Jak grzecznie zwracać się do innych
Styl ubierania się, zachowanie się przy stole czy sposób bycia w różnych sytuacjach komunikacyjnych są przejawem znajomości zasad grzeczności lub savoir‑vivre’usavoir‑vivre’u. Grzeczność wyraża się również za pomocą języka, często zupełnie nieświadomie, np. w takich zwrotach, jak: „dzień dobry”, „do widzenia”, „cześć”. Słowem grzecznościowym jest – pochodzące z języka młodzieżowego – „narka”, ponieważ wymaga odpowiedzi ze strony koleżanek lub kolegów, z którymi dana osoba się żegna.
Można używać różnych zwrotów, lecz trzeba pamiętać o tym, że wszystko zależy od kontekstu, okoliczności, w których wypowiada się określone słowa. Nie wszystkie z nich są dozwolone w każdej sytuacji. Do zwrotów wypowiadanych w gronie osób bliskich nadawcy (np. przyjaciół, znajomych, koleżanek, kolegów) zaliczają się: „narka”, „cześć”, „czołem”, „hej”.
Należy pamiętać, aby w towarzystwie nieznajomych, ludzi starszych lub w oficjalnych sytuacjach używać tradycyjnych, neutralnych zwrotów, nie zapominając o etykiecie językowej.
Wyjaśnij, odwołując się do różnych słownikówsłowników języka polskiego, jaka jest różnica między – zamieszczonymi poniżej – zwrotami z czasownikiem „witam” a współczesnymi formami powitań stosowanych w korespondencji elektronicznej (e‑mailache‑mailach). W odpowiedzi uwzględnij także, czy użycie formy „witam” jest poprawne.
Kto i w jakich okolicznościach używa zwrotu „witam”
„Szanowni Goście, witamy serdecznie”
„Szanowni Nasi Goście, serdecznie witamy”
„Witam Szanownych Gości”
„Witamy Szanownych Gości”
„Witamy Państwa bardzo serdecznie”
„Szanowni Państwo, chcielibyśmy Państwa przywitać bardzo serdecznie”
„Szanowne Panie i Szanowni Panowie, z prawdziwą przyjemnością witamy”
„Szanowni zgromadzeni, witamy”
Wzorce zachowania i komunikacji
W każdej kulturze pojawiają się – typowe dla niej – wzorce zachowania i normy komunikacji. W polskiej tradycji grzeczność językowa wywodzi się z kultury szlacheckiej. Mówią o tym choćby bardzo oficjalne zwroty i skróty zamieszczane na kopercie, np. „W.Sz. Pan” (co znaczy „Wielce Szanowny Pan”), będące pozostałością dawnej formy „Wielce Miłościwy Pan”. W etykiecie językowej są utrwalone także życzenia skierowane do kogoś, np. „dzień dobry” (to nie tylko określenie pogodnego dnia, ale również życzenie „niech ten dzień będzie dobry dla ciebie”, „niech ci się darzy”, czyli „niech się spełnia każde twoje życzenie”). Podobną rolę odgrywa – znana już w dawnej polszczyźnie – formułka „bądź zdrów”.
Trzeba pamiętać, że w kulturze polskiej etykieta językowa przechowuje kilka ważnych zasad:
Do odbiorcy należy zwracać się z szacunkiem, okazywać zainteresowanie jego sprawami, a przede wszystkim – zawsze odpowiadać na pozdrowienie. Z tego też powodu formy grzecznościowe układają się w pewien schemat komunikacyjny: „dzień dobry – dzień dobry”, „życzę szczęśliwej podróży – dziękuję”.
W hierarchii zawsze wyżej stawia się odbiorcę; w sytuacjach oficjalnych trzeba dbać o to, by szczególnie uhonorować takie aspekty, jak: wiek, pełnione funkcje społeczne, posiadane tytuły naukowe lub godnościowe.
W codziennej komunikacji warto również dbać o szatę graficzną listów i kompozycję tekstów elektronicznych, ponieważ ich forma jest pozajęzykowym wyrazem szacunku dla odbiorcy komunikatu.
Ludzie powinni dostosowywać zasady savoir‑vivre’u do sytuacji, okoliczności (np. porozumiewanie się na co dzień wymaga innych form niż komunikacja podniosła, uroczysta), a także do roli społecznej, wieku i stopnia zaznajomienia (zażyłości) z osobami, z którymi się komunikują. Są formy neutralne (np. „dzień dobry”, „do widzenia”), podniosłe (np. („witam” rozpoczynające ważną uroczystość, używane przez jej gospodarza), ale też potoczne, które należy stosować, jeśli nie narusza to godności adresata. Wśród przyjaciół swobodnie można używać zwrotów typu „cześć”, „hejka”, „narka” (jeśli odwzajemniają taką formę powitań czy pożegnań). Natomiast w sytuacjach oficjalnych lub w gronie osób starszych czy nieznajomych najlepiej jednak stosować neutralne konstrukcje.
Znajomość zasad grzecznościowych jest szczególnie potrzebna w korespondencji tradycyjnej i w korespondencji elektronicznej. Powinno się pamiętać o konieczności używania zwrotów grzecznościowych zarówno w tekstach urzędowych, jak i w tekstach wypowiadanych podczas uroczystości (np. zaproszenie, gratulacje, podziękowania).
Zwroty adresatywne
Teksty oficjalne zwykle należy rozpoczynać od zwrotów adresatywnych (można je również nazwać inwokacjami). Poniżej znajdują się przykłady takich zwrotów.
Jak należy rozpoczynać teksty oficjalne?
„Szanowny Panie,...” |
|
„Szanowna Pani,...” |
|
„Szanowni Państwo,...” |
|
Należy pamiętać, że przy takich formach, jak „Szanowna Pani”, „Szanowny Panie”, zawsze występuje czasownik w trzeciej osobie liczby pojedynczej, a forma „Szanowni Państwo” wymaga użycia czasownika w trzeciej osobie liczby mnogiej. I dlatego powinno się mówić np. „Szanowni Państwo wiedzą”, a nie (jak czasem można usłyszeć) „Szanowni Państwo wiecie”.
Podobne zasady dotyczą również zwrotów używanych względem osób starszych. Oczywiście w sytuacjach nieformalnych (np. w gronie rodziny) wygląda to różnie. Poniżej zamieszczono zasady, które są zgodne z polską normą stylistyczną.
Jak należy zwracać się do osób starszych?
„Kochany Dziadku,...” |
|
„Kochana Babciu,...” |
|
Przykłady zwrotów adresatywnych przeznaczonych do użycia w oficjalnej komunikacji.
Jak należy tytułować odbiorców w różnych sytuacjach społecznych?
Ogólne formy grzecznościowe |
|
Osoby z tytułami naukowymi |
|
Osoby z tytułami zawodowymi | a) adwokat
b) dziennikarz lub pracownik redakcji
|
Osoby z godnościami urzędowymi | a) prezydent i wiceprezydent
b) marszałek i wicemarszałek
c) rektor i prorektor
|
Osoby zajmujące stanowiska kierownicze | a) dyrektor i wicedyrektor
b) kierownik i zastępca kierownika
|
Osoby z tytułami służbowymi lub stopniami wojskowymi (policyjnymi) | a) aspirant i młodszy aspirant
b) inspektor i nadinspektor
c) pułkownik i podpułkownik
|
Formuły adresatywne
Formuły adresatywne są przydatne przede wszystkim w listach tradycyjnych i elektronicznych.
Jak rozpoczynać korespondencję?
I Zwroty oficjalne skierowane do osoby (adresata), której zawód (rola społeczna) nie jest znana nadawcy lub jej nie wskazuje | II Zwroty oficjalne skierowane do adresata mającego tytuł naukowy lub pełniącego określone funkcje zawodowe (np. dyrektor, profesor itp.) | III Zwroty nieoficjalne (prywatne) skierowane do osób bliskich nadawcy (np. do rodziców, dziadków, rodzeństwa, przyjaciół, znajomych itp.) |
|
|
|
Jak kończyć korespondencję?
I Zwroty oficjalne skierowane do osoby (adresata), której zawód (rola społecznej) nie jest znana nadawcy lub jej nie wskazuje | III Zwroty nieoficjalne (prywatne) skierowane do osób bliskich nadawcy (np. do rodziców, dziadków, rodzeństwa, przyjaciół, znajomych itp.) |
|
|
Zadaniowo
Rozpoznaj właściwy gatunek tekstu okolicznościowego lub codziennego i dopasuj do niego odpowiednie wzorce formuł grzecznościowych.
„Mamy wielki zaszczyt zaprosić Państwa na uroczystość zakończenia roku szkolnego”., – „Halo”.<br>– „Dzień dobry, mówi… Czy mogłabym rozmawiać z…”., – „Czy mógłbyś mi pożyczyć tę książkę?”. <br>– „Przykro mi./Nie gniewaj się./Wybacz, ale nie mogę”., „Dzień dobry, nazywam się Jacek Nowak. Jestem uczniem III Gimnazjum w Poznaniu”., „Pan pozwoli, że złożę wyrazy współczucia”., „Proszę przyjąć moje gratulacje z okazji zakończenia studiów…”., „Szanowna Pani, proszę przyjąć podziękowania za…”.
| Rozmowa telefoniczna | |
| Odmowa | |
| Podziękowania | |
| Przedstawianie się | |
| Kondolencje | |
| Zaproszenie | |
| Gratulacje |
Oceń, które z poniższych par replik [replika – tu: odpowiedź rozmówcy na słowa partnera w dialogu] – używanych w różnych sytuacjach komunikacyjnych – są poprawne lub zgodne z zasadami grzeczności. Formy poprawne oznacz znakiem +, błędne zaś znakiem –.
| Przykład | + | - |
|
– „Do widzenia”. – „Do widzenia”. |
□ | □ |
|
– „Życzę udanej zabawy”. – „Dziękuję. Wzajemnie”. |
□ | □ |
|
– „Dzień dobry, mówi Ela Mrozińska. Czy mogłabym rozmawiać z Wojtkiem?”. – „Dzień dobry. Już przekazuję słuchawkę”. |
□ | □ |
|
– „To cześć!”. – „Cześć!/Nara!”. |
□ | □ |
|
– „Gratuluję zdanego egzaminu”. – „Dziękuję”. |
□ | □ |
|
– „Czy mogłabyś przeczytać zadanie domowe?”. – „Tak. Bardzo proszę”. |
□ | □ |
|
– „Do widzenia”. – „Narka”. |
□ | □ |
|
– „Życzę szczęśliwej podróży”. – „Dzięks”. |
□ | □ |
|
– „Dzień dobry”. – „Witam”. |
□ | □ |
|
– „Czy mógłbyś podejść do tablicy?” – (Brak komunikatu zwrotnego). |
□ | □ |
|
– „Gratuluję wygranej w zawodach”. – „Nie ma czego”. |
□ | □ |
|
– „Życzę miłej wycieczki”. – „To ja życzę”. |
□ | □ |
|
– „Do widzenia Państwu”. – „Pozdrowienia”. |
□ | □ |
|
– „Do widzenia”. – „Żegnam”. |
□ | □ |
Napisz oficjalny list o dowolnej tematyce, w którym zastosujesz wzorce grzecznościowe zaproponowane w tej lekcji.