Zioła

RTu6XEuqMOn2t

Rycina przedstawia trzy szklane słoiczki wypełnione ziołami w różnych kolorach.

Zioła (Species) to postać leku złożona z jednego lub kilku surowców roślinnych, suchych i rozdrobnionych. W swoim składzie mogą mieć również substancje lecznicze, ale nie mogą zawierać substancji silnie i bardzo silnie działających. Zioła należy przed podaniem odpowiednio wytrawić (najczęściej przez przygotowanie naparu, odwaru lub maceracji), zgodnie z zaleceniami lekarskimi. Najczęściej zioła pakowane są w opakowania zbiorcze (torebki, słoiki), dużo rzadziej dawkowane w pojedynczych torebkach do zaparzania. Do przygotowania mieszanek ziołowych stosuje się surowce nie sproszkowane, a rozdrobnione. Surowców takich jak kwiatostany, koszyczki, kwiaty, owoce i nasiona nie należy rozdrabniać (chyba, że lekarz zapisze inaczej).

Zapisywanie ziół na recepcie

Ilości ziół mogą być zapisane dla każdego z osobna albo przy użyciu łacińskich skrótów, jeżeli ilości się powtarzają. Najczęściej używanym skrótem przy zapisywaniu ziół jest „aa” oznaczające „po równo”.

Rp.
Tormentillae rhiz.
Salviae fol aa$\quad$$30,0$
Chamomille anth.
Valerianae rhiz. aa$\quad$$20,0$
M.f. species

W powyższej recepcie podane są równe ilości dla pięciornika i szałwii (po $30,0 \mathrm{g}$) oraz dla rumianku i kozłka (po $20,0 \mathrm{g}$). Jest to najczęstszy sposób zapisywania recept z mieszankami ziołowymi.

Rp.
Tormentillae rhiz.$\quad$$30,0$
Salviae fol.$\quad$$30,0$
Chamomille anth.$\quad$$20,0$
Valerianae rhiz.$\quad$$20,0$
M.f. species

W powyższej recepcie podane są ilości dla każdego zioła z osobna. Jest to rzadszy sposób zapisywania recept z mieszankami ziołowymi.

Przygotowywanie ziół

Rozdrobnione surowce roślinne odważamy kolejno na kartkę bibuły zaczynając od surowców w ilości największej.
Nierozdrobnione owoce i nasiona dodajemy zawsze na końcu i dokładnie mieszamy kartą celuloidową.
Jeżeli w skład ziół wchodzą substancje lecznicze, należy dodawać je na końcu.
Jeżeli istnieje możliwość rozpuszczenia substancji leczniczej w wodzie, to należy to zrobić, otrzymanym roztworem zwilżyć zioła, a następnie wysuszyć je w temperaturze $40^\circ\text C$.
Zioła należy przechowywać w suchym miejscu, bez dostępu światła, poniżej temperatury $30^\circ\text C$.

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, karta celuloidowa, karta bibułowa, torebka z sygnaturą. Czasami potrzebne są inne sprzęty dostępne w recepturze aptecznej (zlewki, papierki wagowego itp.).

Przygotowanie ziół zaczynamy od wytarowania na wadze karty bibułowej i odważamy na nią surowce w kolejności malejącej, tworząc piramidę. Należy pamiętać, że owoce i nasiona odważamy jako ostanie. Jeżeli w skład ziół wchodzą substancje lecznicze postępujemy tak jak zostało to opisane w punkcie wyżej (ogólne zasady przygotowywania ziół). Mieszamy zioła kartą celuloidową i pakujemy do torebki z odpowiednią sygnaturą.

Rp.
Menthae piperite fol.$\quad$$20,0$
Foeniculi fruct.$\quad$$10,0$
Valerianae rad.$\quad$$20,0$
M.f. species
D.S. $3\ \times$ dziennie pić napar z $1$ łyżki ziół

Skład: zioła dodajemy w kolejności od największej do najmniejszej wagi. Owoce i nasiona dodajemy na końcu.

Surowce: liść mięty pieprzowej, owoc kopru włoskiego, korzeń kozła lekarskiego. Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Ilość potrzebnych liści mięty pieprzowej: $20,0 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnych owoców kopru włoskiego: $10,0 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnego korzenia kozłka lekarskiego: $20,0 \mathrm{g}$

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, torebka z sygnaturą Do użytku wewnętrznego (biała), łyżka, arkusz bibuły, karta celuloidowa.

Wykonanie recepty:

• na wagę elektroniczną położyć kartę bibuły, wytarować, odważyć bezpośrednio $20,0 \mathrm{g}$ liści mięty,

• wagę wytarować, na wcześniej odważoną miętę odważyć korzeń kozłka, tak by powstała piramida,

• wagę wytarować, na wcześniej odważone zioła odważyć owoc kopru; zdjąć bibułę z wagi,

• przemieszać równomiernie zioła kartą celuloidową,

• wypisać prawidłowo torebkę z sygnaturą białą,

• wymieszane zioła przenieść do torebki z sygnaturą, bezpośrednio przesypując je z bibuły; zamknąć torebkę,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (arkusz bibuły) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wniosek: powstała niejednorodna mieszanina suchych surowców roślinnych.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Menthae piperite fol.$\quad$$20,0$
  Foeniculi fruct.$\quad$$10,0$
  Valerianae rad.$\quad$$20,0$
  M.f. species
  D.S. $\quad$ dziennie pić napar z $1$ łyżki ziół

• Uwagi specjalne:

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: wewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

W celu przećwiczenia przygotowywania ziół przejdź do wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Stałe - Zioła - mieszanka ziołowa”D15SiKXj4wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Stałe - Zioła - mieszanka ziołowa”.

Proszki

RWs2waO2aBsDO

Rycina przedstawia miskę z tłuczkiem (czyli moździerz z pistlem). Obok miski leżą proszek i tabletki w formie dysków.

