Kontrola przebiegu procesów technologicznych
CHM.02. Eksploatacja maszyn i urządzeń przemysłu chemicznego - Operator urządzeń przemysłu chemicznego 813134,
Technik technologii chemicznej 311603
Przewodnik dla nauczyciela
Wprowadzenie
Drodzy Nauczyciele!
„Nowoczesne kształcenie stawia nauczyciela w roli mentora. Odejście nauczyciela od roli „dostarczyciela” wiedzy, który przy tablicy prowadzi wykład (a głównym zadaniem uczniów jest słuchanie i notowanie najważniejszych informacji) pozwala na rozbudzenie kreatywności uczących się i postawienie ich w roli poszukiwaczy wiedzy” (Koncepcja e‑materiałów do kształcenia zawodowego).
Celem Przewodnika dla nauczyciela jest przedstawienie e‑materiału „Kontrola przebiegu procesów technologicznych” do kształcenia zawodowego zawartego na Zintegrowanej platformie edukacyjnej, z którego nauczyciel i uczeń mogą korzystać podczas zajęć kształcenia zawodowego, a także podczas pracy poza zajęciami (uczniowie mogą sięgać do e‑materiałów w ramach pracy domowej lub z własnej inicjatywy, np. przygotowując się do lekcji, do egzaminów).
Nauczycielu, mamy nadzieję, że e‑materiały pozwolą Ci zwiększyć efektywność nauczania.
Przewodnik zbudowany jest z następujących elementów:
Spis treści
1. Ogólna koncepcja e‑materiału1. Ogólna koncepcja e‑materiału
2. Cele ogólne e‑materiału2. Cele ogólne e‑materiału
3. Struktura e‑materiału3. Struktura e‑materiału
3.1 Materiały multimedialne3.1 Materiały multimedialne
3.2. Obudowa dydaktyczna3.2. Obudowa dydaktyczna
4. Opis zawartości merytorycznej e‑materiału i powiązania między elementami e‑materiału4. Opis zawartości merytorycznej e‑materiału i powiązania między elementami e‑materiału
5. Wskazówki do wykorzystania e‑materiału w pracy dydaktycznej5. Wskazówki do wykorzystania e‑materiału w pracy dydaktycznej
5.1. Organizowanie pracy uczniów indywidualnej, w grupach i w zespole podczas zajęć5.1. Organizowanie pracy uczniów indywidualnej, w grupach i w zespole podczas zajęć
5.2. Organizowanie pracy uczniów indywidualnej i w grupach poza zajęciami5.2. Organizowanie pracy uczniów indywidualnej i w grupach poza zajęciami
5.3. Indywidualizowania pracy z uczniem/uczniami podczas zajęć i poza nimi5.3. Indywidualizowania pracy z uczniem/uczniami podczas zajęć i poza nimi
5.4. Organizowania pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych5.4. Organizowania pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych
6. Opis materiałów sprawdzających6. Opis materiałów sprawdzających
7. Minimalne wymagania techniczne umożliwiające korzystanie z e‑materiału7. Minimalne wymagania techniczne umożliwiające korzystanie z e‑materiału
1. Ogólna koncepcja e‑materiału
E‑materiał „Kontrola przebiegu procesów technologicznych” wspiera osiąganie efektów kształcenia z wybranych jednostek efektów kształcenia określonych dla kwalifikacji:
CHM.02.3. Kontrolowanie pracy maszyn i urządzeń stosowanych w przemyśle chemicznym
CHM.02.3.6 określa stan techniczny maszyn i urządzeń stosowanych w przemyśle chemicznym
CHM.02.4. Monitorowanie przebiegu procesów technologicznych przemysłu chemicznego
CHM.02.4.1 posługuje się schematami ideowymi i technologicznymi procesów wytwarzania półproduktów i produktów stosowanych w przemyśle chemicznym
CHM.02.4.2 wykonuje czynności związane z wytwarzaniem półproduktów i produktów stosowanych w przemyśle chemicznym zgodnie z zasadami technologicznymi
CHM.02.4.3 przygotowuje roztwory i mieszaniny na podstawie norm i procedur technologicznych
CHM.02.4.4 pobiera próbki materiałów do kontroli ruchowej i międzyoperacyjnej
CHM.02.4.5 stosuje przyrządy kontrolno‑pomiarowe stosowane w przemyśle chemicznym
CHM.02.4.6 stosuje układy automatyki przemysłowej stosowane w procesach technologicznych przemysłu chemicznego
CHM.02.4 7 dokumentuje przebieg i wyniki monitoringu procesów technologicznych przemysłu chemicznego.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
2. Cele ogólne e‑materiału
E‑materiał uwzględnia treści, które pozwolą na osiągnięcie, zgodnie z podstawą programową, celów kształcenia w zawodzie: operator urządzeń przemysłu chemicznego 813134 i technik technologii chemicznej 311603. Tematyka e‑materiału służy przygotowaniu absolwenta do profesjonalnego wykonywania zadań zawodowych.
Celem kształcenia zawodowego jest przygotowanie uczących się do życia w warunkach współczesnego świata, wykonywania pracy zawodowej i aktywnego funkcjonowania na zmieniającym się rynku pracy. Celem e‑materiału jest przedstawienie w sposób obrazowy i zrozumiały dla przeciętnego uczącego się — sposobu, w jaki należy monitorować i diagnozować procesy technologiczne i maszyny w przedsiębiorstwach chemicznych w celu zapewnienia wysokiej efektywności pracy, prawidłowego i stabilnego przebiegu procesów produkcji oraz wytworzenie najwyższej i powtarzalnej jakości produktów. Dodatkowym zadaniem jest racjonalna minimalizacja negatywnego oddziaływania procesów wytwarzania na otoczenie, na które składają się pracownicy, środowisko naturalne i minimalizacja odpadów poprodukcyjnych.
