Parzydełkowce
Podwodne ogrody raf koralowych zasiedlone są przez miliardy barwnych organizmów. To parzydełkowce. Przypominają fantastyczne kwiaty. Jeszcze w XVIII wieku uznawano je za rośliny, a nie zwierzęta. Są długowieczne, żyją w wielkich skupiskach, z ich szkieletów powstają skały. Mogą wydzielać bardzo niebezpieczny jad!
zwierzęta i rośliny różnią się między sobą m.in. sposobem odżywiania;
budowa wszystkich organizmów zależy od środowiska życia.
opisywać budowę zewnętrzną parzydełkowców;
ustalać, czy nieznany organizm jest przedstawicielem parzydełkowców;
porównywać budowę polipa i meduzy;
opisywać sposób odżywiania i rozmnażania się parzydełkowców;
opisywać znaczenie parzydełkowców.
1. Cechy zwierząt
Zwierzęta są cudzożywne (heterotroficzne), niezdolne do samodzielnego wytwarzania pożywienia. Energię niezbędną do funkcjonowania czerpią z pokarmu. Żywią się roślinami i innymi organizmami, na które aktywnie polują, lub padliną i szczątkami organicznymi, znajdującymi się w wodzie lub w glebie. Większość zwierząt przemieszcza się w poszukiwaniu pokarmu lub partnera do rozrodu, a pozostałe prowadzą osiadły tryb życia.
Zaproponuj sposób ustalenia, czy zaliczane do parzydełkowców ukwiały są zwierzętami, czy też może roślinami.
Jakie fakty należałoby ustalić, by potwierdzić jedną lub drugą hipotezę? Na czym mogłyby polegać obserwacje i doświadczenia, które pomogłyby je zweryfikować?
Gąbki to szczególna grupa zwierząt o prostej budowie. Ich komórki nie tworzą ani tkanek, ani narządów. Są organizmami osiadłymi, zamieszkują dno mórz, oceanów i rzadko jezior. Żyją pojedynczo lub w zespołach, koloniach, które mogą osiągać nawet 2 m wysokości. Żywią się drobinami organicznymi, które odfiltrowują z wody i wchłaniają bezpośrednio do komórek. Posiadają szkielet wewnętrzny w postaci pojedynczych, drobnych igiełek, które mogą tworzyć porowate struktury. Elastyczne szkielety gąbek greckich są wykorzystywane do mycia ciała.
W Polsce występuje tylko 9 gatunków gąbek. Jednym z nich jest nadecznik stawowy, który tworzy krzaczkowate kolonie porastające dno czystych, słodkowodnych jezior i wolno płynących rzek.
2. Jak są zbudowane parzydełkowce?
Parzydełkowce charakteryzują się mało skomplikowaną budową. Ich ciało składa się z 2 warstw komórek, które tworzą tkanki o strukturze zbliżonej do tkanki nabłonkowej i nerwowej innych zwierząt. Nie posiadają układów oddechowego, krwionośnego i wydalniczego. Ich układ nerwowy i mięśniowy jest słabo rozwinięty. Wnętrze ciała stanowi obszerna jama chłonąco‑trawiącajama chłonąco‑trawiąca, w której zachodzi trawienie i wchłanianie pokarmu. Niestrawione resztki usuwane są z jamy chłonąco‑trawiącej przez otwór gębowy.
Dorosłe parzydełkowce są zwierzętami o symetrii promienistejsymetrii promienistej. Mogą występować w 2 postaciach – osiadłego polipapolipa i swobodnie pływającej w wodzie meduzymeduzy. Jednak przez większą część swojego cyklu życiowego przybierają tylko jedną z form.
Ciało polipa kształtem przypomina przytwierdzony do podłoża worek. Otwór gębowy znajduje się w części szczytowej ciała, jest skierowany ku górze i otoczony wieńcem ramion, które służą do napędzania i chwytania pokarmu oraz do obrony przed drapieżnikami. Ciało meduzy ma postać dzwonu. Otwór gębowy u tej formy znajduje się w spodniej części ciała i też jest otoczony ramionami.
