Europa Karola Wielkiego
Dlaczego króla nazywamy królem, czyli o mocy Karola
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R13dBDqABBqiW
Dlaczego króla nazywamy królem, czyli o mocy Karola, opowiada prof. dr hab. Przemysław Wiszewski Dlaczego króla nazywamy królem, czyli o mocy Karola, opowiada prof. dr hab. Przemysław Wiszewski Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Kiedy to było?
Notker Balbulus o koronacji cesarskiej Karola Wielkiego
Poniżej znajdziesz fragment biografii Karola WielkiegoKarola Wielkiego spisanej ponad pół wieku po jego śmierci. Autor, anonimowy mnich z klasztoru Sankt Gallen, pisał swój utwór dla cesarza Karola Grubego w latach 883–884.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D8KiCM53A
Notker Balbulus o koronacji cesarskiej Karola Wielkiego
Przeczytaj opis okoliczności koronacji Karola Wielkiego. Na zielono zaznacz w tekście imię lub urząd osoby, która według autora zadecydowała o koronacji Karola na cesarza. Karola uważano w IX wieku za najpotężniejszego władcę, wzór dla wszystkich królów. Na żółto zaznacz, kogo obawiał się ten monarcha.
zielony żółty
Gdy Karol przebywał przez kilka dni w Rzymie, biskup stolicy apostolskiej [tj. papież Leon] zwołał wszystkich, którzy mogli przybyć z sąsiednich gmin i wówczas w ich obecności oraz w obecności wszystkich rycerzy niezwyciężonego Karola ogłosił go Cesarzem oraz Obrońcą Kościoła Rzymskiego. Karol nie wiedział nic o tym, co miało się wydarzyć. I chociaż nie mógł odmówić temu, co wydawało się zaplanowane przez boską Opatrzność dla niego, to przyjął swój nowy tytuł bez oznak wdzięczności. Przede wszystkim myślał, że Grecy [Bizantyńczycy] zapłoną większą jeszcze zawiścią niż kiedykolwiek i mogą planować jakieś złe rzeczy przeciw Królestwu Franków. A przynajmniej będą ostrożniejsi na wypadek nagłego ataku Karola, gdyby chciał zająć ich królestwo i włączyć je do swego Cesarstwa.
Zastanów się, czy zdaniem Notkera Balbulusa sam Karol Wielki dążył do cesarskiej koronacji?
Przypomnij sobie, czym było Cesarstwo Bizantyńskie. Czy Twoim zdaniem Karol słusznie obawiał się Bizantyńczyków?
Spośród podanych niżej cech wybierz te, które uznajesz za słabe i silne strony Bizancjum.
walki wewnętrzne, wysokie dochody z podatków, sprawna armia zawodowa, silne zagrożenie ze strony sąsiadów, silna władza monarchy, spory religijne
| Silne strony Bizancjum to | |
|---|---|
| Słabe strony Bizancjum to |
Spośród podanych niżej cech wybierz te, które uznajesz za słabe i silne strony Królestwa Franków.
sprawni wojownicy dominującego plemienia, jedna religia jednocząca ludność, uznanie szczególnej roli jako opiekunów Kościoła i cywilizacji, osłabienie władzy centralnej, różnorodność etniczna poddanych, walki wewnętrzne
| Silne strony Królestwa Franków to | |
|---|---|
| Słabe strony Królestwa Franków to |
Kto powinien być królem? Źródła władzy Karolingów
Królowie frankijscy z dynastii Merowingów (VII–VIII wiek) niemal zupełnie nie przypominali swoich przodków. Tamci, z Chlodwigiem na czele, potrafili skupić w swoich rękach władzę nad własnym plemieniem i uzależnić od siebie sporą część ziem Cesarstwa na Zachodzie. Ich potomkowie zachowali rodową charyzmę władców w oczach współplemieńców. Dlatego dla Franków było oczywiste, że królem powinien być ktoś z rodu Merowingów. To miało gwarantować opiekę Opatrzności i powodzenie całemu ludowi. Ale realna władza wymknęła się królom z rąk i przeszła w ręce arystokracji. Zarówno świeckiej, jak i duchownej. Dla możnych silny król był zagrożeniem ich pozycji, zaś słaby gwarantował stabilizację i spokój społeczny.
Królestwo Franków w czasach Merowingów
W VII wieku w obrębie królestwa Franków bardzo mocno swoją odrębność i niezależność od pozostałych regionów podkreślały cztery dzielnice. Wskaż je na mapie i odczytaj ich nazwy.
W wyniku osłabienia siły frankijskich królów realna władza spoczywała w rękach najwyższych arystokratów. Wielu zadowoliło się sprawowaniem władzy bezpośrednio w swoich lokalnych społecznościach. Nasilało to decentralizacjędecentralizację władzy politycznej. Od wpływów królów uwalniały się całe prowincje i dawne królestwa (np. Akwitania). Niektórzy możni decydowali się rozwijać swoje wpływy na dworze królewskim. Spośród nich najważniejszymi byli majordomowiemajordomowie. Nadzorując administrację i dowodząc armią królewską, faktycznie przejęli kompetencje władców z ich rąk.
Dla zainteresowanych
Rozpad monarchii zahamował majordom Pepin IIPepin II. Zdołał on u schyłku VII i na początku VIII w. przywrócić autorytet merowińskiego króla w Neustrii, Austrazji, Akwitanii i Burgundii. Jego syn, Karol MłotKarol Młot, dzierżąc godność majordoma, kontynuował dzieło ojca. Nie tylko wzmocnił nadzór administracji królewskiej nad wspomnianymi regionami, ale podbił również Fryzję (na północy) i Septymanię (na południu). Jego autorytet wśród możnych wzrósł dzięki zwycięstwom nad łupieskimi wyprawami Arabów na południu (Poitiers, 732 r.) i Sasów na północy. Ale po jego śmierci (741 r.) elity królestwa poza Austrazją i Neustrią ponownie odrzuciły ścisłą zależność od władzy królewskiej. Pięć lat musieli walczyć synowie Karola Młota, Pepin MałyPepin Mały i KarlomanKarloman, o przywrócenie autorytetu króla Franków. Nominalny król Childeryk IIIChilderyk III, nie brał udziału w walkach.
Ostatecznie w 751 roku Frankowie zdetronizowali ostatniego władcę merowińskiego, a na króla wybrali majordoma Pepina Małego, ojca Karola Wielkiego.
Jak Pepin królem został
Królowie merowińscy zostawali władcami, ponieważ byli potomkami królów. Majordom Pepin Mały nie mógł dziedziczyć tronu na tej zasadzie. Jego ród nie miał specjalnej charyzmy Merowingów uznawanej przez Franków za dającą prawo do władzy. Dlaczego zatem został królem? Poniżej znajdziesz anonimową wypowiedź autora współczesnego rocznika.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D8KiCM53A
Roczniki z Lorch [Lorsz]
Roczniki z Lorch o królewskiej koronacji Pepina Małego
} [Rok 749]. Burchard, biskup Würzburga, oraz Fulrad, kapelan, zostali wysłani [przez Pepina Małego] do papieża Zachariasza, by prosić go o radę dotyczącą królów władających wówczas Frankami. Mieli oni tytuł króla, ale nie mieli realnej władzy królewskiej. Papież odpowiedział przez tych wysłanników, że byłoby lepiej, by ten, który ma realną władzę [królewską], był nazywany królem.
[Rok 750 – właściwie 751]. Tego roku Pepin został uznany za króla Franków za zgodą papieża. W mieście Soisson został pomazany świętymi olejami przez Bonifacego, arcybiskupa i męczennika błogosławionej pamięci, oraz wyniesiony na tron zgodnie ze zwyczajami Franków. Childeryk [III], który miał tytuł króla, został ostrzyżony i zesłany do klasztoru.
Żródło: A Source Book for Medieval History, wyd. Oliver J. Thatcher, Edgar Holmes McNeal,New York 1905), s. 37‑38 (tłum. P. Wiszewski).
Zwróć uwagę na informacje dotyczące rytuału koronacji opisanego pod rokiem 751. Pepin jako pierwszy monarcha Franków został pomazany olejami świętymi w czasie koronacji. Do tej pory w ten sposób namaszczano biskupów. Teraz król otrzymywał ten znak bezpośredniego wyboru przez Boga i związku z Nim, który dotychczas miał biskup. Wcześniej Merowingowie jako znaku nadludzkiej, zakorzenionej w pogańskich wierzeniach charyzmy władcy używali swoich długich włosów.
Jak myślisz, do kogo zdaniem autora wpisu do „Roczników z Lroch” odwołał się Pepin, by uzasadnić swoje wyniesienie do godności królewskiej?
W jaki sposób pozbawiono ostatniego króla merowińskiego jego charyzmy, nadprzyrodzonej mocy?
Opisz, w jaki sposób autor źródła podkreślił rolę chrześcijaństwa jako nadprzyrodzonego źródła władzy królewskiej Pepina.”
Karol Wielki: chrześcijański Zachód pod władzą Franków
Karol Wielki nie kroczył od zwycięstwa do zwycięstwa. Zdarzały mu się porażki, ale odniósł sukces budzący do dziś szacunek, kierując się kilkoma podstawowymi zasadami: konsekwencją w działaniu, centralizacją władzy i ujednoliceniem administracji, a także świadomym tworzeniem jednolitej kultury elit. Odziedziczył państwo ogromnie zróżnicowane etnicznie, kulturowo i politycznie. Jego podboje jeszcze tę różnorodność powiększyły. On umiał jednak znaleźć złoty środek między poszanowaniem lokalnych tradycji a koniecznością zwiększenia spójności społeczeństwa. W ten sposób zbudował państwo, jakiego po upadku Rzymu nie było na Zachodzie.
Podboje Karola Wielkiego objęły niemal wszystkie położone na kontynencie ziemie chrześcijan, które wchodziły kiedyś w skład zachodniej części Cesarstwa Rzymskiego. Ponadto podbił i uzależnił od siebie także terytoria pogan na wschodzie: Sasów, Turyngów, Awarów. Stworzył imperium łączące dwa światy: dawny - rzymski i chrześcijański oraz nowy - ludów nigdy nieuznających panowania Rzymu.
Porównaj mapę podbojów Karola z mapą antycznego Cesarstwa Rzymskiego. Podziel kraje, które podbił Karol, na te leżące w dawnych granicach Cesarstwa i te poza nimi.
Obodryci, Królestwo Longobardów, Turyngia, Czesi, Saksonia, Morawianie, Serbowie, Serbowie połabscy, Awarowie, Chorwaci, Bawaria, Marchia Hiszpańska, Karyntia, Wieleci
| dawne ziemie Cesarstwa Rzymskiego | |
|---|---|
| ziemie poza granicami Cesarstwa Rzymskiego |
Patrząc na położenie i wielkość ziem podbitych przez Karola, oceń, czy dążył on do odbudowy Cesarstwa Zachodu.
Konsekwencji Karola dowodzi fakt, że swoje wojny potrafił toczyć po kilkadziesiąt lat. Najlepszym tego przykładem był trwający kilka dekad podbój Sasów. Nawet wówczas, gdy ponosił porażki – jak w wojnie z hiszpańskimi Arabami, kontynuował walkę. Umiał jednak również zrezygnować z podbojów, gdy były one zbyt kosztowne (południe Italii). Ostatecznie zbudował państwo bardzo rozległe i bardzo zróżnicowane.
Awarowie i Frankowie
Karol Wielki podbijał w zasadzie ludy osiadłe. Ale Awarowie byli potomkami nomadów przybyłych do Europy w VI wieku i zachowali wiele ich cech. Źródłem bogactwa i znaczenia w grupie były dla nich napady rabunkowe na zamożnych sąsiadów. Zwłaszcza na tereny Cesarstwa Bizantyjskiego. Jednocześnie chętnie przejmowali nowe wzorce kulturowe, w tym te dotyczące zdobień kosztownych naczyń. Robili to tak doskonale, że badacze do dziś nie są w stanie określić, kto wykonał niektóre zabytki. Dotyczy to też przedstawionego na rysunku ponieżej, kielicha. Nieznany rzemieślnik ozdobił go między innymi symbolicznym wyobrażeniem Rzymu (na ilustracji) i Bizancjum.
Tę zróżnicowaną konstrukcję, jaką było państwo Karola, należało czymś powiązać. O próbie stworzenia wspólnych ram kulturowych wspomnimy niżej. Król Franków dążył jednak przede wszystkim do budowy wspólnej dla całego kraju administracji. Państwo już wcześniej było podzielone na pomniejsze hrabstwa. Władzę w nich sprawowali lokalni arystokraci. By ograniczyć ich wpływy, król wysyłał swoich wizytatorów, tak zwanych missi dominicimissi dominici (dosłownie: posłańcy pańscy). Zwalniał także rycerstwo i instytucje Kościoła, od sądownictwa sprawowanego przez hrabiów, a tym samym osłabiał władzę tych ostatnich. Zależało mu bowiem na posłusznych urzędnikach, nie zaś na wzmacnianiu potęgi arystokratów. Silny charakter miała władza nowych urzędników, margrabiów, na ziemiach nadgranicznych. Tu Karol tworzył tak zwane marchiemarchie. Władający nimi margrabiowiemargrabiowie łączyli w sobie kompetencje dowódcy wojsk i urzędnika administracji. W rezultacie tego sieć hrabstw, marchii oraz dróg, którymi bezustannie wędrowali missi dominici, równolegle oplotła królestwo Karola i pozwalała mu kontrolować państwo.
Paulinus II, patriarcha Akwilei, missus dominici Karola Wielkiego
Widoczny na zdjęciu w szatach liturgicznych Paulinus II został dzięki Karolowi Wielkiemu patriarchą Akwilei. W swoich pismach popierał wolność Kościoła, toczył wysublimowane dysputy teologiczne. Po wiekach wspominany był jako patron chrystianizacji Słoweńców. Ale jako wysłannik króla, a potem cesarza Karola wspierał jego politykę.
Jak myślisz, dlaczego malarz z początku XX w. przedstawił go w geście błogosławienia wojsk wyruszających na wojnę z pogańskimi Awarami? Spróbuj powiązać tę scenę z wyobrażeniem o obowiązkach cesarskiego wysłannika i jednocześnie duchownego wobec państwa.
Cesarska koronacja i renesans karoliński
Wielkość Karola nie polegała na tym, że podbił lub uzależnił od siebie wiele ludów. Tego dokonało liczne grono władców żyjących zarówno przed nim, jak i po nim. Odróżniał go od nich jeden ważny fakt. Dostrzegł, że nie uda się stworzyć stabilnego państwa bez nauczenia elit tych samych wzorców zachowań, tego samego języka oficjalnej, uroczystej komunikacji, bez dania im wspólnego celu działania. Zamiast narzucać podbitym kulturę Franków, odwołał się do religii chrześcijańskiej oraz tradycji starożytnego Rzymu. Dzięki temu unikał niezadowolenia z wynoszenia jednego z ludów swego państwa ponad inne. A jednocześnie przedstawiał poddanym klarowną, wspólną dla wszystkich wizję świata, w której on sam zajmował centralne miejsce gwarantowane przez Boga.
Cesarskie koronacje Karolingów
Nie posiadamy z czasów bliskich Karolowi żadnego wyobrażenia ani jego koronacji cesarskiej, ani jego poczynań publicznych. Dopiero pół wieku po jego śmierci namalowano przedstawienie, na którym jego wnuk jest koronowany, a towarzyszą mu święci papieże. Uświęcenie władzy cesarskiej podkreślone zostało w drugim przedstawieniu Karola Łysego, tym razem w otoczeniu dworu. Cesarz znajdował się pod bezpośrednią opieką prawicy Boga, czczony nawet przez anioły jak człowiek Boży na ziemi. Wszyscy pozostali mogli go wspierać lub wysłuchiwać jego poleceń.
Przyjrzyj się miniaturze przestawiającej symboliczną koronację Karola Łysego. Kto koronuje władcę?
- Bóg
- Duch Święty
- biskupi Rzymu
- duch Karola Wielkiego
Na drugiej ilustracji widzisz przedstawienie tego samego cesarza w otoczeniu dworu i mnichów niosących mu dar. Choć nie jest to scena koronacji, wskaż element wspólny dla obu przedstawień. Czy porównując obie miniatury, można powiedzieć, że od czasów Karola Wielkiego cesarz, zasiadając na tronie, był otoczony czyjąś szczególną opieką?
Choć cesarz dominował nad wszystkimi władcami Zachodu, nie doprowadził do zniszczenia lokalnych tradycji. Dążył jednak do ujednolicenia praw lokalnych zgodnie z wersją spisaną przez cesarskich urzędników. Starał się także o wprowadzenie w Kościele i administracji jednego języka urzędowego: łaciny w jej klasycznej formie. Jednolita forma języka miała zagwarantować elicie nie tylko poczucie wspólnoty całemu Imperium, ale też lepsze, dokładniejsze zrozumienie zasad cesarskiego prawa i chrześcijańskiej wiary.
Kapsuła czasu
Od VI– do VIII wieku język dawnych Rzymian na Zachodzie zmienił się w dziesiątki odmian lokalnych. Posługujący się nimi Europejczycy zachowywali wiele zasad gramatycznych i słów z łaciny. Ale zmieniali ich wymowę, pisownię i dodawali własne zasady i słowa, często czerpane od Germanów osiadłych na terenie dawnego Imperium. Reformy Karola Wielkiego nie zatrzymały tego procesu. Z tych lokalnych, wczesnośredniowiecznych odmian łaciny wyłoniły się współczesne języki romańskie: włoski, francuski, hiszpański i wiele dialektów lokalnych.
Karol, dbając o odnowienie łaciny, stawał się strażnikiem właściwego porządku świata. Ówcześnie msza była odmawiana przez księży po łacinie. Problem w tym, że źle wykształcony kapłan nierzadko nie rozumiał tekstu łacińskiego. Nie tylko nie potrafił przekazać właściwych prawd wiary wiernym. Nie dawał też gwarancji należytego uczczenia Boga przez Franków. A to – w ocenie współczesnych – mogło skutkować karą ze strony Stwórcy. Podjęcie przez Karola starań o wykształcenie duchownych miało zmienić ten niebezpieczny stan rzeczy.
Intelektualiści przy pracy
Bohaterem ilustracji jest św. Amand, ale mógłby to być każdy ze znamienitych intelektualistów IX wieku. Jego zadaniem było kopiowanie, przepisywanie księgi i jej tłumaczenie z hebrajskiego na łacinę.
Jaka to księga, skoro zaczyna się od słów: „Na początku była ciemność”?
Przeczytaj powyższy akapit o znaczeniu nauczania łaciny w Kościele w czasach Karola. A teraz spróbuj powiedzieć, dlaczego autor miniatury podkreślił, że jego bohater był tłumaczem Księgi z hebrajskiego oryginału na język ówczesnej liturgii Kościoła?
Rozwój edukacji nie objął szerokiego kręgu mieszkańców państwa Karola. Kształcenie miało ograniczone, praktyczne znaczenie. Ćwiczono się w pięknym wysławianiu, w rozumieniu tekstów łacińskich. Jednak ponieważ w tym celu kopiowano klasyczne, antyczne dzieła literackie, przekazano dziesiątki z nich potomności.
Minuskuła karolińska
Karol Wielki starał się w swoim państwie ujednolicić system administracji, prawo i sposób oddawania czci Bogu. Aby Sasi, Frankowie, Galorzymianie i Longobardowie mogli czytać te same książki, pisać do siebie listy i oczekiwać na nie zrozumiałej odpowiedzi, musieli znać wspólny język – łacinę. Ale nie tylko. W całej Europie przed schyłkiem VIII wieku wykształciło się wiele lokalnych odmian pisma. Niektóre do dziś są trudne do odczytania. Dlatego tak dużą rolę w umocnieniu więzi politycznych i kulturowych Cesarstwa odegrało wprowadzenie przez Karola ujednoliconego, czytelnego pisma zwanego minuskułą karolińską.
Dzięki staraniom intelektualistów wspieranych przez cesarza zachowano i przekazano późniejszym czasom model klasycznego wykształcenia obowiązujący w równym stopniu całą elitę społeczności. W przyszłości umożliwiło to rozwój w całej Europie nauki opartej na racjonalnym oglądzie świata. I ukształtowanie Europejczyków jako ludzi żyjących według wzorców opierających się na wspólnym dziedzictwie kulturowym.
Sztuki wyzwolone
Właściwym sposobem rozbudzania sprawności intelektualnej poddanych Karola Wielkiego było szkolenie ich w zakresie sztuk wyzwolonych. Choć większość uczyła się głównie zasad porozumiewania się za pomocą łaciny, to niektórzy chcieli poszerzać swą wiedzę. Oni sięgali po sztuki wyzwolone: muzykę (to jest teorię harmonii dźwięków), arytmetykę, geometrię i astrologię. Na jakie cechy otaczającego świata mógł zwracać uwagę ktoś, kto przeszedł kurs z zakresu, który dziś nazwalibyśmy studiami z nauk ścisłych? Czy za zasadę rządzącą światem uznałby emocje? Czy logikę?
Zamiast podsumowania
Karol Wielki rządził, odwiedzając rezydencje rozrzucone po całym kraju. W ten sposób starał się osobiście nadzorować realizowanie swoich zaleceń. Jako cesarz wybrał jedną, najważniejszą rezydencję – Akwizgran.
Spójrz na znaną ci już mapę Cesarstwa i powiedz, jaka szczególna cecha położenia miasta mogła o tym zadecydować. W jakim punkcie znajdował się Akwizgran, biorąc pod uwagę położenie trzech części składowych cesarstwa: Germanii, Galii i Italii? Cesarz zbudował wspaniały pałac przypominający rezydencje antycznych cesarzy i ich namiestników. Związek z dawnym Rzymem podkreślił, sprowadzając do budowy pałacu marmurowe kolumny z Wiecznego Miasta.
Dlaczego cesarz podkreślał związki z Rzymem, skoro jego imperium powstało dzięki połączeniu wielu społeczności siłą germańskich mieczy Franków?
Przypomnij sobie przedstawiony wyżej obraz aktywności cesarza jako zarządcy państwa – i patrona kultury. Jaką rolę mogło z tej perspektywy odgrywać odwołanie się przez niego do symboli rzymskiej kultury i chrześcijaństwa w sprawowaniu władzy nad wieloma ludami Europy?
Dla zainteresowanych
W dawnej kaplicy cesarskiego pałacu w Akwizgranie znajduje się tron Karola Wielkiego. Złożono go z marmurowych płyt przywiezionych z Kościoła Grobu Pańskiego w Jerozolimie. Jest on wyniesiony wyraźnie ponad poziom zwykłych wiernych. Tych, którzy jako dworzanie władcy byli elitą całego Imperium, a teraz stali, równi sobie, u stóp cesarza.
Jak sądzisz, dlaczego Karol jako cesarz chciał posiadać tak wyraźnie wyróżniający go tron w kaplicy? I to tron nie byle jaki, lecz zrobiony z materiału traktowanego przez ludzi średniowiecza jak relikwia. Samo zasiadanie na nim miało upodabniać władcę do biblijnego króla Salomona. Siedząc na tronie, cesarz mógł spojrzeć w górę – i widział przedstawiony na kopule Sąd Ostateczny. Na wprost przed sobą spoglądał na ołtarz Chrystusa.
Dzięki temu spotkaniu z historią uzyskałem lub rozwinąłem:
umiejętność:
wiedzę:
zrozumienie: