Zastanów się, czy wszystkie te preparaty są dla bezpieczne dla nas lub dla środowiska?

Graficzne oznaczenia substancji niebezpiecznych

Polecenie 1

Na poniższej animacji omówiono piktogramypiktogrampiktogramy ostrzegawcze, stosowane do informowania o możliwych zagrożeniach, które płyną z użytkowania różnych substancji. Zapoznaj się z animacją, a następnie wykonaj poniższe zadanie.

Rlp2aZpcAZo8n

W animacji omówiono piktogramy ostrzegawcze stosowane do informowania o możliwych zagrożeniach, płynących z użytkowania różnych substancji.

W animacji omówiono piktogramy ostrzegawcze stosowane do informowania o możliwych zagrożeniach, płynących z użytkowania różnych substancji.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rlp2aZpcAZo8n

W animacji omówiono piktogramy ostrzegawcze stosowane do informowania o możliwych zagrożeniach, płynących z użytkowania różnych substancji.

R1DlAJeCXNq1K

Do każdego z poniższych piktogramów chemicznych dopasuj odpowiadające mu znaczenie.

Do każdego z poniższych piktogramów chemicznych dopasuj odpowiadające mu znaczenie.

Opisz wygląd oraz znaczenie trzech przedstawionych w powyższym filmie piktogramów.

REoxsqAy4SzvC

(Uzupełnij).

Polecenie 2

Poniżej przedstawiono piktogramypiktogrampiktogramy używane do $\text{2015 r.}$ oraz odpowiadających im piktogramów używanych obecnie. Na niektórych opakowaniach można jeszcze spotkać stare oznaczenia. Dopasuj stare i nowe piktogramy do ich opisu, przeciągając je do odpowiednich miejsc w tabeli.

RJQmZHjJ3cyEH1

Aplikacja interaktywna zawierająca zadanie w formie tabeli o trzech wierszach i siedmiu kolumnach, analogicznej do tabeli zawierającej zestawienie starych i nowych piktogramów ostrzegawczych. Pierwsza kolumna od lewej zawiera opis zawartości kolejnych wierszy, z których pierwszy od góry to piktogramy ostrzegawcze starego typu, obowiązujące do 2015 roku, wiersz środkowy to opis rodzaju zagrożenia, a pola w wierszach dolnych przeznaczone są na piktogramy nowego typu. Pod tabelą znajduje się komplet sześciu piktogramów ostrzegawczych w nowych i starych wersjach. Łącznie dziesięć piktogramów, które należy poukładać we właściwych miejscach przeciągając je myszką do odpowiednich pól.

Aplikacja interaktywna zawierająca zadanie w formie tabeli o trzech wierszach i siedmiu kolumnach, analogicznej do tabeli zawierającej zestawienie starych i nowych piktogramów ostrzegawczych. Pierwsza kolumna od lewej zawiera opis zawartości kolejnych wierszy, z których pierwszy od góry to piktogramy ostrzegawcze starego typu, obowiązujące do 2015 roku, wiersz środkowy to opis rodzaju zagrożenia, a pola w wierszach dolnych przeznaczone są na piktogramy nowego typu. Pod tabelą znajduje się komplet sześciu piktogramów ostrzegawczych w nowych i starych wersjach. Łącznie dziesięć piktogramów, które należy poukładać we właściwych miejscach przeciągając je myszką do odpowiednich pól.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1F4qJTwJ

Polecenie 3

Zastanów się, w którym opakowaniu znajdują się środki niebezpieczne, wybuchowe, a w którym – żrące i łatwopalne, a następnie wstaw piktogramy w odpowiednie miejsca.

RRc8h2zsFqiV2

Aplikacja interaktywna, w której obszarem działań jest ilustracja przedstawiająca garaż. W obszarze tego garażu rozmaite pojemniki są wyróżnione słownymi opisami związanymi z nimi zagrożeń, takimi jak produkt niebezpieczny dla środowiska, środek łatwopalny, czy produkt pod ciśnieniem. Zadaniem wykonującego zadanie jest dopasować osiem znajdujących się nad ilustracją piktogramów ostrzegawczych do właściwych zagrożeń poprzez przeciągnięcie ich na właściwy opis. Wówczas dany piktogram zachowa się jak naklejka i pozostanie w danym miejscu. Po naklejeniu wszystkich naklejek ostrzegawczych wynik zadania można sprawdzić klikając przycisk Sprawdź w prawym górnym rogu okna aplikacji. Żaden z obecnych nad ilustracją piktogramów nie występuje więcej niż raz, a opisy zagrożeń się nie powtarzają.

