E-materiały do kształcenia zawodowego

Materiały drzewne i drewnopochodne

BUD.02. Wykonywanie robót ciesielskich - cieśla  711501

bg‑green

Sortymenty drewna tartego

PLANSZA INTERAKTYWNA

s
Spis treści
1
R1BdUF2Yr4V061
Plansza interaktywna zatytułowana „Sortymenty drewna tartego” ukazuje informacje na temat tego materiału drzewnego. Plansza została wzbogacona o osiem punktów interaktywnych umożliwiających uzyskanie dodatkowych informacji. W każdym z tych punktów umieszczony jest odtwarzacz audio z nagraniem o treści tożsamej z opisami.
Sortymenty drewna tartego dzielą się na tarcice nieobrzynane i tarcice obrzynane.
1. Tarcice nieobrzynane Grafika ukazuje rysunek tarcicy nieobrzynanej z oznaczeniami. Materiał ten ma kształt prostokątnej deski o nieobrzynanych bokach z korowiną. Długość oznaczono literą L, szerokość literą s, a grubość literą L.
Tekst Materiał, w którym zostały obrobione dwie powierzchnie równoległe, a krawędzie boczne pozostały obłe. Otrzymywana jest przez przetarcie jednokrotne na trakach ramowych, trakach taśmowych lub pilarkach tarczowych.
2. Tarcice obrzynane Rysunek tarcicy obrzynanej o kształcie prostokątnej deski z prostymi krawędziami. Długość oznaczono literą L, szerokość literą s, a grubość literą L.
Tekst Materiał, w którym zostały obrobione wszystkie powierzchnie. Podobnie jak w przypadku tarcicy nieobrzynanej, otrzymywana jest przez przetarcie na trakach pionowych lub taśmówkach do kłód przy zastosowaniu odpowiedniego rodzaju przetarcia.
Poniżej Klasyfikacja gatunkowa z podziałem na tarcice iglaste i tarcice liściaste oraz wąskosłoiste, średniosłoiste i szerokosłoiste. Tarcice iglaste mogą być wąskosłoiste i szerokosłoiste, natomiast tarcice liściaste mogą być wąskosłoiste, średniosłoiste i szerokosłoiste.
3. Klasyfikacja gatunkowa Grafika składa się z sześciu rysunków przedstawiających układ słojów rocznych w materiałach tartych promieniowych, półpromieniowych i stycznych. Na rysunkach zaznaczono kąt nachylenia słojów względem przekroju. W układzie promieniowym słoje są nachylone pod kątem 70 i 90 stopni, w układzie półpromieniowym pod kątem 70 i 45 stopni a w układzie stycznym pod kątem 45 i 0 stopni, co oznacze, iż słoje mogą przebiegać równolegle do przekroju.
Tekst Tarcice iglaste:
  • sosnowo-modrzewiowa: sosnowa (So), modrzewiowa (Md),
  • świerkowo-jodłowa: świerkowa (Św), jodłowa (Jd),

Tarcice liściaste:
  • dębowa (Db),
  • bukowa (Bk),
  • grabowa (Gb),
  • jesionowa (Js),
  • brzozowa (Brz),
  • wiązowa (Wz),
  • klonowa (Kl),
  • jaworowa (Jw),
  • olchowa (Ol),
  • osikowa, (Os),
  • topolowa (Tp),
  • lipowa (Lp).

Następnie klasyfikacja użytkowa z podziałem na: nieobrzynane materiały tarte o przeznaczeniu ogólnym, obrzynane materiały tarte o przeznaczeniu ogólnym, materiały tarte specjalnego przeznaczenia.
4. Klasyfikacja użytkowa Grafika ukazuje wygląd sortymentów tarcicy obrzynenej: a) deski – mają podłużny kształt i prostokatny przekrój, b) bale – mają podłużny kształt i prostokątny przekrój, jednak są wyraźnie grubsze od desek, c) listwy – o prostokątnym przekroju, znaczne mniejszym od pozostałych sortymentów, d) łaty (graniaki) – o kwadratowym przekroju, e) krawędziaki – o przekroju kwadratowym, o większej powierzchni niż łaty, f) belki – tarcica o przekroju kwadratu i większej powierzchni niż pozostałe sortymenty. Nieobrzynane materiały tarte o przeznaczeniu ogólnym mają zastosowanie w stolarstwie, to następujące sortymenty:
  • deseczki,
  • deski,
  • bale.