E‑materiał zawiera informacje dotyczące prawidłowego prowadzenia procesów technologicznych w przemyśle chemicznym oraz kontrolowania ich przebiegu. Jego celem jest udostępnienie różnorodnych materiałów, które mogą być wykorzystywane w samodzielnym zdobywaniu wiedzy i umiejętności, rozwój kompetencji komunikacyjno—cyfrowych, lepsze dostosowanie tempa i zakresu nauczania do indywidualnych potrzeb ucznia.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
3. Struktura e‑materiału
3.1. Materiały multimedialne
Zawierają różnego rodzaje e‑materiały, które ułatwiają uczącemu się przyswojenie wiedzy oraz nabycie kompetencji zawodowych. E‑materiał „Kontrola przebiegu procesów technologicznych” składa się z dwóch elementów multimedialnych:
• Plansza interaktywnaPlansza interaktywna: Monitoring w przemyśle chemicznym,
• Gra wcielanie się w rolGra wcielanie się w rol: Sterowanie procesem.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
3.2. Obudowa dydaktyczna
• Interaktywne materiały sprawdzająceInteraktywne materiały sprawdzające – pozwalają zweryfikować poziom opanowania wiedzy i umiejętności z zakresu monitoringu w przemyśle chemicznym oraz sterowania procesami.
• Słownik pojęć e‑materiałuSłownik pojęć e‑materiału – zawiera objaśnienia specjalistycznego słownictwa występującego w całym e‑materiale.
• Przewodnik dla nauczycielaPrzewodnik dla nauczyciela – zawiera wskazówki dotyczące wykorzystania e‑materiału dla kształcenia zawodowego zawartego na Zintegrowanej Platformie Edukacyjnej. Przewodnik zawiera opis materiałów multimedialnych, które mają pomóc nauczycielowi w procesie kształcenia — czyli organizowania procesu nabywania przez uczniów wiedzy i umiejętności, ich sprawdzania jako elementu końcowego tego procesu lub diagnozującego — jaką wiedzę i umiejętności uczniowie już posiadają, aby potem indywidualizować proces kształcenia.
• Przewodnik dla uczącego sięPrzewodnik dla uczącego się – zawiera wskazówki i instrukcje dotyczące wykorzystania e‑materiału w ramach samodzielnej nauki.
• Netografia i bibliografiaNetografia i bibliografia – stanowi listę materiałów, na bazie których został opracowany e‑materiał.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
4. Opis zawartości merytorycznej e‑materiału i powiązania między jego elementami
W e‑materiale nauczyciel ma możliwość wykorzystania następujących materiałów multimedialnych:
• Plansza interaktywnaPlansza interaktywna: Monitoring w przemyśle chemicznym — przedstawia schemat przebiegu procesu otrzymywania kwasu siarkowego(VI) za pomocą metody kontaktowej z wykorzystaniem stosowanej aparatury i maszyn. Daje możliwość monitorowania poszczególnych etapów procesu i prezentuje wymagane czynności związane z kontrolą surowców, półproduktów, wyrobów gotowych oraz parametrów procesu technologicznego i pracy maszyn i urządzeń.
Efekty kształcenia są właściwe dla materiału multimedialnego:
CHM.02.3. Kontrolowanie pracy maszyn i urządzeń stosowanych w przemyśle chemicznym
CHM.02.3.6 określa stan techniczny maszyn i urządzeń stosowanych w przemyśle chemicznym
CHM.02.4. Monitorowanie przebiegu procesów technologicznych przemysłu chemicznego
CHM.02.4.1 posługuje się schematami ideowymi i technologicznymi procesów wytwarzania półproduktów i produktów stosowanych w przemyśle chemicznym
CHM.02.4.2 wykonuje czynności związane z wytwarzaniem półproduktów i produktów stosowanych w przemyśle chemicznym zgodnie z zasadami technologicznymi
CHM.02.4.6 stosuje układy automatyki przemysłowej stosowane w procesach technologicznych przemysłu chemicznego.
Cele szczegółowe materiału multimedialnego:
- schemat przebiegu procesu technologicznego, znormalizowane symbole graficzne elementów ciągów technologicznych stosowanych w przemyśle chemicznym,
- zdjęcia maszyny i urządzeń stosowanych w procesach jednostkowych i w ciągach technologicznych w przemyśle chemicznym,
- informacje o poszczególnych etapach procesu, maszynach i urządzeniach surowcach, półproduktach i wyrobach.
• Gra wcielanie się w rolGra wcielanie się w rol: Sterowanie procesem — przedstawia grę, w której gracz staje się pracownikiem odpowiedzialnym za realizację procesu otrzymania kwasu azotowego(V). Napotyka na szereg zadań, w których odpowiednio musi dobrać surowce, maszyny, urządzenia czy parametry procesowe.
Efekty kształcenia właściwe dla materiału multimedialnego:
CHM.02.3. Kontrolowanie pracy maszyn i urządzeń stosowanych w przemyśle chemicznym
CHM.02.3.6 określa stan techniczny maszyn i urządzeń stosowanych w przemyśle chemicznym
CHM.02.4. Monitorowanie przebiegu procesów technologicznych przemysłu chemicznego
CHM.02.4.1 posługuje się schematami ideowymi i technologicznymi procesów wytwarzania półproduktów i produktów stosowanych w przemyśle chemicznym
CHM.02.4.2 wykonuje czynności związane z wytwarzaniem półproduktów i produktów stosowanych w przemyśle chemicznym zgodnie z zasadami technologicznymi
CHM.02.4.4 pobiera próbki materiałów do kontroli ruchowej i międzyoperacyjnej
CHM.02.4.5 stosuje przyrządy kontrolno‑pomiarowe stosowane w przemyśle chemicznym
CHM.02.4.6 stosuje układy automatyki przemysłowej stosowane w procesach technologicznych przemysłu chemicznego
CHM.02.4 7 dokumentuje przebieg i wyniki monitoringu procesów technologicznych przemysłu chemicznego.
