajobrazu kulturowego. W przestrzeni dominują tereny uprawne i łąkowe. 

R1ccxAWy8ar63

Mapa przedstawia teren Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej. Kolorem żółtym oznaczono tereny rolnicze, czerwonym tereny antropogeniczne, ciemnozielonym lasy, zielonym łąki. Tereny rolnicze występują na większości powierzchni wyżyny. Lasy oraz łąki w większości występują w zachodniej i w północnej części naprzemiennie z terenami rolniczymi. Tereny antropogeniczne zajmują najmniejszą część wyżyny, większość tych terenów znajduje się w południowej części.

W większych miastach regionu rozwinął się także przemysł – zakłady przemysłowe znajdują się w Częstochowie i Zawierciu (huty żelaza), w Bukownie (huta cynku i ołowiu), w Olkuszu, Myszkowie, Poraju (przemysł metalowy) i w Kluczach (zakłady papiernicze). Wpływają one na zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego regionu. Intensywnie rozwija się także turystyka. Zainteresowaniem turystów cieszy się malowniczy krajobraz z licznymi skałkami, jaskiniami i dolinami, mozaiką pól, lasów i łąk, licznymi osobliwościami przyrodniczymi i zabytkami. Największą atrakcją regionu są omówione powyżej formy rzeźby terenu oraz usytuowane na wapiennych skałach i wkomponowane w krajobraz średniowieczne zamki i strażnice zwane obrazowo „Orlimi Gniazdami”.

Działalność człowieka stała się bezpośrednią przyczyną powstania pustyni. Pustynia Błędowska o powierzchni 33 km², leży w południowej części regionu i jest największym w Polsce i jednym z największych w Europie obszarem lotnych piasków. Nie powstała jednak w wyniku procesów naturalnych, ale wskutek działalności gospodarczej człowieka, a szczególnie wycinania lasów i zajmowania piaszczystych gruntów pod uprawę i wypas. Dodatkowo, eksploatacja piasku wydobywanego metodą odkrywkową w rejonie Szczakowej, Bukowna i Olkusza spowodowała obniżenie poziomu wód podziemnych nawet o 50 m, co zahamowało rozwój roślinności i przyspieszyło procesy pustynnienia. W efekcie teren ten w szybkim tempie uległ przekształceniu w pozbawione roślinności lotne piaskilotne piaskilotne piaski.

R11Lb18zMIdaK

Zdjęcie wykonane z wzniesienia pokrytego trawą. Na drugim planie rozległa panorama lasu iglastego. Pośrodku lasu teren piaszczystej pustyni, brak roślin.

Dziedzictwo kulturowe Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej

Cechą charakterystyczną krajobrazu kulturowego regionu jest występowanie „Orlich Gniazd”. Tą nazwą określa się średniowieczne zamki budowane na szczytach trudno dostępnych, wapiennych skał kilkudziesięciometrowej wysokości. Strzegły one niegdyś granicy Królestwa Polskiego, a wybudowane zostały w XIV wieku prawdopodobnie z polecenia króla Kazimierza Wielkiego w celu ochrony Krakowa Z większości z nich pozostały ruiny, niektóre zostały przebudowane w późniejszych wiekach. Można je podziwiać wędrując szlakami turystycznymi - Szlakiem Orlich Gniazd i Szlakiem Warowni Jurajskich.

Zabytki Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej – mapa interaktywna

Oprócz zabytków architektury militarnej na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej istnieją także zabytki architektury sakralnej – liczne drewniane kościoły i kaplice. Wielu pielgrzymów przybywa do klasztoru na Jasnej Górze w Częstochowie, która jest głównym w Polsce ośrodkiem kultu maryjnego.

Cechą charakterystyczną krajobrazu kulturowego Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej jest także tradycyjna zabudowa mieszkalna wykazująca związki z cechami środowiska przyrodniczego. Tam, gdzie w podłożu występowały wapienne skały, pojawiały się budowane z nich budynki (lub budynki drewniane na kamiennej podmurówce), a gdzieniegdzie niewysokie, kamienne murki rozgraniczały pola współgrając z krajobrazem, którego elementem są skałki i głazy. Dzięki temu jurajskie krajobrazy są rozpoznawalne bez najmniejszego problemu. Niestety, z każdym rokiem ich liczba się zmniejsza, a ich miejsce zajmują nowoczesne bryły budynków.

RaTImvvVPU5PA

Zdjęcie przedstawia zabudowę Jasnej Góry. Na wzniesieniu widać otoczony ceglanym murem kościół i inne budynki.

RSsTH7tsBrZXY

Zdjęcie przedstawia niewielki budynek wykonany z kamienia. Posiada dach wykonany z papy. Brak okien, pośrodku drewniane drzwi. Dookoła teren porośnięty trawą, w tle miasto.

R14xY8OZpBRmd

Zdjęcie przedstawia pozostałości budynku wykonanego z wapienia. Dwa fragmenty ścian, dookoła teren porośnięty trawą.

Podsumowanie

1. Wyżyna Krakowsko‑Częstochowska wykazuje odmienność przyrodniczą i kulturową w stosunku do sąsiadujących regionów.

2. Na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej głównym czynnikiem krajobrazotwórczym jest budowa geologiczna; występujące w podłożu skały wapienne wpływają na występowanie rzeźby krasowej, decydują o układzie i gęstości sieci rzecznej, o fizycznych i chemicznych cechach gleb i występowaniu specyficznych zbiorowisk roślinnych.

3. Główne cechy przyrodniczego krajobrazu Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej to: falista powierzchnia terenu, charakterystyczne formy terenu – skałki, wąwozy, skarpy, jaskinie oraz zróżnicowane pokrycie terenu.

4. Na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej intensywnie występują procesy krasowe (z którymi związane są liczne i różnorodne formy rzeźby krasowej), powierzchniowe i podziemne.

5. Osobliwością przyrodniczą regionu są murawy kserotermiczne z rzadkimi gatunkami roślin ciepłolubnych.

6. Osobliwością kulturową regionu są usytuowane na wapiennych skałach i średniowieczne zamki i strażnice zwane „Orlimi Gniazdami”.

7. Na Wyżynie Krakowsko‑Częstochowskiej nie występują znaczące zagrożenia środowiska przyrodniczego.

Słownik

Ćwiczenia

Notatnik