Proszki (Pulveres) to najprostsza, stała postać leku do stosowania doustnego, zewnętrznego oraz do sporządzania roztworów. Proszki mogą być jednoskładnikowe lub wieloskładnikowe i powinny zawierać homogenne cząstki o odpowiednim stopniu rozdrobnienia dla substancji leczniczych lub części roślin. Mogą również zawierać substancje pomocnicze. Według Farmakopei $\text{VI}$ wielkość cząstek w proszkach do użytku wewnętrznego nie powinna przekraczać $0,5 \mathrm{mm}$, a do użytku zewnętrznego $0,16 \mathrm{mm}$. Proces rozdrabniania i mikronizacji w aptece przeprowadzamy przy użyciu moździerza z pistlem lub młynka aptecznego. Niektóre substancje gruboziarniste (np. kamfora) mikronizuje się przez rozpuszczenie ich w lotnym rozpuszczalniku.

Podział proszków ze względu na ilość substancji leczniczych:

• proste – zawierające jedną substancję leczniczą,

• złożone – zawierające kilka substancji leczniczych i/lub pomocniczych; do proszków złożonych zalicza się również proszki mianowane, rozcieńczone, olejocukry itp.

Podział proszków ze względu na opakowanie:

• dzielone – w opakowaniach jednodawkowych (opłatki skrobiowe, kapsułki żelatynowe lub drażetki),

• niedzielone – w opakowaniu wielodawkowym (odmierzane z opakowania zbiorczego za pomocą łyżki lub specjalnej miarki).

Podział proszków ze względu na drogę podania:

Proszki specjalnego typu:

• do inhalacji,

• do sporządzania roztworów do wstrzykiwań.

Specjalne rodzaje proszków

Proszki mianowane – otrzymywane z silnie działających surowców roślinnych oraz zwierzęcych. Doprowadzone do określonego miana przez dodatek substancji obojętnych (np. skrobi, laktozy).

Proszki rozcieńczone – otrzymywane z bardzo silnie działających substancji czynnych i substancji obojętnych (np. laktozy) w celu ułatwienia czynności recepturowych (np. odważania bardzo małej ilości).

Olejocukry – olejki eteryczne roztarte z sacharozą. Olejocukry należy wykonywać na świeżo i wydawać w szczelnie zamkniętym słoiku.

Proszki do receptury – pojedyncze, roztarte substancje lecznicze lub mieszanina substancji leczniczych odpowiadająca składowi ogólnie znanych leków dostępnych w sprzedaży.

Ogólne zasady wykonywania proszków

• W pierwszej kolejności należy przeanalizować receptę pod względem dawek i niezgodności. Należy sprawdzić czy nie zostały przekroczone dawki dobowe i jednorazowe dla substancji silnie i bardzo silnie działających (dane tabelaryczne). W celu sprawdzenia należy przeanalizować zalecane dawki (biorąc pod uwagę dawkowanie jednorazowe i jego częstotliwość określoną w dawkowaniu) i porównać je do wartości maksymalnych dawek dobowych i jednorazowych.

• Należy dobrać odpowiedni moździerz z pistlem, tak by krzywizna części trącej głowicy pistla była zbliżona do krzywizny czaszy wewnętrznej moździerza.

• Należy dobrać rozmiar samego moździerza. Nie może być on nadmiernie wypełniony substancją leczniczą. Grubość warstwy proszku nie może być większa niż promień głowicy pistla.

• Proszki wsypujemy i rozcieramy stopniowo.

• Po każdej nowej porcji substancji leczniczej należy ucierać dokładnie pistlem i za pomocą karty celuloidowej ściągać ze ścian moździerza oraz pistla przywarty proszek.

• Mieszanie należy zacząć od środka moździerza, ruchami kolistymi dochodzić do brzegu i ponownie do środka, co jakiś czas zbierać proszek ze ścian kartą celuloidową.

• Do mieszania substancji barwiących oraz bardzo silnie działających w aptece powinien być przygotowany osobny moździerz.

• Substancje puszyste (np. tlenek magnezu), nie powinny być rozcierane i należy je dodawać jako ostatnie.

• Substancje higroskopijne, należące do wykazu A, B i N przepisane w ilości mniejszej niż $0,03$ grama należy dodawać jako drugie w kolejności.

• Jeżeli w skład proszków wchodzą substancje lepkie, wilgotne lub płynne, należy w pierwszej kolejności wsypać niewielką ilość substancji sypkiej, rozetrzeć, następnie odważyć substancje płynne, po roztarciu porcjami dodawać resztę substancji sypkich.

• Jeżeli w skład proszków wchodzi substancja w postaci leku gotowego (np. w formie tabletek), należy obliczyć jaką ilość tych tabletek potrzebujemy, a następie rozpocząć przygotowanie receptury od roztarcia ich w moździerzu i kontynuować przygotowanie proszków według ogólnych zasad. Nie wolno rozdrabniać dojelitowych postaci leku!

• W przypadku substancji silnie i bardzo silnie działających każdy proszek należy ważyć osobno. Dla pozostałych proszków należy przygotować proszek wzorcowy i na jego podstawie rozsypać pozostałe proszki. Po rozsypaniu proszków należy ocenić rozsypane proszki pod kątem powtarzalności masy.

Ocena proszków po rozsypaniu

Proszek wzorcowy to suma substancji leczniczych, które powinny się znaleźć w jednym opłatku. Na podstawie proszku wzorcowego rozsypujemy pozostałe proszki, które podlegają kontroli. Ocena ta polega na losowym wybraniu dziesięciu z wykonanych proszków i obliczeniu średniej masy wykonanych proszków. Masa każdego proszku powinna się mieścić w granicach dopuszczalnego odchylenia od obliczonej średniej masy. Farmakopea $\text{XII}$ określa następujące odchylenia:

• dla proszków o masie do $300 \mathrm{mg} \pm 10\%$,

• dla proszków $300 \mathrm{mg}$ i powyżej $\pm 7,5\%$. Tylko dwa proszki mogą przekroczyć granicę podanych odchyleń. Przykładowa ocena proszków zamieszczona w tabelce poniżej.

Średnią masę proszku obliczamy przez zsumowanie wszystkich zważonych mas i podzielenie tej sumy przez ilość ważonych proszków:
$x=(802+805+799+800+797+809+796+796+801+815)/10$
$x = 802$
Średnia masa proszku to $802 \mathrm{mg}$.

Odchylenie $\left[\%\right]$ od obliczonej średniej masy obliczamy z proporcji. Jeżeli średnia masa proszku to $100\%$, to odchylenie w miligramach to $x$.

$802 \mathrm{mg}-100\%$
$3 \mathrm{mg}-x$
$x=0,37\%$

Obliczenia wykonujemy dla każdego proszku. Otrzymany wynik porównujemy do maksymalnego odchylenia określonego przez farmakopeę (dla naszego proszku $7,5\%$). Jeżeli odchylenia mieszczą się w granicach dopuszczalnego odchylenia, proszki są wykonane prawidłowo.

Proszki dzielone – wybór opłatków

Opłatki skrobiowe różnią się pojemnością i z racji tego mają charakterystyczne numery ($1-6$) określające ich wielkość. Tabela poniżej opisuje numer opłatka i masę proszku, jaka się w nim zmieści. Opłatek należy dobrać możliwie jak najmniejszy do otrzymanego proszku, żeby ograniczyć dostęp powietrza do leku. Jeżeli w skład proszków wchodzą substancje puszyste należy albo wybrać numer opłatka większy o dwa, albo wybrać numer opłatka według tabeli dla proszków lekkich. Czasami masa proszku jest większa od największego opłatka skrobiowego. W takiej sytuacji należy masę jednego proszku podzielić na dwie równe części, dobrać odpowiedni numer opłatka, podwoić ilość wykonywanych proszków i na sygnaturze w dawkowaniu zaznaczyć zmianę dawkowania, tak by ostateczna dawka przyjmowana przez pacjenta była równa tej, którą zaordynował lekarz.

Zapisywanie proszków dzielonych na recepcie

Proszki dzielone mogą być zapisywane w dwojaki sposób.

• Praescriptio multiplicata – jest to sposób mnożenia. Lekarz zapisuje na recepcie ilość leku w pojedynczym proszku oraz ilość takich dawek, jakie trzeba przygotować pisząc dentur tales doses (skrót: D.t.d. No).

Rp.
Magnesii oxydi$\quad$$0,1$
Calcii gluconatis$\quad$$0,15$
M.f. pulv. D.t.d. No X

Obliczenia

Trzeba obliczyć, ile odważyć każdej z zapisanych substancji oraz masę 1 proszku.

$x=0,1·10$
$x=1,0 \mathrm{g}$
$y=0,15·10$
$y=1,5 \mathrm{g}$

Masa tlenku magnezu i glukonianu wapnia, które należy odważyć wynoszą odpowiednio $1,0$ i $1,5$ grama.

$0,1+0,15=0,25$
Masa jednego proszku to $0,25 \mathrm{g}$.

• Praescriptio divisa – jest to metoda dzielenia. Lekarz zapisuje na recepcie całą ilość substancji oraz określa na ile porcji należy to podzielić, pisząc divide lub dividetur in partes aequales (skrót Div. in part. aeq. No)

Rp.
Magnesii oxydi$\quad$$1,0$
Calcii gluconatis$\quad$$1,5$
M.f. pulv. Div.in part. aeq No X

Obliczenia

Trzeba obliczyć masę jednego proszku (w przypadku substancji silnie albo bardzo silnie działających należy również obliczyć masę danej substancji w jednym proszku).

$x=(1,0+1,5):10$
$x=0,25$

Masa jednego proszku wynosi $0,25$ grama.

Przygotowanie proszków zaczynamy od wybrania odpowiedniego sprzętu do ich roztarcia. Następnie odważamy substancje lecznicze na wadze proszkowej. Do moździerza dodajemy substancje lecznicze w odpowiedniej kolejności, po każdej porcji dokładnie ucierając proszek według zasad przyrządzania proszków. W zależności od rodzaju wykonywanych proszków, pakujemy je w odpowiedni sposób. Proszki niedzielone przenosimy do torebki z sygnaturą. Dla proszków dzielonych odważamy proszek wzorcowy i rozsypujemy resztę proszku do opłatków skrobiowych. Oceniamy poprawność wykonanych proszków i pakujemy opłatki skrobiowe do torebki z sygnaturą.

Rp.
Bismuthi subgallatis$\quad$$5,0$
Zinci oxydi
Talci veneti aa ad$\quad$$50,0$
M.f. pulv.
D.S. $2\ \times$ dziennie

Surowce: zasadowy galusan bizmutu, tlenek cynku, talk.
Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Ilość potrzebnego zasadowego galusanu bizmutu: $5,0 \mathrm{g}$

Obliczenie ilości potrzebnego tlenku cynku i talku:
$50,0 \mathrm{g}-5,0 \mathrm{g}=45,0 \mathrm{g}$
$45,0 \mathrm{g}:2=22,5 \mathrm{g}$

Ilość potrzebnego tlenku cynku: $22,5 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnego talku: $22,5 \mathrm{g}$

Potrzebny sprzęt: waga proszkowa, torebka z sygnaturą do użytku zewnętrznego (pomarańczowa), szpatułka, moździerz z pistlem, karta celuloidowa, papierek wagowy.

Wykonanie recepty:

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, wytarować, odważyć za pomocą szpatułki $5,0 \mathrm{g}$ zasadowego galusanu bizmutu, przenieść do moździerza,

• proszek w moździerzu rozcierać za pomocą pistla do uzyskania miałkiego proszku; proszek osadzony na głowie pistla i ścianach moździerza ściągać kartą celuloidową,

• na wadze odważyć za pomocą szpatułki $22,5 \mathrm{g}$ tlenku cynku,

• proszek stopniowo przenosić do moździerza i rozcierać za pomocą pistla do uzyskania miałkiego proszku; proszek osadzony na głowie pistla i ścianach moździerza ściągać kartą celuloidową,

• na wadze odważyć za pomocą szpatułki $22,5 \mathrm{g}$ talku,

• proszek stopniowo przenosić do moździerza i rozcierać za pomocą pistla do uzyskania miałkiego proszku; proszek osadzony na głowie pistla i ścianach moździerza ściągać kartą celuloidową,

• wypisać prawidłowo torebkę z sygnaturą pomarańczową.

