Temat: Ryby – zwierzęta wodne

Autor: Elżbieta Szedzianis

Adresat

Uczeń klasy VI szkoły podstawowej.

Podstawa programowa

9) Ryby. Uczeń:

a) dokonuje obserwacji przedstawicieli ryb (zdjęcia, filmy, schematy, hodowle akwariowe itd.) i przedstawia ich cechy wspólne oraz opisuje przystosowania ryb do życia w wodzie,

b) określa ryby jako zwierzęta zmiennocieplne,

c) przedstawia sposób rozmnażania i rozwój ryb,

d) wyjaśnia znaczenie ryb w przyrodzie i dla człowieka

Cel lekcji

Uczniowie opisują budowę zewnętrzną ryby i jej przystosowania do środowiska życia.

Kryteria sukcesu

• opiszesz przystosowania ryby do życia w wodzie;

• wyjaśnisz, co oznacza sformułowanie „opływowy kształt ciała”;

• zdefiniujesz termin „kręgowce”;

• omówisz pojęcie organizmów zmiennocieplnych.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo‑techniczne; 

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje społeczne i obywatelskie.

Metody/formy pracy

Obserwacja zastępcza i bezpośrednia, praca z modelem ryby, mapa pojęć, praca z filmem, praca z tekstem.

Praca indywidualna oraz praca w grupie.

Środki dydaktyczne

• abstrakt;

• tablica interaktywna lub tradycyjna;

• tablety/komputery;

• wachlarz;

• styropianowe jajka;

• styropianowe stożki;

• noże;

• klej;

• nożyczki;

• sztywny papier;

• metodniki;

• model układu ruchu ryby;

• świeże płotki lub inne małe ryby;

• lupy;

• szklany, elektryczny czajnik z wodą.

Fazy lekcji

Wstępna

1. Nauczyciel pyta uczniów, gdzie obserwowali żywe ryby. Prosi o wyjaśnienie, jak się poruszały i który narząd powodował ich ruch.

2. Nauczyciel informuje uczniów, że na zajęciach poznają przystosowania ryb do życia w wodzie. Proponuje im, żeby podczas lekcji sporządzili na tablicy interaktywnej mapę pojęć, której centralnym pojęciem będą ryby.

Realizacyjna

1) Nauczyciel wyświetla na ekranie ilustrację interaktywną przedstawiającą budowę ciała okonia. Prosi podopiecznych, żeby określili granice jego głowy, tułowia i ogona.

2) Nauczyciel wyświetla zdjęcia przedstawiające wybrane gatunki ryb o różnych kształtach ciała. Prosi uczniów, żeby wskazali rybę najszybciej pływającą i uzasadnili swój wybór. Nauczyciel zapisuje na mapie pojęć sformułowanie: „opływowy kształt ciała”. Uczniowie wyjaśniają jego znaczenie i  podają przykłady organizmów, przedmiotów lub maszyn, które mają taki kształt. Następnie tłumaczą, co on warunkuje.

3) Nauczyciel prezentuje wachlarz, wachluje siebie i uczniów. Pyta, do której części ciała ryby wachlarz jest podobny (chodzi o płetwy) i prosi o określenie cech tego podobieństwa, a następnie zapisuje je na mapie pojęć.

4) Nauczyciel pyta uczniów, po co nurkowi płetwy. Kolejne pytania zadaje w taki sposób, żeby uczniowie zauważyli, że woda stawia większy opór niż powietrze. Prowadzący wyjaśnia, że woda jest gęstsza od powietrza.

5) Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Każda otrzymuje styropianowe jajka, stożki, noże, klej, nożyczki i sztywny papier. Zadaniem uczniów jest wykonanie modelu ryby i podpisanie płetw.

6) Uczniowie prezentują swoje modele i wyjaśniają, jaki jest związek między zewnętrzną budową ryby a środowiskiem wodnym.

7) Nauczyciel prosi uczniów o wyszukanie w Internecie informacji o rybach najszybciej i najwolniej pływających. Uczniowie wymieniają nazwy poszczególnych gatunków i omawiają ich budowę. Nauczyciel dba, żeby uczniowie posłużyli się sformułowaniem „opływowy kształt ciała”.

8) Prowadzący mówi, że wielu ludzi uważa, iż ryby zawdzięczają szybkość płetwom. Prosi uczniów, żeby za pomocą metodników wyrazili swoją opinię na ten temat (kartka zielona oznacza „zgadzam się”, kartka czerwona – „nie zgadzam się”, kartka żółta – „mam wątpliwości”). Nauczyciel pyta, czy wachlarz albo płetwy nurka mogą samodzielnie się poruszać oraz co je wprawia w ruch. Pokazuje uczniom model szkieletu ryby z mięśniami. Demonstruje na nim, jak mięśnie tułowia kurczą się, powodując ruch ogona. Pyta uczniów, jakie dwa elementy są potrzebne do ruchu.

9) Nauczyciel omawia budowę szkieletu ryby i wyjaśnia, skąd się wzięły nazwy: „kręgowce” i „szkielet wewnętrzny”. Oba terminy zostają odnotowane przez uczniów na mapie pojęć. Nauczyciel pyta podopiecznych, jakie organizmy oprócz ryb należą do kręgowców.

10) Uczniowie, pracując w grupach, oglądają płotki lub inne małe ryby kupione w sklepie i wskazują poszczególne części ich ciała. Jeśli mają trudności z wykonaniem zadania, mogą korzystać z ilustracji interaktywnej przedstawiającej budowę ciała okonia. Następnie gładzą skórę ryby i wyjaśniają znaczenie łusek i śluzu. Wreszcie za pomocą lupy szukają linii nabocznej.

11) Uczniowie odczytują zamieszczoną w „Słowniczku” definicję narządu linii nabocznej, po czym wyjaśniają jej znaczenie własnymi słowami.

12) Uczniowie uzupełniają mapę pojęć o nowe sformułowania.

13) Uczniowie podważają pokrywy skrzelowe i obserwują przez lupę skrzela. Opisują je, starając się użyć jak najwięcej przymiotników. Jeden z uczniów dopisuje do mapy pojęć kolejne terminy.

14) Nauczyciel wyjaśnia, że w wodzie rozpuszczony jest tlen (i inne gazy). Udowadnia to, pokazując wrzenie wody w szklanym czajniku elektrycznym. Następnie wyjaśnia, jak działają skrzela i  wyświetla film pt. „Wymiana gazowa w skrzelach”.

15) Nauczyciel prosi uczniów, żeby odczytali zamieszczoną w „Słowniczku” definicję pojęcia organizmów zmiennocieplnych i określili, czy sami do nich należą.

16) Prowadzący zachęca uczniów, żeby przerobili tekst piosenki pt. „Było morze…”, tak aby odpowiadał tematowi lekcji. Potem śpiewa ją cała klasa.

Podsumowująca

1) Uczniowie przyglądają się mapie pojęć i uzupełniają ją w razie potrzeby. Nauczyciel zapisuje mapę i przesyła ją uczniom.

2) Prowadzący wyświetla kryteria sukcesu i prosi uczniów, żeby skonfrontowali z nimi zdobyte na lekcji umiejętności. Jeśli zaistnieje taka potrzeba, nauczyciel tłumaczy niezrozumiałe dla uczniów pojęcia, wyjaśnia ich wątpliwości.

Zadanie domowe dla zainteresowanych

Uczniowie wykonują ćwiczenie interaktywne.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Fish – aquatic animals

The fish's body consists of the head, trunk and tail, its skin is covered with scales that overlap in a regular arrangement like roof tiles, forming a flexible covering. It allows the body to bend and protects it against mechanical injuries. The surface of the body is covered with mucus. Scales and mucus make the skin slippery and reduce water friction during movement. Fins, special folds of skin stretched on a rigid ray frame, are a characteristic element of fish's body structure. The fins occur in pairs (paired fins)– pectoral and pelvic fins as well as individually – dorsal, caudal and anal fins. Fins have a large surface, therefore they facilitate movement in water.

In addition to the well‑developed organs of the sense of sight, hearing, taste and touch, fish also have a lateral line organ. With its use, fish perceive water movement as well as changes in its temperature, pressure and chemical composition. The lateral line provides excellent orientation in the water, also in the dark, helps to avoid obstacles and move in the shoal.

Fish have different shapes. They depend on the environment in which they live, their mode of life and the food intake method.

The fish live in fresh and salty waters around the globe: in rivers, streams, ponds, lakes, seas and oceans. Fish are cold‑blooded vertebrates (poikilotherms), which means that their body temperature depends on the temperature of the environment.

The shape of the fish's body depends on its mode of life. Fast swimming fish (herring, tuna and pike) have a spindle‑like, streamlined body shape. Species that live among aquatic plants or rocks, such as bream and carp, have a laterally flattened body, making it easier for them to swim between obstacles. Flounders live at the bottom of the sea and are flattened dorsoventrally. Thanks to it, they can bury themselves in sand. The body of seahorses can develop special protrusions that mask them among seaweed. Porcupine fish has got scales transformed into spikes that protect it against attacks by predators. Threatened, it fills its body with water and takes on the appearance of a spiky sphere.

Most fish have got masking colouring. The pectoral part of the body of many fish is bright, which makes it more difficult for predators looking for victims from the bottom to spot them against a clear sky. In turn, the dark dorsal part makes it more difficult to spot them from the air. Some fish take a warning colouring.

The fish take oxygen dissolved in water by means of gas exchange organs called gills. They are located on both sides of the pharynx. They consist of numerous, small and thin gill laminae, which take on a red colour because they contain many blood vessels. They can be hidden under operculums, as pike's, or they may lack covering, as shark’s are (than on the sides of the body we observe individual gill slits). Oxygen‑containing water enters the fish's mouth and then squeezes outside between the gill laminae. Oxygen from the water penetrates into the blood through diffusion, and carbon dioxide from blood vessels penetrates into the water and with it leaves the body. The number of respiratory movements depends on the activity of the fish and the oxygen content in the water.

• Fish are cold‑blooded animals living in fresh and salt water.

• The body of most fish is of a streamlined shape and is divided into the head, trunk and tail.

• Fish skin coverage reduces friction between them and water during movement.

• Fish are characterized by the presence of paired and individual fins.

• A distinctive sense of fish is their lateral line informing them about water movements.

• Fish's gas exchange occurs through the gills.

• Most fish are oviparous, reproduce through external fertilization.