Przeczytaj
Kłopotliwa decyzja konklawe
Wybór Polaka na papieża został przyjęty entuzjastycznie przez społeczeństwo polskie, lecz władze PRL były zakłopotane. Ostatecznie uznały, że lepszy Wojtyła jako papież w Rzymie niż jako prymas w Polsce, i wystosowały oficjalne gratulacje, a nawet przedstawiły to wydarzenie jako sukces socjalistycznej Polski. Pisarz Marian Brandys tak wspominał w swoim dzienniku:
Zajęcie przez Wojtyłę tronu papieskiego będzie miało konsekwencje znacznie poważniejsze niż straty wywołane jego odejściem z Polski. Po raz pierwszy zostaje papieżem kapłan prawdziwie postępowy, który jednocześnie zna się doskonale na całym mechanizmie kłamstw czerwonych. Cóż to za niesłychany dziw. Biedny naród polski gnębiony najcięższymi opresjami ze strony wschodniego totalizmu, a jednocześnie dwaj jego przedstawiciele (Wojtyła i Brzeziński) zajmują najwyższe stanowiska w hierarchii Zachodu. Czegoś takiego jeszcze nigdy nie było. Prasa krajowa i telewizja silą się w tej sprawie na obiektywizm, ale wyczuwa się za tym tłumioną irytację. Wiedzą przecież, jak opiekuńczo i życzliwie odnosił się krakowski metropolita do opozycji demokratycznej.
Cytat za: artykuł Wybór Karola Wojtyły na papieża i jego wpływ na opór wobec komunizmu, Anna Szczykutowicz, 2017, histmag.org [dostęp 13.07.2021].
Władze komunistyczne próbowały poradzić sobie jakoś z nową sytuacją, co było tym trudniejsze, że nowy papież właściwie od początku deklarował chęć odwiedzenia swojej ojczyzny. W zakulisowych rozmowach komunistów i przedstawicieli Kościoła prowadzonych od końca 1978 r. ci pierwsi zgłaszali mnóstwo argumentów, które pozwoliłyby opóźnić papieską wizytę. Najbardziej zależało im na tym, by Jan Paweł II nie przyjeżdżał w maju 1979 r., gdy w Krakowie miały się odbyć uroczyste obchody 900. rocznicy śmierci św. Stanisława, patrona Polski. Władze proponowały rok 1982, ale ostatecznie stanęło na początku czerwca 1979 r.
Przełomowa pierwsza pielgrzymka
Wyjaśnij, dlaczego papież zdecydował się na podróż odkrytym pojazdem. Jak się nazywa tego typu pojazd?
W celu koordynacji przygotowań utworzono wspólny, państwowo‑kościelny Komitet Organizacyjny. Jego zadaniem było ustalanie wspólnych działań wspierających pielgrzymkę papieską do ojczyzny. Komuniści przygotowywali się do niej także sami, w ramach tajnej operacji Służby Bezpieczeństwa noszącej kryptonim „Lato ’79”. Tak naprawdę podstawowym zadaniem milicji oraz SB miały być próby zminimalizowania politycznych i społecznych skutków tej wizyty. Stąd też funkcjonariusze naciskali np. na to, by Watykan i polski Episkopat ograniczyły planowaną liczbę spotkań papieża z wiernymi, co tłumaczono oczywiście troską o bezpieczeństwo Jana Pawła II.
Wizyta Ojca Świętego w ojczyźnie w czerwcu 1979 r. miała znaczenie historyczne. Papieskiej podróży od Warszawy, przez Gniezno, Częstochowę, Oświęcim, Kalwarię Zebrzydowską, Wadowice, Nowy Targ, do Krakowa towarzyszyła społeczna euforia. Upalna pogoda nie zniechęciła milionów Polaków do osobistego spotkania z papieżem. Był to jeden z pierwszych momentów, w którym poczuli oni jedność przeciwko władzy. Na wielotysięcznych mszach papieskich społeczeństwo polskie dostrzegło swą siłę. Najsłynniejsze słowa Jana Pawła II: „Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze tej ziemi” były sygnałem, że walka o wolność i demokrację ma sens. Okazało się, że ponad 30 lat wszechobecnej indoktrynacjiindoktrynacji i prób odciągnięcia społeczeństwa od religii przez ateistycznyateistyczny system nie przyniosło komunistom oczekiwanych rezultatów.
Wołam, ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja, Jan Paweł II, papież. Wołam z całej głębi tego Tysiąclecia, wołam w przeddzień Święta Zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi: Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!
Źródło: Św. Jan Paweł II. Cytat za: Jan Paweł II na ziemi polskiej, t. 2, Libreria Editrice Vaticana, s. 34.