• przygotowany proszek przenieść do opisanej torebki i zamknąć,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej torebki z sygnaturą:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Bismuthi subgallatis$\quad$$5,0$
  Zinci oxydi
  Talci veneti aa ad$\quad$$50,0$
  M.f. pulv.
  D.S. $2\ \times$ dziennie

• Uwagi specjalne:

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: zewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

**Rp.
Magnesii carbonatis
Magnesii sulfatis aa$\quad$$0,3$
Calcii carbonatis$\quad$$1,0$
*M.f. pulv. D.t.d. No XX
D.S. $2\ \times$
Skład: węglan magnezu należy do proszków puszystych (lekkich), przez co powinniśmy te proszki klasyfikować jako lekkie.
Surowce: węglan wapnia, węglan magnezu, siarczan magnezu.
Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Na recepcie podano skład jednego proszku i określono ilość proszków do przyrządzenia. Żeby obliczyć ilość potrzebnych substancji należy pomnożyć podane ilości jednostkowe razy ilość zadanych proszków.
Obliczenie ilości węglanu wapnia.
$1,0·20=20,0 \mathrm{g}$

Obliczenie ilości węglanu i siarczanu magnezu
$0,3·20,0=6,0 \mathrm{g}$
Należy również obliczyć wielkość potrzebnego opłatka skrobiowego. W tym celu obliczamy masę jednego proszku i z załączonej tabeli wybieramy odpowiednią wielkość opłatków. Masa jednego proszku: $1,0+0,3+0,3= 1,6 \mathrm{g}$

Wniosek: nasze proszki należą do lekkich i nie mieszczą się w największym opłatku (nr $6$). W takiej sytuacji należy jeden proszek $1,6 \mathrm{g}$ podzielić na dwie równe części po $0,8 \mathrm{g}$ (opłatek nr $4$). Czyli zamiast dwudziestu proszków po $1,6 \mathrm{g}$ trzeba przygotować czterdzieści proszków po $0,8 \mathrm{g}$. Łączna masa całej receptury się nie zmienia.

Ilość potrzebnego węglanu wapnia: $20,0 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnego węglanu magnezu: $6,0 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnego siarczanu magnezu: $6,0 \mathrm{g}$
Wielkość i ilość opłatków skrobiowych: nr $4$, ilość $40$ sztuk

Potrzebny sprzęt: waga proszkowa, torebka z sygnaturą do użytku wewnętrznego (biała), szpatułka, opłatki skrobiowe nr $4$ ($40$ sztuk), moździerz z pistlem, karta celuloidowa, papierek wagowy.

Wykonanie recepty:

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, wytarować, odważyć za pomocą szpatułki $6,0 \mathrm{g}$ siarczanu magnezu, przenieść do moździerza,

• proszek w moździerzu rozcierać za pomocą pistla do uzyskania miałkiego proszku; proszek osadzony na głowie pistla i ścianach moździerza ściągać kartą celuloidową,

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, wytarować, odważyć za pomocą szpatułki $20,0 \mathrm{g}$ węglanu wapnia, przenieść do moździerza z siarczanem,

• proszki w moździerzu rozcierać za pomocą pistla do uzyskania miałkiego proszku; proszek osadzony na głowie pistla i ścianach moździerza ściągać kartą celuloidową,

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, wytarować, odważyć za pomocą szpatułki $6,0 \mathrm{g}$ węglanu magnezu, przenieść do moździerza z pozostałymi proszkami,

• węglanu magnezu nie rozcieramy (substancja puszysta); proszki mieszamy kartą celuloidową,

• na wagę proszkową położyć denko opłatka skrobiowego, wytarować i odważyć $0,8 \mathrm{g}$ wymieszanego proszku, zamknąć opłatek wieczkiem; czynność powtórzyć czterdzieści razy,

• wypisać prawidłowo torebkę z sygnaturą białą,

• odważone i zamknięte opłatki skrobiowe przenieść do opisanej torebki i zamknąć,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej torebki z sygnaturą:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Magnesii carbonatis
  Magnesii sulfatis aa$\quad$$0,15$
  Calcii carbonatis$\quad$$0,5$
  M.f. pulv. D.t.d. No XL
  D.S. $2\ \times$ dziennie $2$ proszki

• Uwagi specjalne: zmiana dawki proszku i dawkowania Przyjmować $2$ proszki $2$ razy dziennie!

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: wewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

Rp.
Papaverini hydrochlorici$\quad$$0,02$
Pyralginii$\quad$$0,25$
M.f. pulv. D.t.d. No XX
D.S. $3\ \times$ dziennie $1$ proszek

Surowce: Chlorowodorek papaweryny, pyralgina (metamizol sodowy).
Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Należy sprawdzić czy nie są przekroczone dawki dla chlorowodorku papaweryny i pyralginy.

Maksymalne dawki jednorazowe dla obu substancji nie zostały przekroczone:
chlorowodorek papaweryny – dawka przepisana na recepcie: $0,02 \mathrm{g}<$ Mdj.: $0,2 \mathrm{g}$,
metamizol sodowy – dawka przepisana na recepcie: $0,25 \mathrm{g}<$ Mdj.: $1,0 \mathrm{g}$.

Pacjent powinien stosować trzy proszki dziennie – maksymalne dawki dobowe dla obu substancji również nie zostały przekroczone:
chlorowodorek papaweryny – dawka dobowa: $0,02 \mathrm{g}·3=0,06<$ Mdd.: $0,6 \mathrm{g}$,
metamizol sodowy – dawka dobowa: $0,25 \mathrm{g}·3-0,75 \mathrm{g}<$ Mdd.: $3,0 \mathrm{g}$.

Można wykonać przepisaną receptę.

Na recepcie podano skład jednego proszku i określono ilość proszków do przyrządzenia. Żeby obliczyć ilość potrzebnych substancji należy pomnożyć podane ilości jednostkowe razy ilość zadanych proszków.
Obliczenie ilości chlorowodorku papaweryny:
$0,02 \mathrm{g}·20=0,4 \mathrm{g}$
Obliczenie ilości pyralginy:
$0,25 \mathrm{g}·20=5,0 \mathrm{g}$
Należy również obliczyć wielkość potrzebnego opłatka skrobiowego. W tym celu obliczamy masę jednego proszku i z załączonej powyżej tabeli wybieramy odpowiednią wielkość opłatków.
Masa jednego proszku: $0,02+0,25=0,27 \mathrm{g}$

Pyralgina należy do substancji puszystych, przez co powinniśmy te proszki klasyfikować jako lekkie (opłatki nr 1).

Ilość potrzebnego chlorowodorku papaweryny: $0,4 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnego metamizolu sodowego: $5,0 \mathrm{g}$
Wielkość i ilość opłatków skrobiowych: nr $1$, ilość $20$ sztuk

Potrzebny sprzęt: waga proszkowa, torebka z sygnaturą do użytku wewnętrznego (biała), szpatułka, opłatki skrobiowe nr $1$ ($20$ sztuk), moździerz z pistlem, karta celuloidowa, papierek wagowy.

Wykonanie recepty:

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, wytarować, odważyć za pomocą szpatułki $5,0 \mathrm{g}$ pyralginy,

• proszek stopniowo przenosić do moździerza i rozcierać za pomocą pistla do uzyskania miałkiego proszku; proszek osadzony na głowie pistla i ścianach moździerza ściągać kartą celuloidową,

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, wytarować, odważyć za pomocą szpatułki $0,4 \mathrm{g}$ chlorowodorku papaweryny, przenieść do moździerza z pyralginą,

• proszki w moździerzu rozcierać za pomocą pistla do uzyskania miałkiego proszku; proszek osadzony na głowie pistla i ścianach moździerza ściągać kartą celuloidową,

• na wagę proszkową położyć denko opłatka skrobiowego, wytarować i odważyć $0,27 \mathrm{g}$ wymieszanego proszku, zamknąć opłatek wieczkiem; czynność powtórzyć dwadzieścia razy,

• wypisać prawidłowo torebkę z sygnaturą białą,

• odważone i zamknięte opłatki skrobiowe przenieść do opisanej torebki i zamknąć,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej torebki z sygnaturą:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Papaverini hydrochlorici$\quad$$0,02$
  Pyralginii$\quad$$0,25$
  M.f. pulv. D.t.d. No XX
  D.S. $3\ \times$ dziennie $1$ proszek

• Uwagi specjalne:

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: wewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

Rp.
Phenobarbitali$\quad$$0,02$
Papaverini hydrochlorici$\quad$$0,04$
M.f. pulv. D.t.d. No XX
D.S. $3\ \times$ dziennie $1$ proszek

Surowce: fenobarbital, chlorowodorek papaweryny, laktoza.
Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Należy sprawdzić czy nie są przekroczone dawki dla fenobarbitalu i chlorowodorku papaweryny.

Maksymalne dawki jednorazowe dla obu substancji nie zostały przekroczone:
fenobarbital – dawka przepisana na recepcie: $0,02 \mathrm{g}<$ Mdj.: $0,3 \mathrm{g}$,
chlorowodorek papaweryny – dawka przepisana na recepcie: $0,04 \mathrm{g}<$ Mdj.: $0,2 \mathrm{g}$.

Pacjent powinien stosować trzy proszki dziennie – maksymalne dawki dobowe dla obu substancji również nie zostały przekroczone: fenobarbital – dawka dobowa: $0,02\mathrm{g}·3=0,06 \mathrm{g}<$ Mdd.: $0,6 \mathrm{g}$, chlorowodorek papaweryny - dawka dobowa: $0,04 \mathrm{g}·3=0,12 \mathrm{g}<$ Mdd.: $0,6 \mathrm{g}$.

Można wykonać przepisaną receptę.

Na recepcie podano skład jednego proszku i określono ilość proszków do przyrządzenia. Żeby obliczyć ilość potrzebnych substancji należy pomnożyć podane ilości jednostkowe razy ilość zadanych proszków.

Obliczenie ilości fenobarbitalu:
$0,02 \mathrm{g}·20=0,4 \mathrm{g}$
Obliczenie ilości chlorowodorku papaweryny:
$0,04 \mathrm{g}·20=0,8 \mathrm{g}$
Należy również obliczyć wielkość potrzebnego opłatka skrobiowego. W tym celu obliczamy masę jednego proszku i z załączonej powyżej tabeli wybieramy odpowiednią wielkość opłatków.
Masa jednego proszku: $0,02+0,04=0,06 \mathrm{g}$

Przepisana masa jednego proszku jest mniejsza niż $0,1 \mathrm{g}$. Należy uzupełnić proszki substancją obojętną (np. laktozą), tak aby masa jednego proszku wynosiła $0,1 \mathrm{g}$.

Obliczenie ilości laktozy:
$0,1 \mathrm{g}-0,06 \mathrm{g}=0,04 \mathrm{g}$
$0,04 \mathrm{g}·20=0,8 \mathrm{g}$

Ilość potrzebnego fenobarbitalu: $0,4 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnego chlorowodorku papaweryny: $0,8 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnej laktozy: $0,8 \mathrm{g}$
Wielkość i ilość opłatków skrobiowych: nr $1$, ilość $20$ sztuk

Potrzebny sprzęt: waga proszkowa, torebka z sygnaturą do użytku wewnętrznego (biała), szpatułka, opłatki skrobiowe nr $1$ ($20$ sztuk), moździerz z pistlem, karta celuloidowa, papierek wagowy.

