Przeczytaj
Horacy – poeta doceniony
Horacy już za życia należał do szczególnie docenianych poetów starożytnego Rzymu i postrzegano go jako wieszcza narodowego.
Pod koniec I w. n.e. ceniony mówca i krytyk Kwintylian stwierdził:
Tymczasem spośród liryków tenże Horacy jest niemal jedynym poetą godnym czytania.
Podobną ocenę wyrażało wielu badaczy i twórców, którzy opisywali historię literatury antycznej czy też naśladowali autora Pieśni, Satyr, Epodów i Listów.
Literatura uczy i bawi
W traktacie zatytułowanym List do Pizonów, znanym też jako Sztuka poetycka Horacy podkreśla, że celem twórczości powinno być pouczanie i dawanie przyjemności odbiorcom (łac. docere et delectare).
Sztuka poetyckaCieszy wszystkich, kto słodycz z nauką podtyka,
Kto wciąż upominając, bawi czytelnika.
Aby twórca mógł osiągnąć artystyczne zamierzenia, dzieło powinno mieć odpowiednią jakość. Horacy zwracał szczególną uwagę na unikanie nadmiaru ozdób stylistycznych.
Sztuka poetyckaWe wskazówkach bądź zwięzły, by wypowiedź cała,
Stając się zrozumiałą, w pamięci została;
Bo słowo, gdy zbyteczne, wnet z duszy odpływa.
List do Pizonów jest przykładem poetyki podającej normy tworzenia, ale także dziełem, w którym Horacy zastosował odpowiednie środki wyrazu artystycznego.
Wyróżniki literatury
Środki wyrazu artystycznego są – według badaczy – najważniejszymi wyznacznikami literackości. Tekst zaliczany do literatury musi bowiem pełnić funkcję estetyczną. Jednym z głównych celów dzieła sztuki jest wyzwolenie emocji, o czym mówili już antyczni filozofowie i artyści, m.in. Arystoteles (katharsis) i Horacy. Podstawowy i niezbędny wyznacznik literackości w utworze to zorganizowany w wysokim stopniu język. Ta nadorganizacja języka przejawia się w stosowaniu zabiegów, które mogą się wydawać zbędne z punktu widzenia komunikacji, lecz są potrzebne ze względów estetycznych. Te zabiegi określa się właśnie jako stosowanie środków wyrazu artystycznego (inaczej: środków stylistycznych lub poetyckich).
Środki językowe nacechowane stylistycznie i figury stylistyczne
Istnieje wiele różnych środków służących do tego, by nadać tekstowi cechy literackości. Dzieli się je na kilka głównych kategorii, w zależności od tego, na którym poziomie języka (brzmienie, budowa wyrazu, słownictwo, składnia, znaczenie wyrazów) dokonywany jest zabieg artystyczny.
Powściągliwość Horacego
Horacy jako znawca poezji (zwłaszcza greckiej) oraz retoryki był świadomy funkcjonalności środków wyrazu artystycznego. Przy tym zalecał oszczędność w ich stosowaniu. Badacze twórczości rzymskiego liryka podkreślają, że nie nadużywał metaformetafor, porównań czy inwersji, a jednocześnie starał się pisać poezję na tyle różnorodną i zaskakującą, by nie popadać w banał. Unikał zatem zarówno nienaturalności, jak pospolitości.
Słownik
(gr. euphonia – piękne brzmienie) fonetyczny środek wyrazu artystycznego, polegający na takim ukształtowaniu dźwiękowym grupy wyrazów, by ich warstwa brzmieniowa była odczuwana jako przyjemna, co uzyskuje się, np. eliminując głoski syczące lub stosując głoski płynne (l, m, n)
dotyczą brzmieniowych właściwości tekstu, stosuje się w celu nadania wypowiedzi odpowiedniego rytmu, co ma szczególne znaczenie podczas recytacji
dotyczą słów, dzięki nietypowym połączeniom wyrazów oraz wprowadzeniu form nieużywanych na co dzień, np. archaizmów lub neologizmów, można poszerzyć znaczenie wypowiedzi
dotyczą znaczenia wyrazów oraz ich związku z przedmiotami, do których wyrazy te się odnoszą; figury stylistyczne to ozdobne zwroty, wyrażenia lub wyrazy wzmacniające obrazowość języka
dotyczą warstwy składniowej tekstu, czyli budowy zdań, często nawiązują do antycznych figur retorycznych, np. apostrofa czy pytanie retoryczne.
nowe słowa i wyrażenia utworzone na potrzeby danego tekstu, zgodnie z zasadami słowotwórczymi obowiązującymi w danym języku
(gr. metaphorá – przeniesienie znaczenia, przenośnia) figura stylistyczna występująca zwykle w poezji, oparta na skojarzeniu dwóch zjawisk i przeniesieniu nazwy jednego zjawiska na drugie, np. stalowe nerwy