Jak oddychamy?
Bez pożywienia można wytrzymać nawet miesiąc, bez wody – kilka dni, bez powietrza natomiast zaledwie kilka minut. Człowiek oddycha przez całe swoje życie, podczas wykonywania każdej, nawet najprostszej czynności, a także w trakcie snu. Bez oddychania nasz organizm nie mógłby uzyskiwać energii potrzebnej do życia.
że powietrze jest nam potrzebne do życia podobnie jak woda i pożywienie;
że oddychamy bez przerwy i możemy wstrzymać oddech tylko na krótki czas.
opisywać rolę układu oddechowego;
wymieniać podstawowe narządy budujące układ oddechowy i podawać ich funkcje;
rozpoznawać podstawowe narządy budujące układ oddechowy;
opisywać mechanizm wentylacji płuc.
1. Po co oddychamy?
Aby żyć, musimy oddychać. Dzięki oddychaniu pobieramy z powietrza tlen. Ta bezcenna substancja potrzebna jest do pracy wszystkim narządom i każdej komórce naszego ciała. Podczas procesu oddychania powietrze z otaczającego środowiska dostaje się do jamy nosowej i dalej do płuc. Tam zachodzi wymiana gazowawymiana gazowa, czyli wchłanianie tlenu do krwi i wydalanie z niej dwutlenku węgla, który następnie jest usuwany z organizmu. Za oddychanie odpowiedzialny jest układ oddechowy.
Zastanów się i odpowiedz, dlaczego podczas wysiłku fizycznego, kiedy wykonujemy jakieś ćwiczenia lub biegamy, oddychamy szybciej niż podczas odpoczynku.
Kiedy nasze mięśnie pracują intensywniej?
Większość organizmów potrzebuje do oddychania tlenu, jednak nieliczne, np. niektóre mikroorganizmy, mogą się bez niego obejść. Co więcej – jest on dla nich zabójczą trucizną.
2. Jak jest zbudowany układ oddechowy?
Układ oddechowy tworzą drogi oddechowe oraz płuca. Pierwszym odcinkiem dróg oddechowych są nozdrza, przez które powietrze dostaje się do jamy nosowej. Pełni ona w naszym organizmie rolę filtra: zatrzymuje większość zanieczyszczeń. Powietrze jest w niej także ogrzewane i nawilżane. Kolejny odcinek to gardło – część wspólna układu pokarmowego i oddechowego. Stamtąd powietrze trafia do krtani. Podczas przełykania wejście do krtani zamyka się, aby nie dostały się do niej drobiny pokarmu. W krtani znajdują się struny głosowestruny głosowe, dzięki którym możemy wydawać dźwięki. Dalej powietrze przemieszcza się do tchawicy, a następnie do dwóch oskrzeli i do płuc.
Wyjaśnij, dlaczego należy unikać oddychania przez usta.
Do czego służy jama nosowa?
3. Płuca
Płuca mają kształt dużych, gąbczastych i sprężystych worków. Zachodzi w nich wymiana gazowawymiana gazowa. Oskrzela dzielą się tu na coraz mniejsze odgałęzienia zakończone pęcherzykami płucnymi. Z pęcherzyków płucnych tlen przenika do krwi. Wraz z krwią wędruje po całym naszym organizmie i trafia do wszystkich jego komórek. Z każdej komórki do krwi przedostaje się natomiast dwutlenek węgla. Jest on doprowadzany do płuc, gdzie przenika z krwi do wnętrza pęcherzyków płucnych. Następnie jest z nich usuwany wraz z wydychanym powietrzem. Obydwa procesy, tzn. pobieranie tlenu do krwi i usuwanie z niej dwutlenku węgla, zachodzą jednocześnie. ()
Powierzchnia pęcherzyków płucnych jest porównywana z powierzchnią kortu tenisowego. Zastanów się, jak to możliwe, że narząd o tak dużych rozmiarach mieści się w twojej klatce piersiowej.
Co dzieje się z kartką papieru, gdy zgniatasz ją w dłoni?
Lewe płuco jest mniejsze od prawego, gdyż część miejsca po lewej stronie klatki piersiowej zajmuje serce.
4. Na czym polegają wdech i wydech?
Wymiana gazowa w płucach polega na dostarczeniu powietrza bogatego w tlen i usunięciu z nich takiego, które zawiera dużo dwutlenku węgla. Jest to możliwe dzięki mechanizmowi wentylacji płucwentylacji płuc. Opiera się on na wdechu i wydechu. Podczas wdechu powietrze bogate w tlen przepływa przez drogi oddechowe do płuc. Podczas wydechu powietrze uboższe w tlen wydostaje się na zewnątrz układu oddechowego.
Mechanizm wentylacji płuc zachodzi dzięki pracy mięśni oddechowych: przeponyprzepony i mięśni międzyżebrowych. Przepona działa jak tłok, którego ruch zasysa powietrze do płuc oraz wypycha je z nich. Mięśnie międzyżebrowe umożliwiają natomiast zmianę objętości klatki piersiowej.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1GHkgSmK
Rysunki przedstawiające człowieka z widocznymi drogami oddechowymi oraz klatką piersiową z przodu oraz z boku. Klatka piersiowa oraz przepona w spoczynku. Wdech. Przepona obniża się, klatka piersiowa (żebra i mostek) unosi się do góry (mostek oddala się od kręgosłupa). Wydech. Przepona unosi/wygina się do góry, klatka piersiowa (żebra i mostek) opada w dół.
