Jeżeli system wymiany informacji na świecie porównamy do systemu nerwowego, to system transportowy jest krwioobiegiem. Transport podlega ciągłym zmianom, którym przyjrzymy się w tej lekcji. Ponadto wskażemy rolę systemu transportowego i terminali w rozwoju danego kraju lub regionu.

R9E9dReZ19KlK1
Pociąg towarowy w Stanach Zjednoczonych ciągnięty przez zestaw 4 lokomotyw
Już wiesz
  • jaki jest współczesny podział polityczny świata;

  • jak rozmieszczona jest ludność na świecie i jakie są główne kierunki migracji;

  • jak zróżnicowana jest produkcja rolna na świecie;

  • czym charakteryzuje się gospodarka morska;

  • jaką rolę pełnią paliwa kopalne, zwłaszcza ropa naftowa, we współczesnej gospodarce;

  • czym charakteryzuje się przemysł nowoczesnych technologii;

  • w jaki sposób technologie informacyjno‑komunikacyjne wpływają na rynek pracy.

Nauczysz się
  • wymieniać przyczyny zmian natężenia ruchu na głównych szlakach transportowych;

  • wyjaśniać przyczyny zmiany przebiegu głównych szlaków transportowych;

  • przedstawiać rolę, jaką w rozwoju regionu odgrywają terminale transportowe.

iOzHhCjssQ_d5e169

1. Rozwój transportu morskiego

W ciągu ostatnich 50 lat liczba ludności na świecie podwoiła się, co oznacza, że bardzo zwiększyło się zapotrzebowanie zarówno na towary rolne, jak i przemysłowe. Natomiast wartość wytworzonych na świecie dóbr wzrosła prawie siedmiokrotnie. Część z nich to niematerialne usługi przesyłane środkami łączności, a część to towary sprzedawane w miejscu produkcji. Pozostają jeszcze ogromne ilości towarów wymagające przewiezienia.

RZ10k4ZfBlrNE1
Porównanie zmian światowego produktu brutto i liczby ludności w latach 1962–2014, stan wyjściowy (1962 r.) = 100

Największą część towarów na świecie przewożą statki. Płyną wolno, ale zabierają na pokład ogromną masę ładunków, przez co jednostkowe koszty transportu są niewielkie. Ułatwieniem dla transportu morskiego jest konteneryzacja – przewóz drobnicy (stosunkowo niewielkich artykułów) w standardowych pojemnikach (kontenerach). Do funkcjonowania transportu morskiego konieczna jest budowa portów i odpowiednich urządzeń przeładunkowych.

Główne szlaki żeglugowe łączą centra przemysłowo‑handlowe Ameryki Północnej z centrami Europy i Wschodniej Azji. Ropa naftowa przewożona jest z Bliskiego Wschodu do Europy, Chin, Korei i Japonii. Tam też trafiają australijskie surowce. Z Ameryki Południowej pochodzi duża część światowych produktów rolnych.

Dynamiczny rozwój ekonomiczny Brazylii i innych krajów latynoamerykańskich powoduje, że intensywność handlu międzynarodowego z Ameryką Południową wzrasta. Rząd Chin, przewidując dalszy rozwój handlu ze Stanami Zjednoczonymi i Unią Europejską, planuje budowę drugiego kanału łączącego Pacyfik z Atlantykiem w Nikaragui. Nowym szlakiem będzie najprawdopodobniej żegluga przez Ocean Arktyczny wzdłuż północnego wybrzeża Azji.

Morski transport pasażerski ma zupełnie inny charakter niż towarowy – dominują w nim wielkie statki wycieczkowe wożące turystów po atrakcyjnych regionach, jak Karaiby, Morze Śródziemne, Polinezja.

RhtRAvyvhLuDU1
Główne szlaki żeglugowe
Polecenie 1

Jednym z obszarów współczesnego piractwa morskiego jest rejon cieśniny Malakka. Wskaż jego przyczyny.

iOzHhCjssQ_d5e232

2. Rozwój transportu lotniczego

Samoloty jako środek transportu mają dwie główne zalety: szybkość i bezpieczeństwo. Niestety, poza tym są zależne od warunków pogodowych, wymagają wysoko wykwalifikowanego personelu naziemnego i latającego. Bardzo kosztowna jest infrastruktura, osłona meteorologiczna oraz organizacja kontroli lotów. Rosnąca liczba pasażerów pokazuje jednak, że ludzie są gotowi płacić za bilet, spędzać dużo czasu na lotniskach, czekając na odlot lub przesiadkę, poddawać się drobiazgowej kontroli po to, by szybko i bezpiecznie przemieścić się na znaczne odleglości. W 2012 roku transport lotniczy obsłużył 3 mld pasażerów.

