6. Krajobraz wielkomiejski stolicy Polski
Kiedy myślimy o wielkomiejskim krajobrazie, przed oczami mamy z reguły panoramy największych miast świata, np. nowojorskiego Manhattanu lub londyńskiego City, w których dominują strzeliste, gęsto stłoczone wieżowce ze szkła i betonu. Jest to skojarzenie jak najbardziej słuszne. Ale krajobraz wielkomiejski możemy zobaczyć także w polskich miastach, bo o jego występowaniu nie decyduje ani powierzchnia miasta, ani liczba mieszkańców – czynnikiem kluczowym są określone elementy pojawiające się w tym krajobrazie. Co do nich należy i w jaki sposób tworzą krajobraz wielkomiejski – tego dowiesz się z e‑materiału poświęconego krajobrazowi Warszawy.
Poznasz elementy krajobrazu wielkomiejskiego.
Scharakteryzujesz krajobraz Warszawy.
Opiszesz zmiany zachodzące na przestrzeni czasu w krajobrazie miejskim Warszawy.
Położenie i ogólne informacje o mieście
Warszawa jest stolicą Polski. Znajdują się w niej siedziby najważniejszych organów władzy państwowej: Sejmu, Senatu i Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, urzędy administracji państwowej, wyższe uczelnie. Warszawa jest największym polskim miastem, liczącym 1,79 mln mieszkańców (2021 rok). Rzeczywista liczba mieszkańców Warszawy jest jednak większa, niż podają oficjalne dane. W Warszawie osiedlają się bowiem mieszkańcy innych terenów Polski. Nie wszyscy z nich dopełniają obowiązku meldunkowego. Szacuje się, że w Warszawie mieszka na stałe około 2 mln osób. Ponadto wiele osób codziennie dojeżdża do Warszawy i z jej okolic, Łodzi, Radomia i innych miast. To powoduje, że liczba ludności przebywająca w granicach miasta w ciągu dnia może osiągnąć nawet 2,5 mln. Tak duża liczba mieszkańców i przybyszów znajdujących zatrudnienie w mieście wpływa na kształtowanie krajobrazu wielkomiejskiego Warszawy. Intensywnie, zwłaszcza w ostatnich latach, rozwija się zabudowa mieszkaniowa, usługowa oraz sieć ulic i linii komunikacyjnych.
Położenie Warszawy – materiał interaktywny 1
Określ położenie Warszawy na mapie Polski i zapisz swoją odpowiedź.
Korzystając z dostępnych źródeł wiedzy, opisz położenie Warszawy.
Herbem Warszawy jest wizerunek syreny, a barwami są żółty i czerwony, z których składa się flaga miasta.
Symbole Warszawy – galeria rysunków
Postać syreny – symbolu Warszawy – często pojawia się na pomnikach i fasadach domów. Popularność motywu syreny sprawiła, że Warszawę czasem nazywa się „syrenim grodem”. Warszawska Syrenka jest bohaterką kilku warszawskich legend – we wszystkich pełni rolę patronki i opiekunki miasta.
Warszawskie Syreny – galeria zdjęć
Warszawa leży w środkowej części Polski, nad Wisłą. Miasto rozwinęło się po obu stronach rzeki. Znaczna jego część leży w dnie doliny. Przyrodniczym elementem krajobrazu miasta jest wysoka skarpa wiślana o wysokości dochodzącej do 25 metrów, dzieląca miasto na część dolinną i wysoczyznową. Jest ona ważnym elementem krajobrazu Warszawy. Na skarpie (zwanej skarpą warszawską) położone są bowiem najstarsze dzielnice Warszawy – Stare i Nowe Miasto. Od nich w kierunku północnym i południowym powstawała dalsza zabudowa.
