Tworzenie kompozycji florystycznych z danej epoki historycznej - baza wiedzy.

Średniowiecze (od V do XV wieku (od 476 do 1492 roku))
W średniowieczu, epoce przypadającej na okres od V do XV wieku, przesiąkniętej duchem chrześcijaństwa, kwiatami ozdabiano przede wszystkim przestrzenie sakralne, rzadziej dekorowano nimi domy.
Kompozycje roślinne tworzono z niewielkiej liczby kwiatów, gdyż obfite aranżacje, właściwe dla kultur starożytnych, kojarzono z obrzędowością pogańską. Skromność – jedna z najważniejszych chrześcijańskich cnót – przejawiała się nie tylko w małej liczebności roślin, ale także w ich doborze. Wykorzystywano kwiaty ogrodowe, takie jak lilie, irysy, szachownice, róże, krwawniki, miesiącznice, orliki, peonie, maki, konwalie, goździki, jaśminowce, sasanki, zawilce, pierwiosnki, bratki, fiołki czy niezapominajki oraz rośliny o ozdobnych liściach jak bluszcz i mirt, ale także kwiaty polne i łąkowe, na przykład mniszki, stokrotki i koniczynę oraz zioła – między innymi tymianek, szałwię i lawendę.
Roślinom przypisywano znaczenie symboliczne, przede wszystkim związane z religią chrześcijańską, ale również z magią, gdyż mimo wysiłków Kościoła myślenie magiczne było wciąż żywe wśród ludu. Do kwiatów, które łączono ze sferą sacrum, należały między innymi: lilia biała – najważniejszy kwiat epoki – będąca symbolem wiary chrześcijańskiej, konwalia – symbol łez Matki Bożej wylanych pod krzyżem Jezusa oraz koniczyna – znak Trójcy Świętej. Kwiatem szczególnym była róża – początkowo traktowana jako symbol rozwiązłości starożytnego Rzymu, później zyskała znaczenie religijne: biała róża stała się symbolem Marii Dziewicy, a czerwona – Chrystusa. Lud nadawał kwiatom własne znaczenia. I tak róża i lilia należały do roślin o działaniu miłosnym obok bratków, goździków, niezapominajek i lawendy. Mniszki i stokrotki uchodziły za rośliny wróżebne, a pięciornikowi i rucie przypisywano moc odpędzania szatana.
Średniowieczne bukiety układane w pojemnikach były jednostronne. Z tyłu umieszczano kwiaty duże i masywne (głównie lilie), a z przodu drobne i lekkie. Stosowano naczynia codziennego użytku, takie jak ceramiczne dzbany, słoje aptekarskie, konwie i grapeny. Naczynia metalowe – miedziane, mosiężne i cynowe – były wykorzystywane najczęściej, gdyż napełnione wodą przedłużały trwałość roślin.

Renesans (od XV do XVI wieku, do 1520 roku)
W okresie renesansu, zwanym również odrodzeniem, trwającym przez cały XVI wiek, nastąpił zwrot ku racjonalizmowi i antycznym wzorom piękna. W sztukach wizualnych, a także na gruncie sztuki układania kwiatów swoje znaczenie odzyskały starożytne sposoby uzyskiwania harmonii kompozycji poprzez zastosowanie perspektywy linearnej, symetrii, gry światła i cienia, odwołania do kanonu proporcji ludzkiego ciała itp. Uświadamiano sobie rolę przestrzeni i wagę doboru barw jako czynników uwydatniających urodę i okazałość kwiatów. Jednocześnie położono nacisk na wnikliwą obserwację ich budowy, co dało początek botanice naukowej, oraz odrzucono symbolikę przypisywaną roślinom w średniowieczu.
Renesansowe aranżacje florystyczne były symetryczne. Najwyższe kwiaty – masywne, o intensywnych kolorach i (z reguły) smukłe naczynie wyznaczały pionową oś kompozycji. Kwiaty te – umieszczone pośrodku pojemnika – przewyższały go dwukrotnie. Dolną część bukietu tworzyły mniejsze kwiaty.
Początkowo kompozycje składały się z niewielu roślin – układano je po kilka sztuk, chcąc uwypuklić piękno kształtów i barw, ale z czasem stawały się coraz bardziej okazałe. Wśród najchętniej używanych kwiatów, obok ulubieńców średniowiecza – lilii, irysów, róż, goździków, koniczyny i fiołków – pojawił się nowy gatunek lilii – lilia złotogłów, a także anemony, zatrwiany i migdałowce oraz tulipany sprowadzone z Turcji, kosztujące ówcześnie krocie (jedna cebulka tulipana miała wartość dużej kamienicy). Kompozycje uzupełniano poziomkami, paprociami skalnymi i gałązkami bluszczyku kurdybanku.
Do aranżacji wykorzystywano głównie dekoracyjne wazony ceramiczne, zwykle malowane, najczęściej smukłe lub przypominające kształtem naczynia antyczne, na przykład amfory. Ponadto w czasie odrodzenia zaczęto używać wazonów szklanych.