Aplikacja interaktywna, w której obszarem działań jest ilustracja przedstawiająca garaż. W obszarze tego garażu rozmaite pojemniki są wyróżnione słownymi opisami związanymi z nimi zagrożeń, takimi jak produkt niebezpieczny dla środowiska, środek łatwopalny, czy produkt pod ciśnieniem. Zadaniem wykonującego zadanie jest dopasować osiem znajdujących się nad ilustracją piktogramów ostrzegawczych do właściwych zagrożeń poprzez przeciągnięcie ich na właściwy opis. Wówczas dany piktogram zachowa się jak naklejka i pozostanie w danym miejscu. Po naklejeniu wszystkich naklejek ostrzegawczych wynik zadania można sprawdzić klikając przycisk Sprawdź w prawym górnym rogu okna aplikacji. Żaden z obecnych nad ilustracją piktogramów nie występuje więcej niż raz, a opisy zagrożeń się nie powtarzają.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1F4qJTwJ

Polecenie 4

Odszukaj piktogramypiktogrampiktogramy chemiczne na etykietach używanych w Twoim domu środków chemicznych (np. preparatów do czyszczenia). Narysuj znalezione piktogramy w zeszycie i napisz, co oznaczają. Zastanów się, jakie zagrożenia mogą spowodować oznaczone w ten sposób preparaty.

R1H8eTKwJQwvh

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.

Napisz, jakie piktogramy mogą znajdować się na etykietach używanych w Twoim domu środków chemicznych (np. preparatów do czyszczenia). Zastanów się, jakie zagrożenia mogą spowodować oznaczone w ten sposób preparaty.

R1FHQEd518SRA

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

RYgCnp4vOrDtn

Grafika przedstawia trzy tabele zawierające wykaz piktogramów z opisanymi działaniami ubocznymi. W pierwszej tabeli, zatytułowanej „zagrożenia dla zdrowia” (tytuł zapisano białą czcionką na niebiskim tle), przedstawione są 4 piktogramy ułożone jeden pod drugim. Piktogramy mają kształt rombu, są białe z czerwoną obwódką. W środku każdego czarny symbol. Obok każdego opisy. Pierwszy piktogram z czaszką oraz dwoma skrzyżowanymi kościami. Opis: toksyczność ostra. Drugi piktogram przedstawia dwie probówki, lewa lejąca substancję na powierzchnię, w miejscu styku widoczne odpryski substancji, prawa lejąca substancję na dłoń, w miejscu styku widoczne odpryski. Opis: działanie żrące na skórę; poważne uszkodzenie oczu. Trzeci piktogram przedstawia znak wykrzyknika. Opis: działanie drażniące na skórę/oczy; działanie uczulające na skórę; toksyczność ostra. Czwarty piktogram przedstawia zarys człowieka, w miejscu klatki piersiowej widoczny znak z sześcioma wąskimi ramionami odchodzącymi na boki, przypominające słońce. Opis: rakotwórczość; działanie mutagenne; działanie szkodliwe na rozrodczość; działanie uczulające na drogi oddechowe; działanie toksyczne. W drugiej tabeli, na niebieskim tle, znajduje się biały napis będący tytułem „zagrożenia fizyczne”. Pierwszy piktogram przedstawia rozpadający się przedmiot na drobne kawałki. Opis: wybuchowe. Drugi piktogram przedstawia płomień. Opis: łatwopalne. Trzeci piktogram przedstawia okrąg z którego odchodzą płomienie. Opis: utleniające. Czwarty piktogram przedstawia dwie probówki, lewa lejąca substancję na powierzchnię, w miejscu styku widoczne odpryski substancji, prawa lejąca substancję na dłoń, w miejscu styku widoczne odpryski. Opis: działające korodująco na metale. Piąty piktogram przedstawia podłużny przedmiot z krótką węższą podłużną końcówką - zbiornik. Opis: gazy pod ciśnieniem. Trzecia tabela zawiera tytuł „zagrożenia dla środowiska”. Piktogram przedstawia uschnięte drzewo, martwa ryba leżąca na brzegu wody. Opis: ostre zagrożenie dla środowiska wodnego.

