ReceToecGuMHP

Prawo i jego funkcje

Biblioteka prawnicza 
domena publiczna

Co już wiesz o prawie? Przekonaj się, wykonując krótki test.

Ćwiczenie 1
RkAWcJmiIFbGy1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R3idvLfy8H7UV1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R6XOFToUlsAcn1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R6b03X6EWRQw11
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R19qdVJzAWZQ91
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RSkwUsEsKu0AE1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
t3Xv2vHYJS_0000000O
ReceToecGuMHP
Biblioteka prawnicza 
domena publiczna
Co potrafię?
  • przedstawić narzędzia sprawowania władzy politycznej;

  • zdefiniować pojęcie państwa prawnego oraz wskazać instrumenty, za których pomocą obywatel może domagać się poszanowania swoich praw;

  • wyjaśnić, w jaki sposób nabywa się polskie obywatelstwo.

Nauczysz się
  • wyjaśniać, co to jest prawo i czym różni się od innych systemów norm;

  • przedstawiać podstawowe funkcje prawa;

  • wymieniać najważniejsze zasady prawa.

t3Xv2vHYJS_0000001E

Pojęcie prawa

R1U72dz4lDD3B
Temida, bogini prawa i sprawiedliwości, była czczona przez Greków jako doradczyni Zeusa. Opiekowała się sądami. Przedstawiano ją z opaską na oczach, symbolizującą bezstronność i wydawanie wyroków wyłącznie na podstawie prawa. Trzymała wagę służącą do sprawiedliwego oceniania dowodów winy i niewinności oskarżonego.
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0

Sformułowanie jednoznacznej definicji prawa nie jest zadaniem prostym. Spór dotyczący tego, „czym jest prawo”, toczy się na gruncie filozofii i teorii prawa od czasów starożytnych. W sensie formalnym prawo to system norm, charakteryzujących się specyficznymi cechami, obowiązujących na określonym terytorium. Cechy tego systemu to hierarchiczność (normy prawne pozostają względem siebie w stosunku nadrzędności i podrzędności), spójność (niesprzeczność), a także zupełność (czyli regulowanie wszystkich aspektów życia społecznego).

Wstęp do prawoznawstwaTatiana Chauvin, Tomasz Stawecki, Piotr Winczorek
Tatiana Chauvin, Tomasz Stawecki, Piotr Winczorek Wstęp do prawoznawstwa

Prawo – „zespół reguł ustanowionych lub uznanych przez odpowiednie organy państwa, wobec których posłuch zapewniony bywa w ostateczności dzięki przymusowi, jaki stosować może to państwo”.

t3Xv2vHYJS_00000_BIB_001Tatiana Chauvin, Tomasz Stawecki, Piotr Winczorek, Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2014, s. 17.

Istotą prawa jest określanie dozwolonych, zakazanych lub nakazanych zachowań oraz sytuacji, w których można legalnie stosować przymus państwowy.

Prawo było i jest podstawowym instrumentem realizacji polityki. Współcześnie reguluje praktycznie wszystkie dziedziny aktywności społecznej, umożliwiając rozwiązywanie konfliktów między jednostkami i grupami społecznymi.

RgM8yi5OEbsir11
domena publiczna

Dla zainteresowanych

Podstawowe koncepcje prawa

Koncepcje prawnonaturalne

Zakładają one istnienie dwóch rodzajów norm. Z jednej strony mamy do czynienia z normami prawa naturalnego, które nie zostało ustanowione przez prawodawcę, z drugiej zaś prawo pozytywne, stanowione przez ludzi, które powinno naśladować i urzeczywistniać prawo naturalne. Źródłem prawa naturalnego może być istota człowieka (Arystoteles, Cyceron), Bóg (św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu), natura człowieka (Grocjusz).

Pozytywizm prawniczy

Prawo tworzą normy ustanowione, wyznawane i chronione przez państwo posługujące się środkami przymusu. Prawo może być stanowione wyłącznie przez człowieka, niezależnie od innych systemów normatywnych. Normy prawne mogę dotyczyć tylko zachowań ludzi względem siebie, są stanowione przez suwerena wobec osób poddanych jego władzy oraz zagwarantowane przymusem państwowym.

Realizm prawniczy

Prawo jest faktem społecznym osadzonym w szerokim kontekście kulturowym. Jest to „prawo w działaniu”. W ramach tego podejścia istnieją różne nurty. Niektóre z nich istotę prawa widzą w ludzkich emocjach, inne w zachowaniach ludzi.

t3Xv2vHYJS_0000002G

Prawo a inne systemy normatywne

Prawo nie jest jedynym systemem normatywnym regulującym zachowania ludzi. Taką samą rolę odgrywają normy moralne, religijne, obyczajowe oraz stanowione przez organizacje społeczne.

  • normy moralne - dotyczą zachowań, postaw i intencji, które oceniane są z punktu widzenia takich wartości, jak dobro, słuszność, sprawiedliwość. Ustalenie wyczerpującego i przyjmowanego przez wszystkich członków danej społeczności katalogu norm moralnych jest bardzo trudne;

  • normy religijne - normy obowiązujące wyznawców określonej religii, uzasadniane przez odwołanie się do Boga (absolutu). Ich treść jest często tożsama z normami prawnymi lub moralnymi;

  • normy obyczajowe - regulują formy zachowania, ukształtowane przez tradycję oraz nawyki, przyjęte w danej zbiorowości w określonej epoce historycznej;

  • normy organizacji społecznych - są ustalane przez odpowiednie organy organizacji społecznych, politycznych, gospodarczych itp. Odnoszą się jedynie do członków danej organizacji.

R1Re4lWfJ73yn1
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0

Normy prawne są często tożsame z normami moralnymi, religijnymi, obyczajowymi czy ustanowionymi przez organizacje społeczne. Jeśli dana norma (np. nie kradnij) występuje w różnych systemach normatywnych, tym większa szansa, że będzie ona uznawana przez członków danej zbiorowości. Zdarza się jednak, że normy zawarte w innych systemach normatywnych są sprzeczne z normami prawnymi.

t3Xv2vHYJS_00000034

Funkcje prawa

Rf0z5vRxS8LY0
Klejstenes
Yaniv256 , Klejstenes, licencja: CC BY 2.0

W literaturze występują rozmaite typologie dotyczące funkcji prawa. Wyróżnia się między innymi następujące funkcje prawa:

  • stabilizacyjną - prawo utrwala w społeczeństwie istniejący ład społeczny, gospodarczy i polityczny;

  • ochronną - prawo z jednej strony wspiera wartości i zachowania istotne ze społecznego punktu widzenia, z drugiej zaś stara się eliminować zachowania zagrażające chronionym wartościom (życiu, wolności, własności itp.) przez zastosowanie środków przymusu;

  • organizacyjną - prawo kształtuje instytucje niezbędne do funkcjonowania sfery publicznej oraz innych obszarów życia społecznego i gospodarki;

  • represyjną - polega na wymierzaniu kar w przypadku naruszenia norm prawnych.

Oprócz wymienionych, w literaturze wskazuje się także na inne funkcje prawa:

  • kontrolną - która polega na poddawaniu ludzkich zachowań społecznej kontroli, przez co stają się one przewidywalne, co podnosi społeczne poczucie bezpieczeństwa. Taką funkcję pełni nie tylko prawo, ale także inne systemy normatywne;

  • dystrybutywną - prawo określa zasady podziału deficytowych dóbr materialnych i niematerialnych;

  • regulacyjną - prawo tworzy mechanizmy i procedury rozstrzygania konfliktów między ludźmi, wynikające z różnic interesów, celów, wartości i opinii.

t3Xv2vHYJS_00000045

Zasady prawa

RmRxTTA0ghPwF
Kodeks Justyniana, Strona tytułowa wydania z 1583
Yakoo, Kodeks Justyniana, Strona tytułowa wydania z 1583, licencja: CC 0

Prawo nie działa wstecz (Lex retro non agit)
Zasada ta pochodzi z prawa rzymskiego. Oznacza, że ustawodawca nie może ustanawiać norm prawnych powodujących skutki prawne w odniesieniu do zdarzeń z przeszłości.

Zasada domniemania niewinności (domniemanie dobrej wiary - praesumptio boni viri) wywodzi się z prawa rzymskiego. Według niej dana osoba jest uznawana za niewinną, dopóki stawiane jej zarzuty nie zostaną udowodnione przed sądem.

Nie ma kary bez ustawy (Nulla poena sine lege), czyli nie można zostać ukaranym za czyn, jeśli w czasie jego popełnienia nie istniała norma prawna określająca sankcję za popełnienie tego czynu.

Nieznajomość prawa szkodzi (Ignorantia iuris nocet), to znaczy, że nieznajomość normy prawnej nie zwalnia z odpowiedzialności w przypadku jej naruszenia.

t3Xv2vHYJS_0000004P

Podsumowanie

Od początku istnienia państw prawo jest jednym z najważniejszych instrumentów sprawowania władzy. W ciągu ostatnich trzech stuleci przebiegały procesy, które zwiększyły znaczenie prawa w życiu publicznym.
Po pierwsze, nastąpiła demokratyzacja procesu tworzenia prawa. Powszechność praw wyborczych oraz rozwój innych niż demokracja przedstawicielska form partycypacji politycznejt3Xv2vHYJS_000tp001partycypacji politycznej sprawiły, że krąg obywateli uczestniczących w procesie tworzenia prawa lub wpływających na ten proces bardzo się poszerzył.
Po drugie, mamy do czynienia z procesem jurydyzacji życia społecznego, co oznacza z jednej strony poszerzenie sfery regulowanej przez prawo, z drugiej zaś ograniczenie znaczenia innych systemów normatywnych (obyczaju, norm moralnych czy religijnych).
Po trzecie, upowszechniła się zasada rządów prawa (rule of law), czyli prawo znaczenie mocniej reguluje sposób funkcjonowania instytucji władzy i ogranicza swobodę podejmowania decyzji politycznych.

Ćwiczenie 7

Podaj przykłady świadczące o tym, że inne systemy normatywne mogą ustanawiać odmienne zasady postępowania niż obowiązujące w państwie prawo. Zastanów się, jakie są konsekwencje takiego zjawiska.

Ćwiczenie 8

Określ przyczyny skłaniające ludzi do przestrzegania prawa.

Ćwiczenie 9

Przedstaw, jakie konsekwencja dla państwa i obywateli ma łamanie zasad prawa.

1
Ćwiczenie 10
R1P40T3re0PMF1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 11
RRKFp1i6maQAt1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zalecana literatura

Bator A., Gromski W., Kozak A., Kaźmierczyk S., Wprowadzenie do nauk prawnych. Leksykon tematyczny, Warszawa 2010.
Chauvin T., Stawecki T., Winczorek P., Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2014.
Hart H.L.A., Pojęcie prawa, Warszawa 1998.
Izdebski H., Fundamenty współczesnych państw, Warszawa 2007.

t3Xv2vHYJS_000tp001