Barok (koniec XVI do XVIII wieku (od 1600 do około 1750 roku))
Czas baroku, wyznaczany przez wiek XVII oraz połowę wieku XVIII, przyniósł ze sobą skłonność do przesady, obfitości i wszelkiego rodzaju osobliwości. Uwidaczniało się to m.in. w malarstwie, którego głównym tematem była martwa natura – kompozycja złożona z rozmaitych przedmiotów, a których nieodłącznymi elementami – zwykle najważniejszymi – były kwiaty i owoce. Zarówno przedstawienia te, jak i dekoracje roślinne tworzone dla ozdoby stołów, parapetów i innych przestrzeni barokowego salonu cechował przepych, rozmaitość form i intensywność barw.
Kwiatowe kompozycje barokowe były owalne i symetryczne. Aranżacje tworzono z ogromnej liczby roślin, nie ustanawiając głównego akcentu kompozycji – wszystkie składające się na nią kwiaty miały jednakowe znaczenie. Układano je ciasno wokół trzonu uformowanego przez rośliny ciężkie i masywne – zwykle malwy i naparstnice.
Zwracano uwagę na niezwykłe formy kwiatów, stąd wielkim zainteresowaniem cieszyły się tulipany o rozszczepionych barwach i postrzępionych płatkach. Wśród ulubionych kwiatów epoki znajdowały się ponadto peonie, lilie, zawilce, kanny, floksy, róże, dalie, irysy, szachownice, goździki, orliki, żonkile, maki (w tym maki wschodnie) oraz chińskie róże, przy czym najchętniej korzystano z kwiatów w kolorze bieli, różu i czerwieni. Bukiety wzbogacano niekiedy roślinami o dekoracyjnych liściach, takich jak na przykład rączniki.
Pojemniki, w których układano kwiaty, były najczęściej pękate i bogato zdobione. Charakterystycznymi motywami dekoracyjnymi były pucołowate amorki i putta. Używano wazonów z porcelany, kamienia i szkła, ale także metalowych i kamiennych waz, typowych dla baroku holenderskiego i flamandzkiego.
Nieodłącznym elementem aranżacji florystycznych były bogate dekoracje, na które składały się owoce – głównie winogrona i brzoskwinie, a także wypchane ptaki, gniazdka, piórka, preparowane motyle, muszle o rozmaitych kształtach i rzeźbione figurki.
Od typowo barokowych kompozycji należy odróżnić bukiety w stylu rokoko, który rozwinął się we Francji około 1740 roku. Aranżacje rokokowe miały niezbyt obfite, asymetryczne i płynne formy. Do ich tworzenia używano materiału roślinnego podobnego do tego z klasycznych bukietów barokowych – także lubowano się w kwiatach o delikatnych i postrzępionych płatkach, jednak stosowano inną dominantę kolorystyczną – chłodne barwy, przede wszystkim błękit, komponowano na zasadzie kontrastu z barwami ciepłymi, głównie żółcią. Naczynia znacznie różniły się od masywnych pojemników barokowych. Stosowano najchętniej lekkie kryształowe wazony i porcelanowe chińskie wazy.

