Tytuł: Jak widzimy innych? Obraz innych w języku i w kulturze

Opracowanie scenariusza: Katarzyna Maciejak

Temat zajęć

Obraz innych. Stereotypy utrwalone w języku.

Grupa docelowa

Uczniowie klasy VII ośmioletniej szkoły podstawowej.

Podstawa programowa

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

3. interpretuje dzieła sztuki (obraz, grafika, rzeźba, fotografia).

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

1. dostrzega zróżnicowanie słownictwa, w tym rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (np. terminy naukowe, archaizmy, kolokwializmy); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone, zna typy skrótów i skrótowców –określa ich funkcje w tekście;

2. rozumie znaczenie homonimów;

3. rozróżnia treść i zakres znaczeniowy wyrazu;

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

1. rozumie, na czym polega grzeczność językowa i stosuje ją w wypowiedziach;

2. rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1. funkcjonalnie wykorzystuje środki retoryczne oraz rozumie ich oddziaływanie na odbiorcę;

2. rozpoznaje i rozróżnia środki perswazji i manipulacji w tekstach reklamowych, określa ich funkcję;

3. rozpoznaje manipulację językową i przeciwstawia jej zasady etyki wypowiedzi.

IV. Samokształcenie. Uczeń:

1. rzetelnie, z poszanowaniem praw autorskich, korzysta z informacji;

2. rozwija umiejętność krytycznego myślenia i formułowania opinii.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie poznają i analizują stereotypy utrwalone w języku i kulturze.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• umiejętność uczenia się;

• świadomość i ekspresja kulturalna.

Cele operacyjne

Uczeń:

• omawia funkcje stereotypów;

• podaje przykłady stereotypów (także we frazeologizmach i przysłowiach) i wyjaśnia ich znaczenie;

• samodzielnie analizuje stereotypowy obraz świata utrwalony w języku;

• opowiada o konsekwencjach posługiwania się tego typu uproszczeniami.

Metody/techniki kształcenia

• podająca: pogadanka;

• praktyczna: ćwiczenia przedmiotowe;

• programowane: z użyciem komputera, z użyciem e‑podręcznika.

Formy pracy

• aktywność indywidualna jednolita;

• aktywność w parach;

• aktywność w grupach;

• aktywność zbiorowa.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel określa cel zajęć: uczniowie porozmawiają o utrwalonych w języku stereotypach.

2. Prowadzący zwraca uwagę na fakt, że wiele wzorców przejmujemy bezrefleksyjnie, dlatego ważne jest zastanawianie się nad tym, co nas otacza, i własne interpretowanie świata.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie sprawdzają w słowniku znaczenie słowa stereotyp. Nauczyciel opowiada o obrazie świata, często uproszczonym, prowadzącym do wzrostu nietolerancji wobec tego, co odmienne. Rozmawia z uczniami o tym, kogo/czego mogą dotyczyć stereotypy i jakie są ich funkcje (np. oswajanie rzeczywistości).

2. Uczniowie, pracując w parach, wypisują na planszy interaktywnej w abstrakcie znane im stereotypy dotyczące różnych grup społecznych/zawodowych oraz oceniają ich zabarwienie (pozytywne, negatywne, neutralne).

3. Nauczyciel podkreśla, że o obecności stereotypów w języku świadczą także utarte zwroty – związki frazeologiczne, metafory, przysłowia.

4. Uczniowie wykonują ćwiczenie interaktywne – łączą frazeologizmy i przysłowia z ich znaczeniami, a następnie zastanawiają się, jakie stereotypowe cechy zostały w nich utrwalone.

5. Na podstawie przygotowanych w domu anegdot i żartów uczniowie rekonstruują ukryte w nich obrazy Polaków i innych narodowości. Następnie, pracując w grupach, szukają przykładów frazeologizmów, w których mówi się o przedstawicielach narodów, grup zawodowych itp., i oceniają, czy są to opinie pozytywne, czy negatywne.

6. Nauczyciel pyta uczniów, które narody kojarzą im się pozytywnie, a które negatywnie, i zachęca do wykonania ćwiczenia. Zaprezentowano w nim sondaż CBOS dotyczący nacji lubianych i nielubianych przez Polaków. Po zapoznaniu się z wynikami uczniowie zastanawiają się, jakie stereotypy mogą być przyczyną takiego stanu rzeczy, i zabierają głos w dyskusji na temat: Uczucia wzlędem innych nie powinny być uzależnione od ich pochodzenia, wyznania czy koloru skóry.

7. Nauczyciel zwraca uwagę, że w języku funkcjonują także szablonowe obrazy zwierząt, roślin czy przedmiotów (np. głupi jak but, wierny jak pies, silny jak dąb, chytry jak lis). Uczniowie wykonują ćwiczenie interaktywne nr 6 – przyporządkowują frazeologizmy zawierające stereotypowe obrazy zwierząt i roślin do dwóch grup (nacechowanie pozytywne/negatywne, np. kocia muzyka, gołębie serce), następnie do każdej grupy dopisują po dwa swoje przykłady.

8. Nauczyciel pyta uczniów, co – ich zdaniem – wpływa na rozpowszechnianie się stereotypowych przekonań (w razie potrzeby naprowadza na wniosek, że często są to media masowe).

Faza podsumowująca

Nauczyciel rozdaje uczniom krótkie ankiety z ewaluacją pracy własnej.

Następnie podsumowuje zajęcia, zadając uczniom pytanie:

• W jaki sposób możemy dążyć do tego, by nie utrwalać stereotypowego obrazu świata?

Praca domowa

Znajdź dwie reklamy wykorzystujące stereotypy dotyczące płci, ról społecznych lub cech narodowych. Wskaż, do jakich przekonań się odwołują, do kogo są skierowane i jaki ma być ich skutek.

Przykład: reklama niemieckich samochodów, wykorzystująca stereotypowy obraz Niemców lubiących porządek, ceniących solidne wykonanie – skutek: wywołanie wrażenia, że reklamowany samochód będzie solidny i niezawodny.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

How do we view others? The image of others in language and culture

Every language and every culture portrays a certain image of others, which is an attempt to learn about that which is unknown. We explain the world around us with the help of the language we have been learning since we were children, in addition to culture, which gives us the tools to interpret everything we come into contact with. We follow certain patterns subconsciously, which is why it is important to reflect on everything that we have inherited.

An image of another is, in other words, a commonly accepted vision or idea of someone. When we think of members of a given group in a stereotypical way and unthinkingly repeat certain well‑worn phrases (such as, for example, „chefs are fat”, „Chinese people like rice”), we are using a simplified image of another. These „pictures in our heads” influence our perception of reality and our behaviour. Stereotypes can be about people from many different groups, including, among others, environmental (pupils, students), professional (teachers, IT specialists) and national (Americans, Germans). They can be neutral, positive or negative. The latter can give rise to intolerance and hostility, since they are emotionally coloured and are based on false generalisations.

The presence of stereotypes in language and culture is made evident not only by individual expressions, but also by common phrases, metaphors, proverbs and anecdotes.

Stereotypical views of others are passed down from generation to generation, as they are deeply rooted in language and culture. As an example, „Niemiec” in Polish, is literally ‘ktoś, kto jest niemy’, meaning someone who speaks an incomprehensible language. The literal meaning of the Polish word „Kozak” is ‘członek wspólnoty kozackiej’ (a member of the Cossak community), however „kozak” (written with a lowercase letter) means ‘śmiałek, chwat’ (a daredevil). What is interesting is that stereotyped images of not only people, but also animals, plants or objects around us play a part in language and culture. After all, we say „as faithful as a dog”, „as fit as a fiddle”, „as poor as a church mouse”, „a black sheep”, „as hungry as a horse”, „a sly fox”, „as strong as an oak”, „weeping willow”, „dumb as rocks”, etc.

We encounter stereotypical descriptions of others both in literature, as well as in the press, on the radio, on television, and on the Internet. The mass media create simplified images of various groups for many reasons.