Według Farmakopei Polskiej XII wyróżniamy następujące rodzaje płynnych postaci leku:

• preparaty płynne do stosowania na skórę – przeznaczone do stosowania zewnętrznego,

• preparaty płynne doustne – przeznaczone do stosowania wewnętrznego.

Roztwory

RoitIJ8UZYFM0

Rycina 1 przedstawia stojące obok siebie szklane butelki ze szlifem, czyli ze szklanym dopasowanym zamknięciem w formie stożkowatej. Każda posiada podpisaną etykietę. Butelki mają różne rozmiary. Obok znajduje się moździerz, niewielka zlewka, sączek oraz szklane mieszadełko w postaci patyczka. Obok stoi otwarta butelka, w którą wetknięto lejek. W lejek włożono sączek, czyli okrągłą bibułkę filtracyjną.

Roztwory lecznicze (Solutiones) stanowią płynną postać leku, która może być przeznaczona do stosowania wewnętrznego lub zewnętrznego. Dzieląc roztwory ze względu na drogę podania wyróżnia się:

• roztwory do użytku wewnętrznego,

• roztwory do stosowania na skórę oraz na błony śluzowe,

• roztwory do irygacji,

• roztwory do ucha, nosa,

• jałowe roztwory do oczu oraz do podania pozajelitowego.

Roztwory otrzymuje się przez rozpuszczenie jednej lub kilku substancji leczniczych w odpowiednim rozpuszczalniku, względnie ich mieszaninie. Mogą również zostać przygotowane poprzez rozcieńczenie roztworów o wyższym stężeniu. Do najczęściej wykorzystywanych rozpuszczalników należy woda. Jeśli w składzie recepty osoba ją wystawiająca nie zaznaczyła rodzaju rozpuszczalnika (jak poniżej) należy wykonać roztwór wodny:

Rp.
$3\%$ Sol. Acidi borici$\quad$ $130,0$
D.S. $2\ \times$ dziennie zewnętrznie

W recepturze wykorzystuje się również inne rozpuszczalniki:

• etanol – roztwory etanolowe,

• glicerol – roztwory glicerolowe,

• oleje roślinne – roztwory olejowe.

Uwzględniając wielkość cząstek rozpuszczonych roztwory dzieli się na:

• roztwory rzeczywiste, których wielkość cząstek rozpuszczonych nie przekracza $1 \mathrm{nm}$; są to roztwory, które wymagają sączenia podczas przygotowywania,

• roztwory koloidalne, których wielkość cząstek mieści się w zakresie od $1$ do $100 \mathrm{nm}$.

Zapisywanie roztworów na recepcie

Jako pierwsze zapisywane są substancje aktywne, następnie rozpuszczalnik, zawsze w kolejności od najmniejszej do największej ilości. Kiedy przy ilości składnika nie ma jednostki zakładamy, że są to gramy. W zależności od użytego surowca ilość może być również zapisana w miligramach, mililitrach, kroplach lub jednostkach międzynarodowych (w takim przypadku obok liczby musi być zawsze zapisana jednostka miary). Taka sama receptura może być zapisana w różny sposób. Każda z poniższych receptur przedstawia ten sam przepis.

Rp.
$3\%$ Sol. Acidi borici$\quad$$100,0$
D.S. $2\ \times$ dziennie zewnętrznie

Rp.
Acidi borici$\quad$$3,0$
Aq. dest.$\quad$$97,0$
D.S. $2\ \times$ dziennie zewnętrznie

Rp.
Acidi borici$\quad$$3,0$
Aq. dest. ad$\quad$$100,0$
D.S. $2\ \times$ dziennie zewnętrznie

Rp.
Sol. Acidi borici$\quad$$3,0/100,0$
D.S. $2\ \times$ dziennie zewnętrznie

Przygotowywanie roztworów

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, płyta grzewcza, moździerz z pistlem, lejek szklany, sączek bibułowy, szpatułka, zlewka szklana, papierek wagowy, bagietka szklana.

Schemat przygotowania roztworów: zawsze przed przystąpieniem do wykonywania recepty należy sprawdzić, czy nie są przekroczone dawki substancji należących do wykazu B oraz czy nie występują interakcje pomiędzy składnikami recepty. Jeżeli dawki nie zostały przekroczone i nie stwierdzono obecności interakcji można przejść do wykonania leku zgodnie ze schematami przedstawionymi poniżej.

W celu przygotowania roztworu o niższym stężeniu, niż posiadany preparat, w pierwszej kolejności należy dobrać butelkę o odpowiedniej pojemności i pasującą do niej nakrętkę. Butelkę należy umieścić na wadze elektronicznej i ją wytarować. Następnie bezpośrednio do butelki odważa się wyjściowy preparat. Kolejno uzupełnia się rozpuszczalnikiem do przepisanej ilości. Następnie należy zamknąć butelkę nakrętką i wymieszać gotowy lek. Na koniec należy nakleić prawidłowo wypisaną etykietę.

W celu przygotowania roztworu przez rozpuszczanie jednej lub kilku substancji stałych w wodzie w pierwszej kolejności należy dobrać butelkę o odpowiedniej pojemności i pasującą do niej nakrętkę. Na wadze elektronicznej należy umieścić zlewkę o odpowiednio dobranej pojemności i ją wytarować. Odważyć w zlewce część przepisanego rozpuszczalnika (ilość potrzebną do rozpuszczenia substancji stałej), a wymaganą ilość substancji stałej na papierku wagowym na wadze proszkowej. Odważoną na wadze proszkowej substancję leczniczą należy przenieść do zlewki i rozpuścić. Po całkowitym rozpuszczeniu substancji stałej uzupełnia się przygotowany roztwór do przepisanej masy. Jeżeli na recepcie osoba wystawiająca zapisała więcej substancji stałych należy pojedynczo odważać poszczególne składniki, zaczynając od substancji przepisanych w najmniejszych ilościach. Kolejny składnik dodaje się do roztworu dopiero po całkowitym rozpuszczeniu poprzedniego składnika stałego. W niektórych przypadkach wymagane jest oddzielne rozpuszczanie stałych składników i połączenie dopiero po ich rozpuszczeniu.

Wszystkie roztwory rzeczywiste należy następnie przesączyć do wytarowanej na wadze elektronicznej butelki, zweryfikować otrzymaną masę roztworu i ewentualnie uzupełnić rozpuszczalnikiem do przepisanej masy. Roztworów koloidalnych nie sączy się. Na koniec należy nakleić prawidłowo wypisaną etykietę.

Rp.
$0,05\%$ Sol. Hibitani$\quad$$400,0$
D.S. $2\ \times$ dziennie zewnętrznie

Surowce: hibitan $\left(20\%\right)$, woda destylowana.
Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Ilość potrzebnego hibitanu do otrzymania $400,0 \mathrm{g}$ roztworu o stężeniu $0,05\%$ należy wyliczyć korzystając z „reguły krzyżowej”.

Do przygotowania $20,0 \mathrm{g}$ (części) $0,05\%$ roztworu hibitanu należy użyć $0,05 \mathrm{g}$ (części) $20\%$ roztworu. Z wykorzystaniem proporcji należy obliczyć ilość gramów $20\%$ roztworu hibitanu potrzebną do wykonania $400,0 \mathrm{g}$ $0,05\%$ roztworu hibitanu.

$20,0 \mathrm{g}-0,05 \mathrm{g}$
$400,0 \mathrm{g}-x$

$x=\frac{400,0·0,05}{20,0}$

$x=1,0$

Ilość potrzebnego hibitanu: $1,0 \mathrm{g}$

Ilość potrzebnej wody obliczamy przez odjęcie ilości hibitanu od ilości całego roztworu.
$400,0-1,0=399,0$

Ilość potrzebnej wody: $399,0 \mathrm{g}$

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, butelka z zakrętką, sygnatura do użytku zewnętrznego (pomarańczowa).

Wykonanie recepty:

• dobrać butelkę o odpowiedniej pojemności,

• butelkę położyć na wadze elektronicznej, wytarować,

• odważyć bezpośrednio do butelki $1,0 \mathrm{g}$ hibitanu,

• uzupełnić pozostałą ilość wody do przepisanej na recepcie masy ($400,0 \mathrm{g}$),

• zdjąć butelkę z wagi i zamknąć nakrętką,

• wymieszać,

• wypisać prawidłowo sygnaturę pomarańczową i przymocować do butelki,

• posprzątać miejsce pracy.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  $0,05\%$ Sol. Hibitani$\quad$$400,0$
  M.f. sol. D.S. $2\ \times$ dziennie zewnętrznie

• Uwagi specjalne: $-$

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: zewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

Rp. $3\%$ Sol. Acidi borici$\quad$$130,0$
D.S. $2\ \times$ dziennie zewnętrznie

Skład farmakopealny $3\%$ roztworu kwasu bornego zakłada użycie wody destylowanej jako rozpuszczalnika. Kwas borny jest dobrze rozpuszczalny w wodzie.
Surowce: kwas borny, woda destylowana.
Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Ilość potrzebnego kwasu bornego do otrzymania $130,0 \mathrm{g}$ trzeba wyliczyć z zależności wynikającej z procentów. $3\%$ roztwór oznacza, że w $100,0 \mathrm{g}$ roztworu zostało rozpuszczone $3,0 \mathrm{g}$ kwasu bornego. Zależność powinna wyglądać tak:

$3,0 \mathrm{g}-100,0 \mathrm{g}$
$x-130,0 \mathrm{g}$

$x=\frac{3,0·130,0}{100,0}$

$x=3,9$

Ilość potrzebnego kwasu bornego: $3,9 \mathrm{g}$

Ilość potrzebnej wody obliczamy przez odjęcie ilości kwasu od ilości całego roztworu.
$130,0-3,9=126,1$

Ilość potrzebnej wody: $126,1 \mathrm{g}$

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, płyta grzewcza, moździerz z pistlem, lejek szklany, sączek bibułowy, butelka z zakrętką, sygnatura do użytku zewnętrznego (pomarańczowa), szpatułka, zlewka szklana $200 \mathrm{ml}$, papierek wagowy, bagietka szklana.

Wykonanie recepty:

• kwas borny wsypać do moździerza i rozetrzeć pistlem do otrzymania miałkiego proszku,

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, odważyć $3,9 \mathrm{g}$ roztartego kwasu bornego,

• zlewkę położyć na wadze elektronicznej, wytarować, odważyć do zlewki około $115 \mathrm{g}$ wody,

• włączyć płytę grzewczą, położyć na niej zlewkę z wodą i podgrzać do około $50^\circ\text C$,

• zdjąć zlewkę z płyty grzewczej, wsypać do niej odważony kwas borny i mieszać bagietką do całkowitego rozpuszczenia,

• na wadze elektronicznej wytarować butelkę, do butelki włożyć lejek z sączkiem bibułowym i przesączyć roztwór kwasu bornego przez lejek do butelki,

• zdjąć lejek z sączkiem, bezpośrednio do butelki uzupełnić pozostałą ilością wody do przepisanej masy na recepcie ($130,0 \mathrm{g}$) i zamknąć butelkę nakrętką,

• wypisać prawidłowo sygnaturę pomarańczową i przymocować do butelki,

• posprzątać miejsce pracy.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

Nazwa apteki realizującej receptę:

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:

• $3\%$ Sol. Acidi borici$\quad$$130,0$
  M.f. sol. D.S. $2\ \times$ dziennie na skórę

• Uwagi specjalne: $-$

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: zewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

W celu przećwiczenia przygotowywania roztworów przejdź do wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Płynne - Roztwór do użytku zewnętrznego”D15SiKXj4wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Płynne - Roztwór do użytku zewnętrznego”.