Klasycyzm (od 1750 do 1820 roku, czyli od XVIII do XIX wieku)
Klasycyzm to nurt sztuki, który w niektórych państwach Europy, tzn. w Anglii i Francji, rozpoczął się już w XVII wieku i który wyznaczał ponowny zwrot ku estetycznym wzorom zaczerpniętym z kultury starożytnych Greków i Rzymian. Bukiety z tego wczesnego okresu klasycyzmu były eleganckie i finezyjne, a układano je w srebrnych naczyniach. W połowie XVIII wieku wykształciła się nowa odmiana stylu, wyróżniająca się zamiłowaniem do symetrii i prostych linii, którą określa się mianem neoklasycyzmu. Wreszcie późna odmiana nurtu, przypadająca na lata 1800–1815, to czas, kiedy popularność zyskał styl empire, zwany także stylem cesarstwa, gdyż został on ukształtowany we Francji za panowania cesarza Napoleona I.
Styl empire charakteryzowały monumentalizm, ścisła symetria oraz bogata ornamentyka, nawiązująca nie tylko do starożytnej sztuki greckiej i rzymskiej, ale także staroegipskiej i etruskiej (na przykład częstymi motywami dekoracyjnymi były kariatydy i sfinksy). Ponadto właściwa dla tego czasu, szczególnie dla sztuki zdobniczej, była wszechobecność symboliki napoleońskiej, począwszy od znaku najbardziej oczywistego – inicjału imienia cesarza otoczonego wieńcem z wawrzynu, aż po symbole oparte na dalszych skojarzeniach, takich jak lwy, konie, orły i pszczoły.
Aranżacje florystyczne w stylu empire ujawniały wszystkie wymienione wyżej cechy. Były bardzo obfite (w ogromnej masie kwiatów zazwyczaj ginęły liście osadzone na łodygach) i symetryczne – przyjmowały kształt trójkąta, co można wiązać z charakterystycznym kształtem nakrycia głowy Napoleona, zwanego bikornem.
Wpływy starożytnych kultur łatwo można odnaleźć w rodzaju stosowanych naczyń i ich zdobieniach. Używano alabastrowych urn, porcelanowych pater, wazonów w kształcie amfor, mosiężnych waz i rogów obfitości. Naczynia te często złocono i bogato dekorowano, wykorzystując ornamenty charakterystyczne dla epoki.
Roślinami najczęściej stosowanymi w kompozycjach były lilie, peonie, róże, bzy lilaki, narcyzy, zawilce i goździki. Niekiedy ten zestaw kwiatów uzupełniano kłosami zbóż (na przykład pszenicy) i liśćmi wawrzynu lub owocami – winogronami, pigwami, figami i granatami. Preferowanymi barwami aranżacji były: biel, róż, czerwień, purpura, zieleń, a także błękit.

Romantyzm (lata 90. XVIII wieku do lat 40. XIX wieku)
W epoce romantyzmu, która rozpoczęła się pod koniec XVIII wieku i trwała do połowy XIX, wraz z budowaniem się tożsamości narodowej krajów Europy i rosnącym poczuciem odrębności kulturowej sztuka zyskiwała charakter polifoniczny: choć była oparta na podobnych ideach, indywidualizowała się w poszczególnych państwach. Zjawisko to odzwierciedlała również ówczesna praktyka florystyczna – XIX‑wieczne trendy tworzenia kompozycji roślinnych, typowe dla Francji, Anglii czy Austrii, znacznie różniły się od siebie.

Anglia
XIX‑wieczne bukiety angielskie powstawały pod dużym wpływem dworu królowej Wiktorii, która zasiadła na tronie w 1837 roku i rządziła aż do śmierci w 1901 roku. Stąd często angielskie kompozycje roślinne z tego okresu nazywa się wiktoriańskimi. Wyróżnia się dwa style układania kwiatów: styl formalny (klasyczny) oraz styl modern (nowoczesny).
Aranżacje w stylu formalnym były zwarte, ciężkie i obfite. Najczęściej miały kształt trójkątny lub kulisty, ale także tworzono kompozycje owalne lub w formie asymetrycznych półksiężyców. Wykorzystywano wyłącznie kwiaty w pełni rozwinięte, najchętniej te z bogatymi wzorami na płatkach: dwubarwne fuksje, tulipany o rozszczepionych barwach i postrzępionych płatkach, plamiste naparstnice, bratki, kalceolarie, pierwiosnki i goździki, ale także róże, chryzantemy, kamelie, pelargonie i heliotropy. Do układania kwiatów używano wazonów z alabastru i różnokolorowego, nierzadko ręcznie malowanego szkła, a także urn z barwionego żelaza. Naczynia były zazwyczaj zdobione motywami kwietnymi lub też malowano na nich sceny miłosne, przedstawiające kochanków w sielskiej scenerii. Ponadto pojemniki dekorowano ornamentami z mosiądzu, miedzi lub srebra. Kompozycje były jedno- lub wielobarwne. Czasem składały się z tylko jednego rodzaju kwiatów. Bukiety zdobiono barwnymi wstążkami i ustawiano na postumentach, aby je wyeksponować.
Aranżacje w stylu modern różniły się od stylu formalnego przede wszystkim wprowadzeniem wolnej przestrzeni. Dzięki temu były dużo lżejsze i nie wymagały ogromnej liczby kwiatów. Czasem bukiety w tym stylu przyjmowały zupełnie odmienną formę, gdy zestawiano ze sobą jedynie ulistnione łodygi z owocami.

Francja
Na początku XIX wieku we Francji zaczęły powstawać płaskie lub półkuliste bukiety w stylu zwanym Victoria lub Pompadour. Kompozycje te były okazałe i jednostronne, tworzone z wonnych kwiatów: pachnących odmian róż, kwiatów pomarańczy, gardenii, tuberoz i stefanotisów. Rośliny układano w sposób piramidalny, blisko siebie, a umieszczano je w złoconych wazach. Bukiety były najczęściej wielobarwne, a kompozycje monochromatyczne składały się z wielu odcieni. Jako dekoracje stosowano koronkowe kryzy i wstążki.
Francuskie romantyczne kompozycje roślinne przyjmowały także inne formy. Czasem tworzono ogromne, bujne, fantazyjne bukiety z liści palm, pawich piór i zasuszonych kwiatostanów traw, a kiedy indziej – wielostronne aranżacje z sezonowych kwiatów, układanych swobodnie bez ściśle określonych zasad. Najczęściej używanymi naczyniami były amfory i kosze. Uzupełnienie kompozycji stanowiły kamyki, muszle i suszone ostrygi.

Austria
W Austrii (a także w Niemczech) w latach 1815–1848, przypadających na okres romantyzmu, rozwinął się styl biedermeier. Nawiązywał on z jednej strony do stylu empire, a z drugiej – do sztuki angielskiej XVIII wieku. Tworzone wówczas bukiety miały kształt niewielkiej kopuły lub piramidy. Wykorzystywano kwiaty o symetrii promienistej, które nawijano na druty, aby łatwiej osiągnąć zwartą formę kompozycji. W centrum aranżacji znajdował się jeden duży, okrągły kwiat w fazie rozwiniętej – róża, peonia lub goździk, a dokoła niego układano w kolejnych okręgach kwiaty drobniejsze, na przykład margerytki, różyczki i zawilce. Bukiet przyozdabiano kryzą – tiulową, koronkową lub haftowaną, a końce drutów owijano wstążkami – w ten sposób powstawała rączka pozwalająca na wygodne trzymanie wiązanki w dłoni, bo też tego typu kompozycje miały nie tylko zdobić wnętrza, ale także stanowiły uzupełnienie kobiecego stroju.
W drugiej połowie XIX wieku, gdy romantyzm w większości krajów europejskich ustępował jako epoka, w Austrii popularny stał się tak zwany bukiet makartowski, złożony z suszonych lub sztucznych kwiatów, często barwionych, a także traw, liści, piór, trzcin oraz pędów tataraku, przypominający nieco kompozycje francuskie złożone z liści palm, pawich piór i zasuszonych kwiatostanów traw. Nazwa bukietu makartowskiego pochodzi od malarza Hansa Makarta (żyjący w latach 1840–1884), który tworzył aranżacje z suchych roślin i uwieczniał je na swoich obrazach.

Po zapoznaniu się z wyżej zamieszczonymi informacjami wykonaj poniższe ćwiczenia.