Obrzynane materiały tarte o przeznaczeniu ogólnym są wykorzystywane w postaci, którą otrzymały w tartaku podczas obróbki.
Sortymentacja tych tarcic jest przeprowadzana na podstawie kształtu przekroju poprzecznego. Wyróżniamy:
  • tarcice o przekroju w kształcie wydłużonego prostokąta, są wykorzystywane jako materiał okładzinowy,
  • o przekroju zbliżonym do kwadratu, wykorzystuje się je do konstrukcji w budownictwie.

Wśród tych materiałów można wyszczególnić następujące sortymenty:
  • deseczki,
  • deski,
  • bale,
  • listwy,
  • łaty (graniaki),
  • krawędziaki,
  • belki.


Materiały tarte specjalnego przeznaczenia Materiały te powstają przez przetarcie drewna wszystkich rodzajów drzew iglastych, a także drewna dębowego i bukowego oraz w mniejszym stopniu jesionowego, wiązowego, brzozowego i grabowego. Materiały tarte specjalnego przeznaczenia w sortymentach iglastych to:
  • tarcica lotnicza, okrętowa, wagonowa, rezonansowa, podłogowa i konstrukcyjna.

W sortymentach liściastych:
  • tarcica dębowa eksportowa, tarcica do wyrobu instrumentów muzycznych.
5. Klasyfikacja jakościowa i zasady znakowania klas jakości tarcic Tekst Klasyfikacja jakościowa

Tarcica iglasta posiada cztery klasy jakości, natomiast tarcica liściasta trzy. Dokonując klasyfikacji jakościowej materiałów tartych, należy wziąć pod uwagę obecność sęków i zgnilizny. Tarcica obrzynana jest klasyfikowana najczęściej bez podziału na mniejsze części i bierze się pod uwagę występowanie wad na całej długości. Tarcica nieobrzynana, która ma zastosowanie przede wszystkim jako materiał stolarski jest dzielona na mniejsze elementy. Znakowanie materiałów tartych Tabela ukazująca znakowanie tarcicy iglastej ogólnego przeznaczenia składa się z trzech kolumn: pierwsza klasa jakości, druga liczba punktów, trzecia barwa punktów. Klasy tarcicy oznaczone są liczbami rzymskimi od jeden do czterech. Dla każdej klasy przyporządkowano po jednym punkcie. Dla klasy pierwszej barwa niebieska, dla klasy drugiej barwa zielona, dla trzeciej czerwona, a dla czwartej czarna. Poniżej w ostatnim wersie Uwaga. Znakiem dodatkowym informującym o zabezpieczeniu tarcicy środkami antyseptycznymi jest jeden żółty punkt.
Znakowanie materiałów tartych ułatwia szybką identyfikacją tych materiałów. Uwzględnia jakość, pochodzenie oraz wymiary. Tarcica specjalna również podlega znakowaniu. Na czole tarcicy lub, jeśli brakuje miejsca, na płaszczyźnie przy czole, umieszcza się barwny znak o średnicy 1 cm. Na ich podstawie zostaje określona klasa lub grupa jakości tarcicy. W przypadku gdy w obrębie jednej partii materiału znajduje się więcej grup jakości, znakuje się dwoma punktami oznaczającymi najwyższą i najniższą klasę w tej partii.
6. Klasyfikacja wymiarowa i zasady pomiaru tarcic Tekst Pomiar


W przypadku tarcicy mierzy się grubość (z dokładnością do 0,1 mm), szerokość i długość. Do pomiaru grubości używa się suwmiarki i przeprowadza się w odległości przynajmniej 15 cm od czoła tarcicy ze względu na zniekształcenia. W przypadku grubszych sortymentów (powyżej 200 mm) do pomiaru można używać miarki metrycznej. Jeżeli podczas pomiaru okazuje się, że wartość grubości jest niższa, przyjmuje się najbliższą mniejszą grubość znormalizowaną lub zaokrągla się w dół tą wartość do pełnych milimetrów. Szerokość tarcicy mierzy się miarką metryczną i podaje w milimetrach, jeśli wartość szerokości ma końcówkę mniejszą niż10 mm, pomija się ją. W przypadku tarcicy obrzynanej równolegle pomiar szerokości można przeprowadzić w dowolnym miejscu, natomiast w przypadku tarcicy nieobrzynanej w połowie jej długości prostopadle do podłużnej osi materiału. W materiałach o grubości mniejszej niż 40 mm uwzględnia się szerokość węższej płaszczyzny, natomiast w grubszych należy obliczyć średnią arytmetyczną pomiaru obu stron (wartość zaokrąglona w dół do 10 mm). Do pomiaru długości używa się łat z podziałką decymetrową i podaje się w metrach. W zależności od sortymentu wartość długości podaje się w określonym przybliżeniu (np. pomija się wartości mniejsze od 10 cm w przypadku stopniowania co 10 cm).W przypadku krzywizn przyjmuje się wartość najkrótszej odległości między czołami. Podczas pomiaru tarcicy nieobrzynanej nie mierzy się pasa obarczonego wadą (stosuje się redukcję), jednak tylko w przypadku szerokości lub długości.
Rysunek ukazujący elementy powierzchni tarcicy nieobrzynanej i obrzynanej. Oznaczono na nim następujące elementy: 1 płaszczyzna, 2 bok – w tarcicy nieobrzynanej bok ma obły kształt, 3 – krawędź podłużna, 4 – czoło, 5 – krawędź poprzeczna.
Poniżej rysunek tarcicy obrzynanej z oznaczeniami: L długość w metrach, S szerokość w milimetrach, G grubość w milimetrach.
Tabela ukazująca charakterystykę wymiarową tarcicy obrzynanej. W pierwszej kolumnie znajduje się nazwa sortymentu, w drugiej najmniejsza grubość w milimetrach, w trzeciej największa grubość w milimetrach, w czwartej najmniejsza szerokość w milimetrach, w piątej największa szerokość w milimetrach. Deseczki – grubość najmniejsza 5, największa 13, szerokość najmniejsza 50, największa bez ograniczeń, deski – grubość najmniejsza 16, największa 50, szerokość – dla grubości poniżej 30 milimetrów – 80, dla grubości 30 milimetrów i wyżej – 100, największa szerokość bez ograniczeń; bale – grubość najmniejsza 50, największa 100 oraz powyżej, 100 dla bali szerokości powyżej 250 milimetrów, szerokość najmniejsza: dwukrotna grubość, największe: bez ograniczeń; listwy – grubość najmniejsza 16, największa poniżej 30, szerokość najmniejsza jednokrotna grubość, największa poniżej 80; łaty (graniaki) grubość najmniejsza 32, największa poniżej 100, szerokość najmniejsza jednokrotna grubość, największa poniżej 200; belki grubość najmniejsza powyżej 100, największa bez ograniczeń, szerokość najmniejsza 200, największa poniżej 2,5 grubości.
7. Zasady obliczania miąższości Miąższość tarcicy podaje się w metrach sześciennych. Jedynie w odniesieniu do desek okorkowych (tarcicy nieobrzynanej), w których odkrycie jest mniejsze niż 8 cm, jednostką miary jest l metr długości. Obowiązuje tutaj przelicznik 400 m długości odpowiada l m³. Wartość miąższości jednej sztuki tarcicy otrzymuje się przez pomnożenie jej wymiarów grubości, szerokości i długości. Jeśli wartość ta ma być wyrażona w m³, oblicza się ją według wzoru: em równe gie razy es razy el podzielić przez milion lub em równe iloczynowi gie es i el, gdzie
  • G – grubość tarcicy w mm,
  • S – szerokość tarcicy w mm,
  • L – długość tarcicy w m.

W sortymentach średnio i wielkowymiarowych wartość miąższości podaje się z dokładnością do trzeciego miejsca po przecinku. Również miąższość partii tarcicy podaje się z zaokrągleniem do trzeciego miejsca po przecinku. Wykonanie zestawienia partii tarcicy z podziałem wg wymiarów, czyli specyfikacji, pozwala uprościć obliczenia miąższości. Sporządzenie specyfikacji i obliczenie miąższości partii tarcicy wykonuje się trzema sposobami, w zależności od sortymentu. Pierwszy sposób odnosi się do tarcicy określonej jednakowej grubości, a różnej szerokości i długości. Dotyczy on zatem m.in. tarcicy nieobrzynanej. Drugi sposób stosuje się do obliczania miąższości tarcicy o określonych wymiarach przekroju (grubość i szerokość), a różnej długości. Odnosi się on do takich sortymentów, jak np. łaty, krawędziaki lub listwy. Za pomocą trzeciego sposobu oblicza się miąższość tarcicy o określonych trzech wymiarach - grubości, szerokości i długości. Do tego sortymentu należy tarcica wymiarowa, np. wagonowa.
8. Zasady transportu i magazynowania materiałów Transport tarcicy wiąże się z przewożeniem znormalizowanych pakietów. Norma ISO 4472 oraz inne wytyczne wskazują, w jaki sposób powinny być formowane pakiety tarcicy. Zazwyczaj są związane z obu stron przy użyciu pasów lub drutu. Pakiety są dokładnie rozmieszczane i unieruchamiane na płaskich platformach wyposażonych w centralne kłonice lub ściany boczne. W celu unieruchomienia ładunków zabezpiecza się je od góry odciągami taśmowymi. Należy sprawdzić solidność wszystkich wiązań. Ponadto sekcje ładunku powinny być stabilizowane za pomocą przekładek poprzecznych. Tarcica przywieziona z tartaku posiada zazwyczaj wilgotność w granicach od 20 do 100%, dlatego nie nadaje się jeszcze do dalszej obróbki. Konieczne jest jej suszenie, by parametr ten osiągnął wartość w przedziale od 15 do 8%.
Sortymenty drewna tartego
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.

Schematy przetarcia na traku pionowym i taśmowym

2
RwsKHSqLDUxac
Nagranie tożsame z treścią opisu zamieszczonego poniżej.

Hala tartaczna jest miejscem właściwego przerobu kłód na tarcicę.

Podstawowymi obrabiarkami w hali tartacznej są traki pionowe lub taśmówki do kłód. Najbardziej rozpowszechnioną podstawową obrabiarką, stosowaną do przecierania surowca iglastego, jest trak pionowy. Taśmówki do kłód są przeznaczone do przecierania cennego surowca liściastego.

Ogólna zasada przetarcia na traku pionowym jest następująca. Kłodę zamocowaną na specjalnym wózku trakowym wprowadza się za pośrednictwem walców posuwowych do ramy trakowej, w której są umieszczone piły. Piły rytmicznie wznoszą się i opadają wraz z ramą trakową i przecierają podsuwaną kłodę na tarcicę. Grubość tarcicy odpowiada odległości między piłami w ramie trakowej.

Przetarcie na taśmówce do kłód, zwanej również taśmówką blokową, odbywa się na innej zasadzie. Obrabiarka taka jest wyposażona w piłę taśmową bez końca, rozpiętą na dwóch obracających się ze znaczną prędkością kołach. Z kłody przesuwającej się wraz z wózkiem pozyskuje się każdą deskę oddzielnie. Za każdym nawrotem wózka kłoda jest dosuwana do piły na odległość odpowiadającą żądanej grubości tarcicy.

RvkiduYew3Dwo
Schematy przetarcia na traku pionowym i taśmowym
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.

Zasady przetarcia jednokrotnego i dwukrotnego z pryzmowaniem

3
R1BYJbORe1oW2
Nagranie tożsame z treścią opisu zamieszczonego poniżej.

Przecieranie tarcicy może się odbywać w sposób indywidualny, wówczas po każdym przejściu kłody przez obrabiarkę pozyskuje się jedną sztukę tarcicy (taśmówki do kłód), lub w sposób grupowy, gdy kłoda jest przecierana jednocześnie na pewną liczbę sztuk tarcicy (traki). Ze względu na podstawowe znaczenie, jakie ma produkcja tarcicy na trakach pionowych, niżej opisano szczegółowo rodzaje przetarcia grupowego.

Do przetarcia grupowego używa się określonego sprzęgu pił, czyli zestawu pił trakowych, zamocowanych sztywno w ramie traka. Piły w sprzęgu są rozdzielone przekładkami o grubości odpowiadającej żądanej grubości tarcicy.

Rozróżnia się trzy podstawowe rodzaje przetarcia grupowego: przetarcie jednokrotne (na ostro), przetarcie jednokrotne z obrzynaniem i przetarcie dwukrotne (z pryzmowaniem). Zasady przetarcia jednokrotnego i dwukrotnego przedstawiono na rysunku. W wyniku przetarcia jednokrotnego otrzymuje się tarcicę nieobrzynaną, której boki są nienaruszonymi wycinkami powierzchni kłody.

Rozróżnia się dwa rodzaje przetarcia jednokrotnego: blokowe i mieszane. W pierwszym wszystkie sztuki tarcicy, stanowiące materiał główny, mają jednakową grubość. W przetarciu mieszanym materiałem głównym jest tarcica różnej grubości. Najgrubsze sztuki tarcicy pozyskuje się wtedy ze środkowych części kłody, w miarę oddalania się od jej środka - uzyskuje się tarcicę coraz cieńszą.

O przetarciu jednokrotnym z obrzynaniem mówi się wówczas, gdy tarcica nieobrzynana po wyjściu z traka jest obrabiana na tarczówkach wzdłużnych (obrzynarkach). W rezultacie otrzymuje się tarcicę obrzynana równolegle, której płaszczyzny, boki i czoła mają kształt prostokątów. Jeżeli tarcica ma boki nieobrobione co najmniej na połowie ich długości, wówczas jest zaliczana do nieobrzynanej.

RUmiCxE9DOsFF
Zasady przetarcia jednokrotnego i dwukrotnego z pryzmowaniem
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.

Powiązane ćwiczenia