Parzydełkowce nie posiadają wyspecjalizowanych narządów oddechowych. Wyjaśnij, czy to znaczy, że nie oddychają.
Czy zachodzi u nich wymiana gazowa? Jeśli tak, to jakie części ciała (struktury) mogą w niej uczestniczyć?
Ciało meduz składa się w 95% z wody. Średnica ich parasoli wynosi od 1 mm do 2 m. Meduza o średnicy 50 cm potrafi przefiltrować 50 tys. litrów wody dziennie, pożerając zawarte w niej drobne szczątki i organizmy oraz ikrę ryb.
3. Parzydełkowce są organizmami wodnymi
Parzydełkowce żyją we wszystkich strefach klimatycznych, większość gatunków w wodach słonych. Są bardzo wrażliwe na zmiany temperatury i zasolenia wody. Zwykle występują w wodach bardzo czystych, dlatego należą do tzw. organizmów wskaźnikowych (bioindykatorów).
Parzydełkowce, jak meduzy i niektóre polipy, mogą żyć samotnie. Większość polipów tworzy jednak skupiska, zwane koloniami, które powstają wtedy, kiedy osobniki po podziale nie oddalają się od siebie. Jednostki tworzące kolonię kontaktują się ze sobą, a czasem specjalizują w wykonywaniu funkcji warunkujących trwanie kolonii (np. jedne zajmują się głównie odżywianiem, a inne – rozmnażaniem). Polipy najczęściej prowadzą osiadły tryb życia, rzadziej przemieszczają się po dnie zbiorników wodnych, krocząc lub koziołkując. Podczas żerowania rozciągają się na całą długość i ramionami przeczesują wodę. Zaniepokojone kurczą się do niewielkich rozmiarów.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film przedstawia stułbię pospolitą na liściu rośliny wodnej, jej ruchy.
Meduzy aktywnie pływają w toni wodnej, wykorzystując ruch odrzutowy. Wywołują go skurcze dzwonu, które powodują gwałtowne wyrzucanie wody zassanej wcześniej do jamy chłonąco‑trawiącej. Meduzy zaliczamy do organizmów planktonowychplanktonowych, ponieważ nie mają struktur, które umożliwiłyby przeciwstawianie się prądowi wody lub ściganie ofiary.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film przedstawia jedną chełbię modrą w morskiej toni. Meduza porusza się ruchem odrzutowym.
Rozważ, czy chełbia może równocześnie pobierać i trawić pokarm oraz płynąć ruchem odrzutowym. Uzasadnij swoją opinię.
Analiza budowy i ruchów stułbi pospolitej.
hodowla stułbi pospolitej,
słoik z czystą wodą,
lupa.
Kilka dni przed obserwacją wyłów stułbie z hodowli i umieść w słoiku.
Zaobserwuj przy użyciu lupy budowę ciała stułbi.
Oszacuj wielkość osobników.
Postukaj w słoik i zaobserwuj reakcje stułbi.
Wykonaj schematyczny rysunek oddający kształt i podpisz elementy budujące ciało polipa.
Stułbia pospolita ma jedynie 1‑3 mm długości. Przyczepia się do podłoża i poruszając czułkami, nagania pokarm do otworu gębowego. Na zagrożenie reaguje ruchem ciała.
Mimo że niektóre parzydełkowce są osiadłe i same nie mogą się przemieszczać, zmieniają wielokrotnie miejsce swojego występowania. Zastanów się, jak to jest możliwe.
Czy polipy przytwierdzają się jedynie do dna morskiego?
4. Komórki parzydełkowe
Większość parzydełkowców żywi się zawiesiną organiczną i drobnymi organizmami planktonowymi. Jedynie nieliczne gatunki, zwłaszcza meduzy i kolonijne wolno pływające polipy, jak żeglarz portugalski, potrafią chwytać większe zwierzęta, np. ryby.
Nazwa parzydełkowce pochodzi odkomórek parzydełkowychkomórek parzydełkowych używanych do obrony, łapania i obezwładniania ofiary. Komórki te występują na powierzchni czułków i ramion. Są potężną bronią – niektóre gatunki parzydełkowców mogą uśmiercić nawet człowieka.