Wykonanie recepty:

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, wytarować, odważyć za pomocą szpatułki $0,8 \mathrm{g}$ chlorowodorku papaweryny,

• proszek przenieść do moździerza i rozcierać za pomocą pistla do uzyskania miałkiego proszku; proszek osadzony na głowie pistla i ścianach moździerza ściągać kartą celuloidową,

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, wytarować, odważyć za pomocą szpatułki $0,4 \mathrm{g}$ fenobarbitalu, przenieść do moździerza z chlorowodorkiem papaweryny,

• proszki w moździerzu rozcierać za pomocą pistla do uzyskania miałkiego proszku; proszek osadzony na głowie pistla i ścianach moździerza ściągać kartą celuloidową,

• na wagę proszkową położyć papierek wagowy, wytarować, odważyć za pomocą szpatułki $0,8 \mathrm{g}$ laktozy, przenieść do moździerza z wcześniej odważonymi składnikami,

• proszki w moździerzu rozcierać za pomocą pistla do uzyskania miałkiego proszku; proszek osadzony na głowie pistla i ścianach moździerza ściągać kartą celuloidową,

• na wagę proszkową położyć denko opłatka skrobiowego, wytarować i odważyć $0,1 \mathrm{g}$ wymieszanego proszku; zamknąć opłatek wieczkiem; czynność powtórzyć $20$ razy.

• wypisać prawidłowo torebkę z sygnaturą białą,

• odważone i zamknięte opłatki skrobiowe przenieść do opisanej torebki i zamknąć,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej torebki z sygnaturą:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Phenobarbitali$\quad$$0,02$
  Papaverini hydrochlorici$\quad$$0,04$
  M.f. pulv. D.t.d. No XX
  D.S. $3\ \times$ dziennie $1$ proszek

• Uwagi specjalne:

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: wewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

W celu przećwiczenia przygotowywania proszków przejdź do wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Stałe - Proszki dzielone do użytku wewnętrznego”D15SiKXj4wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Stałe - Proszki dzielone do użytku wewnętrznego”.

Pigułki

RSJTowoHHF0zm

Rycina przedstawia blistry z tabletkami różnych rodzajów i mających różne formy.

Pigułki (Pilulae) to dozowana postać leku w kształcie kulistym, o średnicy od $3$ do $5 \mathrm{mm}$ i masie od $0,1$ do $0,3$ grama. Pigułki aktualnie są praktycznie zapomnianą postacią leku przez bardzo szeroki wybór leków gotowych oraz niespełnianie przez nie wymogów dotyczących czystości mikrobiologicznej dla doustnych form leku. W skład pigułek wchodzą substancje lecznicze oraz podłoża pigułkowe (massae pilularum), które mają za zadanie uplastycznić formę leku, żeby można było z niej formować odpowiedni kształt. W skład masy pigułkowej mogą wchodzić również substancje wypełniające, utwardzające, wiążące, rozsadzające, utrzymujące wilgoć oraz substancje do podsypywania. Istnieją gotowe przepisy na uniwersalne masy pigułkowe.

Zapis pigułek na recepcie

Pigułki, tak jak proszki można zapisać metodą dzielenia lub mnożenia.

Rp.
Ammonii bituminosulfonatis$\quad$$3,0$
Massae pilularum q.s.
M. ut fiant pil. No$\quad$$30$

W powyższej recepcie podano ilość substancji w przeliczeniu na całą receptę oraz ilość pigułek jakie należy z tej masy wykonać (M. ut fiant pil. No$\quad$$30$).

Rp.
Ammonii bituminosulfonatis$\quad$$0,1$
Massae pilularum q.s.
M.f. pil. D.t.d. No$\quad$$30$

W powyższej recepcie podane są ilości przypadające na $1$ pigułkę oraz informacja ile należy tych pigułek wykonać (D.t.d. No$\quad$$30$).

Pigułki – potrzebne obliczenia

O rodzaju i masie masy pigułkowej decyduje farmaceuta. Korzystając z wiedzy o tym jaką masę ma mieć ostateczna pigułka ($0,1-0,3 \mathrm{g}$), musimy wyliczyć, ile potrzebujemy masy pigułkowej. W tym celu należy założyć, ile mają ważyć nasze pigułki (np. $0,3 \mathrm{g}$) i pomnożyć tą wartość razy ilość zapisanych pigułek ($30$).

$0,3·30=9,0 \mathrm{g}$

Wyliczyliśmy masę wszystkich pigułek. Żeby obliczyć ilość potrzebnego podłoża pigułkowego należy od tej wartości odjąć ilość przepisanej substancji czynnej (ichtiolu – $3,0 \mathrm{g}$).

$9,0 \mathrm{g}-3,0 \mathrm{g}=6,0 \mathrm{g}$

Masa potrzebnego podłoża to $6,0 \mathrm{g}$.

Przygotowywanie pigułek

Potrzebny sprzęt: waga proszkowa, papierek wagowy, moździerz z pistlem, pigulnica składająca się ze stolniczki, noża ruchomego i nieruchomego, deseczki i toczarki z grzybkiem.

Przygotowanie pigułek zaczynamy od odważenia substancji leczniczej i masy pigułkowej. Całość przenosimy do moździerza, gdzie należy dokładnie ucierać masę pistlem. Następnie przenosimy ją na bibułę i kładziemy na deseczkę gdzie formujemy kulę, a z niej wałek. Tak przygotowaną masę dzielimy za pomocą noży ruchomych i nieruchomych na zaordynowaną przez lekarza ilość pigułek. Należy podsypywać taflę pigulnicy substancją antyadhezyjną, żeby uniknąć sklejania się pigułek. Formujemy kuleczki w wielkości od $3$ do $5 \mathrm{mm}$ za pomocą toczarki i grzybka. Gotowe pigułki pakujemy w szczelne opakowania i opatrujemy sygnaturą.

Czopki

R16qSeDtByZeA

Rycina przedstawia metalową formę służącą do przygotowywania czopków, wyposażoną w gwintowane nakrętki pozwalające na precyzyjne ustawienie formy.