Jak możemy zabezpieczyć się przed szkodliwym wpływem substancji na nasze zdrowie?

Doświadczenie 1

Aby ułatwić sobie odpowiedź na postawione wyżej pytanie, przeprowadź doświadczenie $1$. Uwaga: wykonaj je w rękawicach, fartuchu i okularach ochronnych, pod nadzorem osoby dorosłej.

R8r3zLWH50TWQ

Problem badawczy: Czy płyn do wybielania tkanin (lub płyn czyszcząco‑dezynfekujący) działa niszcząco na białko jaja kurzego?. Hipoteza: Płyn do wybielania tkanin (i/lub płyn czyszcząco-dezynfekujący) powoduje zmiany w wyglądzie białka jaja kurzego. Co będzie potrzebne: preparat do wybielania tkanin (na bazie chloru) lub płyn czyszcząco‑dezynfekujący do toalet (na bazie chloru); ugotowane białko jaja kurzego; szkiełko zegarkowe; bagietka laboratoryjna (pręcik). Instrukcja: 1. Uważnie przeczytaj informacje na opakowaniu wybranego płynu (bądź płynów). 2. Zanurz bagietkę w płynie. Zachowując szczególną ostrożność, nanieś kilka kropli płynu na kawałek białka jaja kurzego znajdującego się na szkiełku zegarkowym. 3. Badaną próbkę pozostaw na kilka minut.

Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej opisem doświadczenia, a następnie odpowiedz na pytanie.

Problem badawczy:

Czy płyn do wybielania tkanin (lub płyn czyszcząco‑dezynfekujący) działa niszcząco na białko jaja kurzego?

Hipoteza:

Płyn do wybielania tkanin (i/lub płyn czyszcząco‑dezynfekujący) powodują zmiany w wyglądzie białka jaja kurzego.

Co było potrzebne:

• preparat do wybielania tkanin (na bazie chloru) lub płyn czyszcząco‑dezynfekujący do toalet (na bazie chloru);

• ugotowane białko jaja kurzego;

• szkiełko zegarkowe;

• bagietka laboratoryjna (pręcik).

Przebieg doświadczenia:

Doświadczenie rozpoczęto od przygotowania koniecznych środków ochrony oraz zapoznania się z informacją na opakowaniu płynu. Umieszczone tam piktogramy oznaczały, że była to substancja drażniąca i niebezpieczna dla środowiska. Po otwarciu opakowania wydziela się nieprzyjemny, ostry zapach. W pierwszym kroku w płynie zanurzono bagietkę, a następnie, zachowując szczególną ostrożność, naniesiono kilka kropli płynu na kawałek białka jaja kurzego, które znajdowało się na szkiełku zegarkowym. Badaną próbkę pozostawiono na kilka minut. Zaobserwowano, że zmienia ono barwę z białej na ciemnożółtą.

Obserwacje: Na opakowaniu płynu czyszcząco‑dezynfekującego do toalet, znajdują się piktogramy oznaczające, że mamy do czynienia z substancją drażniącą i  niebezpieczną dla środowiska. Po otwarciu opakowania z płynem czyszcząco‑dezynfekującym wydziela się nieprzyjemny, ostry zapach. Po naniesieniu kilku kropel płynu na białko jaja obserwujemy, że zmienia ono barwę z białej na ciemnożółtą.

Wnioski: Postawiona hipoteza jest prawdziwa – płyn czyszcząco‑dezynfekujący do toalet wywołuje widoczne zmiany w wyglądzie białka (a także jego strukturze). Używając tego typu środków, należy chronić oczy, skórę i odzież przed ich szkodliwym działaniem. Poprawna interpretacja piktogramu wskazującego na fakt, że pracujemy substancją drażniącą, pozwoliła na odpowiednie przygotowanie środków ochrony osobistej.

1

Polecenie 5

Napisz obserwacje oraz wnioski do przeprowadzonego doświadczenia nr $1$.