Uaktywnienie komórek parzydełkowych następuje wtedy, gdy ofiara, przepływając obok zwierzęcia, dotknie jego czułków lub ramion.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film przedstawia sposób działania komórki parzydełkowej z ramienia polipa.
Spotykana w polskich wodach stułbia zielona swoją barwę ciała zawdzięcza żyjącym w jej ciele glonom. Zastanów się, jakie korzyści z takiego współżycia czerpią glony i stułbie.
Jak odżywiają się glony i czym mogą dzielić się ze stułbią? Co stułbia ma do zaoferowania glonom?
Jednym z najbardziej jadowitych zwierząt świata jest osa morska, meduza występująca u wybrzeży Australii. Jej jad jest 300 razy silniejszy od jadu kobry, a każdy z jej kilkumetrowych czułków ma w sobie wystarczająco dużo toksyny, aby zabić 60 dorosłych osób.
5. Jak rozmnażają się parzydełkowce?
Parzydełkowce mogą rozmnażać się płciowo i bezpłciowo. Dorosłe polipy rozmnażają się zwykle bezpłciowo przez pączkowaniepączkowanie lub rzadziej przez podział poprzeczny. U wielu gatunków, np. u rodzimej stułbi pospolitej, osobnik potomny oddziela się od ciała osobnika macierzystego i zaczyna samodzielne życie. U innych gatunków pozostaje zrośnięty z ciałem polipa macierzystego, w wyniku czego zaczyna się tworzyć kolonia, która rozrasta się przez pączkowanie kolejnych polipów.
Podział poprzeczny jest sposobem rozmnażania się pewnych gatunków, podczas którego z polipów powstają meduzy. Początkowo na ciele polipa pojawiają się drobne przewężenia, które stają się coraz wyraźniejsze i ostatecznie umożliwiają odrywanie się talerzykowatych struktur – młodocianych meduz.
Parzydełkowce są organizmami rozdzielnopłciowymi i występuje u nich zapłodnienie zewnętrzne. Podczas rozmnażania płciowego samce uwalniają do wody plemniki, a samice komórki jajowe. Komórki rozrodcze (gamety) łączą się ze sobą w procesie zapłodnienia, w wyniku czego powstaje zygota. Z niej wykluwa się orzęsiona larwa, która po pewnym czasie osiada na dnie zbiornika i przekształca się w polipa.
Kolonia koralowca, od momentu powstania z pojedynczego polipa aż do naturalnego obumarcia, może przetrwać nawet 4200 lat.
6. Znaczenie parzydełkowców
Wśród parzydełkowców szczególne znaczenie w przyrodzie mają koralowce. Jako jedyne wytwarzają twarde, wapienne szkielety zewnętrzne lub wewnętrzne. Po obumarciu polipa szkielety nie ulegają rozkładowi, lecz gromadzą się, tworząc rafę koralową, która stanowi podłoże do wzrostu kolejnych pokoleń koralowców. Z upływem czasu rafa rozrasta się tak bardzo, że może wznosić się ponad powierzchnię wody i dać początek wyspie. Setki wysp na Oceanie Spokojnym powstało właśnie w ten sposób. Przyrost raf jest wyjątkowo powolny i wynosi zaledwie 1 m na 1000 lat.
Rafy koralowe są środowiskiem życia bardzo wielu organizmów. Wśród kolonii parzydełkowców schronienie znajdują liczne gatunki bajecznie kolorowych ryb, skorupiaków, ślimaków, rozgwiazd i jeżowców. Są one także miejscem występowania wielu glonów i pierwotniaków. Parzydełkowce stanowią również źródło pokarmu dla wielu zwierząt morskich. Szkielety koralowców, zwłaszcza korala szlachetnego, są używane do wyrobu biżuterii i innych ozdób. Niektóre gatunki parzydełkowców są bardzo niebezpieczne dla człowieka, mogą powodować poparzenie, a nawet śmierć.