Pielgrzymki Jana Pawła II do ojczyzny w latach 1979 i 1983
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1DAT29Ji
Nagranie dźwiękowe lekcji pod tytułem Pielgrzymki Jana Pawła II do ojczyzny w latach 1979 i 1983.
I wołam — Ja, Syn Polskiej Ziemi, a zarazem Ja, Jan Paweł II, papież, wołam z głębi tego tysiąclecia, wołam wraz z Wami wszystkimi:
— Niech zstąpi Duch Twój,
Niech zstąpi Duch Twój!
I odnowi oblicze Ziemi,
Tej Ziemi,
Amen., Fragment homilii wygłoszonej przez Ojca Świętego podczas mszy świętej na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie 17 czerwca 1983 r. Naród nade wszystko musi żyć o własnych siłach. I rozwijać się o własnych siłach. Sam musi odnosić to zwycięstwo, które opatrzność Boża zadaje mu na tym etapie dziejów. Wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego, że nie chodzi o zwycięstwo militarne, jak przed trzystu laty, ale o zwycięstwo natury moralnej. To ono właśnie stanowi istotę wielokrotnie proklamowanej odnowy. Chodzi tu o dojrzały ład życia narodowego i państwowego, w którym będą respektowane podstawowe prawa człowieka. Tylko zwycięstwo moralne może wyprowadzić społeczeństwo z rozbicia i przywrócić mu jedność. Taki ład może być zarazem zwycięstwem rządzonych i rządzących. Trzeba do niego dochodzić drogą wzajemnego dialogu i porozumienia. Jedyną drogą, która pozwala narodowi żyć pełnią praw obywatelskich i posiadać struktury społeczne odpowiadające jego słusznym wymogom. Wyzwoli to poparcie, którego państwo potrzebuje, aby mogło spełnić swoje zadania, i przez które naród wyrazi rzeczywiście swoją suwerenność!
Fragment homilii wygłoszonej przez Ojca Świętego podczas mszy świętej na placu Zwycięstwa w Warszawie 2 czerwca 1979 r.
Człowieka bowiem nie można do końca zrozumieć bez Chrystusa. I dlatego Chrystusa nie można wyłączać z dziejów człowieka w jakimkolwiek miejscu Ziemi. Nie można też bez Chrystusa zrozumieć dziejów Polski. Nie sposób zrozumieć tego miasta, Warszawy - stolicy Polski, która w roku 1944 zdecydowała się na nierówną walkę z najeźdźcą, na walkę, w której została opuszczona przez sprzymierzone potęgi, na walkę, w której legła...
I wołam — Ja, Syn Polskiej Ziemi, a zarazem Ja, Jan Paweł II, papież, wołam z głębi tego tysiąclecia, wołam wraz z Wami wszystkimi:
— Niech zstąpi Duch Twój,
Niech zstąpi Duch Twój!
I odnowi oblicze Ziemi,
Tej Ziemi,
Amen.
Fragment homilii wygłoszonej przez Ojca Świętego podczas mszy świętej na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie 17 czerwca 1983 r.
Naród nade wszystko musi żyć o własnych siłach. I rozwijać się o własnych siłach. Sam musi odnosić to zwycięstwo, które opatrzność Boża zadaje mu na tym etapie dziejów. Wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego, że nie chodzi o zwycięstwo militarne, jak przed trzystu laty, ale o zwycięstwo natury moralnej. To ono właśnie stanowi istotę wielokrotnie proklamowanej odnowy. Chodzi tu o dojrzały ład życia narodowego i państwowego, w którym będą respektowane podstawowe prawa człowieka. Tylko zwycięstwo moralne może wyprowadzić społeczeństwo z rozbicia i przywrócić mu jedność. Taki ład może być zarazem zwycięstwem rządzonych i rządzących. Trzeba do niego dochodzić drogą wzajemnego dialogu i porozumienia. Jedyną drogą, która pozwala narodowi żyć pełnią praw obywatelskich i posiadać struktury społeczne odpowiadające jego słusznym wymogom. Wyzwoli to poparcie, którego państwo potrzebuje, aby mogło spełnić swoje zadania, i przez które naród wyrazi rzeczywiście swoją suwerenność!
Równie mocno w pamięci wiernych zapadł apel Jana Pawła II wygłoszony na Błoniach Krakowskich 10 czerwca 1979 r.:
I dlatego – zanim stąd odejdę, proszę was, abyście całe to duchowe dziedzictwo, któremu na imię „Polska”, raz jeszcze przyjęli z wiarą, nadzieją i miłością – taką, jaką zaszczepia w nas Chrystus na chrzcie świętym.
Cytat za: Gaude Mater Polonia. Pierwsza pielgrzymka, czerwiec 1979 r., Wydawnictwo M, Kraków 2010, s. 260.
Zamach na Jana Pawła II
Wśród historyków toczą się spory o znaczenie pielgrzymek Jana Pawła II, niewątpliwie jednak wizyta Ojca Świętego w Polsce przyśpieszyła bieg późniejszych wydarzeń, wzmacniając poczucie wspólnoty wśród Polaków i sens oporu wobec systemu komunistycznego. O tym, jak dużą rolę odgrywał wówczas głos i autorytet papieski, świadczy wydarzenie, do którego doszło niecałe dwa lata później. W środę 13 maja 1981 r., podczas audiencjiaudiencji generalnej dla pielgrzymów na placu św. Piotra w Rzymie, dokonano zamachu na papieża. Strzały padły z tłumu. Dwie kule dosięgły Ojca Świętego, który w odkrytym samochodzie objeżdżał plac. Zamachowiec natychmiast został ujęty, okazał się nim 23‑letni Mehmet Ali Ağca. Podejrzewa się, że działał na zlecenie komunistycznych służb specjalnych, co dowodziłoby, jak bardzo przywódcy bloku socjalistycznego obawiali się wielkiego wpływu Jana Pawła II na nastroje społeczne oraz roli, jaką mógł on odegrać w walce z totalitaryzmemtotalitaryzmem.
Pod koniec 1983 r. Jan Paweł II spotkał się ze swoim niedoszłym zabójcą w więzieniu. Podczas prywatnej rozmowy papież przebaczył Ağcy, a w 1999 r. poprosił o jego ułaskawienie, do czego doszło w czerwcu następnego roku. Władze włoskie nakazały ekstradycję zamachowca do Turcji, a po kolejnych 10 latach przebywania w więzieniu w swojej ojczyźnie Mehmet Ali Ağca został ostatecznie zwolniony w 2010 r.
Pielgrzymki z przesłaniem
Jan Paweł II jeszcze siedem razy odwiedzał Polskę, zarówno w czasach chylącego się ku upadkowi komunizmu (w 1983 i 1987 r.), jak i w okresie wolnej III Rzeczypospolitej (w 1991, 1995, 1997, 1999 i 2002 r.). Za każdym razem wykorzystywał swoje wizyty apostolskie, by nie tylko spotkać się z wiernymi, ale także podkreślać znaczenie godności ludzkiej i wartości chrześcijańskich.
Jan Paweł II odwiedza także m.in. Gniezno, Częstochowę (tu odbywa się Konferencja Plenarna Episkopatu Polski, po raz pierwszy w obecności głowy Kościoła katolickiego), Kraków, rodzinne Wadowice i Nową Hutę.
, 16.6.1983 - 23.6.1983 Druga pielgrzymka do Polski Tym razem jej hasłem było zdanie „Pokój Tobie, Polsko, Ojczyzno moja”. Choć zawieszony, w kraju wciąż obowiązywał stan wojenny, do czego Jan Paweł II nawiązywał podczas homilii oraz spotkań. Przypomniał m.in. słowa św. Pawła z Listu do Rzymian: „Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj”.
Papież spotkał się nie tylko z przedstawicielami władz i gen. Wojciechem Jaruzelskim, ale także z Lechem Wałęsą i jego rodziną. Wizytę zorganizowano w Dolinie Chochołowskiej, w mało prywatnych warunkach (całe wydarzenie było przygotowane i przeprowadzone pod nadzorem Służby Bezpieczeństwa), ale odniosło oczekiwany cel: pokazało wsparcie papieża dla Wałęsy i Solidarności.
Podczas tej pielgrzymki Jan Paweł II odwiedził Warszawę, Niepokalanów, Częstochowę, Poznań (nie pozwolono mu udać się pod pomnik upamiętniający ofiary Czerwca ’56), Katowice, Wrocław, Górę Świętej Anny i Kraków., 8.6.1987 - 14.6.1987 Trzecia pielgrzymka do Polski Okazją do wizyty był II Krajowy Kongres Eucharystyczny. Podczas tej pielgrzymki papież podkreślał wartość godności osobistej każdego człowieka, ale także konieczność walczenia o słuszną sprawę i bronienia jej – taki wydźwięk miało spotkanie z młodzieżą na Westerplatte. W stolicy Jan Paweł II udał się na grób ks. Jerzego Popiełuszki, kapelana warszawskiej Solidarności zamordowanego przez Służbę Bezpieczeństwa.
Podczas kilkudniowej pielgrzymki papież odwiedził Warszawę, Lublin, Tarnów, Kraków, Szczecin, Gdynię i Gdańsk, Częstochowę oraz Łódź., 1.6.1991 - 9.6.1991 Czwarta pielgrzymka do Polski Pielgrzymka podzielona była oficjalnie na dwie części, ponieważ w sierpniu (w dniach 13–20 sierpnia) Jan Paweł II przyleciał do Polski na trwający na Jasnej Górze VI Światowy Dzień Młodzieży. W wydarzeniu tym uczestniczyło ponad milion młodych ludzi z całego świata.
Sama pielgrzymka była o tyle wyjątkowa, że odbywała się już w wolnej Polsce, po przemianach roku 1989. Do tej właśnie odzyskanej wolności nawiązywał papież, wskazując, że powinna się ona opierać na wartościach chrześcijańskich oraz prawdzie.
Tym razem Jan Paweł II odwiedził m.in. Koszalin, Rzeszów, Przemyśl, Kielce, Białystok, Olsztyn, Płock i Warszawę., 22.5.1995 Piąta wizyta Jana Pawła II w kraju Najkrótsza, jednodniowa, pielgrzymka do ojczyzny zorganizowana w czasie wizyty papieża w Czechach. Jan Paweł II spotkał się w Skoczowie z wiernymi tamtejszego kościoła ewangelicko-augsburskiego, nawołując do ekumenizmu i współpracy luteran z katolikami, odwiedził również Bielsko-Białą., 31.5.1997 - 10.6.1997 Szósta pielgrzymka do Polski Jej głównym punktem był udział Jana Pawła II w zorganizowanym we Wrocławiu Międzynarodowym Kongresie Eucharystycznym. Z Wrocławia papież udał się do Legnicy, a następnie do Gniezna, gdzie odbywały się uroczystości 1000. rocznicy śmierci św. Wojciecha. Uczestniczyli w nich przedstawiciele Czech, Litwy, Niemiec, Ukrainy, Węgier, Słowacji i Polski. Jan Paweł II odwiedził również Poznań (gdzie nareszcie pomodlił się pod pomnikiem ofiar Czerwca ’56), Kalisz, Częstochowę, Wadowice i Zakopane., 5.6.1999 - 17.6.1999 Siódma pielgrzymka do Polski Ta podróż do rodzinnego kraju była wyjątkowa z dwóch względów. Przede wszystkim dlatego, że Jan Paweł II udał się do Sejmu i Senatu (była to pierwsza wizyta głowy Kościoła katolickiego w parlamencie narodowym). Papież podkreślał wówczas znaczenie obywateli i narodu w demokratycznym państwie, poparł także ideę integracji Polski z Unią Europejską. Oprócz tego pielgrzymkę tę cechował klimat ekumenizmu – na Mazurach i Podlasiu papież spotkał się z pielgrzymami z Białorusi, Rosji i Litwy, a także grekokatolikami i greckokatolickimi biskupami.
W ciągu dwóch tygodni Jan Paweł II odwiedził ponad 20 miejscowości, m.in Licheń, Bydgoszcz, Toruń, Drohiczyn, Sandomierz, Zamość, Kraków i Gliwice, a także Wybrzeże., 16.8.2002 - 19.8.2002 Ósma i ostatnia pielgrzymka do Polski Rozpoczęła się w Krakowie, a jej ważnym punktem było poświęcenie przez papieża sanktuarium Bożego Miłosierdzia w krakowskich Łagiewnikach. Jan Paweł II odwiedził również Kalwarię Zebrzydowską oraz klasztor Benedyktynów w Tyńcu.
Słownik
(z gr. atheos – bezbożny, od a- – bez, nie + theos – bóg) pogląd zaprzeczający istnieniu Boga
(z łac. audientia – słuchanie) oficjalne posłuchanie udzielone komuś przez osobę na wysokim stanowisku
(z łac. caesura – cięcie) moment przełomowy w dziejach czegoś lub kogoś; wydarzenie wyraźnie wyznaczające koniec np. jednej epoki i początek kolejnej
(z łac. oecumenicus – powszechny, od gr. oikoumenikos od oikoumene – ziemia zamieszkana) kierunek w chrześcijaństwie dążący do zjednoczenia wszystkich chrześcijan
(z łac. doctrina – nauka) świadomy i systematyczny proces, którego celem jest wpojenie człowiekowi określonych przekonań, zwłaszcza religijnych, politycznych lub społecznych, wykorzystujący propagandę stosowaną przez środki masowego przekazu oraz system oświaty
(z łac. totalitas – całość, totalis – całkowity, totus – całkowity) system polityczny oparty na nieograniczonych rządach jednej partii, która kontroluje wszystkie dziedziny życia obywateli danego państwa, podbudowany określoną ideologią
Słowa kluczowe
papież, Jan Paweł II, podróż apostolska, pielgrzymki, Solidarność, Polska w latach 1957–1981, komunizm w Polsce
Bibliografia
Papieskie pielgrzymki w PRL, red. W. Polak, J. Kufel, P. Ruchlewski, Gdańsk 2019.
A. Dudek, Historia polityczna Polski 1989–2012, Kraków 2013.
W. Roszkowski, Historia Polski 1914–2015, Warszawa 2017.