Przeczytaj
Lojalni sojusznicy
Odwołując się do ilustracji, wyjaśnij przyczynę dużych strat wśród Niemców podczas desantu.
Mussolini żywił pogardę dla Greków i nie uważał ich za mocnych przeciwników. Udało im się jednak nie tylko odeprzeć ofensywę, ale także przejść do kontrataku i zająć część podporządkowanej Włochom Albanii. Po stronie Greków opowiedziała się Wielka Brytania. Premier Winston Churchill zdecydował się nawet wycofać część swoich oddziałów z Afryki Północnej i skierować je na Bałkany. Porażki Mussoliniego oraz poczynania Brytyjczyków zaniepokoiły Hitlera, który obawiał się o bezpieczeństwo roponośnych złóż w Rumunii. Ale zanim Hitler udzielił militarnego wsparcia Włochom, zawarł sojusze z państwami bałkańskimi: Rumunią, Bułgarią, Jugosławią oraz Węgrami. Rządy tych państw nie podzielały wprawdzie wartości nazistowskich, obawiały się jednak potęgi III Rzeszy oraz odczuwały zagrożenie ze strony ZSRS. Węgry i Bułgaria dodatkowo liczyły na odtworzenie przy pomocy Niemców swoich granic sprzed 1918 roku.
Jako pretekst do ataku na Bałkanach Hitler wykorzystał wojskowy zamach stanu w Jugosławii, do którego doszło w marcu 1941 roku. W wyniku przewrotu nowe władze tego kraju opowiedziały się bowiem po stronie Grecji i Wielkiej Brytanii. 6 kwietnia 1941 r. Niemcy zbombardowali Belgrad. Następnie, prowadząc błyskawiczną kampanię, rozbili wojska jugosłowiańskie i greckie, natomiast posiłki brytyjskie zmusili do odwrotu na Kretę. Już w maju 1941 r. niemieccy spadochroniarze dokonali desantudesantu na tę wyspę, z której ewakuowali się Brytyjczycy. Podczas walk Niemcy ponieśli olbrzymie straty w ludziach i samolotach, dlatego w późniejszych latach wojny Hitler nie zdecydował się już na podobną akcję powietrzno‑desantową. Przedłużające się walki o Kretę opóźniły atak III Rzeszy na ZSRS, co zaważyło na niepowodzeniu wojny błyskawicznej przeciwko Sowietom.
Uzasadnij, że kampanię Wehrmachtu można uznać za blitzkrieg, czyli wojnę błyskawiczną.
W bałkańskim kotle
Do klęski Jugosławii w wojnie z Niemcami przyczyniły się podziały wewnętrzne. Po stronie III Rzeszy opowiedzieli się chorwaccy ustaszeustasze, faszyzujący ruch pod przywództwem Ante Pavelicia. Hitler zezwolił na utworzenie przez nich Niezależnego Państwa Chorwackiego obejmującego Bośnię i Hercegowinę. Wbrew nazwie państwo ustaszy podlegało Niemcom. Za ich przyzwoleniem chorwaccy nacjonaliści rozpoczęli masową eksterminację prawosławnych Serbów, do której przyłączyli się muzułmanie. Serbowie zdecydowali się na zbrojny opór. W wyniku walk na tle narodowościowym poległo ok. 300 tys. Serbów i prawie 260 tys. Chorwatów. Państwa OsiPaństwa Osi podzieliły się wpływami na Bałkanach, jednak górzysty obszar uniemożliwiał pełną kontrolę. Ukształtowanie terenu sprzyjało też działalności prężnej partyzantki. Na obszarze Jugosławii działali czetnicy – partyzanci wierni królowi Piotrowi II Karadziordziewiciowi, a także partyzanci komunistyczni pod przywództwem Josipa Broza‑Tity. Podczas konferencji Wielkiej Trójki w Teheranie (od 28 listopada do 1 grudnia 1943 r.) alianci zdecydowali się udzielić oficjalnego poparcia tym drugim. Zarówno w Grecji, jak i na Węgrzech władze okupacyjne starały się wymusić na zależnych od siebie rządach represje na Żydach. Holokaustowi Żydów węgierskich przeciwstawiał się przywódca kraju, admirał Miklós Horthy, ale i on wreszcie musiał ustąpić przed naciskami nazistów.
Podczas swoich rządów ustasze dopuścili się potwornych zbrodni na Serbach, Żydach i Romach. Ponurą sławę zdobył obóz śmierci w Jasenovacu, w którym chorwaccy faszyści dokonywali masowych zbrodni. W nocy z 28 na 29 sierpnia 1942 r. zbrodniarze rywalizowali w liczbie zabitych jeńców. Zwycięzca tej makabrycznej konkurencji chwalił się potem, że uśmiercił 1360 osób. Inny podczas powojennego procesu opowiadał:
W pierwszą godzinę zarżnąłem więcej ludzi niż pozostali. Nigdy w życiu nie czułem się tak szczęśliwy. „Zwycięzcy” przypadły w nagrodę złoty zegarek, prosię i butelka wina.
Wskaż elementy stroju świadczące o tym, że mężczyźni na fotografii należeli do niższych warstw społecznych.
Plany Winstona Churchilla, aby Bałkany zostały wyzwolone przez zachodnich aliantów, upadły podczas konferencji w Teheranie. Ostatecznie na półwysep wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. W sierpniu 1944 r. Sowieci zajęli Rumunię i zmusili ją do przejścia na stronę aliantów. We wrześniu los Rumunii podzieliła Bułgaria. W ten sposób oba kraje znalazły się w sowieckiej strefie wpływów.
W październiku 1944 r. Niemcy wycofali się z Grecji i Albanii. Dzięki negocjacjom ze Stalinem Churchill zdołał zapobiec ekspansji komunizmu w Grecji. Natomiast w Albanii władzę przejęli miejscowi komuniści. Również w Jugosławii komuniści zwyciężyli bez większego wsparcia Rosjan, co dało im sporą niezależność od Moskwy. Pod koniec wojny Horthy próbował przejść na stronę aliantów. Niemcy zdołali go jednak aresztować, a na jego miejscu postawili węgierskiego faszystę Ferenca Szálasiego. Kiedy na Węgry wkroczyli Sowieci, potraktowali kraj jako podbity. Natomiast w Pierwszej Republice Słowackiej, rządzonej przez księdza Jozefa Tisę, wybuchło powstanie przeciw faszystom, które zakończyło się klęską. Ostatecznie, w wyniku wojny, niemal cały rejon znalazł się w orbicie wpływów ZSRS.
Jakie elementy miały kreować Broza‑Titę na nieustraszonego bojownika oraz wzorowego komunistę?
O działaniach wojennych na Bałkanach opowiada historyk Piotr Kroll:
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D14srmcqm
Film dotyczący walk na Bałkanach podczas drugiej wojny światowej.
Indeks dolny Wymień etapy inwazji niemieckiej na Półwysep Bałkański. Indeks dolny koniecWymień etapy inwazji niemieckiej na Półwysep Bałkański.
Piaski Afryki
Przypisz nazwy poszczególnym obszarom kolonialnym Włoch zaznaczonym na mapie.
Wkraczając do Egiptu, Mussolini liczył na słaby opór Brytyjczyków zaangażowanych przede wszystkim w bitwę o Anglię. Włosi skierowali do walki oddziały stacjonujące w ich afrykańskich koloniach. Brytyjczycy zdołali jednak odeprzeć atak i przejść do kontrofensywy. W rezultacie na początku 1941 r. zajęli Cyrenajkę, czyli wschodnią Libię wraz z ważnym portem w Tobruku, oraz całą Włoską Afrykę Wschodnią, na którą składały się Etiopia, Erytrea i Somali Włoskie. Dzięki brytyjskim zwycięstwom nad Włochami w 1941 r. tron Etiopii odzyskał charyzmatyczny cesarz tego kraju Hajle Sellasje. Były to pierwsze obszary wyzwolone spod dominacji faszystów przez państwa koalicji antyhitlerowskiej.
Sukcesy Brytyjczyków w Afryce zaniepokoiły Hitlera, który – podobnie jak na Bałkanach – udzielił wsparcia Mussoliniemu. Na początku 1941 r. do Afryki dotarły doborowe jednostki Korpusu Afrykańskiego (Afrika KorpsAfrika Korps). Dowodził nimi jeden z najzdolniejszych i najbardziej charyzmatycznych dowódców niemieckich – gen. Erwin Rommel, który szybko zyskał sobie miano Lisa Pustyni. Rommel otrzymał zadania defensywne, jednakże, wbrew instrukcjom z Berlina, w maju 1942 r. rozpoczął działania zaczepne i skierował siły Afrika Korps na Egipt. Liczył, że uda mu się opanować niezwykle istotne strategicznie obszary roponośne na Bliskim Wschodzie. Uderzenie miało być zsynchronizowane z niemiecką ofensywą w ZSRS. Lis Pustyni zdołał zająć Tobruk i zagroził Brytyjczykom w rejonie Kanału Sueskiego. Napór Niemców zatrzymał dopiero brytyjski generał Bernard Montgomery w przełomowej na froncie afrykańskim bitwie pod El Alamein w sierpniu 1942 roku. Po zwycięstwie w Egipcie Brytyjczycy przeszli do kontrofensywy, zdobywając Libię wraz z Tobrukiem i Trypolisem. W listopadzie 1942 r. Brytyjczycy otrzymali silne wsparcie w postaci desantu wojsk amerykańskich, którymi dowodził gen. Dwight Eisenhower (operacja „Torch”) oraz oddziałów Wolnej FrancjiWolnej Francji gen. Charles’a de Gaulle’a. Amerykanie bez większych strat wyzwolili Algierię i Maroko, obszary podległe rządowi VichyVichy. Silniejszy opór Niemcy stawili w Tunezji, chcąc w ten sposób opóźnić atak aliantów w Europie. Wojna w Afryce Północnej skończyła się dopiero w maju 1943 r., kiedy skapitulowały ostatnie oddziały faszystowskie. W sumie państwa Osi straciły na froncie północnoafrykańskim ok. 1 mln żołnierzy.
Zwróć uwagę na trudne warunki do prowadzenia walk: otwartą przestrzeń i kamieniste podłoże.
Zwróć uwagę, że Niemcy dysponowali różnorodnym sprzętem ciężkim przystosowanym do walk na pustyni: czołgami, samochodami opancerzonymi, motocyklami. Dzięki nowoczesnej technice żołnierze Afrika Korps mogli przemieszczać się bardzo sprawnie nawet w trudnych warunkach pustynnych.
Tak o walkachw Afryce opowiada historyk Piotr Kroll:
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D14srmcqm
Film dotyczący walk w Afryce podczas drugiej wojny światowej.
Indeks dolny Wskaż najważniejsze problemy, z którymi musiały zmierzyć się siły koalicji niemiecko‑włoskiej w Afryce Północnej. Indeks dolny koniecWskaż najważniejsze problemy, z którymi musiały zmierzyć się siły koalicji niemiecko‑włoskiej w Afryce Północnej.
Słownik
(niem. Afrikakorps, pełna nazwa: Deutsches Afrikakorps – DAK) niemiecki korpus ekspedycyjny utworzony 12 lutego 1941 r. w celu udzielenia wsparcia siłom włoskim w Afryce Północnej pobitym przez Brytyjczyków; na czele Afrika Korps stanął gen. Erwin Rommel
(z franc. descente – zejście, wysiadanie, descendre – schodzić, wysiadać, od łac. descendere – schodzić, spadać) operacja taktyczna przeniesienia wojsk na teren przeciwnika w celu wykonania określonego zadania, najczęściej opanowania terenu lub uchwycenia punktów o istotnym znaczeniu; w zależności od wykorzystanego do tego celu środka transportu wyróżnia się desant morski, lądowy i powietrzny (szybowcowy, spadochronowy lub śmigłowcowy)
francuski ruch polityczno‑wojskowy istniejący podczas II wojny światowej, kontynuujący walkę z hitlerowskimi Niemcami po kapitulacji Francji; utworzony w 1940 r. w Londynie, skupiony wokół francuskiego polityka i generała Charles’a de Gaulle’a
państwa walczące przeciw aliantom podczas II wojny światowej. Nazwa „Oś” pochodzi od zwyczajowej nazwy nadanej sojuszowi III Rzeszy, Włoch oraz Japonii. Pojęcia osi Berlin–Rzym użył Benito Mussolini w 1936 r. w związku z podpisanym 25 października 1936 r. traktatem o przyjaźni między Włochami i Niemcami. Mussolini zadeklarował, że oba kraje będą tworzyć „oś”, która podporządkuje sobie pozostałe kraje Europy. 22 maja 1939 r. związek Niemiec i Włoch przekształcił się w przymierze, nazwane przez Mussoliniego „paktem stalowym”. Określenie „państwa Osi” formalnie zaczęło funkcjonować po podpisaniu paktu trzech przez Niemcy, Włochy i Japonię 27 września 1940 r. w Berlinie.
(chorw. ustaše – powstańcy) potoczne określenie członków ultranacjonalistycznego Chorwackiego Ruchu Rewolucyjnego (chorw. Ustaša – Hrvatski revolucionarni pokret); ustasze byli odpowiedzialni za śmierć setek tysięcy obywateli Jugosławii, szczególnie Serbów; ideologia ruchu była mieszanką faszyzmu i ultrakonserwatyzmu
francuski rząd powołany w 1940 r. po klęsce Francji, kolaborujący z Niemcami i prowadzący antybrytyjską politykę; istniał do 1944 r.; nazwa pochodzi od miejscowości Vichy, która stała się siedzibą władz
Słowa kluczowe
Afrika Korps, Afryka Północna, Afryka Wschodnia, Bałkany, Kreta, ustasze, II wojna światowa, przebieg II wojny światowej
Bibliografia
P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Londyn 1992.
Najnowsza historia świata, t. 1, 1945–1963, pod red. A. Patka, J. Rydla, J.J. Węca, Kraków 2000.
J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.