Krople

ROaBQJmr0VeZw

Rycina 2 zatytułowana Krople przedstawia stojące obok siebie szklane butelki ze szlifem, czyli ze szklanym dopasowanym zamknięciem w formie stożkowatej. Butelki mają różne rozmiary. Każda posiada podpisaną etykietę, między innymi: aqua destilata, czyli woda destylowana, kalium jodatum, czyli jodek sodu oraz sodium, czyli soda. Obok stoi niewielka butelka z końcówką dozującą krople, szalka, czyli płaski walcowaty odkryty pojemnik ze szkła. W szalce leży niewielka pipeta. Obok znajduje się niewielka zlewka, sączek oraz szklane mieszadełko w postaci patyczka.

Krople (Guttae) stanowią płynną postać leku, zapisywaną na recepcie z reguły w niewielkiej ilości. Krople są otrzymywane przez rozpuszczenie stałych substancji leczniczych w odpowiednim rozpuszczalniku bądź innym leku płynnym lub przez połącznie kilku płynnych substancji leczniczych. Krople mogą być przeznaczone do stosowania wewnętrznego:

• krople nasercowe,

• krople uspokajające,

• krople żołądkowe.

Krople mogą być też przeznaczone do użycia zewnętrznego:

• krople do uszu,

• krople do nosa,

• krople do płukań np. gardła,

• jałowe krople do oczu.

Do kropli stosowanych wewnętrznie nie dodaje się substancji poprawiających smak, ponieważ stosuje się je na cukier lub po rozcieńczeniu w wodzie, mleku lub herbacie.

Krople przeznaczone do użytku wewnętrznego często zawierają płynne wyciągi roślinne, olejki eteryczne oraz substancje należące do wykazu B w wysokich stężeniach. Z tego względu tą postać leku dawkuje się kroplami, zazwyczaj dawka jednorazowa wynosi od pięciu do trzydziestu kropli. Do sprawdzenia czy nie zostały przekroczone dawki wykorzystuje się masę jednej kropli oraz liczbę kropli w $1 \mathrm{g}$ preparatu.

Przygotowywanie kropli

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, płyta grzewcza, moździerz z pistlem, lejek szklany, sączek bibułowy, szpatułka, zlewka szklana, papierek wagowy, bagietka szklana.

Schemat przygotowania kropli: zawsze przed przystąpieniem do wykonywania recepty należy sprawdzić, czy nie są przekroczone dawki substancji należących do wykazu B oraz czy nie występują interakcje pomiędzy składnikami recepty. Jeżeli dawki nie zostały przekroczone i nie stwierdzono obecności interakcji można przejść do wykonania leku zgodnie ze schematem przedstawionym poniżej.

W celu przygotowania kropli w pierwszej kolejności należy dobrać butelkę o odpowiedniej pojemności i pasującą do niej nakrętkę. Na wadze elektronicznej należy wytarować zlewkę i odważyć do niej kolejno przepisane na recepcie składniki płynne i wymieszać. Najpierw odważa się wszystkie roztwory wodne. Jeśli na recepcie przepisane są tylko składniki płynne można je odważyć bezpośrednio do wytarowanej butelki. Substancje stałe należy kolejno odważać na wadze proszkowej na papierku wagowym i rozpuszczać w przygotowanej mieszaninie składników płynnych. Wszystkie substancje grubokrystaliczne oraz substancje trudno rozpuszczalne w wodzie należy dokładnie rozetrzeć w moździerzu przed ich odważeniem. W przypadku, gdy krople stanowią roztwory rzeczywiste należy je przesączyć do butelki, w pozostałych przypadkach przygotowany preparat przelewa się do butelki z zakraplaczem i nakleja właściwie wypisaną etykietę

Rp.

Iodi puri$\quad$$0,1$
Kalii iodati$\quad$$1,0$
Ol. Menthae gtt.$\quad$$8$
Glicerini$\quad$$30,0$
M.f. sol.
D.S. $20$ kropli na $100\ \text{ml}$ wody, do płukania gardła

Surowce: jod, jodek potasu, olejek eteryczny miętowy, glicerol, woda destylowana. Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Uwaga na rozpuszczalność jodu i jodku potasu!
Jod jest substancją trudno rozpuszczalną w glicerolu i bardzo trudno rozpuszczalną w wodzie. Dużo lepiej jod rozpuszcza się w roztworach jodków.
Dlatego $1,0 \mathrm{g}$ odważonego na wadze proszkowej jodku potasu należy rozpuścić w $2,0 \mathrm{g}$ wody. Wodę wykorzystuje się jako drugi rozpuszczalnik umożliwiający przezwyciężenie problemu rozpuszczalności. Wprowadza się ją do recepty kosztem glicerolu.

Ilość potrzebnej wody: $2,0 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnej gliceryny: $30,0-2,0=28,0 \mathrm{g}$

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, butelka z zakrętką, sygnatura do użytku zewnętrznego (pomarańczowa), szpatułka, zlewka szklana $50 \mathrm{ml}$, papierek wagowy, bagietka szklana.

Wykonanie recepty:

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, odważyć $1,0 \mathrm{g}$ jodku potasu,

• zlewkę położyć na wadze elektronicznej, wytarować, odważyć do zlewki $2,0 \mathrm{g}$ wody,

• zdjąć zlewkę z wagi elektronicznej, wsypać do niej odważony jodek potasu i mieszać bagietką do całkowitego rozpuszczenia,

• na wadze proszkowej odważyć na papierku wagowym $0,1 \mathrm{g}$ jodu,

• przenieść jod do roztworu jodku potasu i rozpuścić,

• zlewkę przenieść na wagę elektroniczną wytarować i odważyć $28,0 \mathrm{g}$ glicerolu,

• zdjąć zlewkę z wagi i dokładnie wymieszać zawartość bagietką,

• przenieść zawartość zlewki do butelki i dodać osiem kropli olejku miętowego; zamknąć butelkę nakrętką,

• wypisać prawidłowo sygnaturę pomarańczową i przymocować do butelki; dołączyć informację o konieczności zmieszania przed użyciem,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Iodi puri$\quad$$0,1$
  Kalii iodati$\quad$$1,0$
  Ol. Menthae gtt.$\quad$$8$
  Glicerini$\quad$$30,0$
  M.f.sol.
  D.S. $20$ kropli na $100 \mathrm{ml}$ wody, do płukania gardła

• Uwagi specjalne: zmieszać przed użyciem

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: zewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

W celu przećwiczenia przygotowywania kropli przejdź do wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Płynne - Krople oczne”D15SiKXj4wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Płynne - Krople oczne”.

Mieszanki

R5HxCi9sV7Zps

Rycina 3 przedstawia mieszanki. Na zdjęciu widoczne są stojące obok siebie na blacie szklane butelki ze szlifem, czyli ze szklanym dopasowanym zamknięciem w formie stożkowatej. Butelki mają różne rozmiary. Każda posiada podpisaną etykietę, między innymi: aqua destilata, czyli woda destylowana, kal. bromat., czyli bromek wapnia, ammon bromat, czyli bromek amonu, natr bromatum, czyli bromek sodu. Obok stoi niewielka butelka, w którą włożono lejek z sączkiem. Obok znajduje się niewielka zlewka, sączek oraz szklane mieszadełko w postaci patyczka.

Mieszanki (Mixturae) są płynną postacią leku przeznaczoną do użytku wewnętrznego. Zapisywane są przeważnie w ilości $60,0-250,0 \mathrm{g}$ i dawkowane łyżką lub łyżeczką. W ich składzie występują zróżnicowane preparaty farmaceutyczne, takie jak substancje stałe lub płynne oraz roztwory, nalewki, wyciągi, odwary, napary i inne. Ze względu na złożony skład mieszanki mogą być klarowne, mętne, opalizujące lub mogą się rozwarstwiać, jednak po zmieszaniu powinny odzyskać równomierne rozdzielenie składników na czas odmierzania leku do zażycia. Dlatego na przygotowanym leku należy umieścić informację „zmieszać przed użyciem”.

W składzie mieszanek bardzo często występują środki poprawiające smak i zapach lub wygląd przygotowywanego leku, takie jak syropy czy wody aromatyczne. Często są one tak dobrane, aby wspomagać działanie składnika podstawowego:

• w preparatach o działaniu wykrztuśnym stosuje się syrop prawoślazowy lub tymiankowy,

• w preparatach zwiększających łaknienie wykorzystuje się nalewkę z naowocni pomarańczy,

• w mieszankach stosowanych w chorobach przewodu pokarmowego, jako rozpuszczalnik często występuje woda koprowa lub miętowa.

Składniki poprawiające smak i zapach nie mogą negatywnie wpływać na pozostałe składniki przygotowywanego leku. Mieszanek nie sączy się, z wyjątkiem tych stanowiących roztwory rzeczywiste po przygotowaniu. Mieszanki stanowią nietrwałą postać leku, można je stosować przez około siedem dni po przygotowaniu.

Przygotowywanie mieszanek

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, płyta grzewcza, moździerz z pistlem, lejek szklany, sączek bibułowy, szpatułka, zlewka szklana, papierek wagowy, bagietka szklana.

Schemat przygotowania mieszanek: zawsze przed przystąpieniem do wykonywania recepty należy sprawdzić, czy nie są przekroczone dawki substancji należących do wykazu B oraz czy nie występują interakcje pomiędzy składnikami recepty.

W mieszankach często dochodzi do interakcji w fazie farmaceutycznej, wynikających np. ze zmiany pH czy reakcji podwójnej wymiany. Interakcje mogą prowadzić do wystąpienia niekorzystnych zmian w postaci leku, uniemożliwiając otrzymanie preparatu zgodnego z receptą (np. wytrącenie osadu, unieczynnienie substancji czynnej). Może też dochodzić do niezgodności ukrytych, to jest takich, które ujawniają się dopiero po pewnym czasie, często już po wydaniu leku pacjentowi.

Jeżeli dawki nie zostały przekroczone i nie stwierdzono obecności interakcji, można przejść do wykonania leku zgodnie ze schematem przedstawionym poniżej.

W celu przygotowania mieszanki w pierwszej kolejności należy dobrać butelkę o odpowiedniej pojemności i pasującą do niej nakrętkę. Na wadze elektronicznej należy wytarować zlewkę i odważyć do niej odpowiednią ilość wody. Substancje stałe należy kolejno odważać na wadze proszkowej na papierku wagowym i rozpuszczać w wodzie przygotowanej w zlewce. Jeżeli w składzie recepty nie wpisano wody, można substancje stałe rozpuścić bezpośrednio w syropie (dotyczy substancji rozpuszczalnych) lub wprowadzić dodatkową ilość wody (nieprzekraczającą $5\%$). Dla substancji rozpuszczalnych tylko w etanolu, można go zastosować jako rozpuszczalnik, jednak w możliwie jak najmniejszej ilości. Wszystkie substancje grubokrystaliczne, substancje trudno rozpuszczalne w wodzie, wyciągi suche należy dokładnie rozetrzeć w moździerzu przed ich odważeniem. Przygotowane roztwory należy przesączyć i uzupełnić pozostałą ilością wody. Następnie należy odważyć składniki płynne takie jak: syropy, nalewki, wyciągi bezpośrednio do wytarowanej butelki i wymieszać, dodać środki poprawiające smak i zapach. Na butelkę z przygotowaną mieszanką należy nakleić etykietę oraz informację „zmieszać przed użyciem”.

Rp.
Ephedrini hydrochlorici$\quad$$0,6$
Thymi sir.$\quad$$30,0$
Aquae dest. ad$\quad$$200,0$
M.f. mixt.
D.S. $3\ \times$ $1$ łyżka

Surowce: chlorowodorek efedryny, syrop tymiankowy, woda destylowana.
Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Należy sprawdzić, czy nie są przekroczone dawki dla chlorowodorku efedryny.