Dzielnice Warszawy – materiał interaktywny 1
Krajobraz wielkomiejski Warszawy
Duże miasta na całym świecie i w Polsce charakteryzują się krajobrazem wielkomiejskim. Jest to krajobraz antropogeniczny. Wyróżnia się on tym, że wszystkie, także przyrodnicze, elementy krajobrazu zostały stworzone przez człowieka. Elementami krajobrazu wielkomiejskiego są:
gęsta i wysoka zabudowa,
brak terenów rolniczych,
bardzo duża gęstość ulic,
rozbudowana sieć linii komunikacyjnych,
tereny zieleni (parki i skwery) oraz tereny rekreacyjne (również w większości zagospodarowane zielenią) rozproszone wśród zabudowy.
Krajobraz wielkich miast został w większości przypadków ukształtowany wskutek trwającego przez wieki rozwoju, na którym odcisnęły piętno historia i związane z nią wydarzenia dziejowe – np. wojenne zniszczenia, okresy intensywnej rozbudowy lub odbudowy, zmieniające się w czasie style architektoniczne itp. Dlatego w wielkomiejskiej przestrzeni istnieją zarówno obszary zabytkowe (zwykle określane mianem Starego Miasta), dokumentujące historyczne początki miasta, jak i otaczające je strefy współcześnie tworzonej zabudowy, wynikające z aktualnych kierunków jego rozwoju.
Wydarzenia historyczne miały szczególnie duży wpływ na kształtowanie krajobrazu Warszawy. W czasie II wojny światowej, głównie powstania warszawskiego w 1944 roku, zabudowa lewobrzeżnej części miasta została zniszczona w ponad 80%. Tylko w niektórych miejscach dawny krajobraz został odtworzony (Stare Miasto, Trakt Królewski). W większości przypadków na miejscu dawnej zabudowy pojawiły się jednak budynki o innych funkcjach, wyglądzie i układzie przestrzennym, nie odtworzono też dawnej sieci ulic. Krajobraz miasta zmienił się więc bezpowrotnie.
Krajobraz Warszawy oraz tworzące go elementy można poznawać w różny sposób. Cechy i różnorodność krajobrazu najlepiej widać, kiedy patrzy się na miasto z dużej wysokości. Spójrz, jak wygląda i jak zmienia się krajobraz Warszawy widziany z tarasu widokowego, znajdującego się na 30. piętrze Pałacu Kultury i Nauki położonego w centrum miasta.
Warszawa – film
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RziG8oz3qOKUE
Film nawiązujący do treści materiału
Na podstawie filmu wymień elementy krajobrazu Warszawy.
Na podstawie powyższego filmu wskaż poprawne zakończenie zdania.
Zygmunt III Waza przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy w
Krajobraz wielkomiejski, mający wymienione na wstępie cechy, nie jest charakterystyczny dla całego miasta. Na terenie Warszawy występują bowiem nie tylko zabudowa mieszkaniowa i usługowa (zajmująca 45% powierzchni miasta) oraz przemysłowa (13%) z towarzyszącymi terenami zieleni – parkami, skwerami i ogrodami (10%), ale także lasy (16%) oraz tereny rolnicze (14%). Cechy krajobrazu zależą więc od tego, która z tych form użytkowania terenu dominuje w przestrzeni.
Typy użytkowania powierzchni Warszawy
W dzielnicachdzielnicach położonych w centrum miasta zwykle przeważa gęsta zabudowa rozdzielona siecią ulic, ich krajobraz ma więc zwykle cechy krajobrazu wielkomiejskiego. Natomiast na obrzeżu miasta wzrasta udział lasów i pól ornych, a zabudowa jest niższa i bardziej rozproszona. Tereny te charakteryzują się odmiennym krajobrazem, który często nie ma wymienionych na wstępie cech krajobrazu wielkomiejskiego. Wynika to z faktu, że kiedyś na obrzeżach dużych miast istniały lasy, pola uprawne i małe miasteczka. Z czasem te obszary zostały wchłonięte przez te duże, rozprzestrzeniające się miasta. Obecnie stopniowo przekształcają się w dzielnice osiedli mieszkalnych. Łatwo to dostrzeżesz, porównując krajobrazy dwóch warszawskich dzielnic – leżącego w centrum miasta Śródmieścia i położonej na jego obrzeżach Wesołej.
Krajobraz Warszawy – mapa interaktywna
Na podstawie mapy interaktywnej zaznacz miejsce, które nie znajduje się w Warszawie.
Na postawie mapy przyporządkuj obiekty do odpowiedniej grupy.
Na podstawie mapy i własnej wiedzy opisz po jednym wybranym obiekcie nowoczesnego i historycznego krajobrazu Warszawy.
Krajobraz Starego Miasta i Traktu Królewskiego
Obecny krajobraz Warszawy kształtował się w ciągu ostatnich 700 lat. Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z początku XIV wieku, jednak jego intensywny rozwój rozpoczął się dopiero z początkiem XVI wieku, po przeniesieniu dworu królewskiego z Krakowa do Warszawy przez króla Zygmunta III Wazę, dzięki czemu Warszawa stała się stolicą Polski.
Świadectwem tego najstarszego okresu rozwoju miasta jest Stare Miasto, stanowiące zwarty zespół zabudowy zabytkowej, głównie z XVII i XVIII wieku, o średniowiecznym układzie, otoczonej pierścieniem murów obronnych z XIV–XVI wieku.
Podczas powstania warszawskiego w 1944 roku zabudowa Starego Miasta została zniszczona w ok. 90% – z ponad 260 domów przetrwało zaledwie 6. Po zakończeniu II wojny światowej Stare Miasto zostało odbudowane i stanowi dziś jedyny na świecie (w tej skali) przykład kompletnej rekonstrukcji zabytkowej zabudowy miejskiej po katastrofalnych zniszczeniach. W 1980 roku Stare Miasto zostało umieszczone na liście światowego dziedzictwa UNESCO.
Stare Miasto – galeria zdjęć
Trakt Królewski łączy Stare Miasto z Wilanowem, gdzie znajduje się zespół parkowo‑pałacowy dawnej letniej rezydencji króla Polski Jana III Sobieskiego. Znajduje się tu szereg zabytkowych budowli, także zrekonstruowanych po wojennych zniszczeniach, głównie pałaców i kościołów. W większości mieszczą się w nich urzędy państwowe (np. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego), szkoły wyższe (np. Uniwersytet Warszawski) i placówki naukowe (np. Polska Akademia Nauk) oraz obiekty muzealne. Jeden z pałaców jest od 1994 roku oficjalną siedzibą Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. W tym samym roku Trakt Królewski został uznany za pomnik historii.
Krajobraz nowoczesnego centrum Warszawy
Krajobraz nowoczesnego centrum Warszawy, którego najważniejszym elementem są wysokie budynki zwane potocznie „drapaczami chmur”, zaczął kształtować się po roku 2000. Do tego czasu najwyższym budynkiem miasta był gmach Pałacu Kultury i Nauki o wysokości 237 metrów, wzniesiony w pierwszej połowie lat 50. XX wieku na miejscu zburzonej przedwojennej, zwartej zabudowy. Dziś krajobraz centrum Warszawy przypomina, zwłaszcza z oddali, wyspę wieżowców. Znajduje się tu około 70 budynków mających ponad 65 m wysokości. Mieszczą się w nich głównie biura, ale także apartamenty. Tworzą one nowoczesny krajobraz centrum miasta, upodabniający Warszawę do innych wielkich miast świata. Ta część Warszawy stopniowo zmienia się z dzielnicy mieszkalnej w usługową.
Poza wieżowcami o nowoczesnej architekturze w Warszawie znajduje się wiele nowoczesnych obiektów związanych z usługami, transportem, komunikacją (np. Dworzec Centralny, centra handlowe, Stadion Narodowy, Centrum Nauki Kopernik i wiele innych). Niektóre z nich możesz poznać, przeglądając mapę.