Cele szczegółowe materiału multimedialnego:
- sprawne i skuteczne poprowadzenie procesu technologicznego tzn. uzyskanie produktów gotowych wysokiej jakości w określonym czasie,
- realizacja modelu odzwierciedlającego rzeczywistość poprzez dwa elementy: gracza – osobę podejmującą w trakcie gry decyzje oraz warunki zmienne w trakcie gry, uzależnione od decyzji gracza.
Wskazane materiały multimedialne wraz z obudową dydaktyczną są ze sobą powiązane ze względu na osiągnięcie ogólnego celu opracowanego e‑materiału.
Jest to nowoczesna pomoc dydaktyczna wspomagająca proces uczenia się/nauczania. Przedstawione elementy składowe e‑materiału stanowią całość obrazującą kontrole przebiegu procesów technologicznych.
Zaznajomienie się z Planszą interaktywną, w której przedstawiono schemat przebiegu procesu otrzymywania kwasu siarkowego(VI) za pomocą metody kontaktowej, pozwala nie tylko na zapoznanie się z samym procesem, ale również umożliwia powiększenie swoich informacji o zasadę działania wykorzystywanych maszyn i urządzeń.
Informacje zawarte w Grze wcielanie się w rolę opisują proces technologiczny otrzymywania kwasu azotowego(V). Pozwalają uczniowi na rozwiązanie trudności wynikających między innymi z doboru surowców, maszyn i urządzeń oraz wymogów dotyczących prowadzenia kontroli ruchowej i międzyoperacyjnej.
E‑materiały sprawdzają wiedzę i umiejętności nabyte podczas wyżej wymienionej aktywności.
Uczący się ma też możliwość, po zapoznaniu się z danymi materiałami multimedialnymi, wykonania ćwiczeń w formie Interaktywnych materiałów sprawdzających w myśl metody dydaktycznej — utrwalanie nabytej wiedzy, a następnie dokonania samooceny i kontroli własnej wiedzy. Obudowa dydaktyczna w formie Słownika pojęć, Netografii i bibliografii warunkuje proces samokształcenia uczącego się.
E‑materiał pełni rolę pomocy dydaktycznej dla uczących się dla zawodu operator urządzeń przemysłu chemicznego i technik technologii chemicznej. Służy nowoczesnemu kształceniu zawodowemu, by w zmieniającym się świecie informatyzacji i rozwoju przemysłu 4.0 w atrakcyjny sposób dostarczać dla uczących się treści zgodne z aktualną wiedzą i rozwojem technologii przemysłowej.
E‑materiał jest odpowiedzią na potrzeby dzisiejszego uczącego się, nauczyciela oraz pracodawców zainteresowanych przygotowaniem pracowników do pracy zawodowej, oraz pozyskaniem wykwalifikowanej, młodej kadry pracowniczej.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5. Wskazówki do wykorzystania e‑materiału w pracy dydaktycznej
5.1. Organizowanie pracy uczniów indywidualnej, w grupach i w zespole podczas zajęć.
Nauczyciel może zapisywać swoje własne propozycje ćwiczeń po realizacji określonego materiału multimedialnego.
- praca indywidualna uczniów – przykładem pracy indywidualnej uczniów może stać się mapa myśli dla wyznaczonego przez nauczyciela tematu: „Działanie reaktora utleniania amoniaku w procesie otrzymywania kwasu azotowego(V)” z wykorzystaniem Gry wcielanie się w rolę. Uczniowie samodzielnie mogą zapoznać się z rysunkiem technicznym przedstawiającym reaktor do utleniania amoniaku oraz jego zasadą działania, aby następnie przygotować opis wyznaczony przez nauczyciela. Mapa myśli powinna dawać użytkownikowi możliwość tworzenia własnych notatek w formie graficznej – diagramu do ilustrowania relacji pomiędzy składowymi; samodzielnego tworzenia mapy myśli poprzez budowanie wielopoziomowych relacji i wzajemnych zależności między myślami – wnioskami – podsumowaniami itd., zgodnie z zasadami tworzenia mapy pojęć. Swoją pracę uczniowie mogą zapisać, wydrukować oraz oddać do sprawdzenia nauczycielowi.
- praca uczniów w grupach – podstawą pracy grupowej uczniów może stać się Plansza interaktywna: Monitoring w przemyśle chemicznym. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Poszczególne grupy zapoznają się z określonym zagadnieniem (partią materiału), pracują we własnym tempie, przeglądają materiał, a następnie wykonują ćwiczenie w przydzielonej grupie. Uczniowie w grupach dyskutują między sobą, wymieniają poglądy, rozmawiają, jak ma wyglądać ich zdaniem wykonanie ćwiczenia zadanego przez nauczyciela. Wszystkie grupy wykonują plakat dotyczący innego urządzenia, a na końcu prezentują pracę stanowiącą jedną całość.
Ćwiczenie: Zapoznajcie się z Planszą interaktywną: Monitoring w przemyśle chemicznym i opracujcie plakat. Na końcu przedstawcie swoją pracę na forum klasy.
Grupa 1. Proces wypalania siarki w piecu wtryskowym.