$200,0 \mathrm{g}$ mieszanki zawiera $0,6 \mathrm{g}$ chlorowodorku efedryny, a jedna łyżka zawiera $15,0 \mathrm{g}$ mieszanki (woda jest przeważającym składnikiem). Aby obliczyć ilość chlorowodorku efedryny, którą pacjent przyjmuje jednorazowo należy wykorzystać proporcję:

$200,0 \mathrm{g}-0,6 \mathrm{g}$
$15,0 \mathrm{g}-x$

$x=\frac{15,0·0,6}{200,0}$

$x=0,045 \mathrm{g}$

Jest to ($0,045 \mathrm{g}$) dawka jednorazowa, jaką przyjmuje pacjent w jednej łyżce. Jest ona niższa niż maksymalna dawka jednorazowa. Należy następnie sprawdzić, czy maksymalne dawki dobowe nie są przekroczone.
$3·0,045 \mathrm{g}=0,135 \mathrm{g}$

Maksymalna dawka dobowa również nie jest przekroczona – można wykonać mieszankę o zapisanym składzie.

Maksymalne dawki jednorazowe i dobowe dla dzieci oblicza się z wykorzystaniem wzoru Younga:

$\mathrm{Mdj}=\frac{\mathrm{Mdj}·\mathrm{W}}{\mathrm{W}+12}$

$\text{Mdj}$ – maksymalna dawka jednorazowa dla osoby dorosłej,
$\text W$ – wiek dziecka podawany w latach.

Jeśli obliczone dawki są wyższe niż dopuszczalne dawki maksymalne, należy je skorygować i obniżyć do dawek maksymalnych.

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, butelka z zakrętką, sygnatura do użytku wewnętrznego (biała), szpatułka, zlewka szklana, papierek wagowy, lejek szklany, sączek bibułowy.

Wykonanie recepty:

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, odważyć $0,6 \mathrm{g}$ chlorowodorku efedryny,

• zlewkę położyć na wadze elektronicznej, wytarować, odważyć do zlewki część wody,

• zdjąć zlewkę z wagi elektronicznej, wsypać do niej odważony chlorowodorek efedryny i rozpuścić,

• na wadze elektronicznej wytarować butelkę, do butelki włożyć lejek z sączkiem bibułowym i przesączyć otrzymany roztwór przez lejek do butelki,

• zdjąć lejek z sączkiem, bezpośrednio do butelki uzupełnić pozostałą ilość wody do przepisanej masy na recepcie ($170,0 \mathrm{g}$),

• dodać $30,0 \mathrm{g}$ syropu tymiankowego, zamknąć butelkę nakrętką i wymieszać,

• wypisać prawidłowo sygnaturę białą i przymocować do butelki, dołączyć informację o konieczności zmieszania przed użyciem,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy, sączek) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

• Nazwa apteki realizującej receptę:

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Ephedrini hydrochlorici$\quad$$0,6$
  Thymi sir.$\quad$$30,0$
  *Aquae dest. ad$\quad$$200,0$
  M.f. mixt.
  D.S. $3\ \times$ $1$ łyżka

• Uwagi specjalne: zmieszać przed użyciem

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: wewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

Rp.
Mixt. Nervinae$\quad$$100,0$
M.f. mixt.
D.S. $2\ \times$ $1$ dziennie $1$ łyżeczkę

Skład: Jest to tak zwana Mixtura Nervina – mieszanka receptariuszowa – w jej składzie znajdują się bromki potasu, sodu i amonu:
Kalii bromidum$\quad$$4,0$
Natrii bromidum$\quad$$2,0$
Ammonii bromidum$\quad$$2,0$
Aq. dest. ad $100,0$

Surowce: bromek potasu, bromek sodu, bromek amonu, woda destylowana.
Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Należy sprawdzić, czy nie są przekroczone dawki dla bromków występujących w składzie recepty.

Maksymalna dawka dobowa dla sumarycznej ilości bromków wynosi $1,0 \mathrm{g}$ (w tym bromku amonowego maksymalnie $0,5 \mathrm{g}$).

$100,0 \mathrm{g}$ mieszanki zawiera $8,0 \mathrm{g}$ łącznie bromku potasu, sodu i amonu, a dwie łyżeczki zawierają $10,0 \mathrm{g}$ mieszanki (woda jest podstawowym składnikiem). Aby obliczyć ilość bromków, którą pacjent przyjmuje przez całą dobę, należy wykorzystać proporcję:

$8,0 \mathrm{g}-100,0 \mathrm{g}$
$x-10,0 \mathrm{g}$

$x=\frac{10,0·8,0}{100,0}=0,8$$\mathrm{g}$

Maksymalna dawka dobowa bromków nie jest przekroczona – można wykonać mieszankę o zapisanym składzie.

Ilość potrzebnej wody obliczamy przez odjęcie od ilości całej mieszanki ($100,0 \mathrm{g}$) ilości pozostałych składników użytych w recepcie.

$100,0-\left(4,0+2,0+2,0\right)=92,0$

Ilość potrzebnej wody: $92,0 \mathrm{g}$

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, butelka z zakrętką, sygnatura do użytku wewnętrznego (biała), szpatułka, zlewki szklane o pojemności $100 \mathrm{ml}$, papierek wagowy, lejek szklany, sączek bibułowy.

Wykonanie recepty:

• na wagę elektroniczną położyć zlewkę, wytarować, odważyć całą przepisaną ilość wody ($92,0 \mathrm{g}$),

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, wytarować i odważyć $2,0 \mathrm{g}$ bromku sodu, zdjąć z wagi,

• do oddzielnej zlewki przelać niewielką ilość wody (ze zlewki z ilością odważoną) i wsypać do niej odważony bromek sodu, rozpuścić,

• do przygotowanej butelki włożyć lejek z sączkiem bibułowym i przesączyć roztwór bromku sodu przez lejek do butelki,

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, wytarować i odważyć $2,0 \mathrm{g}$ bromku amonu, zdjąć z wagi,

• do oddzielnej zlewki przelać niewielką ilość wody (ze zlewki z ilością odważoną) i wsypać do niej odważony bromek amonu, rozpuścić,

• do przygotowanej butelki włożyć lejek z sączkiem bibułowym i przesączyć roztwór bromku amonu przez lejek do butelki,

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, wytarować i odważyć $4,0 \mathrm{g}$ bromku potasu, zdjąć z wagi,

• do oddzielnej zlewki przelać niewielką ilość wody (ze zlewki z ilością odważoną) i wsypać do niej odważony bromek potasu, rozpuścić,

• do przygotowanej butelki włożyć lejek z sączkiem bibułowym i przesączyć roztwór bromku potasu przez lejek do butelki,

• do butelki przelać pozostałą ilość wody ze zlewki,

• zamknąć butelkę nakrętką, dokładnie wymieszać,

• wypisać prawidłowo sygnaturę białą i przymocować do butelki,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy, sączek) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Mixt. Nervinae$\quad$ $100,0$
  M.f. mixt.
  D.S. $2 \ \times$ dziennie $1$ łyżeczkę

• Uwagi specjalne: $-$

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: wewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

Rp.
Pepsini$\quad$$5,0$
Acidi hydrochlorici $10\%$$\quad$$2,0$
Sir. simplicis$\quad$$40,0$
Aquae dest. ad$\quad$$200,0$
M.f. mixt.
D.S. $2\ \times$ dziennie $1$ łyżkę przed jedzeniem

Skład: jest to tak zwana Mixtura Pepsini.
Niezgodności: możliwość wystąpienia tzw. niezgodności ukrytej. Przy złej kolejności dodawania substratów może dojść do inaktywacji pepsyny. Reakcja ta nie zmienia właściwości organoleptycznych mieszanki, niestety powoduje brak zamierzonego działania farmakologicznego.
Surowce: pepsyna, kwas solny $10\%$, syrop prosty, woda destylowana.
Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Ilość potrzebnej wody obliczamy przez odjęcie od ilości całej mieszanki ($200,0 \mathrm{g}$), ilości pozostałych składników użytych w recepcie.

$200,0-\left(5,0+2,0+40,0\right)=153,0$$\mathrm{g}$

Ilość potrzebnej wody: $153,0 \mathrm{g}$

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, butelka z zakrętką, sygnatura do użytku wewnętrznego (biała), szpatułka, zlewka szklana, papierek wagowy.

Wykonanie recepty:

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, wytarować i odważyć $5,0 \mathrm{g}$ pepsyny, zdjąć z wagi,

• na wagę elektroniczną położyć zlewkę, wytarować, odważyć całą przepisaną ilość wody ($153,0 \mathrm{g}$),

• odważoną pepsynę wsypać do zlewki z wodą i rozpuścić,

• przelać roztwór pepsyny do butelki,

• umieścić butelkę na wadze elektronicznej, wytarować, odważyć bezpośrednio $40,0 \mathrm{g}$ syropu prostego,

• nie zdejmując butelki, ponownie wytarować wagę, odważyć $2,0 \mathrm{g}$$\quad$$10\%$ kwasu solnego,

• zamknąć butelkę nakrętką, dokładnie wymieszać,

• wypisać prawidłowo sygnaturę białą i przymocować do butelki,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Pepsini$\quad$$5,0$
  Acidi hydrochlorici$\quad$$10\%$$\quad$$2,0$
  Sir. simplicis$\quad$$40,0$
  Aquae dest. ad$\quad$$200,0$
  M.f. mixt.
  D.S. $2\ \times$ dziennie łyżkę przed jedzeniem

• Uwagi specjalne: $-$

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: wewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

W celu przećwiczenia przygotowywania mieszanek przejdź do wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Płynne - Mieszanka do użytku wewnętrznego”D15SiKXj4wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Płynne - Mieszanka do użytku wewnętrznego”.

Odwary, napary, maceracje

RMJUjrJXMDCre

Odwary, napary i maceracje. Rycina przedstawia ceramiczną infuzorkę z rączką i wieczkiem, okrągły, papierowy filtr oraz szklane naczynie z podziałką, mające formę walca, a na górnej krawędzi wyżłobienie, które pomaga w przelewaniu.

Odwary, napary i maceracje to płynne postaci leku, które są świeżo przyrządzone i stanowią wodne wyciągi z suchych surowców roślinnych otrzymane przez krótkotrwałe wytrawianie wodą. Można je stosować przez siedem dni od momentu sporządzenia (przechowywanie w temperaturze poniżej $15^\circ\text C$).

Surowce roślinne, z których wykonuje się odwar, napar lub macerację powinny być odpowiednio rozdrobnione i przesiane przez sito:

• liście, kwiaty, zioła przez sito o wielkości oczek $3,15 \mathrm{mm}$,

• korzenie, kłącza, kory - przez sito o wielkości oczek $1,6 \mathrm{mm}$,

• owoce, nasiona, surowce zawierające alkaloidy lub glikozydy nasercowe przez sito o wielkości oczek $0,5 \mathrm{mm}$,

• nasiona lnu stosuje się w postaci nierozdrobnionej.

Jeśli na recepcie zapisane są odwary, napary i maceracje, jako pierwsze należy przygotować odwar, napar lub macerację i w nich rozpuszczać stałe substancje zapisane na recepcie lub dodawać składniki płynne według zasad sporządzania mieszanek. Jeśli substancja stała nie może zostać rozpuszczona w odwarze, naparze lub maceracji należy rozpuścić ją w najmniejszej możliwej ilości wody lub etanolu, kosztem ilości odwaru, naparu lub maceracji.

Zazwyczaj, jeżeli osoba wystawiająca receptę nie zaznaczyła innych proporcji, z jednej części surowca przyrządza się dziesięć części odwaru/naparu lub dwadzieścia części maceracji. Dla surowców silnie działających na recepcie powinna być podana masa surowca i wody. Jeżeli informacja taka nie została zamieszczona na recepcie, należy z jednej części surowców silnie działających przyrządzić sto części naparu/odwaru.

Odwary

Odwary (Decocta) można przygotowywać z różnych surowców alkaloidowych i saponinowych, bądź innych, np. z korzenia kozłka lekarskiego, pierwiosnka, wymiotnicy lub kory dębu, niezawierających jednak glikozydów nasercowych. Odwarów nie przygotowuje się również z surowców śluzowych.

Przygotowywanie odwarów

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, butelka z zakrętką, sygnatura do użytku wewnętrznego (biała), szpatułka, infuzorka z wieczkiem, łaźnia wodna, lejek szklany, gaza, wata, zlewki szklane, papierek wagowy, płyta grzewcza.

Schemat przygotowania odwarów: przed przystąpieniem do wykonywania odwaru należy sprawdzić, czy nie występują niezgodności między przepisanymi składnikami recepty. Jeżeli ich nie stwierdzono można przystąpić do wykonywania przepisanego leku według schematu poniżej:

Rozdrobniony surowiec przesiać przez sito o odpowiedniej wielkości oczek, odważyć i zalać w infuzorce przepisaną ilością wody w temperaturze pokojowej. Wymieszać, przykryć infuzorkę i umieścić na łaźni wodnej na $30 \min$ w temperaturze $90^\circ\text C$. Dla odwarów zawierających od stu do dwustu części wody można ogrzewać przez $45 \min$ bez kontroli temperatury. Po upływie przewidzianego czasu zawartość infuzorki przecedzić do wytarowanej butelki przez gazę z cienką warstwą waty. Pozostały surowiec przemyć wrzącą wodą. Po ochłodzeniu i przecedzeniu należy uzupełnić nią odwar do przepisanej masy. Na butelkę z przygotowanym odwarem należy nakleić etykietę oraz informację „zmieszać przed użyciem”.

Sposób sporządzania odwarów z surowców zawierających alkaloidy

Sole alkaloidów są zdecydowanie lepiej rozpuszczalne w wodzie w porównaniu do wolnych zasad. Dlatego podczas przygotowywania odwarów z surowców zawierających alkaloidy należy zakwasić wodę do wytrawiania z wykorzystaniem np. kwasu cytrynowego. Przykładem odwaru surowca zawierającego alkaloidy jest korzeń wymiotnicy (Ipecacuanhae radix). Wykonanie: rozdrobniony, przesiany i odważony surowiec należy zalać wodą o temperaturze pokojowej, z dodatkiem $0,5 \mathrm{g}$ kwasu cytrynowego na każde $100,0 \mathrm{g}$ wody. Po czasie ogrzewania na łaźni wodnej gorący odwar należy zobojętnić $10\%$ roztworem amoniaku w ilości dwadzieścia pięć kropli na $100,0 \mathrm{g}$ wody. Końcowe zobojętnienie przygotowanego odwaru poprawia trwałość leku oraz umożliwia uniknięcie niezgodności (odwary mogą być stosowane łącznie z innymi lekami, kwasowe $\mathrm{pH}$ mogłoby prowadzić do wytrącenia osadu lub rozkładu leków).

Sposób sporządzania odwarów z surowców zawierających saponiny

Na wytrawianie saponin z surowców duży wpływ wywiera stężenie jonów wodorowych, przy czym najwydajniejsze wytrawianie uzyskuje się w $\mathrm{pH}=7$. Dodatek wodorowęglanu sodu pozwala na zobojętnienie kwasów organicznych obecnych w surowcu i uzyskanie optymalnego $\mathrm{pH}$ do wytrawiania tego typu surowców. Zaleca się dodatek wodorowęglanu sodu do wody przy sporządzaniu odwarów (na przykład z korzenia pierwiosnka) w ilości $0,1 \mathrm{g}$ wodorowęglanu sodu na $1,0 \mathrm{g}$ użytego surowca. Wyjątkiem jest korzeń mydlnicy, dla którego stosuje się do wytrawiania jedynie czystą wodę, ponieważ saponiny z korzenia mydlnicy w środowisku zasadowym wykazują mniejszą trwałość.

Rp.
Primulae radicis decocti$\quad$$3,0/100,0$
D.S. $3\ \times$ dziennie $1$ łyżkę

Skład: podany zapis oznacza, że trzeba użyć $3,0 \mathrm{g}$ surowca do uzyskania $100,0 \mathrm{g}$ odwaru. Dla lepszego wytrawiania saponin z surowca stosuje się środek zobojętniający – wodorowęglan sodu w ilości $0,1 \mathrm{g}$ na $1,0 \mathrm{g}$ surowca.
Surowce: korzeń pierwiosnka, wodorowęglan sodu woda destylowana.
Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Ilość potrzebnego wodorowęglanu sodu obliczamy z proporcji. Jeżeli $0,1 \mathrm{g}$ wodorowęglanu sodu jest potrzebne do zobojętnienia $1,0 \mathrm{g}$ surowca, to $3,0 \mathrm{g}$ surowca zostanie zobojętnione przez $x$ gramów węglanu:

$0,1 \mathrm{g}-1,0 \mathrm{g}$
$x-3,0 \mathrm{g}$

$x=\frac{3,0·0,1}{1}$
$x=0,3 \mathrm{g}$

Ilość potrzebnego wodorowęglanu sodu: $0,3 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnego korzenia pierwiosnka: $3,0 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnej wody: $100,0 \mathrm{g}$

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, butelka z zakrętką, sygnatura do użytku wewnętrznego (biała), szpatułka, infuzorka z wieczkiem, łaźnia wodna, lejek szklany, gaza, wata, zlewka szklana $300 \mathrm{ml}$, zlewka szklana $500 \mathrm{ml}$, papierek wagowy, płyta grzewcza.

Wykonanie recepty:

• rozdrobnić surowiec – korzeń pierwiosnka i przesiać przez sito o wielkości oczek $1,6 \mathrm{mm}$,

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, wytarować i odważyć $0,3 \mathrm{g}$ wodorowęglanu sodu, zdjąć z wagi,

• na wagę elektroniczną położyć infuzorkę, wytarować, odważyć bezpośrednio $3,0 \mathrm{g}$ surowca,

• ponownie wytarować wagę elektroniczną i odważyć $100,0 \mathrm{g}$ wody destylowanej,

• dodać odważony wcześniej wodorowęglan sodu,

• infuzorkę przykryć wieczkiem, przenieść na łaźnię wodną, ogrzewać w temperaturze powyżej $90^\circ \text C$ przez $45 \min$, po tym czasie zdjąć z łaźni,

• przygotować sprzęt do przecedzenia odwaru; na lejek nałożyć gazę, a na to cienką warstwę waty,

• na wadze elektronicznej położyć butelkę odpowiedniej pojemności, wytarować, nałożyć przygotowany zestaw filtrujący i przesączyć odwar, tak by cały surowiec wypadł z infuzorki na gazę,

• do zlewki ($300 \mathrm{ml}$) wlać około $200 \mathrm{ml}$ ml wody, położyć na włączonej płycie grzewczej i doprowadzić do wrzenia,

• lejek z zawartością przenieść na zlewkę $\mathrm{500} \mathrm{ml}$ i przemyć surowiec wrzącą wodą ze zlewki $300 \mathrm{ml}$; zdjąć lejek, zlewkę z zawartością pozostawić do ochłodzenia,

• płyn po przepłukaniu surowca użyć do uzupełnienia odwaru we wcześniej wytarowanej butelce z odwarem, do przepisanej przez lekarza masy ($100,0 \mathrm{g}$),

• wypisać prawidłowo sygnaturę białą i przymocować do butelki,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy, gaza, wata, wytrawiony surowiec) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Primulae radicis decocti$\quad$$3,0/100,0$
  D.S. $3\ \times$ dziennie łyżkę

• Uwagi specjalne: zmieszać przed użyciem

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: wewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

Napary

Napary (Infusa) wykonuje się z surowców zawierających glikozydy nasercowe (np. ziele miłka wiosennego), które łatwo ulegają rozkładowi pod wpływem enzymów zawartych w surowcu. W celu ich unieczynnienia w infuzorce zalewa się surowiec wrzącą wodą. Aby poprawić smak naparu można dodać środki słodzące.

Przygotowywanie naparów

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, butelka z zakrętką, sygnatura do użytku wewnętrznego (biała), szpatułka, infuzorka, łaźnia wodna, lejek szklany, gaza, wata, zlewki szklane, płyta grzewcza.

Schemat przygotowania naparów: przed przystąpieniem do wykonywania naparu należy sprawdzić czy nie występują niezgodności między przepisanymi składnikami recepty. Jeżeli ich nie stwierdzono można przystąpić do wykonywania przepisanego leku według schematu poniżej.

Rozdrobniony surowiec przesiać przez sito o odpowiedniej wielkości oczek, odważyć i zalać w infuzorce przepisaną ilością wrzącej wody. Wymieszać, przykryć infuzorkę i umieścić na łaźni wodnej na $15 \min$. Następnie należy zdjąć infuzorkę z łaźni wodnej i pozostawić na $15 \min$, co jakiś czas mieszając. Po upływie przewidzianego czasu zawartość infuzorki przecedzić do wytarowanej butelki przez gazę z cienką warstwą waty. Pozostały surowiec przemyć wrzącą wodą. Po ochłodzeniu i przecedzeniu należy uzupełnić nią napar do przepisanej masy. Na butelkę z przygotowanym naparem należy nakleić etykietę oraz informację „zmieszać przed użyciem”.

Rp.
Adonis vernalis herbae inf.$\quad$$3,0/150,0$
D.S. $3\ \times$ dziennie $1$ łyżeczkę

Skład: Podany zapis oznacza, że trzeba użyć $3,0 \mathrm{g}$ surowca do uzyskania $150,0 \mathrm{g}$ naparu.
Surowce: ziele miłka wiosennego, woda destylowana.
Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Ilość potrzebnego ziela miłka wiosennego: $3,0 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnej wody: $150,0 \mathrm{g}$

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, butelka z zakrętką, sygnatura do użytku wewnętrznego (biała), szpatułka, infuzorka, łaźnia wodna, lejek szklany, gaza, wata, $2\ \times$ zlewka szklana $300 \mathrm{ml}$, zlewka szklana $500 \mathrm{ml}$, płyta grzewcza.

Wykonanie recepty:

• rozdrobnić surowiec – ziele miłka wiosennego i przesiać przez sito o odpowiedniej wielkości oczek,

• na wagę elektroniczną położyć infuzorkę, wytarować, odważyć bezpośrednio $3,0 \mathrm{g}$ surowca,

• do zlewki o pojemności $300 \mathrm{ml}$ wlać około $200 \mathrm{ml}$ wody, położyć na włączonej płycie grzewczej i ogrzewać do wrzenia,

• ponownie wytarować wagę elektroniczną z infuzorką, odważyć do niej $150,0 \mathrm{g}$ wrzącej wody destylowanej,

• infuzorkę przykryć wieczkiem, przenieść na łaźnie wodną, ogrzewać w temperaturze powyżej $90^\circ\text C$ przez $15 \min$,

• po wskazanym czasie zdjąć infuzorkę z łaźni wodnej i pozostawić na $15 \min$, od czasu do czasu mieszając,

• przygotować sprzęt do przecedzenia naparu; na lejek nałożyć gazę, a na to cienką warstwę waty,

• na wadze elektronicznej położyć butelkę, wytarować, nałożyć przygotowany zestaw filtrujący i przesączyć napar, tak by cały surowiec wypadł z infuzorki na gazę,

• do zlewki na $300 \mathrm{ml}$ wlać około $100 \mathrm{ml}$ wody, położyć na włączonej płycie grzewczej i ogrzewać do wrzenia,

• lejek z zawartością przenieść na zlewkę $500 \mathrm{ml}$ i przemyć surowiec wrzącą wodą ze zlewki $300 \mathrm{ml}$; zdjąć lejek, zlewkę z zawartością pozostawić do ochłodzenia,

• płyn po przepłukaniu surowca użyć do uzupełnienia naparu we wcześniej wytarowanej butelce z naparem, do przepisanej na recepcie masy ($150,0 \mathrm{g}$),

• wypisać prawidłowo sygnaturę białą i przymocować do butelki,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (gaza, wata, wytrawiony surowiec) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury (zdjęcie sygnatury w załączniku):

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Adonis vernalis herbae inf.$\quad$$3,0/150,0$
  D.S. $3\ \times$ dziennie łyżeczkę

• Uwagi specjalne: zmieszać przed użyciem

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: wewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

Maceracje

Maceracje (Macerationes) wykonuje się z surowców śluzowych, takich jak korzeń prawoślazu czy nasiona lnu. Śluz z surowców łatwo przechodzi do roztworu w temperaturze pokojowej, a nie stosując podwyższonej temperatury unika się równoczesnego wytrawiania skrobi, tworzącej mętny kleik. Z surowców tych nie przygotowuje się odwarów czy naparów.

Przygotowywanie maceracji

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, butelka z zakrętką, sygnatura do użytku wewnętrznego (biała), łyżka, lejek szklany, gaza, zlewki szklane.

Schemat przygotowania maceracji: przed przystąpieniem do wykonywania maceracji należy sprawdzić czy nie występują niezgodności między przepisanymi składnikami recepty. Jeżeli ich nie stwierdzono można przystąpić do wykonywania przepisanego leku według schematu poniżej:

Rozdrobniony surowiec przesiać przez sito o odpowiedniej wielkości oczek, odważyć i zalać w zlewce przepisaną ilością wody o temperaturze pokojowej. Odstawić na $30\ \text{min}$, często mieszając. Po upływie przewidzianego czasu zawartość zlewki przecedzić do wytarowanej butelki przez gazę. Pozostały surowiec przemyć wodą o temperaturze pokojowej. Następnie uzupełnić nią macerat do przepisanej masy. Na butelkę z przygotowanym maceratem należy nakleić etykietę oraz informację „zmieszać przed użyciem”.

Rp.
Lini seminis macerationis$\quad$$15,0/300,0$
D.S. $3\ \times$ dziennie $1$ łyżkę

Skład: Podany zapis oznacza, że trzeba użyć $15,0 \mathrm{g}$ surowca do uzyskania $300,0 \mathrm{g}$ maceratu.
Surowce: nasiona lnu (niemielone), woda destylowana. Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Ilość potrzebnych nasion lnu: $15,0 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnej wody: $300,0 \mathrm{g}$

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, butelka z zakrętką, sygnatura do użytku wewnętrznego (biała), łyżka, lejek szklany, gaza, $2\ \times$ zlewka szklana $500 \mathrm{ml}$.

Wykonanie recepty:

• na wagę elektroniczną położyć zlewkę, wytarować, odważyć bezpośrednio $15,0 \mathrm{g}$ surowca – nasion lnu,

• ponownie wytarować i odważyć $300,0 \mathrm{g}$ wody w temperaturze pokojowej,

• zlewkę zdjąć z wagi, odłożyć na bok i pozostawić do maceracji przez $30 \min$, mieszając od czasu do czasu,

• przygotować sprzęt do przecedzenia przez wyłożenie gazą lejka,

• na wadze elektronicznej położyć butelkę, wytarować, nałożyć przygotowany zestaw filtrujący i przesączyć macerat, tak by cały surowiec wypadł ze zlewki na gazę,

• lejek z zawartością przenieść na zlewkę $500 \mathrm{ml}$ i przemyć surowiec wodą w temperaturze pokojowej w ilości około $50 \mathrm{ml}$ (objętość powinna być widoczna na podziałce zlewki),

• płyn po przepłukaniu surowca użyć do uzupełnienia maceratu we wcześniej wytarowanej butelce z maceratem, do przepisanej na recepcie masy ($300,0 \mathrm{g}$),

• wypisać prawidłowo sygnaturę białą i przymocować do butelki,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (gaza, wytrawiony surowiec) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury (zdjęcie sygnatury w załączniku):

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Lini seminis macerationis$\quad$$15,0/300,0$
  D.S. $3\ \times$ dziennie łyżkę

• Uwagi specjalne: zmieszać przed użyciem

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: wewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

W celu przećwiczenia przygotowywania wodnych wyciągów roślinnych przejdź do wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Płynne - Odwar i/lub Napar, i/lub Macerat”D15SiKXj4wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Płynne - Odwar i/lub Napar, i/lub Macerat”.

Emulsje

RgdX5TC4VdlDI

Emulsje. Rycina przedstawia szklaną butelkę z szyjką okrytą folią aluminiową, szklane naczynie z podziałką, mające formę walca, a na górnej krawędzi wyżłobienie, które pomaga w przelewaniu. Ponadto na rycinie są przedstawione: miska, tłuczek (czyli moździerz z pistlem) oraz folia zabezpieczająca, okrągły, papierowy filtr i ceramiczna miska z uchami i wyżłobieniem znajdującym się na górnej krawędzi, ułatwiającym przelewanie.

Emulsje (Emulsiones) stanowią płynną postać leku, stosowaną zewnętrznie lub wewnętrznie, będącą układem dwóch niemieszających się ze sobą faz ciekłych – wodnej i olejowej – z których każda może stanowić fazę rozpraszającą, tj. zewnętrzną i rozproszoną, tj. wewnętrzną. Fazą wodną w emulsji może być woda lub wodne roztwory substancji leczniczych czy pomocniczych, natomiast fazą olejową jest olej lub inne składniki lipofilowe wraz z rozpuszczonymi w nich substancjami leczniczymi i pomocniczymi. W zależności od rodzaju fazy rozproszonej i rozpraszającej wyróżnia się następujące typy emulsji:

• emulsje olej w wodzie (O/W) – fazą rozproszoną jest olej, a rozpraszającą woda,

• emulsje woda w oleju (W/O) – fazą rozproszoną jest woda, a rozpraszającą olej,

• emulsje wielokrotne (O/W/O) – fazą rozproszoną jest emulsja O/W, a rozpraszającą olej,

• emulsje wielokrotne (W/O/W) - fazą rozproszoną jest emulsja W/O, a rozpraszającą woda.

Emulsje otrzymuje się w wyniku intensywnego mieszania faz w obecności emulgatora.

Substancje pomocnicze wykorzystywane w celu ułatwienia równomiernego rozproszenia faz i stabilizacji emulsji pod względem fizycznym nazywane są emulgatorami. Nie mogą one wywierać własnego działania farmakologicznego oraz nie mogą wykazywać interakcji z pozostałymi składnikami leku. Emulgator jest substancją powierzchniowo czynną, która gromadzi się na granicy faz i zmniejsza napięcie powierzchniowe, ułatwiając w ten sposób rozproszenie obu niemieszających się faz. Emulgatory warunkują typ emulsji, który zostanie otrzymany. Zgodnie z regułą Bancrofta faza, w której lepiej rozpuszcza się emulgator jest fazą rozpraszającą. Emulgatory dzielą się na:

• anionowo czynne – częścią powierzchniowo czynną jest anion, np. laurylosiarczan sodu,

• kationowo czynne – częścią powierzchniowo czynną jest kation, np. chlorek benzalkoniowy,

• amfoteryczne – częścią powierzchniowo czynną zależnie od $\mathrm{pH}$ jest anion lub kation, np. lecytyny,

• niejonowe – np. alkohole alifatyczne, estry i etery.

Do wytwarzania emulsji wykorzystuje się również emulgatory rzekome, czyli substancje koloidowe, pęczniejące w wodzie, tworzące roztwory o dużej lepkości, np. guma arabska, alginian sodu, metyloceluloza, bentonit. Emulgatory rzekome nie wpływają na zmniejszenie napięcia powierzchniowego na granicy faz emulsji.

Poza emulgatorami przy sporządzaniu emulsji można wykorzystać substancje stabilizujące, substancje poprawiające smak i zapach oraz środki konserwujące.

Przygotowywanie emulsji

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, moździerz z wylewką z pistlem, zlewka szklana, pojemnik do maści lub butelka, sygnatura do użytku zewnętrznego lub wewnętrznego, karta celuloidowa, papierek wagowy.

Schemat przygotowania emulsji: zawsze przed przystąpieniem do wykonywania recepty należy sprawdzić, czy nie są przekroczone dawki substancji należących do wykazu B oraz czy nie występują interakcje pomiędzy składnikami recepty. Jeżeli dawki nie zostały przekroczone i nie stwierdzono obecności interakcji można przejść do wykonania leku.

Emulsje do użytku wewnętrznego.

Emulsje do użytku wewnętrznego wykonuje się jako emulsje typu O/W. Najczęściej wykorzystywanym emulgatorem jest guma arabska. Jeżeli na recepcie osoba wystawiająca nie zaznaczyła stężenia fazy olejowej należy wykonać emulsję z $10 \%$ zawartością fazy olejowej.
Emulsje do użytku wewnętrznego utrzymuje się dwoma podstawowymi metodami:

• metoda angielska – polegająca na rozpuszczeniu emulgatora (gumy arabskiej) w fazie zewnętrznej i stopniowemu wprowadzaniu fazy wewnętrznej przy ciągłym mieszaniu,

• metoda kontynentalna – polegająca na początkowym sporządzeniu jądra emulsji i późniejszym stopniowym rozcieńczeniu fazą zewnętrzną. Jądro emulsji sporządza się w stosunku olej : emulgator : woda – $2:1:1,5$ – gumę arabską miesza się z fazą olejową i dodaje się obliczoną ilość fazy wodnej, po czym uciera się przygotowane jądro emulsji do powstania charakterystycznych dźwięków (trzasków).

W celu przygotowania emulsji do użytku wewnętrznego należy odważyć na wadze elektronicznej w moździerzu olej, w zlewce wodę niezbędną do otrzymania całej masy emulsji i na wadze proszkowej na papierku wagowym gumę arabską. W pierwszej kolejności do fazy olejowej dodać gumę arabską i delikatnie wymieszać składniki pistlem. Następnie do moździerza dodać obliczoną ilość wody (ilość wody oblicza się ze stosunku $2:1:1,5$) i rozcierać do powstania charakterystycznych trzasków (mlasków). Po otrzymaniu jądra emulsji ucierać je jeszcze przez kilka minut, następnie uzupełnić emulsję pozostałą ilością wody ciągle rozcierając emulsję pistlem. Na koniec dodać pozostałe składniki poprawiające smak i zapach, nalewki, syropy czy wyciągi. Przenieść gotowy lek do butelki, ściągając pozostałą ilość emulsji ze ścianek moździerza za pomocą karty celuloidowej i przenieść do opakowania. Butelkę zamknąć nakrętką. Na butelkę z przygotowaną emulsją należy nakleić etykietę oraz informację „zmieszać przed użyciem”.

Jeżeli na recepcie zostały wypisane składniki stałe należy:

• składniki rozpuszczalne w wodzie rozpuścić w fazie wodnej przed sporządzeniem jądra emulsji,

• składniki rozpuszczalne w oleju rozpuścić w fazie olejowej przed sporządzeniem jądra emulsji.

Emulsje do użytku zewnętrznego.

Postać emulsji do użytku zewnętrznego jest wykorzystywana w maściach, kremach, kroplach oraz jako mazidła.
Mazidła stanowią płynne bądź półpłynne preparaty stosowane na skórę w celu uzyskania działania miejscowego. Mazidła w swoim składzie mogą zawierać oleje, mydła, roztwory wodorotlenków, węglowodory, wodę i etanol, olejki lub balsamy. Wymienione składniki mogą występować w mazidłach jako wielofazowe rozproszenia, jednak pod wpływem wstrząsania powinny powracać do układów o jednorodnym wyglądzie. Mazidła charakteryzują się bardzo małą trwałością. Na etykiecie zawsze należy zamieścić informację o konieczności zamieszania przed użyciem.
Mazidła najczęściej wykonuje się bezpośrednio w butelce. Jeżeli recepta zawiera składniki nierozpuszczalne w wodzie, należy je wcześniej dokładnie rozetrzeć w moździerzu.

Rp.
Gummi arabici$\quad$$10,0$
Ricini olei$\quad$$20,0$
Menthae piperitae olei gtt.$\quad$$2$
Aquae ad$\quad$$100,0$
M.f. emulsio
D.S. $1\ \times$ dziennie $1$ łyżeczkę

Surowce: olejek z mięty pieprzowej, woda, guma arabska, olej rycynowy. Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Przyrządzanie emulsji trzeba zacząć od stworzenia jądra emulsji przez połączenie oleju rycynowego, gumy arabskiej i wody w proporcji $2:1:1,5$. Do obliczeń wykorzystuje się całą ilość oleju i gumy arabskiej oraz część wody w odpowiedniej proporcji. Ilość potrzebnych składników do jądra emulsji wyliczone z powyższej proporcji:

Olej rycynowy – $20,0 \mathrm{g}$

Guma arabska – $10,0 \mathrm{g}$

Woda – $15,0 \mathrm{g}$

Obliczenie całej wody, potrzebnej do wykonania receptury: od $100,0 \mathrm{g}$ należy odjąć pozostałe ilości składników (ilość olejku miętowego pomijamy ze względu na bardzo małą wagę). $100,0-(20,0+10,0)=70,0$

Ilość całej potrzebnej wody: $70,0 \mathrm{g}$

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, moździerz z wylewką z pistlem, zlewka szklana $200 \mathrm{ml}$, butelka, sygnatura do użytku wewnętrznego (biała), karta celuloidowa, papierek wagowy.

Wykonanie recepty:

• położyć papierek wagowy na wagę proszkową, wytarować i odważyć $10,0 \mathrm{g}$ gumy arabskiej, zdjąć z wagi,

• na wagę elektroniczną położyć moździerz z pistlem, wytarować, odważyć bezpośrednio $20,0 \mathrm{g}$ oleju rycynowego, zdjąć moździerz z wagi,

• na wagę elektroniczną położyć zlewkę, wytarować, odważyć $70,0 \mathrm{g}$ wody, zdjąć zlewkę z wagi,

• do moździerza z olejem wsypać odważoną gumę arabską, delikatnie wymieszać pistlem,

• moździerz ponownie położyć na wagę elektroniczną, wytarować, odważyć $15,0 \mathrm{g}$ wody z wcześniej przygotowanej zlewki; zdjąć moździerz z wagi,

• ucierać energicznie pistlem, aż do uzyskania charakterystycznego trzasku (mlasku) podczas ucierania,

• po uzyskaniu charakterystycznego trzasku ucierać jądro emulsji przez kilka minut,

• pozostałą wodę porcjami dodawać do jądra emulsji, nie przestając ucierać pistlem emulsji,

• dwie krople oleju miętowego dodać do gotowej emulsji i dokładnie wymieszać,

• gotową emulsję przelać bezpośrednio do butelki, resztki emulsji ściągnąć ze ścianek za pomocą karty celuloidowej i przenieść do butelki; butelkę zamknąć nakrętką,

• wypisać prawidłowo sygnaturę białą i przymocować do opakowania; dołączyć informację o konieczności zmieszania przed użyciem,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Gummi arabici$\quad$$10,0$
  Ricini olei$\quad$$20,0$
  Menthae piperitae olei gtt.$\quad$$2$
  Aquae ad$\quad$$100,0$
  M.f. emulsio
  D.S. $1 \ \times$ dziennie łyżeczkę

• Uwagi specjalne: zmieszać przed użyciem

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: wewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

Rp.
Lini olei
Aquae Calcis aa ad$\quad$$50,0$
M.f. lin.
D.S. Do smarowania $3 \ \times$ dziennie

Surowce: olej lniany, woda wapienna. Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Ilość potrzebnego oleju lnianego: $25,0 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnej wody wapiennej: $25,0 \mathrm{g}$

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, butelka, sygnatura do użytku zewnętrznego (pomarańczowa).

Wykonanie recepty:

• na wadze elektronicznej wytarować butelkę i odważyć do niej $25,0 \mathrm{g}$ oleju lnianego.

• do butelki odważyć $25,0 \mathrm{g}$ wody wapiennej,

• zdjąć butelkę z wagi, zamknąć korkiem i dokładnie wymieszać,

• wypisać prawidłowo sygnaturę pomarańczową i przymocować do opakowania; dołączyć informację o konieczności zmieszania przed użyciem,

• posprzątać miejsce pracy.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Lini olei
  Aquae Calcis aa ad$\quad$$50,0$
  M.f. lin.
  D.S. Do smarowania $3\ \times$ dziennie

• Uwagi specjalne: zmieszać przed użyciem

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: zewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

W celu przećwiczenia przygotowywania emulsji przejdź do wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Płynne - Emulsja”D15SiKXj4wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Płynne - Emulsja”.

Zawiesiny

R1bRbQSIXT4oV

Zawiesiny. Rycina przedstawia szklaną butelkę z szyjką okrytą folią aluminiową, różnej wielkości szklane naczynia z podziałką, mające formę walca, a na górnej krawędzi wyżłobienie, które pomaga w przelewaniu. Ponadto na rycinie są przedstawione: miska, tłuczek (czyli moździerz z pistlem) oraz folia zabezpieczająca, okrągły, papierowy filtr, szklane mieszadełko i ceramiczna miska z uchami i wyżłobieniem znajdującym się na górnej krawędzi, ułatwiającym przelewanie.

Zawiesiny (Suspensiones) stanowią postać leku przeznaczoną do stosowania wewnętrznego lub zewnętrznego zawierającą układ równomiernie rozproszonych faz. Fazą rozpraszającą jest najczęściej wodny roztwór zawierający substancje pomocnicze, rzadko lecznicze, a fazę rozproszoną tworzy sproszkowana substancja lecznicza w stanie stałym. Zawiesiny tworzy się dla substancji leczniczych trudno rozpuszczalnych lub nierozpuszczalnych w wodzie. W skład fazy rozpraszającej może również wchodzić glicerol, etanol lub olej.

Do substancji pomocniczych wykorzystywanych przy wykonywaniu zawiesin należą związki wpływające na lepkość preparatu, $\mathrm{pH}$ lub ciśnienie osmotyczne, substancje zmniejszające napięcie powierzchniowe oraz środki konserwujące.

Wśród środków zwiększających lepkość najczęściej wykorzystuje się wodne roztwory substancji wielkocząsteczkowych takich jak:

• $33,3\%$ roztwór gumy arabskiej – wykonanie: odważyć gumę arabską i dodać do niej równe ilości wody i wody wapiennej, ogrzewać na łaźni wodnej, po oziębieniu uzupełnić wodą do założonej masy,

• $2\%$ roztwór metylocelulozy – wykonanie: odważoną metylocelulozę przenieść do $1/3$ wymaganej ilości wody o temperaturze $90^\circ\text C$, wymieszać, dodać pozostałą ilość oziębionej wody, wymieszać i pozostawić do wyklarowania,

• $4\%$ roztwór żelatyny – wykonanie: pozostawić odważoną żelatynę do napęcznienia w zimnej wodzie, rozpuścić na gorąco.

Zawiesiny po wstrząśnięciu powinno charakteryzować jednolite rozproszenie fazy stałej, utrzymujące się minimum trzy minuty, tak aby pacjent mógł pobrać i przyjąć odpowiednią dawkę leku.

Przygotowywanie zawiesin

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, łaźnia wodna, zlewki szklane, moździerz z wylewką z pistlem, butelka z nakrętką, sygnatura do użytku wewnętrznego lub zewnętrznego, papierek wagowy, bagietka szklana.

Zawiesiny do użytku wewnętrznego

Zawiesiny do użytku wewnętrznego przygotowuje się w celu:

• umożliwienia podania pacjentowi substancji nierozpuszczalnej w wodzie w postaci płynnej,

• zamaskowania przykrego smaku i zapachu,

• zwiększenia trwałości leku w czasie przechowywania i stosowania,

• uzyskania przedłużonego działania substancji zawieszonej.

Wielkość cząstek zawieszonej substancji stałej w zawiesinach do użytku wewnętrznego nie powinna przekraczać $30 \text{μm}$.

Schemat przygotowania zawiesin do użytku wewnętrznego: zawsze przed przystąpieniem do wykonywania recepty należy sprawdzić czy nie są przekroczone dawki substancji należących do wykazu B oraz czy nie występują interakcje pomiędzy składnikami recepty. Jeżeli dawki nie zostały przekroczone i nie stwierdzono obecności interakcji można przejść do wykonania leku według schematu poniżej:

Przed przystąpieniem do wykonania recepty należy przygotować roztwór zapasowy substancji zwiększającej lepkość. Następnie w celu przygotowania zawiesiny do użytku wewnętrznego należy odważyć na wadze proszkowej substancje stałe w kolejności od najmniejszej do największej i kolejno rozcierać je w moździerzu, aż do uzyskania miałkiego proszku. W kolejnym etapie należy dodać substancje zwilżające lub zwiększające lepkość i ucierać do uzyskania koncentratu o konsystencji pasty. Dodawać porcjami pozostałą ilość fazy płynnej ciągle mieszając zawiesinę. Jeżeli na recepcie zostały zapisane również inne substancje stałe, które są rozpuszczalne w fazie płynnej należy je w niej rozpuścić przed dodaniem do zawiesiny. Gotowy lek przenieść do butelki, popłukując moździerz pozostałą ilością fazy płynnej. Na koniec dodać pozostałe składniki poprawiające smak i zapach, nalewki, syropy czy wyciągi. Butelkę zamknąć nakrętką. Na butelkę z przygotowaną zawiesiną należy nakleić etykietę oraz informację „zmieszać przed użyciem”.

Zawiesiny do użytku zewnętrznego

Zawiesiny do użytku zewnętrznego są postacią leku zawierającą nawet do $50\%$ stałych substancji, które są zawieszone w roztworach wodnych, glicerolu, bądź w ich mieszaninie lub oleju. Substancje lecznicze stosowane w zawiesinach do użytku zewnętrznego często wykazują działanie wysuszające (talk, tlenek cynku), często wykorzystuje się również mentol o działaniu chłodzącym i dezynfekującym oraz substancje bakteriobójcze czy miejscowo znieczulające (benzokaina). Jeżeli w skład wykonywanego leku wchodzą antybiotyki, wówczas lek należy przygotować w warunkach jałowych.

Wielkość cząstek zawieszonej substancji stałej w zawiesinach do użytku zewnętrznego nie powinna przekraczać $80 \text{μm}$.

Schemat przygotowania zawiesin do użytku zewnętrznego: zawsze przed przystąpieniem do wykonywania recepty należy sprawdzić czy nie są przekroczone dawki substancji należących do wykazu B oraz czy nie występują interakcje pomiędzy składnikami recepty. Jeżeli dawki nie zostały przekroczone i nie stwierdzono obecności interakcji można przejść do wykonania leku według schematu poniżej:

Na wadze elektronicznej odważyć składniki stałe w kolejności od najmniejszej do największej, kolejno przenieść je do moździerza i dokładnie rozetrzeć. Niektóre substancje – mentol, tymol, kamfora – należy rozpuścić w kilku kroplach etanolu i ucierać do odparowania rozpuszczalnika. Następnie dodać glicerol lub olej i rozetrzeć do uzyskania jednolitej masy. Porcjami, podczas ciągłego mieszania dodawać wodę. Na końcu dodać etanol lub olejki eteryczne, jeśli zostały przepisane na recepcie. Gotową zawiesinę przenieść do butelki z szeroką szyjką. Butelkę zamknąć nakrętką i nakleić etykietę oraz informację „zmieszać przed użyciem”.

Rp.
Magnesii oxidi$\quad$$4,0$
Calcii carbonatis$\quad$$10,0$
Gummi arabici musil.$\quad$$20,0$
Aquae ad $\quad$$100,0$
M.f. susp.
D.S. $2 \ \times$ dziennie $1$ łyżeczkę
Zmieszać przez użyciem

Surowce: guma arabska, tlenek magnezu, węglan wapnia, woda wapienna, woda destylowana. Środowisko: niejałowe

Obliczenia

Przed przystąpieniem do realizacji recepty, należy wykonać $33,3\%$ roztwór zapasowy gumy arabskiej. Do wykonania potrzebna jest guma arabska oraz woda wapienna i woda destylowana w równych ilościach do uzyskania stężenia $33,3\%$ gumy arabskiej.

Obliczenia potrzebne do przygotowania $20,0 \mathrm{g}$ roztworu zapasowego gumy arabskiej: Ilość potrzebnej gumy arabskiej obliczamy na podstawie stężenia procentowego:
$33,3-100,0 \mathrm{g}$
$x-20,0 \mathrm{g}$
$x=6,66 \mathrm{g}$

Ilość potrzebnej gumy arabskiej: $6,66 \mathrm{g}$

Ilość potrzebnej wody wapiennej i destylowanej wyliczamy przez odjęcie od $20,0 \mathrm{g}$ masy gumy arabskiej i podzielenie otrzymanej ilości przez $2$:
$\left( 20,0-6,66\right):2=6,67\ \text g$
Ilość potrzebnej wody wapiennej: $6,67 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnej wody destylowanej do przygotowania roztworu zapasowego: $6,67 \mathrm{g}$

Obliczenie ilości wody potrzebnej do wykonania całej zawiesiny.
Ilość potrzebnej wody wyliczamy przez odjęcie od 100,0 g masy pozostałych składników zawiesiny.
$100,0-(20,0+10,0+4,0)=66,0$$\mathrm{g}$
Ilość potrzebnej wody do przygotowania zawiesiny: $66,0 \mathrm{g}$

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, łaźnia wodna, $2\ \times$ zlewka szklana $100 \mathrm{ml}$, moździerz z wylewką z pistlem, butelka z nakrętką, sygnatura do użytku wewnętrznego (biała), papierek wagowy, bagietka szklana.

Wykonanie recepty:
Wykonanie leku należy rozpocząć od przygotowania roztworu zapasowego gumy arabskiej:

• położyć papierek wagowy na wagę proszkową, wytarować i odważyć $6,66 \mathrm{g}$ gumy arabskiej, zdjąć z wagi i przesypać do zlewki o pojemności $100 \mathrm{ml}$,

• zlewkę z gumą arabską położyć na wadze elektronicznej, wytarować i odważyć $6,67 \mathrm{g}$ wody wapiennej,

• wagę ze zlewką ponownie wytarować i odważyć $6,67 \mathrm{g}$ wody destylowanej (waga pozostaje pozostaje z boku wciąż wytarowana na zlewkę z wodą, będzie potrzebna po ogrzewaniu),

• zlewkę z zawartością przenieść na włączoną łaźnię wodną i ogrzewać w temperaturze $60^\circ \text C$ do rozpuszczenia gumy arabskiej, od czasu do czasu mieszając,

• gdy roztwór w zlewce będzie klarowny, zdjąć naczynie z łaźni, pozostawić do ochłodzenia.

• roztwór w temperaturze pokojowej położyć na wcześniej wytarowaną wagę i uzupełnić wodą destylowaną do pierwotnej masy dodawanej wody ($6,68 \mathrm{g}$).

Wykonanie leku – ciąg dalszy:

• położyć papierek wagowy na wagę proszkową, wytarować i odważyć $4,0 \mathrm{g}$ tlenku magnezu, zdjąć z wagi i przesypać do moździerza,

• rozetrzeć tlenek magnezu za pomocą pistla do otrzymania miałkiego proszku,

• położyć papierek wagowy na wagę proszkową, wytarować i odważyć $10,0 \mathrm{g}$ węglanu wapnia, zdjąć z wagi i przesypać do moździerza z tlenkiem magnezu i rozetrzeć węglan wapnia za pomocą pistla do otrzymania miałkiego proszku,

• do moździerza z miałkimi proszkami dodać $20,0 \mathrm{g}$ wcześniej przygotowanego roztworu zapasowego gumy arabskiej; rozcierać aż do uzyskania jednolitej zawiesiny,

• na wagę elektroniczną położyć czystą zlewkę szklaną o pojemności $100 \mathrm{ml}$, wytarować i odważyć około $40,0 \mathrm{g}$ wody destylowanej, odstawić na bok,

• po roztarciu dodawać porcjami wcześniej odważoną wodę destylowaną ze zlewki; po każdej porcji dodanej wody, dokładnie mieszać pistlem,

• butelkę wytarować na wadze elektronicznej; przelać zawiesinę z moździerza do butelki, popłukując ścianki moździerza niewielką ilością wodą,

• uzupełnić wodą do przepisanej na recepcie masy zawiesiny ($100,0 \mathrm{g}$); zamknąć butelkę,

• wypisać prawidłowo sygnaturę białą i przymocować do opakowania; dołączyć informację o konieczności zmieszania przed użyciem.

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Magnesii oxidi$\quad$$4,0$
  Calcii carbonatis$\quad$$10,0$
  Gummi arabici musil.$\quad$$20,0$
  Aquae ad$\quad$$100,0$
  M.f. susp.
  D.S. $2 \ \times$ dziennie $1$ łyżkę

• Uwagi specjalne: zmieszać przed użyciem

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: wewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

Rp.
Sulfuris ppt.$\quad$$5,0$
Zinci oxydati
Talci aa*$\quad$$20,0$
Glicerini$\quad$$10,0$
Aq. dest. ad$\quad$$100,0$
M.f. susp.
D.S. $3 \ \times$ dziennie

Surowce: ichtiol, siarka, tlenek cynku, talk, gliceryna, woda destylowana.
Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Ilość potrzebnej wody obliczamy przez odjęcie od ilości całej zawiesiny ($100,0 \mathrm{g}$), ilości pozostałych składników użytych w recepcie.
$100,0-(5,0+20,0+20,0+10,0)=45,0$
Ilość potrzebnej wody: $45,0$$\mathrm{g}$

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, moździerz z wylewką z pistlem, zlewka szklana o pojemności $100 \mathrm{ml}$, butelka z szeroką szyjką i nakrętką, sygnatura do użytku zewnętrznego (pomarańczowa), papierek wagowy.

Wykonanie recepty:

• położyć papierek wagowy na wagę proszkową, wytarować i odważyć $5,0 \mathrm{g}$ siarki, zdjąć z wagi i przesypać do moździerza,

• rozetrzeć siarkę za pomocą pistla do otrzymania miałkiego proszku,

• odważyć $20,0 \mathrm{g}$ tlenku cynku, przenieść do moździerza i rozetrzeć,

• odważyć $20,0 \mathrm{g}$ talku, przenieść do moździerza i rozetrzeć,

• na wagę elektroniczną położyć moździerz z pistlem, wytarować, odważyć bezpośrednio $10,0 \mathrm{g}$ glicerolu, zdjąć moździerz z wagi,

• na wagę elektroniczną położyć czystą zlewkę szklaną o pojemności $100 \mathrm{ml}$, wytarować i odważyć $45,0 \mathrm{g}$ wody destylowanej,

• porcjami dodawać do moździerza wcześniej odważoną wodę destylowaną ze zlewki; po każdej porcji dodanej wody, dokładnie mieszać pistlem,

• butelkę z szeroką szyjką wytarować na wadze elektronicznej, przelać zawiesinę z moździerza do butelki,

• uzupełnić wodą do przepisanej na recepcie masy zawiesiny ($100,0 \mathrm{g}$); zamknąć butelkę,

• wypisać prawidłowo sygnaturę pomarańczową i przymocować do opakowania; dołączyć informację o konieczności zmieszania przed użyciem,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Sulfuris ppt.$\quad$$5,0$
  Zinci oxydati
  Talci aa$\quad$$20,0$
  Glicerini$\quad$$10,0$
  Aq. dest. ad$\quad$$100,0$
  M.f. susp.
  D.S. $3\ \times$ dziennie

• Uwagi specjalne: zmieszać przed użyciem

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: zewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

W celu przećwiczenia przygotowywania zawiesin przejdź do wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Płynne - Zawiesina do użytku wewnętrznego”D15SiKXj4wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Płynne - Zawiesina do użytku wewnętrznego”.

Krople do oczu – receptura jałowa

RJcXQ1K1yoGNA

Rycina 7a. Opakowanie z sączkiem membranowym

R1WXq6sTHEyIQ

Rycina 7b. Pudełko apteczne tuba i butelka sterylna z nakrętką

R18GCudhJPqnd

Rycina 7c. Butelka sterylna z zakraplaczem

R8cBqaBKviaeJ

Rycina 7d. Autoklaw

Galeria zdjęć

Zdjęcie pierwsze przedstawia sterylnie zapakowany sączek membranowy w kształcie dysku, który służy do wyjaławiania kropi do oczu. Po obu stronach krążka znajdują się końcówki do mocowania w strzykawce i do mocowania igły. Na opakowaniu podane są informacje o terminie przydatności, rekomendowanej objętości próbki, numerze serii, zgodności europejskiej i sterylności.

Zdjęcie drugie przedstawia sterylnie zapakowane pudełko apteczne tubę. Ma ona kształt walca. Obok niego w opakowaniu znajduje się płaska nakrętka. Obok leży zapakowana butelka sterylna z nakrętką.

Zdjęcie trzecie przedstawia sterylnie zapakowaną butelkę sterylną z zakraplaczem. Butelka jest niewielka i plastikowa. Zakraplacz znajdujący się w opakowaniu jest osobno. Ma kształt stożka. Zakręca się go na butelce.

Zdjęcie czwarte przedstawia autoklaw. Jest to prostopadłościenne urządzenie przypominające mikrofalówkę, które wyjaławia narzędzia.

Krople do oczu są jałowymi, wodnymi lub olejowymi roztworami, bądź zawiesinami przeznaczonymi do wkraplania do worka spojówkowego. Mogą one zawierać jedną lub kilka substancji aktywnych oraz substancje pomocnicze.

Krople oczne muszą spełniać szereg wymagań:

• jałowość,

• ciśnienie osmotyczne zbliżone do ciśnienia osmotycznego płynu łzowego (fizjologiczne ciśnienie osmotyczne mieści się w zakresie $280-300\ \frac{\text{mOsm}}{\text l}$, wartość ciśnienia osmotycznego dla kropli powinna mieścić się w zakresie $280-320\ \frac{\text{mOsm}}{\text l}$, w niektórych przypadkach krople mogą być hipertoniczne),

• odczyn zbliżony do odczynu płynu łzowego (fizjologiczne $\mathrm{pH}$ płynu łzowego $7,0-7,4$, zakres tolerancji $\mathrm{pH}$ dla kropli ocznych $3,5-8,5$),

• brak zanieczyszczeń mechanicznych,

• w kroplach ocznych stanowiących zawiesiny wielkość $80\%$ cząstek nie może przekraczać $10 \text{μm}$, a pozostałe nie mogą przekroczyć $50 \text{μm}$ – krople w postaci zawiesin mogą ulegać sedymentacji, jednak ich wstrząśnięcie powinno doprowadzić do prawidłowego rozproszenia cząstek i umożliwić właściwe pobranie preparatu.

Do substancji pomocniczych stosowanych przy sporządzaniu kropli do oczu zalicza się:

• substancje izotonizujące,

• substancje buforujące,

• konserwanty,

• substancje zwiększające lepkość,

• przeciwutleniacze.

Substancje izotonizujące – wykorzystywane są w celu otrzymania właściwego ciśnienia osmotycznego w kroplach do oczu. Do roztworów izotonizujących zalicza się:

• roztwór chlorku sodu $9\ \frac{\text g}{\text l}$ (A),

• roztwór azotanu potasu $16\ \frac{\text g}{\text l}$ (B) – głównie dla preparatów zawierających związki srebra,

• roztwór kwasu borowego $19\ \frac{\text g}{\text l}$ (C),

• roztwór glukozy $50\ \frac{\text g}{\text l}$ (D).

Substancje buforujące – wykorzystywane są w celu zwiększenia trwałości przygotowywanego leku, poprawy rozpuszczalności niektórych substancji, zwiększenia biodostępności oraz eliminacji działania drażniącego. Do roztworów korygujących $\mathrm{pH}$ i buforujących zalicza się:

Konserwanty – wykorzystywane w celu utrzymania jałowości oraz zwiększenia trwałości przygotowywanych preparatów. Krople do oczu w opakowaniach wielodawkowych powinny zawierać odpowiednie substancje konserwujące. Wyjątkiem są preparaty, które same wywierają aktywność przeciwdrobnoustrojową. Jeżeli krople do oczu znajdują się w opakowaniach jednodawkowych nie ma konieczności dodawania do nich substancji konserwujących. Do środków konserwujących zalicza się następujące mieszaniny:

1. chlorek benzalkoniowy $0,05\ \frac{\text g}{\text l}$
   diglukonian lub octan chloreksydyny $0,10\ \frac{\text g}{\text l}$,

2. chlorek benzalkoniowy $0,05\ \frac{\text g}{\text l}$
   alkohol βbeta‑fenylooctowy $4,00\ \frac{\text g}{\text l}$,

3. boran fenylortęciowy $0,01\ \frac{\text g}{\text l}$
   alkohol βbeta‑fenylooctowy $4,00\ \frac{\text g}{\text l}$,

4. azotan fenylortęciowy $0,02\ \frac{\text g}{\text l}$
   alkohol βbeta‑fenylooctowy $4,00\ \frac{\text g}{\text l}$,

5. tiomersal $0,20\ \frac{\text g}{\text l}$
   alkohol βbeta‑fenylooctowy $4,00\ \frac{\text g}{\text l}$,

6. boran fenylortęciowy $0,01\ \frac{\text g}{\text l}$,

7. hydroksybenzoesan metylu $0,65\ \frac{\text g}{\text l}$
   hydroksybenzoesan propylu $0,35\ \frac{\text g}{\text l}$
   alkohol βbeta‑fenylooctowy $4,00\ \frac{\text g}{\text l}$.

Substancje zwiększające lepkość – wykorzystywane w celu przedłużenia czasu kontaktu substancji aktywnych zawartych w kroplach do oczu z rogówką. Lepkość płynu łzowego określana jest w zakresie $1,02-1,9\ \text{mPa}\cdot\text s$, natomiast dopuszczalna lepkość roztworów stosowanych w celu zwiększenia lepkości nie przekracza $20,0\ \text{mPa}\cdot\text s$. Do substancji zwiększających lepkość zalicza się:

• metyloceluloza (MC) $2,5\ \frac{\text g}{\text l}-10\ \frac{\text g}{\text l}$,

• hydroksyetyloceluloza (HEC) $2,5\ \frac{\text g}{\text l}-5\ \frac{\text g}{\text l}$,

• hydroksypropylometyloceluloza (HPMC) $5\ \frac{\text g}{\text l}$.

Przeciwutleniacze – wykorzystywane w roztworach substancji, które łatwo ulegają utlenieniu. W roztworach wodnych można stosować siarczyn sodu, wersenian disodowy, a w roztworach olejowych tokoferol.

Przygotowywanie kropli ocznych

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, loża laminarna, płyta grzewcza, jałowe strzykawki i igły $1,2 \mathrm{mm}$, rękawiczki jałowe, jałowy jednorazowy sączek membranowy $0,22 \text{μm}$, jałowa butelka $10 \mathrm{ml}$ z zakraplaczem i nakrętką, sygnatura do użytku zewnętrznego (pomarańczowa), jałowa szpatułka, jałowe zlewki szklane, jałowy papierek wagowy, jałowa bagietka szklana.

Wykonywanie leków w warunkach jałowych wymaga wcześniejszego przygotowania loży z nawiewem laminarnym, jałowego powietrza oraz pracownika do pracy aseptycznej.

• Przygotowanie loży polega na przetarciu powierzchni blatów loży właściwym środkiem dezynfekcyjnym. Może być to $70\%$ etanol, $1\%$ chlorek benzalkoniowy, $0,2\%$ roztwór glukonianu chlorheksydyny (lub inny). Następnie należy umieścić w loży cały potrzebny sprzęt i wszystkie substancje niezbędne do wykonania leku i włączyć lampę UV na minimum $20 \min$. $15 \min$ przed rozpoczęciem pracy wymagane jest włączenie nawiewu laminarnego.

• Pracownik rozpoczynający pracę w warunkach aseptycznych powinien przed przystąpieniem do pracy zdjąć biżuterię i w śluzie zmienić obuwie oraz zdjąć odzież zewnętrzną. Następnie powinien założyć jednorazową, jałową odzież ochronną, na którą składa się fartuch, czepek na włosy, ochraniacze na obuwie oraz maseczka ochronna zakrywająca usta i nos. Należy również pamiętać o higienicznym myciu i dezynfekcji rąk oraz nałożeniu jałowych rękawiczek ochronnych.

Krople do oczu można przygotowywać trzema podstawowymi metodami. Wybór metody jest uzależniony od stosowanej substancji leczniczej i postaci leku, jaką należy otrzymać.

• Metoda pierwsza – wyjaławianie przez sączenie – przygotowany roztwór należy przesączyć przez sączek wyjaławiający bezpośrednio do jałowej butelki. Do sączenia wykorzystuje się sączki membranowe o średnicy porów minimum $0,22 \text{μm}$. Jest to metoda wykorzystywana przy sporządzaniu kropli będących roztworami o niskiej lepkości.

• Metoda druga – wyjaławianie w autoklawie - metoda wykorzystywana przy sporządzaniu kropli będących roztworami rzeczywistymi i roztworów koloidalnych substancji termostabilnych.

• Metoda trzecia – użycie jałowych składników i łączenie ich w warunkach aseptycznych. Metoda stosowana jest podczas wykonywania kropli, które nie mogą być wyjałowione ani termicznie, ani przez sączenie wyjaławiające. Jest ona stosowana głównie podczas przygotowywania roztworów koloidalnych substancji termolabilnych oraz roztworów olejowych o wysokiej lepkości.

Schemat przygotowania kropli do oczu – czynności wykonywane są w loży z nawiewem laminarnym (metoda $1$):

W celu przygotowania kropli do oczu należy w pierwszej kolejności przygotować lożę z nawiewem laminarnym do pracy, niezbędne utensylia, substancje lecznicze i pomocnicze. Następnie należy przygotować siebie jako pracownika pamiętając o zdjęciu biżuterii, zmianie odzieży i obuwia oraz umyciu i dezynfekcji dłoni, nałożeniu rękawiczek. Na wadze proszkowej na jałowym papierku wagowym należy odważyć substancję stałą. Na wadze elektronicznej odważyć w jałowej zlewce odpowiednią ilość rozpuszczalnika.

• Jeśli ilość wody, która jest potrzebna do otrzymania roztworu izotonicznego nie przekracza $20\%$ przepisanej ilości roztworu, wówczas substancję leczniczą należy rozpuścić tylko w roztworze izotonizującym.

• Jeśli ilość wody przekracza $90\%$ przepisanej ilości roztworu, wówczas substancję leczniczą należy rozpuścić tylko w wodzie.

• Jeżeli ilość wody wynosi od $20\%$ do $90\%$ przepisanej ilości roztworu, wówczas substancję leczniczą należy rozpuścić w wodzie i roztworze izotonizującym.

W przygotowanym rozpuszczalniku należy następnie rozpuścić odważoną wcześniej substancję leczniczą, a po rozpuszczaniu dodać właściwą mieszaninę środków konserwujących. Przygotowany preparat należy pobrać do strzykawki i następnie przesączyć przez właściwy sączek bezpośrednio do wyjałowionej butelki. Na butelkę należy nałożyć jałowy zakraplacz i jałową nakrętkę, dokładnie zamknąć i nakleić właściwie wypisaną etykietę.

Rp.
$1\%$ Sol. Neomycini opht.$\quad$$10,0$
D.S. $3\times$ dziennie kropla OP

Skład: w skład farmakopealny $1\%$ roztworu neomycyny do oczu wchodzą:
neomycyna $0,1 \mathrm{g}$
roztwór konserwantu:
mieszanina boranu fenylortęciowego i alkohol βbeta‑fenylooctowy $3$ krople
roztwór izotonizujący kwasu borowego $19\ \frac{\text g}{\text l}$ ad $10,0$.

Do przygotowania kropli do oczu będziemy korzystać z gotowych roztworów zapasowych konserwantu i roztworu kwasu borowego.

Surowce: neomycyna, roztwór zapasowy konserwantu (mieszanina boranu fenylortęciowego i alkohol βbeta‑fenylooctowy), roztwór zapasowy kwasu borowego.
Środowisko: jałowe.

Obliczenia

neomycyna $0,1$
roztwór konserwantu $3$ krople
roztwór kwasu borowego ad $10,0$

Potrzebny sprzęt (wszystkie sprzęty, które będą miały kontakt z substratami i gotowym produktem muszą być wyjałowione): waga elektroniczna, waga proszkowa, loża laminarna, płyta grzewcza, strzykawka $10 \mathrm{ml}$ jałowa, igła $1,2 \mathrm{mm}$ jałowa, rękawiczki jałowe, jednorazowy sączek membranowy jałowy $0,22 \text{μm}$, butelka $10 \mathrm{ml}$ z zakraplaczem i nakrętką jałowa, sygnatura do użytku zewnętrznego (pomarańczowa), szpatułka jałowa, zlewka szklana $50 \mathrm{ml}$ jałowa, papierek wagowy jałowy, bagietka szklana jałowa.

Wykonanie recepty:

• recepturę należy wykonać pod włączoną lożą laminarną, nałożyć rękawiczki jałowe,

• na wagę proszkową położyć jałowy papierek wagowy, odważyć $0,1 \mathrm{g}$ neomycyny za pomocą jałowej szpatułki,

• jałową zlewkę położyć na wadze elektronicznej, wytarować, odważyć do zlewki $8,0 \mathrm{g}$ roztworu kwasu borowego; wagę pozostawić z ustawioną wcześniej tarą,

• włączyć płytę grzewczą, położyć na niej zlewkę z roztworem kwasu borowego i podgrzać do pojawienia się bąbelków powietrza na dnie zlewki,

• zdjąć zlewkę z płyty grzewczej, wsypać do niej odważoną neomycynę i mieszać jałową bagietką do całkowitego rozpuszczenia substancji,

• położyć zlewkę na używanej wcześniej wadze elektronicznej (nie tarować ponownie), dodać 3 krople roztworu mieszaniny konserwantów i uzupełnić roztworem kwasu borowego do zadanej wagi na recepcie ($10,0 \mathrm{g}$),

• nałożyć jałową igłę na jałową strzykawkę i pobrać ze zlewki całą zawartość do strzykawki,

• zdjąć igłę ze strzykawki, nałożyć na strzykawkę jałowy sączek membranowy,

• przygotować jałową butelkę, nałożyć na jej szyjkę wolną stronę sączka i naciskając tłok strzykawki przesączyć roztwór ze strzykawki do butelki,

• na butelkę nałożyć jałowy zakraplacz i jałową nakrętkę, dokładnie zamknąć,

• wypisać prawidłowo sygnaturę pomarańczową i przymocować do butelki,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy, sączek membranowy, igła, strzykawka), umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  $1\%$ Sol. Neomycini opht.$\quad$$10,0$
  D.S. $3\ \times$ dziennie kropla OP

• Uwagi specjalne: krople jałowe

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: zewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

Wnioski: uzyskany roztwór jest bezbarwny i klarowny. Okres ważności kropli po pierwszym użyciu to dziesięć dni.

W celu przećwiczenia przygotowywania jałowych kropli ocznych przejdź do wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Płynne - Krople oczne”D15SiKXj4wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Płynne - Krople oczne”.

Powrót do spisu treściD14m4BO9APowrót do spisu treści