Jednak, co warto zaznaczyć, zdaniem części urbanistów i architektów, ale także niektórych (zwłaszcza rdzennych) mieszkańców miasta, nowoczesne, wysokie budynki, chociaż niewątpliwie ciekawe pod względem formy, stwarzają zagrożenia dla krajobrazu miejskiego. Tworzą one bowiem krajobraz nieprzyjazny do życia, obcy, w dodatku nie nawiązujący do tradycji kształtowania przestrzeni Warszawy. Pod ich budowę burzone są bowiem budynki niebędące co prawda zabytkami, ale mające dużą wartość kulturową (np. takie, które ocalały z wojennych zniszczeń i były świadectwem dawnego krajobrazu miasta). Czasem nowoczesne budynki stawiane są pośród starszej zabudowy, zwykle mieszkaniowej, o innej architekturze, co powoduje chaos przestrzenny i negatywnie wpływa na krajobraz miasta. Mieszkańcy podkreślają także, że nowoczesna architektura tworzy niekorzystne tło krajobrazowe dla Starego Miasta.
Krajobraz dzielnic mieszkaniowych
Intensywny rozwój Warszawy w latach 70. i 80. XX wieku sprawił, że na obrzeżach Śródmieścia ukształtował się nowy rodzaj krajobrazu – krajobraz wielkich osiedli mieszkaniowych, wznoszonych z tzw. „wielkiej płyty”, nazywanych potocznie „blokowiskami”. Elementami tego krajobrazu są wysokie, wielopiętrowe, duże bloki, początkowo szare, dziś malowane na różne, często przypadkowe i jaskrawe kolory. Otacza je zieleń, która niestety często jest zaniedbana. Krajobraz takich osiedli jest uważany za mało atrakcyjny. Niemal każde osiedle, bez względu na położenie w mieście, charakteryzuje się podobnym wyglądem. Do największych osiedli warszawskich należą Ursynów, Chomiczówka, Bemowo, Gocław i inne. Osiedla mieszkaniowe powstają także obecnie. Jest ich z roku na rok coraz więcej. W dzielnice mieszkalne zmieniają się również obrzeża Warszawy, na których jeszcze kilkanaście lat temu przeważały pola uprawne. I chociaż nowe osiedla różnią się od poprzedników nowoczesną formą zabudowy, to także tworzą krajobraz, który powtarza się w wielu częściach miasta. Możemy to zobaczyć np. w Miasteczku Wilanów i na Białołęce.
Warszawskie osiedla – galeria zdjęć
Krajobraz terenów zieleni
Stałym elementem wielkomiejskiego krajobrazu Warszawy są różnej wielkości tereny zieleni. Są one jedynymi miejscami, gdzie w krajobrazie przeważają elementy przyrodnicze. Należą do nich głównie parki i skwery. Krajobraz tych terenów jest w pełni kształtowany przez człowieka, dziś lub w przeszłości, znaczna część dużych warszawskich parków ma bowiem charakter zabytkowy. Nie można go więc określać jako krajobraz naturalny. W większości parków oprócz zieleni znajdują się różne obiekty architektoniczne. W zabytkowych parkach są to np. pałace, oranżerie, altany, okazałe fontanny, a we współcześnie powstających: pawilony, place zabaw, boiska, a nawet górka do jazdy na nartach itp. Istnienie terenów zieleni w mieście urozmaica krajobraz wielkomiejski, poprawia także komfort życia mieszkańców i stwarza im warunki do wypoczynku. Do największych parków położonych w centrum Warszawy należą m.in. Park Łazienki Królewskie, Ogród Saski, Ogród Krasińskich, Pole Mokotowskie i Park Szczęśliwicki. W granicach miasta występuje też wiele lasów. Niektóre z nich są objęte ochroną jako rezerwaty przyrody (Bielański, Kabacki, Natoliński i inne) lub wchodzą w granice Mazowieckiego Parku Krajobrazowego.
Miejska zieleń – galeria zdjęć
Zagrożenia i ochrona krajobrazów miast
Krajobraz wielkomiejski został w całości ukształtowany przez człowieka. Nie znaczy to jednak, że nie jest podatny na zagrożenia. Należą do nich m.in. zły stan budynków i ulic, pojawianie się obiektów, które powodują chaos przestrzenny, np. wszechobecnych reklam wielkoformatowych, przypadkowa i niedopasowana do otoczenia kolorystyka budynków czy zaniedbanie terenów zieleni. Z tego względu wiele miast, w tym także Warszawa, przyjmuje uchwały krajobrazowe, regulujące w sposób kompleksowy sposób kształtowania krajobrazu miejskiego. Istotnym zagrożeniem krajobrazów miast jest także wprowadzanie nowoczesnej zabudowy do przestrzeni historycznie ukształtowanej (np. w obszar Starego Miasta). Dlatego wiele obszarów Warszawy o zabudowie historycznej objęto ochroną zabytków.
Krajobraz Warszawy- galeria zdjęć
Podsumowanie
Warszawa to stolica i największe miasto Polski.
Najstarszą częścią Warszawy jest Stare Miasto – tu mieści się większość zabytkowych obiektów.
W Warszawie występuje krajobraz wielkomiejski, odznaczający się zwartą, wysoką zabudową, gęstą siecią ulic i rozbudowaną siecią linii komunikacyjnych oraz rozproszonymi pośród zabudowy terenami zieleni.
Zagrożeniem krajobrazu Warszawy są wielkoformatowe reklamy, szpecące obiekty oraz zły stan infrastruktury i zabudowy.
Słownik
część miasta wyróżniająca się pod względem pełnionych funkcji, zabudowy i układu urbanistycznego
Ćwiczenia
Zaznacz elementy, które nie są charakterystyczne dla krajobrazu wielkomiejskiego.
Wypisz znane Ci obiekty będące stałymi elementami krajobrazu wielkomiejskiego Warszawy.
Dopasuj nazwy krajobrazu do zdjęć.
Zdjęcie 2: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Elektrociep%C5%82ownia_%C5%BBera%C5%84_2018c.jpg
Zdjęcie 3: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Z%C5%82ote_Tarasy_Dworzec_Warszawa_Centralna_widziane_z_PKiN.JPG
Zdjęcie 4: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Barbakan_w_Warszawa_-_ZJ.jpg, licencja: CC BY 3.0.
Korzystając z dostępnych źródeł wiedzy, wymień dzielnice Warszawy.
Zaznacz, czy podane stwierdzenie jest prawdziwe, czy fałszywe.
Zdjęcia przedstawiają krajobraz wielkomiejski trzech europejskich miast.
Dopasuj nazwy miast do zdjęć przedstawiających krajobraz wielkomiejski trzech miast na świecie.
Zdjęcie 2: https://pl.wikipedia.org/wiki/Miasta_w_Unii_Europejskiej_wed%C5%82ug_liczby_ludno%C5%9Bci#/media/Plik:Paris_-_Eiffelturm_und_Marsfeld2.jpg
Zdjecie 3: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:City_of_London,_seen_from_Tower_Bridge.jpg, licencja: CC BY 3.0.
Wybierz, który z wymienionych budynków znajduje się w Warszawie.
Uzupełnij tekst, przenosząc w puste miejsca odpowiednie słowa podane poniżej.
Zdjęcie przedstawia krajobraz jednego z polskich miast. Spróbuj zidentyfikować to miasto na podstawie widocznych elementów krajobrazu, a następnie określ, czy jego krajobraz ma charakter wielkomiejski.
Korzystając z dostępnych źródeł wiedzy połącz w pary dzielnice Warszawy z znajdującymi się tam budynkami.