E-materiały do kształcenia zawodowego

Wpływ czynników fizykalnych na ciało człowieka

MED.07. Montaż i eksploatacja urządzeń elektronicznych i systemów informatyki medycznej - Technik elektroniki i informatyki medycznej 311411

bg‑azure

Słownik pojęć dla e‑materiału

1
antyseptyka
antyseptyka

postępowanie odkażające, mające na celu niszczenie drobnoustrojów na skórze, błonach śluzowych, w zakażonych ranach

aorta
aorta

tętnica główna, której odgałęzienia doprowadzają utlenowaną krew do tkanek

aseptyka
aseptyka

szereg postępowań mających na celu zachowanie jałowości przedmiotów lub obszaru

biocenoza
biocenoza

zamieszkujący dane siedlisko przyrodnicze i powiązany wzajemnymi zależnościami zespół organizmów żywych (roślinnych, zwierzęcych, mikroorganizmów), który pozostaje w stanie równowagi

biologiczny czynnik chorobotwórczy
biologiczny czynnik chorobotwórczy

mające zdolność wywoływania objawów chorobowych drobnoustroje komórkowe lub wytwarzane przez nie produkty, zewnętrzne i wewnętrzne pasożyty człowieka lub wytwarzane przez nie produkty, cząstki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie hodowle komórkowe lub wytwarzane przez nie produkty

CDC (ang. Centers for Disease Control and Prevention)
CDC (ang. Centers for Disease Control and Prevention)

amerykańskie Centra Kontroli i Prewencji Chorób – agencja rządu federalnego Stanów Zjednoczonych wchodząca w skład Departamentu Zdrowia i Opieki Społecznej, mająca siedzibę w Atlancie; odgrywa dużą rolę w profilaktyce, rozpoznawaniu i zwalczaniu chorób i nowo pojawiających się zagrożeń zdrowotnych

choroba zakaźna
choroba zakaźna

choroba, która została wywołana przez biologiczny czynnik chorobotwórczybiologiczny czynnik chorobotwórczybiologiczny czynnik chorobotwórczy, choroba infekcyjna szerząca się z osobnika na osobnika

chorobowość (ang. prevalence)
chorobowość (ang. prevalence)

jedna z kategorii miar częstości występowania chorób; służy do określenia proporcji osób mających daną chorobę (lub inną badaną cechę) w populacji w zdefiniowanym momencie i do oszacowania prawdopodobieństwa (ryzyka), że dana osoba będzie chora w tej chwili lub w krótkim przedziale czasowym

dekontaminacja
dekontaminacja

proces niszczenia biologicznych czynników chorobotwórczychbiologiczny czynnik chorobotwórczybiologicznych czynników chorobotwórczych przez mycie, dezynfekcję i sterylizacjęsterylizacjasterylizację

dezynfekcja
dezynfekcja

proces redukcji ilości biologicznych czynników chorobotwórczych przez zastosowanie metod fizycznych i chemicznych

edukacja zdrowotna
edukacja zdrowotna

szerzenie wiedzy na temat zdrowia, nauka umiejętności pomagających zachować i wzmacniać zdrowie

ekspozycja zawodowa
ekspozycja zawodowa

ekspozycja na materiał potencjalnie zakaźny, do której doszło w związku z wykonywaną pracą (uszkodzenie skóry – zakłucie, skaleczenie; zachlapanie błon śluzowych, skóry uszkodzonej lub nieuszkodzonej; ugryzienia)

erytrocyty (ang. erythrocytes)
erytrocyty (ang. erythrocytes)

krwinki czerwone; składniki krwi zawierające hemoglobinęhemoglobinahemoglobinę będącą nośnikiem tlenu

erytropoetyna (ang. erythropoietin)
erytropoetyna (ang. erythropoietin)

hormon produkowany w nerkach, który stymuluje szpik, zwiększając produkcję erytrocytów

e‑zdrowie
e‑zdrowie

działania na rzecz zdrowiazdrowiezdrowia wykorzystujące technologie informacyjne i telekomunikacyjne (telefony, komputery, Internet), znajdujące zastosowanie w opiece zdrowotnej

fale radiowe i fale mikrofalowe
fale radiowe i fale mikrofalowe

fale, których źródłem są urządzenia radiowe i telekomunikacyjne, sieć radiowa i telewizyjna, niektóre urządzenia przemysłowe i domowe (kuchenki mikrofalowe, radio, telewizor); w krajach zachodnich producenci ograniczają emisję mikrofal w urządzeniach do 10 W/mIndeks górny 2 w odległości 5 cm od obudowy nowego urządzenia i do 50 W/mIndeks górny 2 w sprzęcie już używanym; polska norma wynosi 0,00025 mW/cmIndeks górny 2; w świetle aktualnej wiedzy o działaniu mikrofal można przyjąć, że polskie normy są zbyt rygorystyczne, a kuchenki mikrofalowe można uznać za bezpieczne; jednak ze względów bezpieczeństwa podczas ich pracy nie należy się do nich przybliżać; mikrofale wywołują zmiany czynnościowe i organiczne w różnych narządach i układach, przede wszystkim w układzie nerwowym; promieniowanie to niekorzystnie działa na czynności tarczycy, gonad, nadnerczy