Czopki (Suppositoria) są jednodawkową postacią leku do wprowadzania do jam ciała. W zależności od drogi podania mają charakterystyczną masę i kształt. Substancja lecznicza w czopkach musi być równomiernie rozpuszczona, zawieszona lub zemulgowana w odpowiednim podłożu. Podłoże czopkowe musi mieć temperaturę topnienia odpowiadającą temperaturze ciała człowieka (podłoże lipofilowe) lub rozpuszczać się w wydzielinach błon śluzowych (podłoże hydrofilowe). Czopki wykazują działanie miejscowe lub ogólne.

Według Farmakopei Polskiej XII wyróżniamy następujące rodzaje czopków:

• czopki doodbytnicze – mają kształt jednostronnie zaostrzonego cylindra, stożka lub walca zwężającego się z obu stron (torpeda); długość waha się między $1$ a $3 \mathrm{cm}$, a masa między $1$ a $3 \mathrm{g}$; jeżeli lekarz nie zaleci inaczej, przyjmuje się masę czopka dla dorosłego – $2 \mathrm{g}$, dla dziecka $1 \mathrm{g}$,

• czopki dopochwowe (globulki, gałki dopochwowe) – mają kształt jajowaty lub kulisty, masa globulki waha się między $2$ a $5 \mathrm{g}$; jeżeli lekarz nie zaleci inaczej przyjmujemy masę globulki – $3 \mathrm{g}$,

• pręciki – mają kształt podłużnych, smukłych pałeczek z zaostrzonym końcem;
  pręciki docewkowe – rozmiar waha się między $4$ a $8\ \text{cm}$, a masa między $1$ a $3 \mathrm{g}$; pręciki docewkowe muszą być bezwzględnie wykonane w warunkach jałowych,
  pręciki dopochwowe – mają kształt cylindryczny; rozmiar waha się między $2$ a $3 \mathrm{cm}$, a masa między $0,5$ a $1,0 \mathrm{g}$; pręciki dopochwowe przeznaczone są dla dziewczynek.

Podłoża stosowane w czopkach

Podłoża mają za zadanie nadać odpowiednią postać leku, najlepszą dla danej jamy ciała. Idealne podłoże powinno spełniać poniższe wymogi:

• być dobrze tolerowane i nie wykazywać własnego działania,

• dobrze uwalniać substancję leczniczą,

• rozpuszczać się w wydzielinach błon śluzowych albo roztapiać w temperaturze ciała ludzkiego,

• posiadać niewielką różnicę pomiędzy temperaturą krzepnięcia a topnienia,

• nie ulegać deformacji w temperaturze pokojowej i mieć w niej odpowiednią konsystencję,

• w stanie stopionym mieć konsystencję, która uniemożliwia sedymentację substancji leczniczej w niej zawieszonej,

• ulegać zjawisku kontrakcji, czyli zmniejszeniu objętości podczas krzepnięcia,

• umożliwiać formowanie czopków wszystkimi możliwymi metodami,

• dobrze emulgować ciecze hydro- i lipolifowe,

• być trwałe chemicznie, gdyż produkty utleniania mogą powodować drażnienie i wpływać na substancje leczniczą.

Inne substancje pomocnicze, które mogą znaleźć się w czopkach to np. związki powierzchniowo czynne, substancje zmieniające temperaturę topnienia i lepkość, konserwanty i barwniki, przeciwutleniacze, substancje poślizgowe.

Podłoża w czopkach – podział:

• lipidowe – są nierozpuszczalne w wodzie i roztapiają się w jamach ciała; do podłoży lipidowych zaliczamy masło kakaowe, półsyntetyczne glicerydy kwasów tłuszczowych oraz oleje utwardzone; najczęściej używanym podłożem lipidowym w Polsce jest masło kakaowe,

• hydrofilowe – są rozpuszczalne w wodzie oraz w wydzielinach błon śluzowych; do podłoży hydrofilowych zaliczamy glikole polioksyetylenowe (PEG/Makrogol) oraz masy żelatynowo‑glicerolowe.

Masło kakaowe – naturalny tłuszcz, dobrze tolerowany, topi się w temperaturze ciała. Łatwo uwalnia substancję leczniczą. Niestety ma również swoje wady. Posiada odmiany polimorficzne o niekorzystnych temperaturach topnienia. Przechodzi w te odmiany kiedy jest przegrzewany, dlatego nie wolno podgrzewać masła kakaowego powyżej temperatury $38^\circ\text C$. Masło kakaowe ma małą zdolność wiązania wody oraz nie kurczy się przy zastyganiu.

Półsyntetyczne glicerydy kwasów tłuszczowych – tzw. glicerydy półsyntetyczne (np. Witepsol). Mają większą zdolność emulgowania wody niż masło kakaowe i tworzą emulsje typu O/W. Łatwo uwalniają substancje lecznicze, nie jełczeją, ulegają kontrakcji i mają małą rozpiętość między temperaturą topnienia a krzepnięcia. Podstawowa wada to kruchość.

Masy żelatynowo‑glicerynowe – masę otrzymujemy przez podgrzanie mieszaniny wody z glicerolem i rozpuszczenie w niej żelatyny. Proporcje składników uzależnione są od miejsca podania, ale również wpływają na twardość czopków oraz uwalnianie substancji leczniczej. Stosowane przede wszystkim do produkcji globulek oraz pręcików docewkowych. Przy produkcji czopków wykazują działanie przeczyszczające przez zawartość gliceryny.

Makrogole (PEG, glikole polioksyetylenowe) – dobierając odpowiednie proporcje makrogoli o różnej masie cząsteczkowej otrzymuje się podłoża o wymaganej plastyczności i odporności. Manipulując tymi proporcjami można otrzymać powolne lub szybsze uwalnianie substancji leczniczej. Są używane przede wszystkim przy produkcji czopków doodbytniczych o działaniu miejscowym oraz globulek dopochwowych. Niestety wywołują wiele interakcji w recepturze.

Zapisywanie czopków na recepcie

Czopki mogą być zapisane w dwojaki sposób.