R1EA8ovdqEVsn1
Liczba pasażerów transportu lotniczego systematycznie rośnie

Pasażerokilometry (paskm)pasażerokilometr (paskm)Pasażerokilometry (paskm) to jednostki pracy przewozowejpraca przewozowapracy przewozowej. Uzyskuje się je, mnożąc liczbę pasażerów przez odległość, na jaką podróżują.

R9A3FoC65rkLL1
Główne szlaki regularnego ruchu lotniczego

Charakterystyczne są dwa obszary bardzo dużego natężenia ruchu: Europa i Stany Zjednoczone (szczególnie ich wschodnia część). Jest to wynik dużej liczby zamożnych osób mieszkających w tych regionach oraz intensywności życia gospodarczego.

Spośród 15 lotnisk obsługujących największą ilość pasażerów aż 10 znajduje się w Stanach Zjednoczonych.

Porty lotnicze obsługujące najwięcej pasażerów w 2013 roku

Port lotniczy

Liczba pasażerów (mln)

Atlanta

47

Pekin

42

Londyn (Heathrow)

36

Chicago (O’Hare)

33

Paryż (Charles de Gaulle)

31

Dallas/Fort Worth

30

Frankfurt

29

Los Angeles

26

Amsterdam

26

Denver

22

Charlotte

21

Las Vegas

20

Houston

20

Phoenix

20

Filadelfia

15

Źródło: [Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ang. International Civil Aviation Organization, ICAO)](http://www.icao.int/Pages/default.aspx)

Z tych samych powodów, dla których wspomniane były wcześniej Europa i wschodnia część Ameryki Północnej, można również zaobserwować zagęszczenie pasażerskiego ruchu lotniczego w Azji Wschodniej. W Ameryce Południowej główne szlaki prowadzą do Rio de Janeiro i Sao Paulo w Brazylii oraz Buenos Aires w Argentynie. Na kontynencie afrykańskim wyróżnia się Johannesburg w RPA.
Duży ruch panuje również nad Zatoką Perską oraz Półwyspem Malajskim. Dubaj, Kuala Lumpur i Singapur to ważne porty przesiadkowe, tzw. huby lotnicze, w podróżach na Daleki Wschód i do Australii.

Polecenie 2

Wyjaśnij, dlaczego trasy lotów z Europy do Japonii i Korei biegną przez północną Rosję, a nie prosto na wschód.

Wielką zmianą w transporcie lotniczym było pojawienie się na rynku przewoźników niskokosztowych. Wykorzystanie tańszych lotnisk, mało zróżnicowana flota, ograniczenia wielkości bagażu, ciaśniej ustawione fotele, brak serwisu na pokładzie, sprzedaż biletów i odprawa wyłącznie on‑line to niektóre działania pozwalające obniżyć cenę biletów. Dzięki temu mimo niższego komfortu podróży zdobywają one rynek, zwłaszcza lotów wewnątrzkontynentalnych. Prognozuje się dalszą ekspansję tanich linii lotniczych. Niskokosztowe połączenia wprowadzili także niektórzy tradycyjni przewoźnicy.

Najwięksi przewoźnicy lotniczy wg liczby pasażerów lotów krajowych i zagranicznych łącznie w 2013 roku

Linia lotnicza

Liczba pasażerów (mln)

Delta Air Lines

121

Southwest Airlines (przewoźnik niskokosztowy)

115

China Southern Airlines

92

United Airlines

90

American Airlines

87

Ryanair (przewoźnik niskokosztowy)

81

Lufthansa

63

China Eastern Airlines

63

EasyJet (przewoźnik niskokosztowy)

58

US Airways

57

Źródło: [Międzynarodowe Zrzeszenie Przewoźników Powietrznych (ang. International Air Transport Association, IATA)](http://www.iata.org/Pages/default.aspx)

W porównaniu z przewozami pasażerskimi transport towarów drogą lotniczą ma mniejsze znaczenie. Samolotami przewozi się zwykle towary łatwo się psujące (np. kwiaty), szybko tracące na wartości (np. części komputerowe), niezbędne w procesie produkcyjnym, bardzo cenne (np. dzieła sztuki) lub pilne, jak przesyłki kurierskie.

Ciekawostka

Transport lotniczy przewozi mniej niż 10% towarów pod względem masy, ale ponad 30% pod względem wartości.

iOzHhCjssQ_d5e312

3. Towarowy transport samochodowy

Transport samochodowy stanowi bardzo ważną część transportu lądowego i szybko się rozwija. Samochodami przewozi się stosunkowo niewielkie ładunki, ale można nimi dotrzeć bezpośrednio od nadawcy do odbiorcy (tzw. transport door to door). Ponadto samochody nie są związane rozkładami jazdy, a trasę mogą zmieniać w zależności od warunków. Ich ruch podlega jednak pewnym ograniczeniom, np. ze względu na ciężar, emisję zanieczyszczeń, dni świąteczne lub czynniki pogodowe (bardzo wysoka temperatura powietrza).

R924chbfnfF8B1
Australijski pociąg drogowy
Państwa o największej liczbie samochodów ciężarowych w 2011 roku

Państwo

Liczba samochodów ciężarowych (mln)

Chiny

11,8

Stany Zjednoczone

11,7

Japonia

6,4

Rosja

6,2

Francja

5,7

Hiszpania

5,3

Włochy

4,3

Wielka Brytania

3,8

Polska

3,1

Źródło: [Mały Rocznik Statystyczny Polski 2014](http://stat.gov.pl/obszary‑tematyczne/roczniki‑statystyczne/roczniki‑statystyczne/maly‑rocznik‑statystyczny‑polski‑2014,1,15.html), [China Statistical Yearbook 2014](http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj/2014/indexeh.htm)

Państwa o największej pracy przewozowej transportem samochodowym w 2010 roku

Państwo

Przewozy ładunków
mld [tonokilometrów (tkm)tonokilometr (tkm)mld [tonokilometrów (tkm)]

Chiny

4339

Stany Zjednoczone

2127

Niemcy

434

Japonia

335

Francja

283

Meksyk

220

Polska

214

Hiszpania

210

Źródło: [Mały Rocznik Statystyczny Polski 2014](http://stat.gov.pl/obszary‑tematyczne/roczniki‑statystyczne/roczniki‑statystyczne/maly‑rocznik‑statystyczny‑polski‑2014,1,15.html)

W transporcie samochodowym dominują dwa państwa o dużym obszarze: Chiny i Stany Zjednoczone. Wielkość pracy przewozowej wynika tam w większym stopniu z pokonywanych odległości niż z wielkości ładunków. Dodatkowo w obu krajach alternatywa – transport kolejowy – ma mniejsze znaczenie. Pozostałe kraje o największych przewozach charakteryzują się dużą gęstością zaludnienia i dobrze rozbudowaną siecią dróg. Odległości do pokonania są tam dogodne dla samochodów ciężarowych. Wszystkie mają wielkie lub duże gospodarki.

iOzHhCjssQ_d5e454

4. Towarowy transport kolejowy

Przez lata intensywnego rozwoju motoryzacji wydawało się, że transport kolejowy stanie się przeżytkiem. Wysokie koszty budowy szlaków, szczególnie drogich w urozmaiconym terenie, oraz urządzeń przeładunkowych, wymóg stosowania się do rozkładów jazdy, konieczność dowozu towarów do stacji innym środkiem nie przemawiały za rozwojem tej formy transportu. Dodatkowo różne rozstawy szyn i odmienne systemy zasilania trakcji elektrycznych bardzo utrudniały przewozy międzynarodowe. Dlatego w wielu krajach przestano rozwijać transport kolejowy.

R9E9dReZ19KlK1
Pociąg towarowy w Stanach Zjednoczonych ciągnięty przez zestaw 4 lokomotyw

Tendencja ta odwróciła się, gdy wzrosły ceny paliw, zaostrzono normy emisji zanieczyszczeń dla samochodów oraz wprowadzono ograniczenia ruchu drogowego.

Państwa o największej pracy przewozowej transportem kolejowym w 2011 roku

Państwo

Przewozy ładunków (mld tkm)

Chiny

2563

Stany Zjednoczone

2525

Rosja

2127

Indie

626

Brazylia

268

Kanada

254

Ukraina

244

Źródło: [Mały Rocznik Statystyczny Polski 2014](http://stat.gov.pl/obszary‑tematyczne/roczniki‑statystyczne/roczniki‑statystyczne/maly‑rocznik‑statystyczny‑polski‑2014,1,15.html)

Państwa o największych przewozach kolejowych mają olbrzymią powierzchnię (poza Ukrainą). Obszar każdego z nich liczy ponad 8,5 mln kmIndeks górny 2 (porównaj z Polską). Kolej jest tam szczególnie opłacalna – przewozy odbywają się na znaczne odległości, więc koszty załadunku i rozładunku są stosunkowo niewielkie w porównaniu do wykonanej pracy przewozowej. Poza tym do prowadzenia pociągu z ładunkiem na przykład 10 tys. t wystarczy jeden maszynista.

Rg3vObiPW2SYB1
Rag0LqKwP2T6q1
Przewiń
Głośność
Tryb pełnoekranowy
    iOzHhCjssQ_d5e503

    5. Transport lądowy pasażerów

    Ciekawych informacji dostarcza zestawienie danych transportu lądowego pasażerów. Więcej przewozi się ich samochodami. Absolutnie dominujące miejsce zajmują tutaj Stany Zjednoczone z bardzo długą tradycją motoryzacyjną i dużą liczbą ludności. Mieszkańcy Meksyku mają ograniczony dostęp do kolei, a gęstość linii kolejowych wynosi tam tylko 1,4 km/100 kmIndeks górny 2(w Polsce 6,5 km/100 kmIndeks górny 2). Pozostałe kraje charakteryzują się dużą gęstością zaludnienia (w przypadku Chin można założyć, że większość pasażerów podróżuje po wschodniej części kraju).

    RWR08z6ZMFeLt1
    Skala pionowa jest skalą logarytmiczną, dla Indii brak danych dotyczących wielkości przewozów pasażerskich transportem samochodowym

    Kolej jest jedynym dostępnym środkiem pozwalającym mniej zamożnym osobom podróżować na dalekie odległości, stąd ogromne przewozy w Indiach, Chinach i Rosji. Dla mieszkańców mniejszych, gęsto zaludnionych i bardziej rozwiniętych państw kolej stanowi natomiast wygodną alternatywę dla samochodów: pociągi dojeżdżają do centrów miast, nie stoją w korkach, czas podróży można efektywnie wykorzystać, przeznaczając go chociażby na czytanie.

    iOzHhCjssQ_d5e545

    6. Logistyka

    Coraz większa liczba podróżujących i coraz większa ilość towarów do przewiezienia powodują, że proces transportu się komplikuje. W skali międzynarodowej dochodzą jeszcze odmienne systemy prawne i finansowe oraz różna dostępność środków transportu. Rozwiązaniami mnożących się problemów zajęła się logistykalogistykalogistyka.
    Obejmuje ona wszelkie działania bezpośrednio lub pośrednio wpływające na proces dostarczania dóbr.
    Chodzi o to, by właściwy produkt o właściwej jakości i we właściwej ilości trafił na właściwe miejsce we właściwym momencie do właściwego odbiorcy za właściwą cenę (zasada 7Wzasada 7Wzasada 7W).

    Dlatego optymalizuje się wykorzystanie dostępnych środków transportu, np. samochód – kolej – samolot – samochód, wprowadza wydajne urządzenia przeładunkowe i standardowe pojemniki (palety, kontenery). Technologie informacyjno‑komunikacyjne pozwalają sprawnie zarządzać odbiorem, przechowaniem i wysyłką towarów.

    Polecenie 3

    Zaproponuj rozwiązanie logistyczne transportu 200 kg serów z Zakopanego do Marsali na Sycylii.

    Terminale logistyczneterminal logistycznyTerminale logistyczne to miejsca, gdzie następuje koncentracja usług logistycznych. Lokalizowane są w pobliżu skrzyżowań głównych dróg, lotnisk, linii kolejowych, miast i ośrodków przemysłowych.
    Często stają się motorem napędzającym rozwój okolicznych obszarów. Wynika to z dużego zatrudnienia. Znaczna ich część pracuje bez przerwy w systemie trzyzmianowym. Szybko zmieniające się wspomagane komputerowo systemy zarządzania wymagają ciągłego podnoszenia kwalifikacji. Praca w logistyce wymusza kreatywność – często trzeba reagować na niespodziewane okoliczności.
    Na funkcjonowaniu terminali lub centrów logistycznych korzystają też podmioty gospodarcze z innych branż (konieczność wywożenia śmieci, zapotrzebowanie na wodę i energię). Czasem powstają hotele, punkty gastronomiczne, stacje obsługi pojazdów, stacje benzynowe itp.

    Ciekawostka

    Największe centrum części zamiennych firmy Mercedes‑Benz w Germersheim (Niemcy) ma 170 ha powierzchni. Dystrubucją 420 tys. części do 160 państw zarządza 2,7 tys. pracowników. Dobowo centrum opuszcza 1,5 tys. t części do mercedesów, maybachów, smartów i mitsubishi fuso.

    iOzHhCjssQ_d5e607

    Podsumowanie

    • Liczba przewożonych na świecie osób i ilość towarów stale rośnie.

    • Żegluga morska przewozi największą część towarów pod względem masy.

    • Główne szlaki żeglugowe łączą centra gospodarcze świata między sobą oraz rejony wydobycia surowców z centrami gospodarczymi.

    • Najintensywniejszy ruch lotniczy odbywa się w obrębie Europy i Ameryki Północnej oraz między nimi.

    • Niskokosztowe linie lotnicze znacząco wpłynęły na wzrost popularności przewozów lotniczych.

    • Dzięki rozwojowi logistyki optymalizuje się wykorzystanie wszystkich dostępnych środków transportu.

    • Centra logistyczne stają się stymulatorami rozwoju regionu.

    Praca domowa
    Polecenie 4.1

    Opracuj dwa sposoby dostawy arbuzów z greckiej wyspy Samos na norweskie Lofoty. Wskaż zalety i wady każdego z nich.

    iOzHhCjssQ_d5e671

    Słowniczek

    logistyka
    logistyka

    dziedzina wiedzy i praktyka nakierowana na optymalny transport dóbr i osób

    pasażerokilometr (paskm)
    pasażerokilometr (paskm)

    jednostka pracy przewozowej wykonanej przez osobowy środek transportu; uzyskuje się ją, mnożąc liczbę pasażerów przez odległość, na jaką podróżują

    praca przewozowa
    praca przewozowa

    iloczyn liczby pasażerów (masy ładunku) przez odległość, na jaką zostali przetransportowani, podawany w pasażerokilometrach (tonokilometrach)

    terminal logistyczny
    terminal logistyczny

    miejsce koncentracji usług logistycznych; przede wszystkim jest to miejsce, gdzie następuje zmiana środka transportu

    tonokilometr (tkm)
    tonokilometr (tkm)

    jednostka miary pracy przewozowej wykonanej przez towarowy środek transportu; 1 tkm oznacza przewiezienie jednej tony towarów na odległość jednego kilometra

    zasada 7W
    zasada 7W

    właściwy produkt o właściwej jakości, we właściwej ilości ma trafić na właściwe miejsce we właściwym momencie do właściwego odbiorcy za właściwą cenę

    iOzHhCjssQ_d5e915

    Zadania

    Ćwiczenie 1
    R1UUNZYCQZRg81
    zadanie interaktywne
    Źródło: Ryszard Pawlak, licencja: CC BY 3.0.
    Ćwiczenie 2
    R1JY2moxjP5hN1
    zadanie interaktywne
    Źródło: Ryszard Pawlak, licencja: CC BY 3.0.
    Ćwiczenie 3
    R7CtVppqGU7xu1
    zadanie interaktywne
    Źródło: Ryszard Pawlak, licencja: CC BY 3.0.
    Ćwiczenie 4
    R1BryUX4iC1AS1
    zadanie interaktywne
    Źródło: Ryszard Pawlak, licencja: CC BY 3.0.
    Ćwiczenie 5
    RmyBxsHK4omk11
    zadanie interaktywne
    Źródło: Ryszard Pawlak, licencja: CC BY 3.0.