Grupa 2. Zasada działania pięciopółkowego aparatu kontaktowego.
Grupa 3. Zasada działania wieży absorpcyjnej.
Następnie dokonajcie charakterystyki – opiszcie przedstawione hasła oraz czynności, jakie są do nich przypisane. Każda z grup pracuje zgodnie z zasadami pracy grupowej, a na koniec przedstawia na forum klasy efekty wykonanego ćwiczenia oraz zostaje oceniona.
- praca z całym zespołem klasowym – nauczyciel na zajęciach z całym zespołem klasowym pracuje metodą tekstu przewodniego. Tekst przewodni opracowany przez nauczyciela jest dla ucznia „przewodnikiem”, który prowadzi go po wyznaczonym zakresie tematycznym. Nauczyciel określa problem do rozwiązania, zakłada, jakie chce osiągnąć cele dydaktyczne oraz ustala pytania, mające przeprowadzić ucznia przez dany obszar wiedzy. Na wstępie przedstawia pytania do materiału multimedialnego, a każdy z uczniów dokonuje zapisu odpowiedzi na pytania w zeszycie przedmiotowym.
Etapy pracy:
Informacje – należy określić przejrzystą drogę postępowania dla uczniów. Pytania prowadzące z Planszy interaktywnej: Monitoring w przemyśle chemicznym:
Jakie etapy wyróżnia się w procesie otrzymywania kwasu siarkowego(VI) za pomocą metody kontaktowej?
W jakich warunkach przebiega proces spalania siarki w piecu wytryskowym?
Czym jest wymiennik ciepła i jaką pełni funkcje?
Do czego służy pięciopółkowy aparat kontaktowy?
Gdzie przebiega proces absorpcji w procesie otrzymywania kwasu siarkowego(VI) za pomocą metody kontaktowej?
Pytania skupiają uwagę uczniów na prezentowanych treściach i dodatkowo rozwijają umiejętność wyszukiwania potrzebnych informacji. Nauczyciel w drugiej fazie sprawdza wraz z zespołem klasowym poprawność udzielonych odpowiedzi, jednocześnie dokonując już planowania i wykonania przydzielonych zadań grupowych.
Planowanie – pytania prowadzące powinny zostać tak dobrane, aby uczniowie mogli samodzielnie, właściwie, zaplanować działanie praktyczne. W tym celu nauczyciel dzieli klasę na zespoły, które wykonują przydzielone zadanie praktyczne, np.:
Zadanie: Wypiszcie wszystkie etapy, które według Was wyróżnia się procesie otrzymywania kwasu siarkowego(VI) za pomocą metody kontaktowej.
Ustalenia – w tej części uczniowie podczas rozmowy z nauczycielem przedstawiają swoje dotychczasowe działania. Na tym etapie nauczyciel może zweryfikować pracę uczniów, a także skorygować ewentualne błędy. Np. uzasadnijcie opisowo wybrane przez siebie etapy, które według Was wyróżnia się procesie otrzymywania kwasu siarkowego(VI) za pomocą metody kontaktowej. Tak przygotowane schematy pozostawcie do oceny.
Realizacja – na tym etapie uczniowie wykonują uprzednio zaplanowane zadanie. Nauczyciel również teraz kontroluje prawidłowość pracy uczniów. W przypadku zauważenia trudności, formułuje odpowiednie pytania naprowadzające czy ostrzeżenia.
Sprawdzanie – poprawność wykonanego zadania uczniowie sprawdzają samodzielnie. W celu ułatwienia tego procesu nauczyciele mogą formułować odpowiednie pytania.
Analiza – w ostatniej części pracy, uczniowie powinni się zastanowić czy wykonane przez nich zadanie zostało zrobione dobrze. Należy zasugerować, aby odpowiedzieli sobie na pytania:
- Czy kolejny raz rozwiązałby/liby zadanie tak samo?
- Czy wprowadziłby/liby jakieś zmiany w sposobie realizacji zadania?
- Czy przekazane wiadomości były wystarczające do wykonania zadania?
- Z jakich zasobów wiedzy korzystał/li?
- Z jakich dodatkowych źródeł chciałby/chcieliby skorzystać?
Sposoby oceny pracy ucznia – można to zrobić w następujący sposób:
- ocena jakości efektu wykonania zadania – wytworu pracy ucznia (rozwiązanie problemu, czy właściwie zostało zaplanowane zadanie),
- ocena poszczególnych etapów działalności ucznia (gromadzenie informacji, planowanie pracy, ustalenia końcowe, sprawdzenie poprawności zadania, analiza pracy).
Nauczyciel wraz z zespołem klasowym dokonuje analizy końcowej. Uczniowie wskazują, które etapy rozwiązania zadania sprawiły im trudności. Nauczyciel powinien podsumować całe zadanie, wskazać, jakie umiejętności były ćwiczone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich unikać na przyszłość. Wskazana praca z całym zespołem klasowym może stanowić podsumowanie zapoznania się Planszą interaktywną. W fazie rekapitulacji proponuje się zadawanie uczącym się pytań w formie zdań niedokończonych: Przypomniałem sobie, że…; Łatwe było dla mnie…; Nauczyłam/łem się dzisiaj…; Trudność sprawiało mi… Indeks dolny (na podstawie https://www.profesor.pl/publikacja,7814,Artykuly,Metoda-tekstu-przewodniego). Indeks dolny koniec(na podstawie https://www.profesor.pl/publikacja,7814,Artykuly,Metoda-tekstu-przewodniego).
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.2. Organizowanie pracy uczniów indywidualnej i w grupach poza zajęciami (np. z wykorzystaniem metody lekcji odwróconej).
