Rozwój transportu na świecie
Jeżeli system wymiany informacji na świecie porównamy do systemu nerwowego, to system transportowy jest krwioobiegiem. Transport podlega ciągłym zmianom, którym przyjrzymy się w tej lekcji. Ponadto wskażemy rolę systemu transportowego i terminali w rozwoju danego kraju lub regionu.
jaki jest współczesny podział polityczny świata;
jak rozmieszczona jest ludność na świecie i jakie są główne kierunki migracji;
jak zróżnicowana jest produkcja rolna na świecie;
czym charakteryzuje się gospodarka morska;
jaką rolę pełnią paliwa kopalne, zwłaszcza ropa naftowa, we współczesnej gospodarce;
czym charakteryzuje się przemysł nowoczesnych technologii;
w jaki sposób technologie informacyjno‑komunikacyjne wpływają na rynek pracy.
wymieniać przyczyny zmian natężenia ruchu na głównych szlakach transportowych;
wyjaśniać przyczyny zmiany przebiegu głównych szlaków transportowych;
przedstawiać rolę, jaką w rozwoju regionu odgrywają terminale transportowe.
1. Rozwój transportu morskiego
W ciągu ostatnich 50 lat liczba ludności na świecie podwoiła się, co oznacza, że bardzo zwiększyło się zapotrzebowanie zarówno na towary rolne, jak i przemysłowe. Natomiast wartość wytworzonych na świecie dóbr wzrosła prawie siedmiokrotnie. Część z nich to niematerialne usługi przesyłane środkami łączności, a część to towary sprzedawane w miejscu produkcji. Pozostają jeszcze ogromne ilości towarów wymagające przewiezienia.
Największą część towarów na świecie przewożą statki. Płyną wolno, ale zabierają na pokład ogromną masę ładunków, przez co jednostkowe koszty transportu są niewielkie. Ułatwieniem dla transportu morskiego jest konteneryzacja – przewóz drobnicy (stosunkowo niewielkich artykułów) w standardowych pojemnikach (kontenerach). Do funkcjonowania transportu morskiego konieczna jest budowa portów i odpowiednich urządzeń przeładunkowych.
Główne szlaki żeglugowe łączą centra przemysłowo‑handlowe Ameryki Północnej z centrami Europy i Wschodniej Azji. Ropa naftowa przewożona jest z Bliskiego Wschodu do Europy, Chin, Korei i Japonii. Tam też trafiają australijskie surowce. Z Ameryki Południowej pochodzi duża część światowych produktów rolnych.
Dynamiczny rozwój ekonomiczny Brazylii i innych krajów latynoamerykańskich powoduje, że intensywność handlu międzynarodowego z Ameryką Południową wzrasta. Rząd Chin, przewidując dalszy rozwój handlu ze Stanami Zjednoczonymi i Unią Europejską, planuje budowę drugiego kanału łączącego Pacyfik z Atlantykiem w Nikaragui. Nowym szlakiem będzie najprawdopodobniej żegluga przez Ocean Arktyczny wzdłuż północnego wybrzeża Azji.
Morski transport pasażerski ma zupełnie inny charakter niż towarowy – dominują w nim wielkie statki wycieczkowe wożące turystów po atrakcyjnych regionach, jak Karaiby, Morze Śródziemne, Polinezja.
Jednym z obszarów współczesnego piractwa morskiego jest rejon cieśniny Malakka. Wskaż jego przyczyny.
2. Rozwój transportu lotniczego
Samoloty jako środek transportu mają dwie główne zalety: szybkość i bezpieczeństwo. Niestety, poza tym są zależne od warunków pogodowych, wymagają wysoko wykwalifikowanego personelu naziemnego i latającego. Bardzo kosztowna jest infrastruktura, osłona meteorologiczna oraz organizacja kontroli lotów. Rosnąca liczba pasażerów pokazuje jednak, że ludzie są gotowi płacić za bilet, spędzać dużo czasu na lotniskach, czekając na odlot lub przesiadkę, poddawać się drobiazgowej kontroli po to, by szybko i bezpiecznie przemieścić się na znaczne odleglości. W 2012 roku transport lotniczy obsłużył 3 mld pasażerów.
Pasażerokilometry (paskm)Pasażerokilometry (paskm) to jednostki pracy przewozowejpracy przewozowej. Uzyskuje się je, mnożąc liczbę pasażerów przez odległość, na jaką podróżują.
Charakterystyczne są dwa obszary bardzo dużego natężenia ruchu: Europa i Stany Zjednoczone (szczególnie ich wschodnia część). Jest to wynik dużej liczby zamożnych osób mieszkających w tych regionach oraz intensywności życia gospodarczego.
Spośród 15 lotnisk obsługujących największą ilość pasażerów aż 10 znajduje się w Stanach Zjednoczonych.
Port lotniczy | Liczba pasażerów (mln) |
Atlanta | 47 |
Pekin | 42 |
Londyn (Heathrow) | 36 |
Chicago (O’Hare) | 33 |
Paryż (Charles de Gaulle) | 31 |
Dallas/Fort Worth | 30 |
Frankfurt | 29 |
Los Angeles | 26 |
Amsterdam | 26 |
Denver | 22 |
Charlotte | 21 |
Las Vegas | 20 |
Houston | 20 |
Phoenix | 20 |
Filadelfia | 15 |
Źródło: [Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ang. International Civil Aviation Organization, ICAO)](http://www.icao.int/Pages/default.aspx) |
Z tych samych powodów, dla których wspomniane były wcześniej Europa i wschodnia część Ameryki Północnej, można również zaobserwować zagęszczenie pasażerskiego ruchu lotniczego w Azji Wschodniej. W Ameryce Południowej główne szlaki prowadzą do Rio de Janeiro i Sao Paulo w Brazylii oraz Buenos Aires w Argentynie. Na kontynencie afrykańskim wyróżnia się Johannesburg w RPA.
Duży ruch panuje również nad Zatoką Perską oraz Półwyspem Malajskim. Dubaj, Kuala Lumpur i Singapur to ważne porty przesiadkowe, tzw. huby lotnicze, w podróżach na Daleki Wschód i do Australii.
Wyjaśnij, dlaczego trasy lotów z Europy do Japonii i Korei biegną przez północną Rosję, a nie prosto na wschód.
Wielką zmianą w transporcie lotniczym było pojawienie się na rynku przewoźników niskokosztowych. Wykorzystanie tańszych lotnisk, mało zróżnicowana flota, ograniczenia wielkości bagażu, ciaśniej ustawione fotele, brak serwisu na pokładzie, sprzedaż biletów i odprawa wyłącznie on‑line to niektóre działania pozwalające obniżyć cenę biletów. Dzięki temu mimo niższego komfortu podróży zdobywają one rynek, zwłaszcza lotów wewnątrzkontynentalnych. Prognozuje się dalszą ekspansję tanich linii lotniczych. Niskokosztowe połączenia wprowadzili także niektórzy tradycyjni przewoźnicy.
Linia lotnicza | Liczba pasażerów (mln) |
Delta Air Lines | 121 |
Southwest Airlines (przewoźnik niskokosztowy) | 115 |
China Southern Airlines | 92 |
United Airlines | 90 |
American Airlines | 87 |
Ryanair (przewoźnik niskokosztowy) | 81 |
Lufthansa | 63 |
China Eastern Airlines | 63 |
EasyJet (przewoźnik niskokosztowy) | 58 |
US Airways | 57 |
Źródło: [Międzynarodowe Zrzeszenie Przewoźników Powietrznych (ang. International Air Transport Association, IATA)](http://www.iata.org/Pages/default.aspx) |
W porównaniu z przewozami pasażerskimi transport towarów drogą lotniczą ma mniejsze znaczenie. Samolotami przewozi się zwykle towary łatwo się psujące (np. kwiaty), szybko tracące na wartości (np. części komputerowe), niezbędne w procesie produkcyjnym, bardzo cenne (np. dzieła sztuki) lub pilne, jak przesyłki kurierskie.
Transport lotniczy przewozi mniej niż 10% towarów pod względem masy, ale ponad 30% pod względem wartości.
3. Towarowy transport samochodowy
Transport samochodowy stanowi bardzo ważną część transportu lądowego i szybko się rozwija. Samochodami przewozi się stosunkowo niewielkie ładunki, ale można nimi dotrzeć bezpośrednio od nadawcy do odbiorcy (tzw. transport door to door). Ponadto samochody nie są związane rozkładami jazdy, a trasę mogą zmieniać w zależności od warunków. Ich ruch podlega jednak pewnym ograniczeniom, np. ze względu na ciężar, emisję zanieczyszczeń, dni świąteczne lub czynniki pogodowe (bardzo wysoka temperatura powietrza).
Państwo | Liczba samochodów ciężarowych (mln) |
Chiny | 11,8 |
Stany Zjednoczone | 11,7 |
Japonia | 6,4 |
Rosja | 6,2 |
Francja | 5,7 |
Hiszpania | 5,3 |
Włochy | 4,3 |
Wielka Brytania | 3,8 |
Polska | 3,1 |
Źródło: [Mały Rocznik Statystyczny Polski 2014](http://stat.gov.pl/obszary‑tematyczne/roczniki‑statystyczne/roczniki‑statystyczne/maly‑rocznik‑statystyczny‑polski‑2014,1,15.html), [China Statistical Yearbook 2014](http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj/2014/indexeh.htm) |
Państwo | Przewozy ładunków |
Chiny | 4339 |
Stany Zjednoczone | 2127 |
Niemcy | 434 |
Japonia | 335 |
Francja | 283 |
Meksyk | 220 |
Polska | 214 |
Hiszpania | 210 |
Źródło: [Mały Rocznik Statystyczny Polski 2014](http://stat.gov.pl/obszary‑tematyczne/roczniki‑statystyczne/roczniki‑statystyczne/maly‑rocznik‑statystyczny‑polski‑2014,1,15.html) |
W transporcie samochodowym dominują dwa państwa o dużym obszarze: Chiny i Stany Zjednoczone. Wielkość pracy przewozowej wynika tam w większym stopniu z pokonywanych odległości niż z wielkości ładunków. Dodatkowo w obu krajach alternatywa – transport kolejowy – ma mniejsze znaczenie. Pozostałe kraje o największych przewozach charakteryzują się dużą gęstością zaludnienia i dobrze rozbudowaną siecią dróg. Odległości do pokonania są tam dogodne dla samochodów ciężarowych. Wszystkie mają wielkie lub duże gospodarki.
4. Towarowy transport kolejowy
Przez lata intensywnego rozwoju motoryzacji wydawało się, że transport kolejowy stanie się przeżytkiem. Wysokie koszty budowy szlaków, szczególnie drogich w urozmaiconym terenie, oraz urządzeń przeładunkowych, wymóg stosowania się do rozkładów jazdy, konieczność dowozu towarów do stacji innym środkiem nie przemawiały za rozwojem tej formy transportu. Dodatkowo różne rozstawy szyn i odmienne systemy zasilania trakcji elektrycznych bardzo utrudniały przewozy międzynarodowe. Dlatego w wielu krajach przestano rozwijać transport kolejowy.
Tendencja ta odwróciła się, gdy wzrosły ceny paliw, zaostrzono normy emisji zanieczyszczeń dla samochodów oraz wprowadzono ograniczenia ruchu drogowego.
Państwo | Przewozy ładunków (mld tkm) |
Chiny | 2563 |
Stany Zjednoczone | 2525 |
Rosja | 2127 |
Indie | 626 |
Brazylia | 268 |
Kanada | 254 |
Ukraina | 244 |
Źródło: [Mały Rocznik Statystyczny Polski 2014](http://stat.gov.pl/obszary‑tematyczne/roczniki‑statystyczne/roczniki‑statystyczne/maly‑rocznik‑statystyczny‑polski‑2014,1,15.html) |
Państwa o największych przewozach kolejowych mają olbrzymią powierzchnię (poza Ukrainą). Obszar każdego z nich liczy ponad 8,5 mln kmIndeks górny 22 (porównaj z Polską). Kolej jest tam szczególnie opłacalna – przewozy odbywają się na znaczne odległości, więc koszty załadunku i rozładunku są stosunkowo niewielkie w porównaniu do wykonanej pracy przewozowej. Poza tym do prowadzenia pociągu z ładunkiem na przykład 10 tys. t wystarczy jeden maszynista.
5. Transport lądowy pasażerów
Ciekawych informacji dostarcza zestawienie danych transportu lądowego pasażerów. Więcej przewozi się ich samochodami. Absolutnie dominujące miejsce zajmują tutaj Stany Zjednoczone z bardzo długą tradycją motoryzacyjną i dużą liczbą ludności. Mieszkańcy Meksyku mają ograniczony dostęp do kolei, a gęstość linii kolejowych wynosi tam tylko 1,4 km/100 kmIndeks górny 22(w Polsce 6,5 km/100 kmIndeks górny 22). Pozostałe kraje charakteryzują się dużą gęstością zaludnienia (w przypadku Chin można założyć, że większość pasażerów podróżuje po wschodniej części kraju).
Kolej jest jedynym dostępnym środkiem pozwalającym mniej zamożnym osobom podróżować na dalekie odległości, stąd ogromne przewozy w Indiach, Chinach i Rosji. Dla mieszkańców mniejszych, gęsto zaludnionych i bardziej rozwiniętych państw kolej stanowi natomiast wygodną alternatywę dla samochodów: pociągi dojeżdżają do centrów miast, nie stoją w korkach, czas podróży można efektywnie wykorzystać, przeznaczając go chociażby na czytanie.
6. Logistyka
Coraz większa liczba podróżujących i coraz większa ilość towarów do przewiezienia powodują, że proces transportu się komplikuje. W skali międzynarodowej dochodzą jeszcze odmienne systemy prawne i finansowe oraz różna dostępność środków transportu. Rozwiązaniami mnożących się problemów zajęła się logistykalogistyka.
Obejmuje ona wszelkie działania bezpośrednio lub pośrednio wpływające na proces dostarczania dóbr.
Chodzi o to, by właściwy produkt o właściwej jakości i we właściwej ilości trafił na właściwe miejsce we właściwym momencie do właściwego odbiorcy za właściwą cenę (zasada 7Wzasada 7W).
Dlatego optymalizuje się wykorzystanie dostępnych środków transportu, np. samochód – kolej – samolot – samochód, wprowadza wydajne urządzenia przeładunkowe i standardowe pojemniki (palety, kontenery). Technologie informacyjno‑komunikacyjne pozwalają sprawnie zarządzać odbiorem, przechowaniem i wysyłką towarów.
Zaproponuj rozwiązanie logistyczne transportu 200 kg serów z Zakopanego do Marsali na Sycylii.
Terminale logistyczneTerminale logistyczne to miejsca, gdzie następuje koncentracja usług logistycznych. Lokalizowane są w pobliżu skrzyżowań głównych dróg, lotnisk, linii kolejowych, miast i ośrodków przemysłowych.
Często stają się motorem napędzającym rozwój okolicznych obszarów. Wynika to z dużego zatrudnienia. Znaczna ich część pracuje bez przerwy w systemie trzyzmianowym. Szybko zmieniające się wspomagane komputerowo systemy zarządzania wymagają ciągłego podnoszenia kwalifikacji. Praca w logistyce wymusza kreatywność – często trzeba reagować na niespodziewane okoliczności.
Na funkcjonowaniu terminali lub centrów logistycznych korzystają też podmioty gospodarcze z innych branż (konieczność wywożenia śmieci, zapotrzebowanie na wodę i energię). Czasem powstają hotele, punkty gastronomiczne, stacje obsługi pojazdów, stacje benzynowe itp.
Największe centrum części zamiennych firmy Mercedes‑Benz w Germersheim (Niemcy) ma 170 ha powierzchni. Dystrubucją 420 tys. części do 160 państw zarządza 2,7 tys. pracowników. Dobowo centrum opuszcza 1,5 tys. t części do mercedesów, maybachów, smartów i mitsubishi fuso.
Podsumowanie
Liczba przewożonych na świecie osób i ilość towarów stale rośnie.
Żegluga morska przewozi największą część towarów pod względem masy.
Główne szlaki żeglugowe łączą centra gospodarcze świata między sobą oraz rejony wydobycia surowców z centrami gospodarczymi.
Najintensywniejszy ruch lotniczy odbywa się w obrębie Europy i Ameryki Północnej oraz między nimi.
Niskokosztowe linie lotnicze znacząco wpłynęły na wzrost popularności przewozów lotniczych.
Dzięki rozwojowi logistyki optymalizuje się wykorzystanie wszystkich dostępnych środków transportu.
Centra logistyczne stają się stymulatorami rozwoju regionu.
Opracuj dwa sposoby dostawy arbuzów z greckiej wyspy Samos na norweskie Lofoty. Wskaż zalety i wady każdego z nich.
Słowniczek
dziedzina wiedzy i praktyka nakierowana na optymalny transport dóbr i osób
jednostka pracy przewozowej wykonanej przez osobowy środek transportu; uzyskuje się ją, mnożąc liczbę pasażerów przez odległość, na jaką podróżują
iloczyn liczby pasażerów (masy ładunku) przez odległość, na jaką zostali przetransportowani, podawany w pasażerokilometrach (tonokilometrach)
miejsce koncentracji usług logistycznych; przede wszystkim jest to miejsce, gdzie następuje zmiana środka transportu
jednostka miary pracy przewozowej wykonanej przez towarowy środek transportu; 1 tkm oznacza przewiezienie jednej tony towarów na odległość jednego kilometra
właściwy produkt o właściwej jakości, we właściwej ilości ma trafić na właściwe miejsce we właściwym momencie do właściwego odbiorcy za właściwą cenę
Zadania
Oceń prawdziwość podanych informacji.
Prawda | Fałsz | |
Największą masę towarów w międzynarodowej wymianie handlowej przewozi się drogą morską. | □ | □ |
Najgęstsza sieć połączeń lotniczych jest w Europie i Ameryce Północnej. | □ | □ |
Nowy konkurencyjny dla Panamskiego kanał łączący Ocean Spokojny z Atlantyckim ma przecinać Meksyk. | □ | □ |
Roczna liczba pasażerów linii lotniczych to około 3 mln osób. | □ | □ |
Oceń prawdziwość podanych informacji.
Prawda | Fałsz | |
Najwięcej pasażerów przewożonych transportem samochodowym jest w Stanach Zjednoczonych. | □ | □ |
Najwięcej pasażerów przewożonych transportem kolejowym jest w Indiach. | □ | □ |
Niskokosztowe linie lotnicze są obecnie największymi przewoźnikami. | □ | □ |
Największe statki pasażerskie pływają na linii Londyn – Nowy Jork. | □ | □ |
Państwa, które przewożą najwięcej (w tonokilometrach) towarów kolejami, mają wielką powierzchnię. | □ | □ |