RKSS8YldQLls9

Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

W obserwacjach uwzględnij rodzaj piktogramów, które znajdują się na opakowaniu wykorzystanego w doświadczeniu płynu oraz ewentualne zmiany w wyglądzie białka jaja kurzego w kontakcie z tym płynem. We wnioskach odnieś się do postawionej hipotezy. Zastanów się, czy informacje zamieszczone na opakowaniu stosowanego płynu w postaci piktogramów były istotne w przeprowadzeniu doświadczenia.

Pokaż odpowiedź

Poniżej znajdują się przykładowe obserwacje i wnioski dotyczące wykorzystania w doświadczeniu płynu do czyszczenia i dezynfekcji toalet. Czy podobne informacje znalazły się w Twojej odpowiedzi?

RJyMfNNKwhkqu

Ilustracja przedstawia dwie typowe zielone butelki z agresywnym płynem do czyszczenia lub wybielaczem od strony etykietki ze znakami ostrzegawczymi. Widoczne są dwie niemal identyczne butelki. Jedyna różnica to wygląd piktogramów, który na butelce po lewej stronie ma nową, obowiązującą postać, czyli białych rombów z czerwoną obwódką, a na butelce po prawej starą, wychodzącą z użycia, czyli pomarańczowe kwadraty z czarnymi rysunkami.

Obserwacje:
Na opakowaniu płynu czyszcząco‑dezynfekującego do toalet znajdują się piktogramy oznaczające, że mamy do czynienia z substancją drażniącą i  niebezpieczną dla środowiska. Po otwarciu opakowania z płynem czyszcząco‑dezynfekującym wydziela się nieprzyjemny, ostry zapach. Po naniesieniu kilku kropel płynu na białko jaja obserwujemy, że zmienia ono barwę z białej na ciemnożółtą.

Wnioski: 
Postawiona hipoteza jest prawdziwa – płyn czyszcząco‑dezynfekujący do toalet wywołuje widoczne zmiany w wyglądzie białka (a także jego strukturze). Używając tego typu środków, należy chronić oczy, skórę i odzież przed ich szkodliwym działaniem. Poprawna interpretacja piktogramu wskazującego na fakt, że pracujemy substancją drażniącą, pozwoliła na odpowiednie przygotowanie środków ochrony osobistej.

Polecenie 5

Napisz, jakie środki ochrony powinny zostać zastosowane podczas wykonywania doświadczenia.

R10INgb4Edv7O

(Uzupełnij).

Pokaż odpowiedź

Ochrona ciała i oczu poprzez założenie fartucha, rękawic i okularów ochronnych.

Ochrona dróg oddechowych poprzez założenie maski lub wykonywanie pracy pod dygestorium.

Prawidłowa interpretacja piktogramówpiktogrampiktogramów umieszczonych na opakowaniach preparatów, z którymi mamy do czynienia na co dzień, a także na etykietach odczynników chemicznych w laboratorium, pozwala na odpowiednie przygotowanie się do wykonywania określonych czynności (np. dezynfekcji toalety) lub przeprowadzania doświadczeń.

Wspomniane „przygotowanie” to zarówno środki ochrony osobistej (np. okulary ochronne, rękawice), jak i odpowiednie przygotowanie miejsca pracy (np. usunięcie źródeł ognia). Dlatego też pamiętaj, aby przed użyciem (w szczególności nowych, nieznanych Ci wcześniej) preparatów i odczynników dokładnie czytać ich etykiety i interpretować zamieszczone na nich piktogramy. Wykorzystywane przez nas preparaty i odczynniki, które w czasie użytkowania mogą stanowić zagrożenie, oprócz omówionych już piktogramów, powinny mieć opracowane tak zwane karty charakterystyki.

Gdzie szukać informacji na temat substancji niebezpiecznych?

Aby zapewnić ochronę zdrowia ludzkiego oraz ochronę środowiska i ułatwić wymianę handlową pomiędzy krajami w ramach struktury Organizacji Narodów Zjednoczonych ($\text{ONZ}$), opracowano dla tych krajów (w tym także dla Polski) ujednolicone kryteria klasyfikacji i oznakowania substancji i mieszanin pod nazwą Globalnie Zharmonizowany System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (skrót $\text{GHS}$ od Globally Harmonized System − Globalny System Zharmonizowany). System $\text{GHS}$ zawiera zasady informowania o możliwych zagrożeniach powodowanych przez chemikalia oraz wymogi dotyczące oznakowania etykiet i kart charakterystyki substancji.

Karta charakterystykikarta charakterystykiKarta charakterystyki to dokument zawierający informacje o możliwych zagrożeniach związanych z użytkowaniem określonych środków chemicznych. Sporządza się ją dla substancji i mieszanin niebezpiecznych. Powinna ona być napisana prostym i zrozumiałym językiem oraz zawierać

• wszystkie niezbędne dane dotyczące zagrożeń;

• informacje dotyczące producenta, importera lub dystrybutora;

• datę sporządzenia bądź aktualizacji karty.

Ciekawostka

Niektóre produkty, np. zabawki, są oznaczane symbolem „$\text{CE}$”. Skrót ten pochodzi od francuskich słów Conformité Européenne,co znaczy „zgodny z dyrektywami Unii Europejskiej”. Są one związane z zagadnieniami bezpieczeństwa użytkowania, ochrony zdrowia i ochrony środowiska, określają zagrożenia, które producent powinien wykryć i wyeliminować. Oznaczając swój wyrób znakiem $\text{CE}$, producent deklaruje, że spełnia on wszystkie wymagania określone w przepisach. Łudząco podobne do znaku „$\text{CE}$” jest oznakowanie rzeczy eksportowanych przez Chiny: „China Export (CE)”, którego umieszczenie nie oznacza spełnienia wymagań prawnych w zakresie bezpieczeństwa produktu.

R1dv99a5AyBGY

Ilustracja przedstawiająca różnice pomiędzy znakiem certyfikatu jakościowego Unii Europejskiej o nazwie Conformité Européenne prezentowanego po lewej stronie, a znakiem China Export widocznym po prawej stronie, używanym w stosunku do towarów stanowiących eksport z Chin. W przypadku tego pierwszego piktogram przypomina dwa nachodzące na siebie szare okręgi na które naniesiono ciemniejszym odcieniem litery C i E. Z kolei znak China Export przypomina spłaszczone wersje tamtych liter i nie posiada wykończeń w kształcie pełnych okręgów.

• Piktogramy ostrzegawcze umieszcza się na opakowaniach preparatów zawierających substancje niebezpieczne dla zdrowia i życia człowieka.

• Dla preparatów i odczynników, których użytkowanie związane jest z ewentualnymi zagrożeniami (fizycznymi, chemicznymi lub zagrożeniem dla środowiska) przygotowuje się odpowiednie karty charakterystyki.

Ćwiczenie 1

Na etykiecie naklejonej na butelkę z pewną substancją chemiczną, znajdowały się przedstawione poniżej piktogramy.

RqDf0SN2u36Wz

R11a32vJd4oAZ

Spośród podanych poniżej zagrożeń wybierz i zaznacz wszystkie te, które wynikają bezpośrednio z zamieszczonych piktogramów i na które należy zwrócić uwagę podczas pracy z tą substancją. Możliwe odpowiedzi: 1. w butelce znajduje się niestabilny materiał wybuchowy;, 2. w butelce znajduje się substancja łatwopalna;, 3. w butelce znajduje się substancja utleniająca;, 4. analizowana substancja działa żrąco na skórę;, 5. analizowana substancja jest rakotwórcza;, 6. analizowana substancja stwarza zagrożenie dla środowiska wodnego;, 7. substancja znajdująca się w butelce może działać drażniąco na skórę i oczy.

Ćwiczenie 1

Opisz, jakie piktogramy mogłyby znaleźć się na etykiecie płynu czyszcząco‑dezynfekującego do toalet.

R1IK5dka0pQDp

(Uzupełnij).

Pokaż odpowiedź

• w butelce znajduje się substancja łatwopalna;

• analizowana substancja jest rakotwórcza;

• substancja znajdująca się w butelce może działać drażniąco na skórę i oczy.

Podsumujmy najważniejsze informacje

• Wiele substancji chemicznych jest niebezpiecznych dla zdrowia i należy właściwie z nimi postępować.

• Informacje o właściwościach i możliwych zagrożeniach związanych z wykorzystaniem okreslonej substancji zawarte sa w karcie charakterystyki tej substancji.

• O zagrożeniach  związanych z użytkowaniem danej substancji informują piktogramy umieszczone na opakowaniach tej substancji.

• Wszystkie substancje w szkolnej pracowni chemicznej traktuj jako potencjalnie niebezpieczne.

Słownik