Sprawdź, czy podczas wdechu i wydechu zmienia się wielkość klatki piersiowej. Za pomocą taśmy mierniczej zmierz jej obwód po wdechu i wydechu.
W ciągu dnia wykonujemy około 20 tysięcy wdechów i wydechów. W tym czasie wdychamy około 16 kg powietrza – to 6 razy więcej, niż przyjmujemy pokarmu lub napojów.
Podsumowanie
Układ oddechowy człowieka składa się z dróg oddechowych (jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela) oraz płuc.
W drogach oddechowych dochodzi do oczyszczenia, nawilżenia i ogrzania powietrza.
W pęcherzykach płucnych budujących płuca zachodzi wymiana gazowa, czyli pobranie tlenu do krwi i wydalenie z niej dwutlenku węgla.
Mechanizm wentylacji płuc opiera się na wdechu, czyli zasysaniu powietrza do płuc, i na wydechu, czyli jego wypychaniu na zewnątrz dróg oddechowych.
W wentylacji płuc ważną rolę odgrywają przepona i mięśnie międzyżebrowe.
Policz, ile wdechów i wydechów wykonujesz podczas różnych codziennych czynności, np. kiedy grasz w piłkę, odrabiasz lekcje, idziesz do szkoły, wchodzisz po schodach.
Wykonaj gimnastykę przepony: nadmuchaj balon, a następnie dmuchaj na zapaloną świecę tak, żeby jej nie zgasić. Czy łatwo jest kontrolować pracę mięśni oddechowych?
Połóż się płasko na podłodze. Połóż na brzuchu książkę. Nabierając powietrza przez nos, a wypuszczając przez usta, spróbuj jak najwyżej unieść kilkakrotnie książkę. Następnie połóż książkę na klatce piersiowej i ponownie wykonaj ćwiczenie.
Na czym polega oddychanie?Na czym polega oddychanie?
Słowniczek
mięsień oddzielający od dołu klatkę piersiową od jamy brzusznej, którego skurcze powodują zasysanie powietrza do płuc poprzez zmianę kształtu i objętości klatki piersiowej
fałdy znajdujące się na bocznych ścianach krtani, które mogą się zbliżać i oddalać względem siebie; dzięki ich drganiom wytwarzane są dźwięki
proces polegający na pobraniu tlenu z płuc do krwi i wydaleniu dwutlenku węgla z krwi do płuc i dalej przez drogi oddechowe na zewnątrz organizmu
zmiany objętości płuc umożliwiające usuwanie z nich powietrza przez wydech i napełnianie ich przez wdech
Zadania
Uporządkuj elementy w takiej kolejności, by utworzyły drogę, jaką pokonuje powietrze wydychane.
- jama nosowa
- gardło
- tchawica
- krtań
- płuca
- oskrzela
Spośród wymienionych poniżej narządów układu oddechowego wskaż ten, w którym zachodzi wymiana gazowa.
- płuca
- oskrzeliki
- jama nosowa
- oskrzela
- gardło
- krtań
- tchawica
Zdecyduj, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Bez tlenu człowiek może przeżyć kilka minut. | □ | □ |
| Na bocznej ścianie tchawicy znajdują się struny głosowe, które umożliwiają wydawanie dźwięków. | □ | □ |
| Oskrzela to drobne banieczki o cienkich ścianach, otoczone siecią naczyń krwionośnych. | □ | □ |
| Oskrzela kształtem przypominają rozgałęzione konary drzew. | □ | □ |
| Wentylacja płuc zachodzi podczas wdechu i wydechu powietrza. | □ | □ |
| Przez gardło powietrze przechodzi do krtani i tchawicy. | □ | □ |
| Gardło jest wspólną częścią dwóch układów – pokarmowego i oddechowego. | □ | □ |
| Podczas wdechu przepona unosi się, co powoduje, że powietrze jest zasysane do płuc. | □ | □ |
| Podczas oddychania klatka piersiowa nie zmienia swojej objętości. | □ | □ |
Rozwiąż krzyżówkę.
- Mechanizm umożliwiający wymianę powietrza w płucach.
- Drobne banieczki o cienkich ścianach, które budują płuca to … płucne.
- Do niego trafia powietrze z jamy nosowej.
- Gaz, zawarty w powietrzu, potrzebny człowiekowi do życia.
- Podczas niego zachodzi zasysanie powietrza do płuc.
- Elastyczny narząd układu oddechowego doprowadzający powietrze z krtani do oskrzeli.
| 1 | ||||||||||||||||||
| 2 | ||||||||||||||||||
| 3 | ||||||||||||||||||
| 4 | ||||||||||||||||||
| 5 | ||||||||||||||||||
| 6 |