E‑materiał ułatwia nauczycielowi prowadzenie zajęć dydaktycznych metodą lekcji odwróconej (flipped classroom). Przykładem takiej pracy może być wykorzystanie Gry wcielanie się w rolę. Istota lekcji odwróconej polega na zapoznaniu się przez uczniów z multimedium przed zajęciami, natomiast podczas lekcji wiedzę tę powinni porządkować, poszerzać, wykorzystywać w praktyce, do rozwiązywania problemów np. w pracy grupowej itp. Lekcja odwrócona jest metodą pracy podczas zajęć.
Przygotowanie indywidualne w domu do lekcji odwróconej na podstawie Gry wcielanie się rolę może, polegać na następujących działaniach:
- po wprowadzeniu na lekcji tematu (wykład i przykłady): Sterowanie procesem – uczniowie otrzymują pracę domową, aby zapoznali się np. z procesem technologicznym otrzymywania kwasu azotowego(V), wykorzystając praktyczną wiedzę, której teoretyczne założenia poznali na lekcji. Z materiałem teoretycznym uczniowie zapoznają się w domu (wiedza i rozumienie). Na lekcję przychodzą przygotowani, a w szkole wykonują praktyczne zadania i ćwiczenia utrwalające i sprawdzające. Podczas lekcji w klasie nauczyciel inicjuje pracę w parach, grupach, dyskusje nad zebranym i przygotowanym indywidualnie materiałem oraz zadawanie pytań przez uczniów sobie nawzajem. Weryfikuje wiedzę uczących się, np. zapraszając, aby chętne osoby podawały podstawowe etapy, z jakich składa się proces otrzymywania kwasu azotowego(V), wymieniając tym samym wykorzystane maszyny i urządzenia. Można także poprosić, aby uczący się wzajemnie się uzupełniali i poprawiali – w razie potrzeby nauczyciel podaje dodatkowe wiadomości i uzupełnia wiedzę uczących się.
Dobrym materiałem do pracy własnej uczących się poza zajęciami są dostępne Interaktywne materiały w formie ćwiczeń sprawdzających. Dają one możliwość sprawdzenia poziomu własnej wiedzy oraz uzyskania szybkiej informacji zwrotnej. Dodatkowo informacje zwrotne podane w przypadku błędnego rozwiązania, odsyłające do konkretnego multimedium, pozwalają uczniowi na samodzielne uzupełnianie brakującej wiedzy, co umożliwia ugruntowanie umiejętności niezbędnych do rozwiązywania zadań testowych i praktycznych na egzaminie zawodowym.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.3. Indywidualizowania pracy z uczniem/uczniami podczas zajęć i poza nimi
Praca uczniów na lekcji, w trakcie zajęć, powinna być tak zorganizowana przez nauczyciela, aby zapewnić każdemu uczniowi warunki sprzyjające maksymalnemu rozwojowi osobowości. Dlatego należy uwzględnić prowadzenie lekcji na tzw. kilku poziomach nauczania, m.in.:
- stosowanie metod polisensorycznego, czyli wielozmysłowego uczenia się z wykorzystaniem materiałów multimedialnych,
- pracę uczniów w grupach warunkowaną np. poprzez podział uczniów z różnymi uzdolnieniami, umiejętnościach i wiadomościami – tak, aby mogli oni wymienić się swoimi spostrzeżeniami, pomagać sobie, uczyć się od siebie, wymienić opinie czy uwagi na temat realizowanego ćwiczenia. Walorem takiej pracy jest wykorzystanie możliwości uczniów zdolniejszych do wyjaśniania niezrozumiałych zagadnień kolegom, którzy wymagają dodatkowych wyjaśnień. Na początku tak prowadzonych zajęć uczniowie słabi są bierni, często tylko przysłuchują się wypowiedziom swoich kolegów w zespole, stopniowo rozpoczynają własną aktywność i wykorzystują swój potencjał. Wszyscy uczniowie nabierają wiary we własne możliwości, często w ten sposób mogą uzupełnić brakujące wiadomości,
- pracę uczniów w swoim własnym rytmie i na odpowiednim dla siebie poziomie z określaniem limitu czasu na daną pracę, z zastosowaniem kart pracy (o różnym stopniu trudności, sposobach czy formach wykonania) do danej lekcji, które umożliwią każdemu uczniowi przerabianie kolejnych partii materiału,
- stosowanie wszelkich możliwych form kontroli wiedzy i umiejętności,
- ocenianie postępów ucznia z uwzględnieniem możliwości, wysiłku i wkładu pracy na zajęciach.
Indywidualizacja procesu dydaktycznego polega na przydzielaniu zróżnicowanych zadań/prac:
- innych zadań uczniom, którzy mają trudności z opanowaniem materiału,
- innych zadań uczniom, którzy szybko przyswoili materiał i mogą go poszerzać, wykorzystywać w praktyce, do rozwiązywania problemów itp.
Można też wykorzystać metodę tutoringu rówieśniczego, który pozwala na naukę we własnym tempie, w komfortowych warunkach i bezpiecznych relacjach. Uczniowie mają możliwość dostosowania wielu elementów sytuacji edukacyjnej do siebie.
Proponuje się następujące zasady:
Określenie celów nauczania. Należy określić zamierzone cele nauczania, zarówno w odniesieniu do tutorów (uczniów), jak i tutee (podopiecznych uczniów). Nauczyciel wprowadza uczniów w omawianą tematykę materiału multimedialnego np. Gry wcielanie się w rolę, skupiając się na przedstawionych w nim informacjach. Zapoznaje uczniów z efektami kształcenia – sprawne i skuteczne poprowadzenie procesu technologicznego tzn. uzyskanie produktów gotowych wysokiej jakości w określonym czasie. Celami lekcji będzie zapoznanie się procesem technologicznym otrzymywania kwasu azotowego(V), wykorzystaną aparaturą oraz parametrami procesowymi. Uczniowie spróbują wyznaczać sobie sami „mikro cele”.
Podział ról. Na podstawie informacji o uczniach oraz ich indywidualnych potrzebach, należy ustalić dokładne zasady współpracy w grupie. Na potrzeby tego zadania uczniowie zostają podzieleni na dwie, 4 – osobowe grupy, w których będą wykonywać swoje ćwiczenia. Dobór uczniów pracujących w jednym zespole jest niezwykle ważny. W każdej z grup powinni znaleźć się uczniowie wykazujący zdolności do sprawnego przygotowania ćwiczenia/zadania, którzy mają większe doświadczenie, wiedzę i poziom kompetencji oraz tacy, którzy mogą doświadczać trudności w omawianym zakresie. Taka propozycja zapewni uczącym się zadowalające efekty i da możliwość wszystkim grupom równą i sprawiedliwą rywalizację. Tutorzy będą pomagać tutee w przygotowaniu zadania oraz w utrwalaniu nabytej wiedzy i umiejętności. Uczniowie razem będą pochylać się nad celem swoich działań, nad materiałami, nad zadaniami – ci, którzy są bieglejsi, mogą tłumaczyć wykonanie zadania uczniom mniej biegłym. Wszyscy jednak pracują razem nad zagadnieniem np. zapoznaniem się z procesem otrzymywania kwasu azotowego(V). Ta metoda zakłada równość, jedyna różnica dotyczy stopnia opanowania materiału. Warto zwracać również uwagę na interakcje pomiędzy uczniami – wzajemną akceptację, szacunek, rozumienie siebie wzajemnie. Aby ta strategia działała – powinna towarzyszyć jej atmosfera bezpieczeństwa, współpracy, relacyjności. Każdy z członków danego zespołu powinien mieć przypisaną rolę uwzględniającą jego umiejętności. Tutor otrzymuje od nauczyciela odpowiedzi do zadań/pytań prowadzących. Kiedy zespół ukończy ich rozwiązywanie, tutor sprawdza efekty pracy. Taki podział ról z jednej strony umożliwia utrwalenie i doskonalenie materiału przez tutorów, z drugiej natomiast zachęca do zaangażowania i kreatywności w nauce tutee. Metoda tutoringu rówieśniczego sama z siebie nie kształtuje umiejętności współpracy – ona jedynie otwiera przestrzeń do kształtowania takich umiejętności, to znaczy, że np. podczas wspólnej pracy może dojść do konfliktów i zadrażnień – stąd niezwykle istotna jest rola uważnego nauczyciela, który takie konflikty powinien moderować.
Przejrzysta metoda. Grupy, wykonują przydzielone zadanie, np. przygotujcie prezentację multimedialną, która będzie ukazywać kluczowe etapy procesu otrzymywania kwasu azotowego(V), korzystając z Gry wcielanie się w rolę. Należy upewnić się, że ustalone zasady i procedury są przejrzyste i zrozumiałe zarówno dla tutora, jak i tutee. Wszystkie grupy zapoznają się z Grą wcielanie się w rolę i rozpoczynają zajęcia, opracowując plan pracy i przygotowując swoje zadania (prezentacja multimedialna) z pomocą pytań prowadzących. Tutorzy czuwają nad poprawnością wykonywanych zadań/pytań, które można tak zróżnicować, aby każdy z uczniów miał możliwość zmierzenia się z problemem bez niepotrzebnego stresu czy zniechęcenia.
Grupa 1.
- Kiedy przebiega proces utlenienia amoniaku?
- W jakich parametrach procesowych przebiega proces utleniania amoniaku?
- Czy w trakcie procesu otrzymywania kwasu azotowego(V) zachodzi proces wymiany ciepła? Jeśli tak to kiedy?
Grupa 2.
- Jak działa wymiennik ciepła? Podaj przykład wymiennika ciepła.
- Czy w trakcie procesu otrzymywania kwasu azotowego(V) zachodzi proces absorpcji?
- Jakie zasady BHP obowiązują w wytwórniach kwasu azotowego(V)?
Nauczyciel nie ingeruje w wybory uczniów, przyjmuje rolę obserwatora wspierającego przebieg zajęć.
Wsparcie tutorów (uczniów). Może polegać na swoistej superwizji z nauczycielem przed zajęciami i po zajęciach – omówienie pracy, a potem podsumowanie działań lub podzielenie się z całym zespołem klasowym, omawiając wspólnie napotykane trudności oraz poszukując najbardziej efektywnych form oddziaływań. Uczniowscy tutorzy mogą mieć nieco więcej wiedzy przedmiotowej albo większą biegłość w wykonywaniu zadań z danego zagadnienia. (na podstawie http://poradniapp-slupca.pl/tutoring-rowiesniczy/).
Podsumowanie lekcji. Po ukończonej lekcji przeprowadzone zostaje podsumowanie wyznaczonych celów i efektów pracy. Nauczyciel może wyświetlić na tablicy interaktywnej pytania podane na początku lekcji. Uczniowie udzielają odpowiedzi poprzez przygotowane prezentacje multimedialne. Nauczyciel wspólnie z grupami analizuje ich refleksje na temat przeprowadzonych zajęć. Warto skupić się zarówno na tym, co uczniowie oceniają pozytywnie, jak i tym, co w ich odczuciu było negatywne. Na takie podsumowanie nigdy nie powinno zabraknąć czasu. Można uczniom przydzielić punkty za pracę i zaangażowanie w lekcję.
Wskazówki dla nauczycieli dotyczące pracy z uczniami zaangażowanymi w proces tutoringu rówieśniczego:
- pozwól uczniom samodzielnie opracować plan pracy – umożliwi to wykształcenie poczucia sprawstwa i kompetencji wśród zaangażowanych w pracę uczniów,
- naucz swoich uczniów sygnalizowania trudności, zwracania się o pomoc, pracuj nad tym, by nie obawiali się zadawania pytania Tobie i kolegom,
- pamiętaj, by chwalić efekty pracy i w akceptowalny sposób informować o porażkach, np. „Doceniam to, jak bardzo się starasz, jednak to zadanie rozwiązałabym inaczej”,
- umożliwiaj uczniom w trakcie zajęć wymianę wiedzy i doświadczeń – dzięki temu wzbudzisz w nich ciekawość świata (uczniowie wiedzą bardzo dużo, często więcej, niż nam się wydaje),
- dyskretnie nadzoruj tutoring rówieśniczy, aby uczniowie w obu rolach (tutora i tutee) czuli się bezpiecznie, mieli poczucie autonomii i kompetencji,
- nie ingeruj przedwcześnie w kontakt tutorski między uczniami, aby tutor mógł sam znaleźć sposób na wsparcie rówieśnika,
- umożliwiaj wszystkim uczniom podejmowanie roli tutora, jak i tutee, aby mogli się przekonać, w jakichś obszarach są fachowcami, czy nawet ekspertami,
- zachęcaj uczniów (zarówno tutora, jak i tutee) do gromadzenia swoich prac, co umożliwi późniejsze analizy i ocenę efektywności,
- staraj się motywować uczniów do korzystania z niekonwencjonalnych metod nauczania – sugeruj tworzenie fiszek, rysunków, korzystanie z aplikacji,
- zachęcaj uczniów do samodzielnej ewaluacji (np. poprzez stworzenie do tego specjalnych kart ewaluacyjnych) – tak, by w parze lub grupie podzielili się swoimi spostrzeżeniami i doświadczeniami. (na podstawie http://poradniapp-slupca.pl/tutoring-rowiesniczy/).
Wskazówki dla uczących się na temat tutoringu rówieśniczego. Uczniów należy wprowadzić do tej metody, poświęcić czas na to, by omówić z nimi proponowaną tabelę, by mogli zrozumieć sens takiej formy pracy. I przede wszystkim – że jest to forma pracy na lekcji, a nie towarzyskiego przerywnika podczas zajęć.
(na podstawie: https://szkoladobrejrelacji.pl/tutoring-to-za-malo-czyli-do-czego-zainspirowala-nas-tutoringowa-rewolucja/)
Praca uczących się poza zajęciami, z wykorzystaniem materiałów multimedialnych daje możliwość utrwalania i poszerzania wiadomości poprzez przydzielenie zróżnicowanych ćwiczeń: obowiązkowych, dodatkowych dla chętnych oraz ćwiczeń zaproponowanych przez samych uczących się. Ćwiczenia proponowane przez nauczyciela z wykorzystaniem materiałów multimedialnych powinny mieć zróżnicowaną formę pod względem stopnia trudności, sposobu i formy wykonania np. podaniem przez nauczyciela dodatkowej instrukcji (wskazówek merytorycznych, technicznych) do wykonania danego ćwiczenia. Przykładem pracy indywidualnej dla uczniów poza zajęciami, może być np.:
- Ćwiczenie obowiązkowe: Po przeanalizowaniu Planszy interaktywnej masz możliwość poszerzenia informacji na temat otrzymywania kwasu siarkowego(VI) za pomocą metody kontaktowej. Możesz wykonać zdjęcia, opracować prezentację multimedialną lub stworzyć swoje własne fiszki (ręcznie lub komputerowo).
- Ćwiczenie dodatkowe dla chętnych: Opisz zasadę działania wybranej maszyny wykorzystywanej przy produkcji kwasu siarkowego(VI) za pomocą metody kontaktowej. Informacje w niej zawarte pogrupuj i nazwij powstałe kategorie, korzystając z Planszy interaktywnej. Możesz wykonać zdjęcia lub stworzyć swoje własne fiszki (ręcznie lub komputerowo).
- Ćwiczenie zaproponowane przez samych uczących się: Uczniowie sami wybierają sposób prezentacji wyznaczonego przez siebie tematu na podstawie Gry wcielanie się w rolę.
Swoje opracowania z ćwiczeń oddają do sprawdzenia nauczycielowi. Wprowadzone formy pracy uczących się poza zajęciami powinny być sprawdzone, poprawione i ocenione przez nauczyciela, mogą też być sprawdzane przez uczniów sobie nawzajem. Zaleca się zasugerować uczniom kilka propozycji metod skutecznej nauki: przygotowanie własnych notatek, zrobienie zdjęć (np. tablic, fragmentu normy i zapisków w trakcie sesji burzy mózgów), opracowanie rysunków w formie mapy myśli, stworzenie swoje własne fiszki (ręcznie lub komputerowo). Dany sposób wspomaga umiejętność selektywnego odbierania informacji, jak i samego uczenia się. Plansza interaktywna umożliwia poznawanie materiału, a także jego powtarzanie w dowolnym tempie, indywidualnym dla każdego uczącego się. Zawiera ona wiadomości o procesie otrzymywania kwasu siarkowego(VI) za pomocą metody kontaktowej, wykorzystywanych urządzenia i maszynach. Nauczyciel może zaproponować, aby uczący się poszukał w innych źródłach informacji na temat, który w Planszy interaktywnej jest podany bardzo ogólnie.
Gra wcielanie się w rolę pozwala na wcielenie się w rolę pracownika odpowiedzialnego za realizację procesu technologicznego w przedsiębiorstwie chemicznym. Zawiera ona wiadomości z zakresu procesu otrzymywania kwasu azotowego(V), parametrów procesowych oraz stosowanej aparatury.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.4. Organizowania pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych
Dbając o indywidualizację procesu nauczania, należy pamiętać o konieczności dostosowania wymagań dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wszystkich uczniów obowiązują treści podstawy programowej, dlatego też proces indywidualizacji może odbywać się tylko na poziomach: doboru metod nauczania i oceniania.
Nauczyciel, pracując z młodzieżą o SPE, może opracować wskazówki do pracy wynikające z trudności w uczeniu się, które będą odnosiły się do:
- pracy na zajęciach, np. dostosowanie wymagania do możliwości ucznia, stosowanie wyjaśnień do ćwiczeń i zadań, prowadzenie zajęć z wykorzystaniem różnych technik i metod pracy, dostosowanie tempa pracy ucznia, stosowanie częstych pochwał i zachęt, stwarzanie warunków do wielokrotnego powtarzania i utrwalania materiału oraz oceniania, np. nie omawiać na forum klasy błędów popełnionych przez ucznia, przy ustalaniu oceny należy brać pod uwagę różne czynniki, stosować korzystną dla ucznia ocenę opisową, pokazującą mocne i słabe strony jego pracy. Indywidualizacja pracy z uczniem o SPE wymaga od nauczyciela dostosowania: warunków, środków, metod i form kształcenia do potrzeb i możliwości ucznia. Przykładem pracy dla uczniów o SPE mogą być ćwiczenia, które różnicują poziomy trudności, a uczniowie zdolniejsi powinni pomagać uczniom słabszym lub tworzyć jeden obszar zdobywanych wiadomości i umiejętności.
Ćwiczenie 1. Na podstawie Planszy interaktywnej: Monitoring w przemyśle chemicznym – w zespole opiszcie zasadę działania płaszczowo‑rurowego wymiennika ciepła.
Ćwiczenie 2. Na podstawie Gry wcielanie się w rolę: Sterowanie procesem – w grupie wymieńcie nazwy zagrożenia, jakie mogą występować podczas produkcji kwasu azotowego(V).
Nauczyciel będzie wspierał zespół uczniów o SPE podczas wykonywania ćwiczeń lub wyznaczy innego odpowiedzialnego ucznia, tzw. lidera grupy. Grupy są odpowiedzialne za swoją pracę, a wszystkie wykonane ćwiczenia będą tworzyć jedną całość pracy uczniowskiej, całego zespołu klasowego. Mając na uwadze redukcję rywalizacji o stopień i indywidualizację (szczególnie w przypadku uczącego się o SPE), dobrym rozwiązaniem są techniki oceniania kształtującego np. poprzez przekazywanie informacji zwrotnej dotyczącej oceny realizacji zadania np. wyjaśnienia pracy urządzenia stosowanego do przemiału masy ceramicznej:
- „jeśli rozwiązałeś to zadanie, to znaczy, że możesz być bardzo zadowolony z siebie – opanowałeś wiedzę z zakresu pracy manometru”,
- „jeśli miałeś trudności z wykonaniem tego zadania, wróć do słownika i spróbuj jeszcze raz wykonać to zadanie”.
Nauczyciel może zapisywać swoje własne propozycje ćwiczeń po realizacji określonych materiałów multimedialnych.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
6. Opis materiałów sprawdzających
W e‑materiale nauczyciel ma możliwość skorzystania z ćwiczeń powiązanych z danym materiałem, stanowiących rodzaj materiałów sprawdzających dla uczącego się:
• Plansza interaktywnaPlansza interaktywna: Monitoring w przemyśle chemicznym — przedstawia schemat przebiegu procesu otrzymywania kwasu siarkowego(VI) za pomocą metody kontaktowej. Daje możliwość, zapoznają się ze stosowaną aparaturą i maszynami. Pozwala monitorować poszczególne etapy procesu wraz charakterystycznymi dla nich parametrami.
• Gra wcielanie się w rolGra wcielanie się w rol: Sterowanie procesem — przedstawia grę, w której gracz staje się pracownikiem odpowiedzialnym za realizację procesu otrzymania kwasu azotowego(V). Pozwala uczniowi na rozwiązanie trudności wynikających między innymi z doboru surowców, maszyn i urządzeń oraz wymogów dotyczących prowadzenia kontroli ruchowej i międzyoperacyjnej.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
7. Minimalne wymagania techniczne umożliwiające korzystanie z przewodnika
Wymagania sprzętowe niezbędne do korzystania z poradnika oraz innych zasobów platformy www.zpe.gov.pl.
System operacyjny:
Windows 7 lub nowszy
OS X 10.11.6 lub nowszy
GNU/Linux z jądrem w wersji 4.0 lub nowszej 3GB RAM
Przeglądarka internetowa we wskazanej wersji lub nowszej:
Chrome wersji 69.0.3497.100
Firefox w wersji 62.0.2
Safari w wersji 11.1
Opera w wersji 55.0.2994.44
Microsoft Edge w wersji 42.17134.1.0
Internet Explorer w wersji 11.0.9600.18124
Urządzenia mobilne:
2GB RAM iPhone/iPad z systemem iOS 11 lub nowszym
Tablet/Smartphone z systemem Android 4.1 (lub nowszym) z przeglądarką kompatybilną z Chromium 69 (lub nowszym) np. Chrome 69, Samsung Browser 10.1, szerokość co najmniej 420 px
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści