Jaki kształt może mieć powierzchnia Ziemi?
Istnieją mapy, na których wysokości zaznacza się za pomocą nie tylko poziomic, ale i odpowiednich barw. Jeśli przyjrzymy się takiej mapie, to zobaczymy, że niektóre obszary zaznaczone są różnymi odcieniami zieleni. Ponadto są jeszcze obszary oznaczone na żółto i czerwono. Dlaczego tak się dzieje? Ma to związek z ukształtowaniem terenu w różnych rejonach naszego kraju oraz z ich wysokością nad poziomem morza.
jakie są elementy krajobrazu;
co to jest wysokość bezwzględna;
jakie istnieją formy terenu.
opisywać ukształtowanie terenu;
podawać cechy charakterystyczne nizin, wyżyn i gór;
rozróżniać góry niskie, średnie i wysokie.
1. Co to jest mapa hipsometryczna?
Podczas jazdy na rowerze łatwo zauważyć, że czasem jest nam dość ciężko, gdy jedziemy pod górę, a innym razem – łatwo, kiedy z niej zjeżdżamy. Wiemy już, że na niektórych mapach istnieją linie – poziomice – łączące punkty leżące na tej samej wysokości. Na mapach hipsometrycznychmapach hipsometrycznych obszary położone między poziomicami zaznacza się określonymi kolorami. W legendzie mapy hipsometrycznej zawsze znajduje się informacja, jaki przedział wysokości oznacza każda z użytych barw. Na podstawie wysokości bezwzględnej i ukształtowania powierzchni można wyróżnić główne jednostki ukształtowania powierzchni: niziny, wyżyny i góry.
2. Niziny
NizinyNiziny to obszary o wysokości bezwzględnej od 0 do 300 m n.p.m. i równinnej, falistej lub pagórkowatej powierzchni. Różnice wysokości względnych na nizinach rzadko przekraczają 60 m. Na mapach hipsometrycznych obszary nizinne oznaczone są różnymi odcieniami zieleni. Niziny są różnorodne: mogą być płaskie lub pagórkowate.
Korzystając z mapy hipsometrycznej, wskaż niziny na obszarze Polski. W której części kraju jest ich najwięcej?
Istnieją niziny położone poniżej poziomu morza – są to depresjedepresje. W Polsce depresje występują niedaleko ujścia Wisły do morza, na terenie Żuław Wiślanych. W najniżej położonym punkcie Polski teren znajduje się niemal 2 m poniżej poziomu morza. Depresja nie zostaje zalana wodami dzięki temu, że w naturalny sposób (albo w wyniku działań człowieka) oddzielona jest od morza fragmentami wyżej położonego lądu.
3. Wyżyny
WyżynyWyżyny to obszary, które spełniają dwa warunki:
ich wysokość bezwzględna przekracza 300 m n.p.m.,
różnice wysokości względnej nie przekraczają 300 m.
Wyżyny mają zwykle bardziej urozmaiconą powierzchnię od nizin – może być ona równinna, ale częściej jest falista lub pagórkowata (np. Góry Świętokrzyskie zalicza się do wyżyn!). Granica między nizinami a wyżynami jest niewyraźna, najczęściej jedna forma przechodzi płynnie w drugą.
W Polsce niekiedy za wyżyny uważa się obszary leżące już powyżej 200 m n.p.m. Dlatego na mapach hipsometrycznych Polski tereny położone powyżej tej wysokości zaznaczone są już kolorem żółtym.
4. Góry
GóryGóry to obszary o wysokości bezwzględnej powyżej 300 m n.p.m., gdzie wysokości względne przekraczają 300 m. Wyróżniamy góry niskie, średnie i wysokie.
Góry niskie (zaliczane do wyżyn) | Góry średnie | Góry wysokie | |
Wysokości bezwzględne | rzadko przekraczające 600 m n.p.m. | do ok. 1600 m n.p.m. | w Polsce do 2499 m n.p.m. |
Wysokości względne | rzadko przekraczające 300 m | znacznie przekraczające 300 m | znacznie przekraczające 300 m |
Rzeźba terenu | łagodne stoki, płaskie wierzchołki i szerokie, płytkie doliny rzek | strome stoki i łagodne wierzchołki szczytów, często głębokie doliny rzek | strome stoki, ostre wierzchołki szczytów, głębokie doliny rzek z bardzo stromymi zboczami |
Przykłady | Góry Świętokrzyskie | Sudety, Beskidy, Bieszczady | Tatry |
Podsumowanie
Jednostki ukształtowania terenu wyróżnia się na podstawie wysokości bezwzględnej i różnic wysokości względnych.
Niziny to obszary o wysokości bezwzględnej do 300 m n.p.m.
Wyżyny to obszary o wysokości powyżej 300 m n.p.m. i wysokościach względnych nieprzekraczających 300 m.
Góry to obszary o wysokości powyżej 300 m n.p.m. i różnicach wysokości względnych powyżej 300 m.
Znajdź na mapie hipsometrycznej Polski krainy geograficzne zaliczane do nizin, wyżyn, gór wysokich i gór średnich.
Wyjdź na otwartą przestrzeń w najbliższej okolicy i przyjrzyj się ukształtowaniu terenu. Zdecyduj, czy teren jest równinny czy pagórkowaty.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Rzeźbiarze krajobrazuRzeźbiarze krajobrazu
Nie każda skała jest twardaNie każda skała jest twarda
Słowniczek
obszar lądu położony poniżej poziomu morza
obszary o wysokości powyżej 300 m n.p.m., gdzie między szczytami i dolinami jest więcej niż 300 m różnicy wysokości
mapa, na której odwzorowano ukształtowanie powierzchni terenu, nanosząc poziomice i określone barwy między nimi
obszary położone na wysokościach od 0 do 300 m n.p.m.
obszary położone powyżej 300 m n.p.m. z niewielkimi różnicami wysokości względnych
Zadania
Uzupełnij zdania właściwymi wyrażeniami z listy.
Góry, Depresje, pagórkowatej, Wyżyny, Niziny, wyżynne, nizinne, względnej, stromej, szczytów górskich, górzystej, bezwzględnej, zabudowanej, górskie, nad poziom morza
...................................... to obszary o wysokości od 0 do 300 m n.p.m. i równinnej, falistej lub ...................................... powierzchni.
Różnice wysokości ...................................... w tych obszarach mogą dochodzić do 60 m.
W naszym kraju przeważają tereny .......................................
Oceń prawdziwość wymienionych poniżej opinii.
| Prawda | Fałsz | |
| Pobrzeża zaliczane są raczej do obszarów morskich niż lądowych. | □ | □ |
| Pojezierza pokrywa wiele jezior, więc ich powierzchnia jest całkowicie płaska. | □ | □ |
| Pojezierza zaliczane są do wyżyn. | □ | □ |
| Na nizinach nie mogą występować równiny. | □ | □ |
| Za górną granicę nizin uznaje się 300 m n.p.m. albo 200 m n.p.m. | □ | □ |
Oceń prawdziwość wymienionych poniżej opinii.
| Prawda | Fałsz | |
| Wyżyny leżą powyżej 400 m n.p.m. | □ | □ |
| Na wyżynach występują najwyższe góry. | □ | □ |
| Pojezierza zaliczane są do wyżyn. | □ | □ |
| Wyżyny są położone wyżej niż niziny, ale nie przekraczają 100 m n.p.m. | □ | □ |
| Za dolną granicę wyżyn uznaje się 300 m n.p.m. albo 200 m n.p.m. | □ | □ |
Podane nazwy góry przyporządkuj do właściwych kategorii.
Beskidy, Himalaje, Sudety, Bieszczady, Góry Świętokrzyskie, Tatry
| góry wysokie | |
|---|---|
| góry średnie | |
| góry niskie |
Wybierz dwie formy ukształtowania powierzchni terenu dominujące w południowej części Polski.
- wyżyny
- góry
- depresje
- pobrzeża
- pojezierza
- niziny
- kaniony
- wydmy
- jeziora
- moreny
- delty
- mierzeje
- półwyspy
- wyspy