Czy o wszystkim można powiedzieć?

Na początku XX w. pojawił się nurt myślowy zwany filozofią analityczną, zwracający uwagę na to, by posługiwać się bardziej precyzyjnym językiem. Filozofowie analityczni krytykowali tych myślicieli, którzy nieodpowiedzialnie tworzyli efektywne, lecz niejasne metafory i pojęcia. Język filozofii powinien opierać się na logice oraz być intersubiektywny – czyli zrozumiały przez wszystkich. Przedstawicielami tego nurtu byli m.in. Bertrand Russell, George E. Moore i bohater niniejszego materiału – Ludwig Wittgenstein.

Ludwig Wittgenstein był niepokornym filozofem, któremu nie odpowiadała kariera pracownika akademickiego. Swoje główne dzieło – Traktat logiczno‑filozoficzny – napisał w okopach podczas I wojny światowej. Początkowo twierdził, że w Traktacie rozwiązał wszelkie filozoficzne problemy, przedstawiając teorię logicznej konieczności, która wbrew koncepcjom Russella i G. Fregego, ukazywała logikę jako zbiór tautologii pozbawionych odniesienia przedmiotowego. Z czasem zmienił swoje zdanie, ale też do końca życia nie był zadowolony z tego, co napisał. Pochodził z bogatej austriackiej rodziny. Urodził się w 1889 r. w Wiedniu, a od końca lat 20. XX wieku mieszkał i pracował w Cambridge, w Wielkiej Brytanii. Tam też zmarł w 1951 r.

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

Zarówno życie, jak i dzieło Wittgensteina dzieli się zwykle na 2 okresy: „wczesny”, zwieńczony publikacją Traktatu..., i „późny”, związany z Dociekaniami filozoficznymi. Jednym z zasadniczych poglądów Wittgensteina było przekonanie, że tradycyjnie pojmowana filozofia wykracza poza granice sensu. Jego działalność była wymierzona przeciwko filozoficznej wiedzy, ponieważ wskazywała na brak sensu jej metafizycznej i quasi-naukowej postaci.

RqAAnJDB7IdXP

Zdjęcie przedstawia cztery osoby, które siedzą obok siebie. Większość się uśmiecha. Jedna z osób, młody mężczyzna, patrzy w kierunku widza.

Istotą języka jest obrazowanie faktów, a granicę sensownego mówienia wyznacza możliwość odniesienia wypowiedzi do rzeczywistości. Granicę tę przekracza filozofia, kiedy nie mówi o faktach. Na straży sensu stoi analiza logiczna, która rozkładając zdania na zdania elementarne, jest środkiem wykrywania zdań pozbawionych przedmiotowego odniesienia.

Traktat i jego struktura

Traktat logiczno‑filozoficzny to właściwie jedyne dzieło Wittgensteina opublikowane za jego życia. Pozostałe prace miały charakter notatek, które zostały wydane już po śmierci autora. Badacze twórczości Wittgensteina podkreślają, że w jego filozoficznej biografii można wyróżnić dwa istotne okresy. Zwieńczeniem pierwszego jest właśnie Traktat. Drugi okres to przede wszystkim dyskusja z wcześniejszymi poglądami – wówczas powstało dzieło Dociekania filozoficzne. W pierwszym okresie Wittgenstein kładzie nacisk na to, by język był podporządkowany logice. W drugim zwraca bardziej uwagę na rzeczywiste użycie języka, czyli na jego pragmatykę.

Poglądy „wczesnego Wittgensteina” są określane mianem atomizmu logicznegoatomizm logicznyatomizmu logicznego (termin ten wprowadził Bertrand Russell). Oznacza to przekonanie, że wiedzę o świecie można rozłożyć na elementarne, atomowe sądy o świecie, które mogą być empirycznie zweryfikowane. Na przykład: teoria ewolucji składa się z szeregu elementarnych zdań, które można potwierdzić lub obalić przy pomocy naukowych obserwacji.

Struktura Traktatu odpowiada jego treści i jest bardzo uporządkowana. Składa się z siedmiu ponumerowanych teztezatez. Mają one komentarze, które są oznaczone odpowiednimi numerami. Tak też punkt 1.1 jest komentarzem do tezy pierwszej, zaś punkt 1.11 jest rozwinięciem komentarza 1.1. Można powiedzieć, że Traktat... da się rozłożyć na szereg podstawowych („atomowych” twierdzeń):
· 1–2.063 – tezy dotyczące świata,
· 2.1–3.05 – tezy dotyczące myśli,
· 3.1–4.0641 – tezy dotyczące języka,
· 4.1–5.02 – tezy dotyczące funkcji prawdziwościowych,
· 5.1–6.031 – tezy dotyczące ogólnych form zdania,
· 6.1–7 – tezy dotyczące tego, co niewyrażalne.
· Teza 7 - pozostała bez komentarza.

Tezy traktatu

Jest siedem głównych tez traktatu i mogą one sprawiać wrażenie lakonicznych. Wittgenstein uważał jednak, że przy pomocy tych siedmiu tez rozwiązuje wszystkie problemy filozoficzne. Sam Wittgenstein porównuje swoje tezy do drabiny:

7 tez Traktatu...

1. Świat jest wszystkim, co jest faktem.

2. To, co jest faktem – fakt – jest istnieniem stanów rzeczy.

3. Logicznym obrazem faktów jest myśl.

4. Myśl jest to zdanie sensowne.

5. Każde zdanie jest funkcją prawdziwościową zdań elementarnych.

6. Ogólna forma funkcji prawdziwościowej ma postać: [𝜌, 𝜉, N(𝜉)]. Jest to ogólna forma zdania.

7. O czym nie można mówić, o tym trzeba milczeć.

Słownik