Osoby nurkujące w pobliżu raf koralowych próbują czasem zabrać ich fragmenty na pamiątkę. Wyjaśnij, dlaczego grożą za to wysokie kary.
Pewne ślimaki morskie masowo zjadają jadowite meduzy, a w uchyłku jelita, zdolnym do otwierania się na zewnątrz, gromadzą ich komórki parzydełkowe. Na bazie substancji toksycznych obecnych w zjadanych parzydełkach wytwarzają jad, który wykorzystują później do obrony przed własnymi wrogami.
Podsumowanie
Parzydełkowce są zwierzętami wodnymi żyjącymi zarówno w wodach słonych, jak i słodkich.
Parzydełkowce są zwierzętami tkankowymi o promienistej symetrii ciała; mogą występować w postaci polipa i meduzy.
Polipy prowadzą osiadły lub półosiadły tryb życia, a meduzy unoszą się w wodzie.
Parzydełkowce posiadają jamę chłonąco‑trawiącą, w której zachodzi trawienie pokarmu i wchłanianie pozyskanych z niego substancji odżywczych. Prowadzi do niej otwór pełniący funkcję gęby i odbytu.
Parzydełkowce rozmnażają się bezpłciowo przez pączkowanie lub podział ciała albo płciowo.
Wymień cechy charakterystyczne parzydełkowców.
Opisz przystosowania polipa do osiadłego trybu życia.
Słowniczek
przestrzeń wypełniająca wnętrze ciała parzydełkowca, w której zachodzi trawienie pokarmu i wchłanianie składników odżywczych
komórka charakterystyczna dla parzydełkowców, służąca do obrony i polowania, składająca się z pęcherzyka wypełnionego trującą lub paraliżującą substancją i wyrostka czuciowego, którego dotknięcie powoduje wystrzelenie długiej, pustej w środku nici; przez tę nić toksyna dostaje się od organizmu ofiary
postać parzydełkowca o kształcie dzwonu; otwór gębowy znajduje się w spodniej części ciała, jest skierowany w dół i otoczony ramionami
sposób rozmnażania bezpłciowego występujący m.in. u polipów; na bocznej ścianie ciała polipa powstaje pączek, który stopniowo rośnie i rozwija się w nowego osobnika
zespół organizmów biernie unoszących się w toni wodnej, niezdolnych do aktywnego pływania, do których należą m.in. bakterie, drobne protisty i niektóre zwierzęta
postać parzydełkowca kształtem przypominająca worek; jego podstawa, zwana stopą, jest przytwierdzona do podłoża, a otwór gębowy znajdujący się w części szczytowej ciała jest skierowany ku górze i otoczony wieńcem ramion
cecha planu budowy organizmu pozwalająca na wyznaczenie więcej niż jednej płaszczyzny symetrii, występująca u zwierząt osiadłych i planktonicznych oraz roślin naczyniowych
Zadania
Wskaż błąd w opisie parzydełkowców.
- Są organizmami głównie słodkowodnymi.
- Mogą tworzyć wapienne szkielety.
- Żyją pojedynczo lub w koloniach.
- Są wśród nich drapieżniki osiadłe lub wolno żyjące.
Które z parzydełkowców posiadają szkielet?
- chełbie
- stułbie
- ukwiały
- koralowce
Uzupełnij luki w tekście, wpisując właściwe wyrazy.
Parzydełkowce mogą rozmnażać się płciowo i ....................... Prowadzące osiadły tryb życia ............ rozmnażają się głównie ....................... Od ciała polipa mogą odrywać się talerzykowate twory, które są młodymi ................. Dorosłe meduzy rozmnażają się głównie .................
Oceń poniższe stwierdzenia i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Parzydełkowce zamieszkują głównie stawy, jeziora, rzeki. | □ | □ |
| Pączkowanie jest sposobem tworzenia kolonii. | □ | □ |
| Komórki parzydełkowe występują na ramionach i czułkach. | □ | □ |
| Polip jest postacią parzydełkowca o kształcie parasola. | □ | □ |