filtr HEPA (ang. high‑efficiency particulate air)
filtr HEPA (ang. high‑efficiency particulate air)

wysokosprawny filtr powietrza

glej (ang. glial cells)
glej (ang. glial cells)

składnik tkanki nerwowej; komórki glejowe biorą udział w tworzeniu bariery krew–mózg, osłonki mielinowej, pełnią funkcje ochronne i odgrywają ważną rolę w odżywianiu komórek nerwowych

glukagon (ang. glucagon)
glukagon (ang. glucagon)

produkowany w trzustcetrzustka (ang. pancreas, wywodzi się z łac. pancreas)trzustce hormon, który reguluje stężenie glukozy, aminokwasów i kwasów tłuszczowych

granulocyty (ang. granulocytes)
granulocyty (ang. granulocytes)

najliczniejsza grupa krwinek białych; składniki krwi zawierające liczne ziarnistości

grupa Balinta
grupa Balinta

grupa mająca na celu uświadomienie profesjonalistom medycznym psychologicznych aspektów problemów ich pacjentów oraz umożliwienie przyjrzenia się psychologicznej stronie kontaktu z pacjentem; choć tego typu grupy najczęściej organizowane są dla personelu medycznego, to również powstają one z myślą o osobach wykonujących inny zawód związany z pomaganiem: terapeutach, nauczycielach, doradcach zawodowych, mediatorach, coachach

hałas
hałas

wszelkie niepożądane, nieprzyjemne i dokuczliwe lub szkodliwe dźwięki (drgania ośrodka sprężystego), które oddziałują za pośrednictwem powietrza na narząd słuchu i inne zmysły oraz elementy organizmu człowieka; wykazano, że uchwytne zaburzenia funkcji fizjologicznych organizmu występują po przekroczeniu poziomu ciśnienia akustycznego 75 dB; wyróżniamy trzy zakresy fal ze względu na zakres częstotliwości:

  • hałas słyszalny – hałas, w którego widmie występują składowe o częstotliwościach słyszalnych od 16 Hz do 21 000 Hz,

  • hałas infradźwiękowy (poddźwiękowy) – hałas, w którego widmie występują składowe o częstotliwościach infradźwiękowych od 2 do 16 Hz i częstotliwościach słyszalnych do 50 Hz,

  • hałas ultradźwiękowy – hałas, w którego widmie występują składowe o częstotliwościach słyszalnych i ultradźwiękowych od 10 do 100 kHz

hemoglobina
hemoglobina

białko zawarte w czerwonych krwinkach, które jest głównym nośnikiem tlenu

hepatocyt (ang. hepatocyte)
hepatocyt (ang. hepatocyte)

komórka wątrobowa stanowiąca podstawowy element strukturalny miąższu wątroby

humektanty
humektanty

substancje mające zdolność wiązania wody

infradźwięki
infradźwięki

drgania akustyczne o częstotliwościach niższych od słyszalnych przez człowieka (poniżej 16 Hz); źródłem infradźwięków mogą być czynniki naturalne (wodospady, wiatry, burze, trzęsienia ziemi, erupcje wulkanów, masy wody w zaporach i kanałach wodnych) i sztuczne (eksplozja materiałów wybuchowych, transport lądowy, wodny i lotnictwo, maszyny i urządzenia przemysłowe, takie jak sprężarki, silniki wysokoprężne, młoty, wentylatory przemysłowe, dmuchawy wielkopiecowe); skutki działania infradźwięków w różnych poziomach natężenia:

  • poniżej 120 dB – efekty słabo poznane, raczej nieszkodliwe,

  • 120–140 dB – zakłócają procesy fizjologiczne (zaburzenie rytmu serca, obniżenie ciśnienia tętniczego, osłabienie, strach),

  • 140–160 dB – rezonans narządów wewnętrznych może wywołać ich mechaniczne, nieodwracalne uszkodzenie,

  • 160 i więcej dB – zgon

inne potencjalnie infekcyjne materiały (IPIM)
inne potencjalnie infekcyjne materiały (IPIM)

nasienie, wydzielina pochwowa, płyn mózgowo‑rdzeniowy, płyn opłucnowy, maź stawowa, płyn osierdziowy, płyn owodniowy, płyn otrzewnowy, mleko kobiece, ślina podczas zabiegów dentystycznych, jakikolwiek płyn ciała widocznie zawierający krew, płyny ustrojowe w sytuacji, gdy ich rozróżnienie jest trudne lub niemożliwe, jakakolwiek oddzielona tkanka lub narząd człowieka żywego lub martwego, komórki lub hodowle tkankowe zawierające HIV, hodowle narządów, pożywki zawierające HIV lub HBV, lub HCV oraz inne roztwory zawierające te wirusy, ponadto krew, narządy i inne tkanki zwierząt doświadczalnych zakażonych HIV, HBV lub HCV

insulina (ang. insulin)
insulina (ang. insulin)

produkowany w trzustcetrzustka (ang. pancreas, wywodzi się z łac. pancreas)trzustce hormon, który reguluje stężenie glukozy, aminokwasów i kwasów tłuszczowych

kapsyd
kapsyd

element składowy wirusów będący płaszczem białkowym, wewnątrz którego zawarty jest kwas nukleinowy

kubek smakowy (ang. taste bud)
kubek smakowy (ang. taste bud)

receptor smaku

kwas foliowy
kwas foliowy

witamina B9 w formie syntetycznej, czyli uzyskiwanej na drodze reakcji chemicznych

kwasy nukleinowe
kwasy nukleinowe

związki organiczne występujące w każdej żywej komórce; biorą udział w biosyntezie białek i przenoszeniu informacji genetycznej

metabolizm
metabolizm

przemiany biochemiczne zachodzące w żywych organizmach, które warunkują wszystkie procesy życiowe

metody EBM (ang. evidence‑based medicine, medycyna oparta na dowodach naukowych)
metody EBM (ang. evidence‑based medicine, medycyna oparta na dowodach naukowych)

wykorzystywane w postępowaniu klinicznym metody oparte na wiarygodnych dowodach naukowych dotyczących skuteczności i bezpieczeństwa terapii

mielina (ang. myelin)
mielina (ang. myelin)

osłonka włókien nerwowych

mierniki obiektywne i subiektywne
mierniki obiektywne i subiektywne

kategorie zależne od tego, kto dokonuje oceny zdrowia, np. pojemność płuc zmierzona przez profesjonalistę będzie miernikiem obiektywnym, a poziom bólu oceniony przez dowolną osobę będzie miernikiem subiektywnym

mierniki populacyjne i indywidualne
mierniki populacyjne i indywidualne

mierniki służące do opisu stanu zdrowia populacji lub jednostki (czyli pojedynczych ludzi); te populacyjne to np. wskaźniki zgonów lub urodzeń, chorobowośćchorobowość (ang. prevalence)chorobowość czy zapadalnośćzapadalność (ang. incidence)zapadalność; do mierników indywidualnych zaliczamy wzrost lub ciśnienie krwi u pojedynczej osoby

mierniki pozytywne i negatywne
mierniki pozytywne i negatywne

te pierwsze to mierniki służące do opisu zjawisk fizjologicznych (prawidłowych), takich jak liczba urodzeń żywych, zaś drugie to mierniki dotyczące zjawisk patologicznych, nieprawidłowych, takich jak chorobowośćchorobowość (ang. prevalence)chorobowość czy liczba utraconych lat życia

mierniki zdrowia (ang. health indicators)
mierniki zdrowia (ang. health indicators)

miary stanu zdrowia; przykładami tych mierników są: umieralność, śmiertelność, urodzenia żywe (to mierniki populacyjne), masa ciała, ciśnienie krwi, pojemność płuc (czyli mierniki indywidualne)

mięsień sercowy (ang. cardiac muscle)
mięsień sercowy (ang. cardiac muscle)

warstwa mięśniowa pomiędzy wsierdziem a nasierdziem, zasadnicza część ściany serca

móżdżek (ang. cerebellum, wywodzi się z łac. cerebellum)
móżdżek (ang. cerebellum, wywodzi się z łac. cerebellum)

część mózgowia; odgrywa zasadniczą rolę w koordynacji i kontroli ruchu

m‑zdrowie (mobilne zdrowie)
m‑zdrowie (mobilne zdrowie)

działania na rzecz zdrowiazdrowiezdrowia wykorzystujące technologie mobilne (smartfony, tablety, smartwatche, aplikacje mobilne)

Narodowy Program Zdrowia
Narodowy Program Zdrowia

dokument określający najważniejsze cele polskiej polityki zdrowotnej na najbliższe lata

nasierdzie (ang. epicardium, wywodzi się z łac. epicardium)
nasierdzie (ang. epicardium, wywodzi się z łac. epicardium)

warstwa zewnętrzna ściany serca

naskórek (ang. epidermis, wywodzi się z łac. epidermis)
naskórek (ang. epidermis, wywodzi się z łac. epidermis)

warstwa zewnętrzna skóry

nerw przedsionkowo‑ślimakowy (ang. vestibulocochlear nerve)
nerw przedsionkowo‑ślimakowy (ang. vestibulocochlear nerve)

nerw czaszkowy; przewodzi informacje słuchowe z ucha wewnętrznego do mózgowia

nerw wzrokowy (ang. optic nerve)
nerw wzrokowy (ang. optic nerve)

nerw czaszkowy; przewodzi informacje wzrokowe z siatkówki oka do mózgowia

neuron (ang. neuron, wywodzi się z łac. neuron)
neuron (ang. neuron, wywodzi się z łac. neuron)

komórka nerwowa; podstawowy element budowy sieci neuronalnej układu nerwowego

opłucna (ang. pleura, wywodzi się z łac. pleura)
opłucna (ang. pleura, wywodzi się z łac. pleura)

błona surowicza tworząca dwuścienny worek obejmujący płuca

osierdzie (ang. pericardium, wywodzi się z łac. pericardium)
osierdzie (ang. pericardium, wywodzi się z łac. pericardium)

błona surowicza tworząca dwuścienny worek obejmujący serce

oświetlenie
oświetlenie

padanie światła na dany obiekt; z fizycznego punktu widzenia przez pojęcie „oświetlenie” rozumie się natężenie oświetlenia; najmniejsze dopuszczalne średnie natężenia oświetlenia:

  • 10 lx – najmniejsze dopuszczalne natężenia oświetlenia; możliwa ogólna orientacja w pomieszczeniach,

  • 20 lx – piwnice, strychy,

  • 50 lx – krótkotrwałe przebywanie połączone z wykonywaniem prostych czynności; korytarze i schody, sale kinowe podczas przerw,

  • 100 lx – prace nieciągłe i czynności dorywcze związane z bardzo ograniczonymi wymaganiami wzrokowymi; pomieszczenia sanitarne, hole wejściowe,

  • 200 lx – praca związana z ograniczonymi wymaganiami wzrokowymi; jadalnie, bufety, świetlice, sale gimnastyczne, aule, sale zajęć ruchowych w szkołach, portiernie,

  • 300 lx – praca związana z przeciętnymi wymaganiami wzrokowymi (łatwe prace biurowe z dorywczym pisaniem na maszynie); sale szkolne,

  • 500 lx – praca związana z  dużymi wymaganiami wzroku (dokładne prace ślusarskie i prace na maszynach do metali, ręczne rytownictwo, szycie i drukowanie tkanin, druk ręczny i sortowanie papieru),

  • 750 lx – długotrwała i wytężona praca wzrokowa (prace kreślarskie, szlifowanie szkieł optycznych i kryształów),

  • 1000 lx – długotrwała i wyjątkowo wytężona praca wzrokowa (montaż najmniejszych elementów elektronicznych, kontrola wyrobów włókienniczych),

do czynności, w których wymaga się natężenia oświetlenia wykraczającego poza podany powyżej zakres 10–1000 lx, należą m.in. dozór nocny i operacje chirurgiczne

płyny infuzyjne
płyny infuzyjne

płyny do wlewów kroplowych

pole elektromagnetyczne
pole elektromagnetyczne

obejmuje promieniowanie elektromagnetyczne o częstotliwości mniejszej niż 300 GHz; w jego skład wchodzą fale radiowefale radiowe i fale mikrofalowefale radiowe, które obejmują zarówno bardzo niskie częstotliwości dochodzące do ok. 30 kHz, jak i mikrofale w granicach ok. 300 MHz–300 GHz; za strefę niebezpieczną uważa się obszar, w którym natężenie pola magnetycznego stałego przekracza 80 kA/m (co odpowiada indukcji magnetycznej ok. 100 mT), a pola magnetycznego o częstotliwości przemysłowej 50 Hz – 4 kA/m (ok. 5 mT); gdy narażenie dotyczy wyłącznie kończyn (od stóp do kolan i od dłoni do łokci), granice strefy niebezpiecznej podane powyżej podwyższają się pięciokrotnie; za strefę zagrożenia uważa się obszar, w którym natężenie pola (H) zawiera się w granicach:

  • dla pola magnetycznego stałego: 8 kA/m < H < 80 kA/m,

  • dla pola magnetycznego o częstotliwości przemysłowej 50 Hz: 0,4 kA/m < H < 4 kA/m;

za strefę bezpieczną uważa się obszar, w którym natężenie pola magnetycznego stałego jest mniejsze od 8 kA/m, a pola magnetycznego o częstotliwości przemysłowej 50 Hz – mniejsze od 0,4 kA/m

polityka zdrowotna
polityka zdrowotna

całokształt decyzji, planów i działań podejmowanych przez państwo i społeczeństwo dla realizacji konkretnych celów w zakresie ochrony zdrowia całej populacji

powietrze w środowisku biurowym
powietrze w środowisku biurowym

jeden z czynników warunkujących pracę; pomieszczenia powinny być wietrzone od trzech do ośmiu razy na godzinę; pracownicy wykonujący spokojną pracę przy biurku zużywają w ciągu minuty 20 l powietrza przy ciśnieniu w pomieszczeniu 760 mmHg

priony (ang. prions, od proteinaceous infectious particles)
priony (ang. prions, od proteinaceous infectious particles)

białkowe cząsteczki zakaźne; powstają z występujących powszechnie w wielu organizmach i całkowicie niegroźnych białek

profil lipidowy (lipidogram)
profil lipidowy (lipidogram)

jedno z podstawowych badań diagnostycznych; pozwala na określenie stanu gospodarki lipidowej organizmu; obejmuje pomiar stężeń we krwi żylnej następujących wskaźników: trójglicerydów, cholesterolu całkowitego, lipoprotein o niskiej i wysokiej gęstości, tj. frakcji cholesterolu zawierających odpowiednio LDL i HDL

profilaktyka
profilaktyka

działania mające na celu zapobieganie chorobom i ich negatywnym skutkom dzięki wczesnemu wykryciu i leczeniu tych chorób

profilaktyka I fazy (pierwszorzędowa, pierwotna)
profilaktyka I fazy (pierwszorzędowa, pierwotna)

działania mające na celu zapobieganie chorobie poprzez kontrolowanie czynników ryzyka

profilaktyka II fazy (drugorzędowa, wtórna)
profilaktyka II fazy (drugorzędowa, wtórna)

działania mające na celu wczesne wykrycie choroby i szybkie wdrożenie leczenia

profilaktyka III fazy (trzeciorzędowa, metafilaktyka)
profilaktyka III fazy (trzeciorzędowa, metafilaktyka)

działania mające na celu zahamowanie rozwoju choroby i ograniczenie wystąpienia powikłań

promieniowanie jonizujące (PJ)
promieniowanie jonizujące (PJ)

fale elektromagnetyczne lub cząsteczki materialne mające energię, która potrzebna jest do zjonizowania atomów lub cząsteczek; źródła promieniowania jonizującego dzieli się na naturalne (promieniowanie kosmiczne, promieniowanie ze skorupy ziemskiej, od pierwiastków promieniotwórczych) i sztuczne (reaktory atomowe, izotopy promieniotwórcze)

promieniowanie nadfioletowe
promieniowanie nadfioletowe

część widma fal elektromagnetycznych; narażenie pracowników na to promieniowanie charakteryzowane jest przez wartości skuteczne napromienienia erytemalnego (wywołującego rumień skóry) i koniunktywalnego (wywołującego zapalenie spojówki lub rogówki oka); najwyższa dopuszczalna wartość skuteczna napromienienia koniunktywalnego w ciągu ośmiogodzinnego dobowego wymiaru czasu pracy wynosi 30 J/mIndeks górny 2 w przypadku narażenia niepowtarzającego się w następnym dniu, a 18 J/mIndeks górny 2 w przypadku ekspozycji powtarzających się w kolejnych dniach, natomiast dla napromienienia erytemalnego wynosi 30 J/mIndeks górny 2 bez względu na powtarzalność ekspozycji

promieniowanie podczerwone (IR)
promieniowanie podczerwone (IR)

emitowane przez wszystkie ciała promieniowanie elektromagnetyczne niewidzialne dla naszych oczu; jednym z głównych źródeł promieniowania jest energia słoneczna; w promieniowaniu słonecznym ok. 54% energii przypada na to promieniowanie; narażenie pracowników na promieniowanie podczerwone charakteryzowane jest przez wartości średnie i najwyższe chwilowe natężenia napromienienia oczu i skóry, odniesione do temperatury 20°C; najwyższe dopuszczalne średnie natężenia napromienienia wynosi: dla oka 150 W/mIndeks górny 2, dla skóry 700 W/mIndeks górny 2; działanie promieniowania IR:

  • szkodliwe:

    • wzrost temperatury skóry:

      • rumień cieplny (miejscowy odczyn na skórze pojawiający się zaraz po napromieniowaniu i znikający bez pozostawienia śladów),

      • rumień fotochemiczny (przebarwienia cieplne),

    • szkodliwe działanie na oczy (szczególnie niebezpieczny zakres bliski ok. 760 nm):

      • IR‑A i IR‑B – prowadzi do zmętnienia soczewki oka (katarakta), a następnie do zmętnienia jądra soczewki (zaćma) (działanie ok. 10–20 lat),

      • IR‑B i IR‑C – wywołuje zmiany w postaci zapalenia spojówek i uszkodzenia nabłonka rogówki,

      • oglądanie silnych źródeł światła (świecące nieosłonięte żarówki o dużej mocy) – powoduje termiczne uszkodzenie oka, którego głównym objawem jest mroczek centralny),

    • ogólne działanie promieniowania IR:

      • zmniejszenie ciśnienia krwi,

      • tachykardia,

      • oparzenia skóry (rumień skóry i obrzęk),

  • korzystne:

    • leczenie nerwobóli,

    • leczenie zapalenia zatok obocznych nosa,

    • leczenie chorób stawów;

wykorzystanie promieniowania IR:

  • w diagnostyce raka płuc,

  • w diagnostyce chorób sutka u kobiet,

  • do oceny stanu układu krążenia,

  • do oceny rozległości niektórych procesów zapalnych

promocja zdrowia
promocja zdrowia

proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiemzdrowiezdrowiem i jego poprawę (Karta Ottawska, WHOWHO (ang. World Health Organization, Światowa Organizacja Zdrowia)WHO, 1986 r.)

przetrwalniki
przetrwalniki

formy bakterii, które pozwalają im przeżyć w skrajnie niekorzystnych dla nich warunkach (susza, wysoka temperatura czy działanie środków dezynfekcyjnych)

pyły
pyły

cząstki ciała stałego zawarte w powietrzu; działanie pyłów na organizm może odbywać się drogą:

  • skórną (pyły lipofilne) – pyły powodują podrażnienie, świąd, zatkanie ujść gruczołów potowych, łojowych),

  • przez układ oddechowy – jest to najczęściej spotykana droga działania pyłu;

w zależności od wielkości cząsteczki pyłu różne jest ich miejsce osadzania się i biologicznego oddziaływania na drogi oddechowe:

  • cząstki o średnicy powyżej 10 mum (pyły cementu, baru, żelaza, gipsu) zatrzymywane są głównie w jamie nosowo‑gardłowej, powodują mechaniczne uszkodzenie śluzówki,

  • ok. 5% cząstek o średnicy do 1 mum dochodzi do pęcherzyków płucnych, reszta osadzana jest w oskrzelach, co sprzyja rozwojowi drobnoustrojów chorobotwórczych,

  • frakcję respirabilną o największym znaczeniu chorobotwórczym stanowią cząstki o średnicy poniżej 0,5 mum osadzające się w pęcherzykach płucnych

renina (ang. renin)
renina (ang. renin)

wydzielane przez nerki białko enzymatyczne, które bierze udział w regulacji ciśnienia tętniczego

ruch powietrza w miejscu pracy
ruch powietrza w miejscu pracy

ważny parametr mikroklimatu środowiska pracy; dopływ powietrza na stanowisko pracy może być zapewniony w sposób naturalny; w ciepłej porze roku optymalna prędkość ruchu powietrza wynosi 0,2–0,5 m/s, natomiast w zimnej porze roku – od 0,2 do 0,3 m/s; ruch powietrza w niskiej temperaturze wzmaga uczucie zimna, w umiarkowanych powoduje pewne ochłodzenie, natomiast w wysokich (powyżej 35°C) nie przynosi ulgi, ale zwiększa uczucie gorąca; w miarę możliwości częste wietrzenie pomieszczeń jest bardzo ważne

siatkówka (ang. retina, wywodzi się z łac. retina)
siatkówka (ang. retina, wywodzi się z łac. retina)

część oka odbierająca wrażenia wzrokowe; zawiera fotoreceptory – pręciki i czopki

siedlisko
siedlisko

miejsce, w którym ludzie żyją, pracują, bawią się i korzystają z różnych świadczeń

soczewka (ang. lens, wywodzi się z łac. lens)
soczewka (ang. lens, wywodzi się z łac. lens)

część oka; przezroczysty i elastyczny narząd, który ogniskuje światło na siatkówce

sterylizacja
sterylizacja

proces niszczenia zdolnych do namnażania się form biologicznych czynników chorobotwórczychbiologiczny czynnik chorobotwórczybiologicznych czynników chorobotwórczych

superwizja
superwizja

spotkania psychoterapeuty z innym, bardziej doświadczonym psychoterapeutą posiadającym certyfikat superwizora; celem superwizji jest ulepszenie warsztatu pracy terapeuty zgłaszającego się na superwizję i zwiększenie jego samoświadomości co do wypełniana swych obowiązków zawodowych

Szkoła Promująca Zdrowie
Szkoła Promująca Zdrowie

jeden z siedliskowych programów promocji zdrowiapromocja zdrowiapromocji zdrowia; miano szkoły promującej zdrowie nosi szkoła, która we współpracy z rodzicami uczniów i społecznością lokalną systematycznie i planowo tworzy środowisko społeczne i fizyczne sprzyjające zdrowiuzdrowiezdrowiu i dobremu samopoczuciu społeczności szkolnej; szkoła promująca zdrowie wspiera rozwój kompetencji uczniów i pracowników w zakresie dbałości o zdrowie przez całe życie

Szpital Promujący Zdrowie
Szpital Promujący Zdrowie

jeden z siedliskowych programów promocji zdrowiapromocja zdrowiapromocji zdrowia; szpital promujący zdrowie to szpital, który wdraża ideę, wartości, strategię i standardy lub wskaźniki w obszarze promocji zdrowia do struktur organizacyjnych i kultury szpitala, promuje zdrowie w swoim środowisku, tj. w samym szpitalu i na obszarze objętym jego świadczeniami profilaktyczno‑terapeutycznymi

szyszynka (ang. pineal gland)
szyszynka (ang. pineal gland)

gruczoł wydzielania wewnętrznego; komórki szyszynki produkują melatoninę

temperatura w miejscu pracy
temperatura w miejscu pracy

jeden z czynników oddziałujących na pracę; właściwa temperatura gwarantuje pracownikowi pełną sprawność psychiczną; odpowiadającą strefie komfortu temperaturą jest 18–20°C; jeśli temperatura w pomieszczeniu, w którym przebywa pracownik, przekracza 20°C (do 25°C), u zatrudnionych obserwuje się drażliwość i obniżenie chęci do pracy; sprawność psychofizyczna jest jeszcze dostateczna, ale pracownik popełnia pierwsze błędy; gdy temperatura w pomieszczeniu biurowym osiąga 25–30°C, pracownicy odczuwają otępienie, tempo pracy umysłowej jest wówczas minimalne oraz występują trudności w koncentracji; liczba popełnianych błędów wzrasta; również niska temperatura jest źródłem uciążliwości pracy; za takie warunki uważa się w pomieszczeniu temperaturę poniżej 14°C

trombocyty (ang. thrombocytes)
trombocyty (ang. thrombocytes)

płytki krwi; składniki krwi biorące udział w procesie krzepnięcia

trzustka (ang. pancreas, wywodzi się z łac. pancreas)
trzustka (ang. pancreas, wywodzi się z łac. pancreas)

mieszany gruczoł zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczy; część wewnątrzwydzielnicza produkuje insulinęinsulina (ang. insulin)insulinęglukagonglukagon (ang. glucagon)glukagon, natomiast część zewnątrzwydzielnicza – enzymy trawienne, wydzielane do światła dwunastnicy

ucho środkowe (ang. middle ear)
ucho środkowe (ang. middle ear)

część ucha, w której skład wchodzą błona bębenkowa, jama bębenkowa z trzema kosteczkami słuchowymi oraz trąbka Eustachiusza i część okienka owalnego

ucho wewnętrzne (ang. internal ear)
ucho wewnętrzne (ang. internal ear)

wewnętrzna część ucha, którą tworzą przedsionek, ślimak i kanały półkoliste; jest receptorem zmysłu słuchu oraz zmysłu równowagi

ucho zewnętrzne (ang. external ear)
ucho zewnętrzne (ang. external ear)

zewnętrzna część ucha złożona z małżowiny usznej i przewodu zewnętrznego oddzielonego od ucha środkowegoucho środkowe (ang. middle ear)ucha środkowego błoną bębenkową

ultradźwięki
ultradźwięki

mechaniczne zjawiska falowe (drgania akustyczne), których częstotliwość jest większa niż górna granica słyszalności ucha ludzkiego (powyżej 20 kHz); ich własności zależą od ich częstości drgań i energii; źródłem ultradźwięków są urządzenia stosowane do produkcji emulsji, m.in. w przemyśle fotograficznym, farmaceutycznym, fizykoterapii, diagnostyce medycznej, lutownice ultradźwiękowe, wanny lutownicze, nagrzewarki, płuczki, narzędzia pneumatyczne, sprężarki, palniki, niektóre maszyny włókiennicze; skutki działania ultradźwięków w różnych poziomach natężenia:

  • natężenie małe (0,1–1 mW/cmIndeks górny 2) przyspiesza przemianę materii, niewielkie nagrzanie i mikromasaż tkanek; stosowane w USG i terapii ultradźwiękowej,

  • natężenie średnie (1–10 mW/cmIndeks górny 2) powoduje odwracalne zmiany, głównie w tkance nerwowej,

  • natężenie duże (10–100 mW/cmIndeks górny 2) powoduje zmiany nieodwracalne, prowadzące do całkowitego zniszczenia tkanki; stosowane w chirurgii ultradźwiękowej

umami (ang. umami)
umami (ang. umami)

jeden z pięciu podstawowych smaków odczuwanych przez człowieka

węzeł przedsionkowo‑komorowy (ang. atrioventricular node)
węzeł przedsionkowo‑komorowy (ang. atrioventricular node)

część układu bodźcoprzewodzącego serca, która przewodzi bodźce elektryczne z przedsionków do komór

węzeł zatokowo‑przedsionkowy (ang. sinoatrial node)
węzeł zatokowo‑przedsionkowy (ang. sinoatrial node)

nadrzędny ośrodek układu bodźcoprzewodzącego serca

WHO (ang. World Health Organization, Światowa Organizacja Zdrowia)
WHO (ang. World Health Organization, Światowa Organizacja Zdrowia)

wyspecjalizowana organizacja funkcjonująca w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), odpowiedzialna za zdrowie publiczne; działa na rzecz współpracy między krajami w obszarze zdrowia, wspiera prewencję chorób zarówno zakaźnych, jak i niezakaźnych oraz promocję zdrowia

wibracje
wibracje

drgania mechaniczne przekazywane z ciała stałego bezpośrednio na poszczególne tkanki lub cały organizm; wibracje są drganiami cyklicznymi o częstotliwości większej niż 0,5 Hz; patogenne częstotliwości to częstotliwości poniżej 0,5 Hz (0,3 Hz)

wilgotność powietrza
wilgotność powietrza

zawartość pary wodnej w powietrzu; zarówno zbyt wysoka wilgotność, jak i brak odpowiedniej wilgotności powietrza może szkodliwie działać na zdrowie człowieka i jego otoczenie; wilgotność powietrza poniżej 30% jest powodem wysychania błon śluzowych górnych dróg oddechowych; osłabia to naturalną barierę ochronną organizmu przed wnikaniem drobnoustrojów; wysoka wilgotność powietrza w wysokich temperaturach utrudnia oddawanie ciepła przez parowanie potu z powierzchni skóry; w niskich temperaturach zwiększa oddawanie ciepła, ponieważ wilgotne powietrze jest lepszym przewodnikiem

włókna Purkinjego (ang. Purkinje fibers)
włókna Purkinjego (ang. Purkinje fibers)

włókna podwsierdziowe odpowiedzialne za rozprowadzanie pobudzenia w ścianach komór serca

wsierdzie (ang. endocardium, wywodzi się z łac. endocardium)
wsierdzie (ang. endocardium, wywodzi się z łac. endocardium)

warstwa wewnętrzna ściany serca wyścielająca jamy serca

zaburzenia somatyczne
zaburzenia somatyczne

zaburzenia fizyczne (związane z ciałem), których podstaw nie znajdujemy w badaniach fizycznych, gdyż ich przyczyna leży w psychice człowieka; przykłady takich zaburzeń to: bóle głowy, bóle kręgosłupa, bóle brzucha

zakażenie
zakażenie

wniknięcie do organizmu i rozwój w nim biologicznego czynnika chorobotwórczegobiologiczny czynnik chorobotwórczybiologicznego czynnika chorobotwórczego

zakażenie egzogenne
zakażenie egzogenne

zakażeniezakażeniezakażenie wywołane przez biologiczny czynnik chorobotwórczybiologiczny czynnik chorobotwórczybiologiczny czynnik chorobotwórczy pochodzący ze środowiska osoby zakażonej

zakażenie jatrogenne
zakażenie jatrogenne

zakażeniezakażeniezakażenie związane z interwencją medyczną

zakażenie oportunistyczne
zakażenie oportunistyczne

wywołane przez drobnoustroje oportunistyczne, tzn. niechorobotwórcze dla osób zdrowych, zakażenie występujące u pacjentów z obniżoną odpornością

zakażenie szpitalne
zakażenie szpitalne

zakażeniezakażeniezakażenie, które wystąpiło w związku z udzieleniem świadczeń zdrowotnych, w przypadku gdy choroba:

  • w momencie udzielania świadczeń zdrowotnych nie pozostawała w okresie wylęgania

albo

  • wystąpiła po udzieleniu świadczeń zdrowotnych, w okresie nie dłuższym niż najdłuższy okres jej wylęgania

zapadalność (ang. incidence)
zapadalność (ang. incidence)

jedna z kategorii miar częstości występowania chorób; mierzy liczbę nowych przypadków chorobowych (ale może być używana jako wskaźnik innych zdarzeń), które pojawiły się w badanej próbie (populacji) w określonym przedziale czasowym

Zdrowe Miasto
Zdrowe Miasto

jeden z siedliskowych programów promocji zdrowiapromocja zdrowiapromocji zdrowia; zdrowe miasto to miasto, dla którego problemy zdrowotne mieszkańców są bardzo istotne i które dąży do poprawy aktualnej sytuacji zdrowotnej obywateli; nazwa ta odnosi się do procesu, a nie jego wyniku

zdrowie
zdrowie

pełny dobrostan (ang. well‑being) fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności (WHOWHO (ang. World Health Organization, Światowa Organizacja Zdrowia)WHO, 1948 r.)

żółć (ang. bile)
żółć (ang. bile)

syntetyzowana i wydzielana przez wątrobę substancja, w której składzie są kwasy żółciowe, bilirubina, fosfolipidy, cholesterol, kwasy tłuszczowe, tłuszcze i elektrolity