Kształtowanie się granicy z Niemcami i Czechosłowacją
Wprowadzenie
Polska w czasach niepodległości i II wojny światowej (1918‑1945)Jednym z najważniejszych zadań, które stanęły przed powstającym w 1918 roku państwem polskim, było ustalenie jego kształtu terytorialnego. Powszechnie zgadzano się z poglądem, że odrodzona Rzeczpospolita powinna objąć ziemie wszystkich zaborów, ale równie powszechne było przekonanie, że nie może ona zostać odbudowana w granicach przedrozbiorowych. […] Trzeba było zrezygnować z tych zachodnich skrawków Rzeczypospolitej, które uległy całkowitej germanizacji. Z drugiej zaś strony należało upomnieć się o ziemie, które, jak Śląsk, odpadły od państwa polskiego przed wiekami, lub do niego nigdy nie należały, ale gdzie ujawnił się silny żywioł polski, jak to miało miejsce w południowej części Prus Wschodnich. Sytuację komplikował dodatkowo fakt, iż Polacy nie mogli sami realizować swych aspiracji terytorialnych, ale musieli się liczyć ze stanowiskiem i interesami wielkich mocarstw […]
[w:] C. Brzoza, Polska w czasach niepodległości i II wojny światowej (1918-1945), Kraków 2001, s. 17.
Na jakie kwestie dotyczące wytyczenia granic zwraca uwagę C. Brzoza?
- Większość Polaków nie wyobrażało sobie odrodzonej Polski w innych niż przedrozbiorowe granicach.
- Te ziemie, które uległy germanizacji lub rusyfikacji należało repolonizować.
- Należało przyłączyć te ziemie, które odpadły od Polski przed wiekami i gdzie ujawnił się żywioł polski.
- Polacy nie mogli samodzielnie zdecydować o kształcie terytorialnym, musieli bowiem brać pod uwagę głos wielkich mocarstw.
Przed walką…
Sytuacja ziem, które Polacy widzieliby w swoich granicach, a które wchodziły w skład państwa niemieckiego przed 1914 rokiem, była skomplikowana. Już po podpisaniu zawieszenia broni nakazano Niemcom wstrzymanie się od jakichkolwiek działań, ale nie nakazano wycofania się z terenów byłej Rzeczypospolitej i ziem, do których Polacy zgłaszali pretensje (m.in. Pomorza i Wielkopolski).
Posłowie polscy zasiadający w parlamencie niemieckim w październiku 1918 roku wystąpili z żądaniami oderwania tych ziem od Niemiec. 10 listopada w Poznaniu ujawniła się, działająca dotychczas niejawnie, Naczelna Rada Ludowa (NRL), ośrodek władzy chcący organizować polską administrację, składający się z przedstawicieli Narodowej Demokracji i uznający zwierzchność Komitetu Narodowego Polskiego (KNP). Zresztą KNP był uznawany wówczas przez państwa zachodnie za jedynego reprezentanta sprawy polskiej. Dysponował również siłami zbrojnymi, czyli armią Hallera.
Przypomnij, jak nazywana była armia Hallera i skąd wzięła się ta nazwa:
- Błękitna armia
- Biała armia
- Czarna armia
NRL, a także KNP uważały, że o przynależności do Polski ziem byłego zaboru pruskiego zadecydują państwa ententy i odbędzie się to w wyniku dyplomatycznych ustaleń.
Jak brzmi właściwa nazwa ententy?
- Trójporozumienie
- Trójprzymierze
- Potrójny sojusz
Za koniecznością wywalczenia militarnego tych terenów i tym samym przypieczętowania ich przynależności do Polski opowiadała się między innymi miejscowa Polska Organizacja Wojskowa. Zanim zapadła decyzja podczas konferencji paryskiej, Polacy byli już zdeterminowani do podjęcia działań zbrojnych na terenie Wielkopolski. Po podpisaniu traktatu wersalskiego okazało się, że nie wszystkie jego postanowienia dotyczące polskiej granicy zachodniej usatysfakcjonują Polaków.
Wymień postanowienia w sprawie polskiej podjęte podczas konferencji paryskiej.
Powstanie wielkopolskie
26 grudnia 1918 roku do Poznania przyjechał Ignacy Paderewski entuzjastycznie powitany przez Polaków. Spowodowało to wrogie reakcje niemieckich mieszkańców Wielkopolski.
Zapoznaj się z relacją naocznego świadka zdarzeń – Stanisława Rybki, oficera powstania wielkopolskiego, autora wierszy i pieśni patriotycznych. Wykonaj polecenia pod tekstem.
Relacja świadka wydarzeńZa jakieś trzy kwadranse, o godzinie 4 i pół przebudził mnie głośny śpiew niemiecki z ulicy; co to jest? Oskoczyłem do okna i widzę, jak kilka kompanii niemieckiego wojska dobrze uzbrojonego maszerują przez ulicę i śpiewają Die Wacht am Rhein. Widzę, że wojska skręcają z ulicy Wiktorii na ulicę Berlińską. Niebawem będą przechodziły koło Bazaru. Gdzie Paderewski mieszka. Tam może stać się jakie nieszczęście, bo Niemcy będą chcieli znowu chorągwie ententy zrywać, ten pochód pachnie mi rozlewem krwi. Na powstanie nie jesteśmy jeszcze dostatecznie przygotowani, a w razie gdyby Niemcy nas zaatakowali, trzeba będzie walkę z nimi stoczyć, więc pośpieszę za nimi. Sprawdziłem, czy rewolwer dobrze nabity, drugi włożyłem do kieszeni i w imię Boga wybiegłem na ulicę. Leciałem z bijącym sercem do Bazaru. Przed Bazarem ustawiają się żołnierze, na czapkach widnieje biały orzeł, to nasi. Dzięki Bogu! Wtem padają już strzały w stronę Bazaru. Żołnierze nasi ustawieni w cztery rzędy. Gdy ów nierozsądek spostrzegłem, że każda kula może czterech żołnierzy zabić, wyjąłem rewolwer i wpadłem zrozpaczony w nasze szeregi, aby ich z odstępami bojowo w tyralierkę ustawić, a rezerwę cofnąć w miejsce bezpieczne. Na moje zakomenderowanie żołnierze bojowi zrozumieli mnie natychmiast i ustawili się zaraz, jak im kazałem.
Relacja świadka wydarzeń, [w:] T. Jędruszczak, Sprawa zachodnich i wschodnich granic Polski 1918-1921, t. 3, Warszawa 1962, s. 57.
Przypomnij, na czym polegała szczególna rola poznańskiego Bazaru dla polskiego społeczeństwa w XIX wieku.
- Bazar był miejscem polskiego życia kulturalnego i politycznego.
- Bazar był największym placem handlowym na terenie Poznania.
- W miejscu tym znajdowała się siedziba giełdy wielkopolskiej.
Jaką rolę współcześnie pełni zaprezentowany na iluistracji budynek poznańskiego Bazaru?
Wydarzenia, które rozegrały się przy poznańskim Bazarze, zainicjowały walki w stolicy Wielkopolski Poznaniu, a następnie w całym regionie, przekształcając się w powstanie. Do walczących mieszkańców przyłączyli się napływający ochotnicy. Szybko doszło do rozbrojenia garnizonów niemieckich i przejęcia kontroli nad terenem, na którym toczyły się walki. Zdobyto między innymi Chodzież i Inowrocław. Niemcy byli zaskoczeni, nie spodziewali się reakcji militarnej Polaków. Ponadto szybką interwencję uniemożliwiło im wrzenie rewolucyjne na terenie Niemiec.
Oddziały powstańcze – zawieszenie broni
Dowództwo nad siłami powstańczymi sprawował najpierw major Stanisław TaczakStanisław Taczak, a później gen. Józef Dowbór‑MuśnickiJózef Dowbór‑Muśnicki.
Dla zainteresowanych
Przedstawieni na zdjęciu powstańcy ubrani są w mundury polskie. Poszukaj informacji, czy Wielkopolanie tworzyli zręby regularnej armii, czy raczej była to armia ochotnicza.
Kiedy jednak Niemcy stłumili rewolucję i przerzucili część wojsk do Wielkopolski, zaczęli odzyskiwać utracone tereny. Wówczas jednak Francja zagroziła, że dalsze walki będą traktowane jako zerwanie rozejmu z 11 listopada 1918 roku i spowodują wznowienie działań wojennych państw ententy przeciwko Niemcom.
Przypomnij, jakie były powody zajęcia takiego stanowiska przez Francję.
Doszło więc do zawieszenia broni. Jednym z ustaleń rozejmu zawartego 16 lutego 1919 roku w Trewirze było zakreślenie linii demarkacyjnejlinii demarkacyjnej na terenie Wielkopolski.
Odczytaj z mapy, gdzie znajdowały się największe punkty oporu Niemców i gdzie tym samym doszło do zaciętych walk.
Dla zainteresowanych
Pomniki upamiętniające wydarzenia i postaci historyczne powstają dosyć często w Polsce. Niektóre mają symbolikę jednoznacznie wskazującą, jakiego faktu dotyczą. Przekaz wizualny artysty wymaga od odbiorcy dużego skupienia i zastanowienia. Jakie elementy pomnika (oprócz napisu) wskazują, że poświęcony jest bohaterom walk o Wielkopolskę?
Problem Górnego Śląska
Spór o kolejne terytorium, Górny Śląsk, zamierzano rozwiązać, przeprowadzając plebiscyt. Zarówno Polacy, jak i Niemcy podjęli akcję propagandową, która miała pomóc każdej ze stron w osiągnięciu sukcesu.
Oprócz akcji plakatowo‑ulotkowej Niemcy podjęli również bardziej agresywne działania. Wykorzystując fakt, że w ich rękach znajdowała się lokalna administracja, a także służby porządkowe, prześladowali polskich działaczy politycznych oraz osoby opowiadające się za Polską. Napięcia doprowadziły do wybuchu I powstania śląskiego (w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 roku).
I i II powstanie śląskie
Oświadczenie rządu polskiego w sprawie powstania śląskiego --- 19 sierpnia 1919Pragnąc zasadę tej lojalności zastosować i bezwzględnie dobrą wolą, starał się bezustannie wpływać na ludność polską Górnego Śląska, aby wytrwała w spokoju i nie dawała się wyprowadzić z równowagi. Lud polski pozostał też istotnie wierny tym naczelnym wskazaniom rządu polskiego. Niestety, ta pełna wstrzemięźliwości postawa ludu polskiego nie doczekała się oddźwięku ze strony niemieckiej. Władze Górnego Śląska nie zechciały ze swej strony przestrzegać niezbędnych zasad praworządności.
Przeciwnie, działalność grenzschutzugrenzschutzu [czyt. grẹncszucu] wspomaganego przez organy rządowe niemieckie stała się w ostatnim czasie jednym pasmem ciągłych szykan i prowokacji i doprowadziła Polaków do rozpaczy. Prześladowania, aresztowania, rekwizycja, wywoływanie zajść, zmuszające masy polskich górników do bezrobocia, a co za tym idzie, skazywanie tych rzesz na głód, niszczenie kopalni, jak to było np. w Koenigsggrube koło Katowic, przebrało wreszcie miarę cierpliwości ludu uciemiężonego.
Powstał odruch zbiorowy.
Odpowiedzialność spada na Niemcy.Oświadczenie rządu polskiego w sprawie powstania śląskiego – 19 sierpnia 1919, [w:] K. Juszczyk, T. Maresz, Historia w tekstach źródłowych, Rzeszów 1966, s. 58–59.
Na jakie jeszcze przyczyny wybuchu powstania (niewymienione w tekście) zwrócono uwagę w oświadczeniu?
- Niszczenie miejsc pracy polskich górników.
- Doprowadzanie do bezrobocia wśród Polaków.
- Prowokacje i wywoływanie zamieszek, które miały zaostrzyć sytuację na terenie Górnego Śląska.
- Pozbawianie podstaw egzystencji.
- Namawianie do podpisywania list lojalności.
Działania toczyły się przede wszystkim na terenie okręgu przemysłowego oraz na obszarach „niemieckiego” Górnego Śląska. Wobec przewagi sił niemieckich powstanie upadło po niespełna tygodniu i doprowadziło do represji ze strony Niemców, ale spowodowało również wysłanie na teren plebiscytowy wojsk włoskich i francuskich, które miały nadzorować sytuację na spornym obszarze. Natomiast zarząd nad Górnym Śląskiem przejęła Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa z siedzibą w Opolu. Powstały też komisariaty plebiscytowe: polski z Wojciechem KorfantymWojciechem Korfantym na czele w Bytomiu, natomiast niemiecki, kierowany przez Kurta Urbanka, w Katowicach. Obie placówki podjęły działania, które miały pomóc w przyznaniu spornego terytorium.
Niepowodzenia wojsk polskich w walce z bolszewikami kolejny raz nasiliły agresywne zachowanie Niemców. Terror bojówek niemieckich wobec polskich działaczy i zwolenników przyłączenia Górnego Śląska do Polski spowodował wzrost nastrojów patriotycznych i chęci zbrojnego rozwiązania problemu górnośląskiego. Przełom w wojnie z Armią Czerwoną skłonił do rozpoczęcia w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 roku II powstania śląskiego. Nie przyniosło ono żadnych terytorialnych rozstrzygnięć i skończyło się militarną klęską Polaków, niemniej miało wpływ na decyzję o rozwiązaniu niemieckiej policji. W jej miejsce utworzono mieszaną polsko‑niemiecką policję plebiscytową podlegającą Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej.
Plebiscyt 20 marca 1921 roku
Plebiscyt, który odbył się 20 marca 1921 roku, miał wyjątkowo wysoką frekwencję – 97,5%. Za pozostaniem Górnego Śląska w państwie niemieckim głosowało ponad 700 tys. osób (czyli około 60%). Niemcy lepiej niż Polacy wykorzystali możliwość, że w plebiscycie mogły brać udział także wszystkie osoby urodzone na Górnym Śląsku, ale tam niemieszkające. Chociaż obie strony organizowały przyjazd emigrantów, Niemcy okazali się skuteczniejsi i przyjechało ich prawie 180 tysięcy, Polaków tylko 10 tysięcy. Co ciekawe, wniosek o dopuszczenie do głosowania emigrantów górnośląskich zgłosił na konferencji paryskiej delegat polski prof. Eugeniusz Romer.
Polacy obawiali się, że wynik plebiscytu może spowodować przyznanie większości Górnego Śląska Niemcom. Obawy były o tyle słuszne, że z sugestią pozostawienia w państwie niemieckim całego okręgu przemysłowego wystąpili Brytyjczycy. Jak twierdzili, ułatwiłoby to Niemcom spłatę reparacji wojennych. Do Polski miały być przyłączone tylko pograniczne gminy o charakterze rolniczym. Nie oddawało to rzeczywistego rozkładu głosów.
Przeczytaj fragment odezwy Wojciecha Korfantego, polskiego komisarza plebiscytowego na Górnym Śląsku, z 22 marca 1921 roku. Dlaczego według przywódcy powstania śląskiego wynik plebiscytu nie był tak korzystny, jak spodziewali się tego Polacy?
Odezwa polskiego komisarza plebiscytowego na Górnym ŚląskuNie udało nam się wprawdzie wskutek terroru, fałszerstw i przekupstw niemieckich uzyskać całego terytorium górnośląskiego [...]. Waszą ofiarnością, waszą wytrwałością, waszym poświęceniem mienia, życia i krwi wywalczyliście sobie granicę, która od Bogumina idzie na północ biegiem Odry, aż do Wielkich Zimnic, skręca potem na północny wschód wzdłuż granicy zachodniej powiatu strzeleckiego aż do Kolonowskiej, stamtąd wkracza w drugi powiat – opolski i około Chobia przechodzi do powiatu oleckiego i idzie poprzez miejscowości Knieja, Zembowice, Leśno, Wachowice, Broniec, Nowe Karmunki, Wolencin, Kościelice i tamtędy przechodzi do granicy Rzeczypospolitej Polskiej. Na tym terenie przeszło 80% gmin oświadczyło się za przyłączeniem do Polski, a zwolennicy złączenia Górnego Śląska z Polską na tym terytorium uzyskali absolutną większość, wynoszącą kilkadziesiąt tysięcy. Tej nowej granicy, którą wywalczyłeś sobie dzielny ludu śląski, bronić będziemy do ostatniego tchu życia i do ostatniej kropli krwi [...].
Wojciech Korfanty, Odezwa polskiego komisarza plebiscytowego na Górnym Śląsku, 1921.
III powstanie śląskie
Chcąc nie dopuścić do niekorzystnego podziału Górnego Śląska, Górnoślązacy wywołali III powstanie śląskie. Wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku. Na jego czele stanął, jako dyktator, Wojciech Korfanty, który 3 maja 1921 roku ogłosił manifest powstańczy.
W jakim celu Korfanty wydał manifest? Podkreśl w tekście fragment, który o tym mówi.
zielony
Rodacy!
Rząd polski odwołał mnie ze stanowiska komisarza plebiscytowego, ponieważ niezdolny byłem przeszkodzić wybuchowi ruchu zbrojnego.
Nie jestem już komisarzem plebiscytowym, ale jestem krwią z krwi, kością z kości Waszej, synem biednego ludu górnośląskiego […].
Musimy zrzucić z siebie wszelkie jarzma prusko-niemieckiego. Zwycięstwo osiągniemy za wszelką cenę i nie ma takiego mocarza na świecie, który by nas mógł okuć ponownie w kajdany germańskie.
Celem ujęcia żywiołowego ruchu zbrojnego w ramy organizacyjne mianuję niniejszym głównym dowódcą hufców powstańczych powstańca Doliwę [ppłk Maciej Mielżyński], któremu wszyscy komendanci, dowódcy i powstańcy winni bezwzględne posłuszeństwo.
Od tej chwili jesteście żołnierzami i postępujecie , jak honor żołnierski nakazuje […].
Na władze powstańcze nakładam obowiązek czuwania nad porządkiem i bezpieczeństwem publicznym i nadaję im niniejszym prawo do użycia wszelkich środków potrzebnych celem zapewnienia porządku i bezpieczeństwa publicznego. [...]
Początkowo, dzięki elementowi zaskoczenia, oddziały powstańcze odnosiły sukcesy, zajmując większość spornego terytorium. Niestety, napływ niemieckich ochotników spowodował zmianę na korzyść Niemców. Po trwających dwa miesiące walkach interwencja wojsk francuskich i włoskich doprowadziła 5 lipca do zawarcia rozejmu. Najcięższe walki w III powstaniu toczyły się o Górę Świętej Anny.
Decyzja Rady Ambasadorów
Ostateczną decyzję o podziale Górnego Śląska podjęła Rada AmbasadorówRada Ambasadorów. Decyzja ta była korzystniejsza od wysuwanych propozycji brytyjskich.
Decyzja Rady Ambasadorów w sprawie Górnego ŚląskaI. Państwo Wielko‑Brytyjskie, Francja, Włochy, Japonia, które wraz z Stanami Zjednoczonymi Ameryki podpisały traktat wersalski jako główne Mocarstwa Sprzymierzone, uważając, że według ostatniego ustępu art. 88 Traktatu Pokojowego przysługuje tym Mocarstwom prawo ustanowienia linii granicznej pomiędzy Polską a Niemcami, w tej części Górnego Śląska, która została poddana plebiscytowi i na podstawie tegoż plebiscytu, uważając, że 20 marca 1921 r. odbyło się głosowanie w warunkach przewidzianych przez aneks wymienionego artykułu [...]
II . Granice między Polską a Niemcami w części Górnego Śląska określonej w art. 88 traktatu Pokojowego Wersalskiego oznacza się w następujący sposób: granica biegnie wzdłuż Odry od punktu, gdzie ta rzeka wpływa na Górny Śląsk, aż do miejscowości Niebotschau. Stąd biegnie ona w kierunku północno‑wschodnim pozostawiając na obszarze polskim gminy: Brzezie, Kobyla, Raszyce, Adamowice, Bogucice, Łyski, Sumina, Zwonowiec, Chwalęcice, Ocojec, Wilcza, Krywald, Knurów, Gieraltowice, Przyszowice, Makoszowy, Kończyce, Pawłów, Ruda, Orzegów, Chropaczów, Łagiewniki [...] w obszarze polskim zaś gminy: Szarlej, Radzionków, Sucha Góra, Repty Nowe, Tarnowice Stare, Rybna, Piaseczna, Boruszowice, Mikoleska, Drutarnia, Brusiek, Pusta Kuźnica, Kokotek, Kośmidry, Paworków, Spiegelhof (obszar dworski), Łagiewniki Wielkie, Glinica, Lisów, Kochcice.Decyzja Rady Ambasadorów w sprawie Górnego Śląska, 1921.
Konwencja górnośląska
### Dla zainteresowanych
Ze względu na podział terenu, który do tej pory stanowił jednolity organizm pod względem gospodarczym, podpisana została polsko‑niemiecka konwencja (15 maja 1922 – Genewa), która miała obowiązywać przez piętnaście najbliższych lat i ułatwić korzystanie przez obie strony z zasobów podzielonego okręgu przemysłowego. Przede wszystkim wprowadzała ona w okresie przejściowym bezcłową wymianę towarową między podzielonymi terenami. Niemcy zobowiązani byli m.in. do przyjmowania przez trzy lata 6 mln ton węgla z „polskiej” części. Oprócz kwestii gospodarczych konwencja zapewniała Niemcom, którzy znaleźli się na terytorium II RP, i Polakom, którzy po podziale zamieszkiwali teren niemiecki, równouprawnienie, możliwość posługiwania się własnym językiem, także w życiu publicznym, zakładanie szkół, organizacji kulturalnych i politycznych. Podkreślono jednak, że obie społeczności muszą zachować lojalność wobec władz państwa, w którym mieszkają.
Porównaj założenia konwencji z postanowieniami tzw. małego traktatu wersalskiego. Który akt uważasz za korzystniejszy dla Polski i dlaczego?
Plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu
Gdy na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt i związane z nim protesty, również na Warmii, Mazurach i Powiślu ludność opowiadała się za przynależnością państwową. Tereny Warmii i Powiśla zamieszkane były głównie przez osoby mówiące po polsku, ale wyznania ewangelickiego. Często to przynależność religijna wpływała na świadomość narodową, zwłaszcza, że narodowy ruch polski był tutaj słabo rozwinięty.
W komisjach sojuszniczych nadzorujących przeprowadzenie plebiscytów na tym terenie główną rolę, oprócz Włochów, odgrywali mało przychylni Polsce Anglicy. Nie bez znaczenia było też to, że plebiscyt na Warmii i Mazurach odbył się 11 lipca 1920 roku – w momencie, kiedy następował odwrót polskiej armii w wojnie z bolszewikami. Propaganda niemiecka, przedstawiająca II RP jako „państwo sezonowe”, okazała się skuteczna. Dla wielu uczestników plebiscytu Niemcy były państwem pewniejszym, stabilniejszym. Plebiscyt zakończył się całkowitą klęską Polaków. Za przyłączeniem do Polski głosowało zaledwie 17 z 2080 gmin. W efekcie do Rzeczypospolitej przyłączono jedynie 8 pogranicznych gmin (5 na Powiślu, 3 na Mazurach).
Monitor PolskiPlebiscyt przeprowadzono w warunkach wykluczających swobodę głosowania, gdyż cały teren jest w rękach władz niemieckich, które popierały wszelkimi siłami agitację niemiecką, uniemożliwiając rozwijanie się propagandy polskiej. Napływ ogromny osób, nasłanych z Niemiec, jako uprawnionych do głosowania z tego jedynie tytułu, że urodzili się na tym terytorium, oraz terror, stosowany przez Niemców w sposób najbezwzględniejszy, musiały doprowadzić do abstynencji Polaków do głosowania. Nadto stwierdzono cały szereg faktów fałszowania wyników głosowania, co było Niemcom ułatwione wskutek nieobecności polskich członków komisji gminnych, których do lokalów wyborczych nie dopuszczono. Rząd Polski jeszcze przed terminem plebiscytowym oświadczył uroczyście wobec alianckich komisji plebiscytowych i rady ambasadorów, że głosowanie odbyte w tych warunkach nie może być uważane za zgodne z istotną wolą ludności, a tym samym nie odpowiada intencjom traktatu wersalskiego.
Na podstawie przytoczonej relacji dziennikarskiej uzupełnij tabelę.
Uniemożliwienie Polakom udziału w pracach gminnych komisji wyborczych (co ułatwiło fałszowanie wyborów)., Popieranie akcji propagandowych., Uniemożliwianie przeprowadzenia akcji propagandowych i swobodnego głosowania., Stosowanie terroru, zastraszanie., Powoływanie w skład komisji wyborczych przedstawicieli ludności niemieckiej.
| Działania władz niemieckich wobec ludności polskiej: | |
|---|---|
| Działania władz niemieckich wobec ludności niemieckiej: |
Data plebiscytu na Warmii, Powiślu, Mazurach była niekorzystna dla Polski, ponieważ w tym czasie:
- Odbywał się plebiscyt na Górnym Śląsku.
- Przeprowadzano wybory uzupełniające do parlamentu Rzeczypospolitej.
- Wojska bolszewickie zagroziły stolicy i niepodległości Polski.
Co wpłynęło na korzystny dla Niemców wynik plebiscytu na Warmii, Powiślu i Mazurach?
- Udział w nim Niemców, którzy się urodzili na Warmii i Mazurach, ale tam nie mieszkali.
- Struktura etniczna ludności zamieszkującej teren plebiscytowy.
- Protesty ludności polskiej i rządu polskiego.
W przypadku Pomorza Gdańskiego decyzję o przynależności podjął kongres paryski, w tym wypadku nie było konieczne ani rozwiązanie plebiscytowe, ani militarne.
Przypomnij, jakie propozycje w sprawie Pomorza i Gdańska zawierał traktat wersalski. Czy uważasz, że było one satysfakcjonujące dla Polski? Uzasadnij odpowiedź.
Granica z Czechosłowacją – kwestia Śląska Cieszyńskiego
Sprawą problemową okazała się również próba wytyczenia granicy pomiędzy II RP a Czechosłowacją na obszarze Śląska Cieszyńskiego – terenie ważnym pod względem gospodarczym oraz komunikacyjnym. Znajdowało się tutaj zagłębie węglowe w Karwinie oraz węzeł komunikacyjny w Boguminie.
5 listopada 1918 roku czeski i polski ośrodek władzy na terenie Śląska Cieszyńskiego (Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego oraz Zemský národní výbor pro Slezsko) zawarły porozumienie o tymczasowym podziale spornego obszaru według zasady etnograficznej.
Układ zawarty między przedstawicielami polskiej Rady Narodowej Śląska Cieszyńskiego i czeskiego Zemsky`ego Narodniego Vyboru pro Slezsko w sprawie wielkiego Księstwa Cieszyńskiego[...] Ugoda niniejsza ma charakter przejściowy i w niczym nie przesądza ostatecznego rozgraniczenia terytorialnego. [...] Jedynie celem utrzymania ładu i porządku w czasie przejściowym i by nie rozpraszać sił na wzajemne spory w sprawach drobiazgowych natury czysto lokalnej, określa się sferę wpływów [...] w sposób następujący: 2.1. Polityczny powiat frydecki podlegać będzie Narodniemu Vyboru pro Slezsko, politycznie zaś powiaty bielski i cieszyński Radzie Narodowej Ks. Cieszyńskiego [...]. 3.Na całym Śląsku Cieszyńskim poręczają sobie wzajemnie oba przedstawicielstwa narodowe zupełną ochronę mniejszości narodowych, zwłaszcza zaś w sprawach kulturalnych, szkolnych i narodowo‑politycznych.
Układ zawarty między przedstawicielami polskiej Rady Narodowej Śląska Cieszyńskiego i czeskiego Zemsky`ego Narodniego Vyboru pro Slezsko w sprawie wielkiego Księstwa Cieszyńskiego, 1918.
Na podstawie fragmentu układu wskaż odpowiedź na pytanie: Jaki charakter miało porozumienie Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego oraz Zemský’ego národeho výboru pro Slezsko?
- Miało mieć ostateczny charakter i zapewnić trwały podział.
- Miało zapewnić spokój i bezpieczeństwo mieszkańcom.
- Ustalało jeden wspólny zarząd nad Śląskiem Cieszyńskim.
Rząd w Pradze nie uznał tego kompromisu i próbował tworzyć politykę faktów dokonanych, czyli militarnie podporządkować sobie sporny teren.
Dlaczego rząd czechosłowacki nie chciał czekać na rozwiązanie plebiscytowe?
- Obawiał się niekorzystnych dla Czechosłowacji rozstrzygnięć plebiscytowych.
- Rząd Czechosłowacji nie akceptował plebiscytu jako prawnej formy rozstrzygnięć granicznych.
- Uznał, że sukces militarny w odróżnieniu od rozstrzygnięć plebiscytowych był niepodwarzalny.
Wojska czeskie wkroczyły na Śląsk Cieszyński w styczniu 1919 roku. Był to moment o tyle trudny dla państwa polskiego, że na wschodzie toczyły się walki z Ukraińcami, a w Wielkopolsce trwało jeszcze powstanie. Pod naciskiem wielkich mocarstw wstrzymano walki (krwawe boje toczyły się m.in. pod Skoczowem) i 3 lutego 1919 roku zawarto rozejm. Dokonano nowego podziału spornego terytorium wzdłuż rzeki Olzy.
Na konferencji wersalskiej uznano, że w sprawie przynależności Śląska Cieszyńskiego do Polski lub Czechosłowacji opowie się w plebiscycie miejscowa ludność. Do plebiscytu jednak nie doszło. Podczas wizyty premiera Władysława Grabskiego w Spa (w czasie wojny z bolszewikami Grabski próbował uzyskać wsparcie ze strony mocarstw), pod naciskiem konferencji państw zachodnich, przyjęto arbitrażarbitraż międzynarodowy i zaakceptowano podział Śląska Cieszyńskiego. 28 lipca 1920 roku Konferencja Ambasadorów Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych przyznała Czechosłowacji większą część Śląska Cieszyńskiego, ze wszystkimi kopalniami węgla oraz większością Spiszu i Orawy. Polska otrzymała 44% spornego terytorium zamieszkanego przez 34% ogółu tamtejszej ludności. Po stronie czeskiej pozostało około 150 tys. ludności rdzennie polskiej.
Wincenty Witos na forum sejmowym tak podsumował ten akt.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D168UPBiP
Wypowiedź Wincentego Witosa w sejmie
Spotkał naród polski cios, który silnie zaważyć musiał na kształtowaniu się naszego stosunku do republiki czechosłowackiej. Wyrokiem Rady Ambasadorów przyznany został Czechom szmat rdzennie polskiej ziemi, mającej znaczną większość polską. […] Wyrok ten wykopał przepaść między obydwoma narodami.
Czy stwierdzenie Wincentego Witosa było słuszne? Uzasadnij swoje stanowisko, podając odpowiednie argumenty.
Kapsuła czasu
Zaolzie powróciło do Polski w 1938 roku po skierowaniu przez Polskę żądania do rządu w Pradze. Moment nie był najszczęśliwszy, odbyło się bowiem to wkrótce po ultimatum Hitlera, który domagał się przyłączenia do Niemiec Sudetów czeskich.
Zamiast podsumowania
Napisz krótki tekst, który mógłby zostać zamieszczony w gazecie, wyrażający Twoją opinię na temat kształtowania się granicy z Niemcami i Czechosłowacją. Odpowiedz w nim na pytanie, czy wysiłek militarny w zmaganiach o granice był potrzebny i miał wpływ na korzystniejsze rozwiązania.
Pamiętaj, że tekst informacyjny powinien być tak skonstruowany, by najważniejsze informacje znalazły się na początku. Przeczytanie kilku pierwszych linijek powinno umożliwić czytelnikowi znalezienie odpowiedzi na pytania: co się stało? kto brał w tym udział? kiedy to się stało? gdzie to się stało? co z tego wynika?
Tablice pamiątkowe i pomniki ku czci Wojciecha Korfantego można odnaleźć w wielu miastach górnośląskich. Poszukaj innych form upamiętnienia tego polityka (a także innych postaci z okresu walki o granice II RP).
Poszukaj informacji, dlaczego w Pradze znajduje się tablica poświęcona Korfantemu.
Kto był pierwszym głównodowodzącym w powstaniu wielkopolskim?
- gen. Józef Haller
- mjr Stanisław Taczak
- gen. Józef Dowbór-Muśnicki
Co zadecydowało o ostatecznym podziale Górnego Śląska po I wojnie?
- Konferencja paryska.
- Plebiscyt.
- III powstanie śląskie.
Ułóż w kolejności chronologicznej wydarzenia związane z walką o granicę zachodnią i południową:
- I powstanie śląskie.
- Decyzja Konferencji Ambasadorów o przyznaniu Czechosłowacji spornego terytorium Śląska Cieszyńskiego.
- Wybuch powstania wielkopolskiego.
- Plebiscyt na Górnym Śląsku.
Potrafię pracować z mapą.
Wiem, kiedy odbyły się powstania śląskie.
Rozumiem, dlaczego czasami należy podjąć działania militarne.