Praescriptio multiplicata – jest to sposób mnożenia. Lekarz zapisuje na recepcie ilość leku w pojedynczym czopku oraz ilość takich dawek, jakie trzeba przygotować pisząc dentur tales doses (skrót: D.t.d. No)

Rp.
Metronidazoli$\quad$$0,5$
Acidi borici$\quad$$0,05$
Lactosi$\quad$$0,2$
Cacao olei q.s.
M.f. glob. vag. D.t.d. No XII

Obliczenia

Trzeba obliczyć ile odważyć każdej z zapisanych substancji.

$x=0,5·12$
$x=6,0$
$y=0,05·12$
$y=0,6$
$z=0,2·12$
$z=2,4$

Masy metronidazolu, kwasu bornego i laktozy, które należy odważyć wynoszą odpowiednio $6,0$; $0,6$ i $2,4$ gramów.

Praescriptio divisa – jest to metoda dzielenia. Lekarz zapisuje na recepcie całą ilość substancji oraz określa na ile porcji należy to podzielić, pisząc divide lub dividetur in partes aequales (skrót Div. in part. aeq. No)

Rp.
Metronidazoli$\quad$$6,0$
Acidi borici$\quad$$0,6$
Lactosi$\quad$$2,4$
Cacao olei q.s.
M.f. glob. vag. Div. In part. aeq. No XII

Obliczenia

W przypadku substancji silnie albo bardzo silnie działających należy obliczyć masę danej substancji w jednym czopku i skontrolować dawki.

Podstawowe obliczenia podczas wykonywania czopków

Podstawowe obliczenia, jakie należy wykonać dotyczą ilości podłoża, jakie trzeba użyć w danej recepturze. Najczęściej na recepcie przy podłożu lekarz zapisuje skrót q.s. (quantum satis) – co znaczy „odpowiednia ilość”. Zadaniem przygotowującego recepturę jest obliczenie właściwej ilości podłoża. W celu obliczenia należy korzystać ze współczynnika wyparcia, charakterystycznego dla danej substancji leczniczej ($f$). Jeżeli substancja nie ma określonego współczynnika wyparcia korzystamy ze średniego $f_\text{śr}$), który wynosi $0,7$. Wzór na obliczenie masy podłoża znajduje się poniżej.

$M=F-\sum\left(f\cdot S\right)$,

gdzie
$M$ – ilość podłoża w gramach potrzebna do przygotowania zadanej ilości czopków.
$F$ – ilość podłoża w gramach mieszcząca się w formie według przepisanej ilości czopków (jeżeli masa czopka nie jest podana, należy użyć ogólnie przyjętą masę czopka/pręcika/globulki i pomnożyć ją razy ilość zapisanych czopków).
$f$ – współczynnik wyparcia charakterystyczny dla danej substancji czynnej.
$S$ – ilość danego środka leczniczego w gramach dla zadanej ilości czopków.
$\sum$ – suma.

Przykład: Rp.
Metronidazoli$\quad$$6,0$
Acidi borici$\quad$$0,6$
Lactosi$\quad$$2,4$
Cacao olei q.s.
M.f. glob. vag. Div. In part. aeq. No XII

Podane dane: Współczynnik wyparcia dla metronidazolu wynosi $f=0,67$
Współczynnik wyparcia dla kwasu bornego wynosi $f=0,67$
Brak współczynnika wyparcia dla laktozy, korzystamy ze średniego współczynnika $f_{\mathrm{śr}}=0,7$

$M=36\cdot\left[\left(0,67\cdot 6,0\right)+\left(0,67\cdot 6,0\right)+\left(0,7\cdot 2,4\right)\right]$

$M=29,9 \mathrm{g}$

Metody wykonywania czopków

Według farmakopei $\text{XII}$ istnieją dwie zalecane metody wykonywania czopków:

• metoda wytłaczania – jako podłoże najczęściej wykorzystywane jest tutaj masło kakaowe,

• metoda wylewania – metodę tę można wykonywać ręcznie przy użycia standardowego sprzętu do receptury (parownica, łaźnia wodna itd.), a także za pomocą unguatora.

Metoda wytłaczania

Metoda wylewania

Metoda wylewania przy użyciu unguatora

Unguator znacznie przyspiesza i ułatwia wykonywanie czopków, zwiększając również czystość ostatecznego preparatu. Czopki są wylewane bezpośrednio do form z tworzywa sztucznego, stanowiących ostateczne opakowanie leku.

Rp.
Metamizoli$\quad$$0,5$
Cacao olei q.s.
M.f. supp. anal. D.t.d. No XII
D.S. $2\ \times$ dziennie $1$ czopek

Skład:
Jeżeli lekarz nie wskazał inaczej przyjmujemy masę jednego czopka dla osoby dorosłej jako $2,0 \mathrm{g}$.
Surowce: masło kakaowe, metamizol sodu.
Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Kontrola dawek w recepcie: metamizol należy do substancji silnie działających. Należy sprawdzić czy nie zostały przekroczone maksymalne dawki przez obliczenie dobowej i jednorazowej dawki maksymalnej.

Dawka jednorazowa w zapisanej recepcie to $0,5 \mathrm{g}$.
Dawka dobowa to $1,0 \mathrm{g}$ (obliczone wg dawkowania – $2\ \times$ dziennie $1$ czopek).
Dawki dobowa i jednorazowa nie zostały przekroczone. Receptę można wykonać.

Ilości potrzebnego metamizolu obliczamy przez pomnożenie jednorazowej dawki substancji przez ilość przepisanych czopków.
$0,5·12=6,0 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnego metamizolu: $6,0 \mathrm{g}$

Obliczenie ilości potrzebnego masła kakaowego.
Skrót q.s. oznacza quantum satis, czyli odpowiednia ilość. Oblicza się ją, korzystając ze średniego współczynnika wyparcia, który wynosi $f_{\mathrm{śr}}=0,7$.
Wzór na obliczenie masy podłoża potrzebnego do przygotowania czopków:
$M=F-f_{\mathrm{śr}}·S$
$M$ – ilość podłoża w gramach potrzebna do przygotowania zadanej ilości czopków
$F$ – ilość podłoża w gramach mieszcząca się w formie według przepisanej ilości czopków; masa ostateczna jednego czopka dla osoby dorosłej to $2,0\ \text g$, dla dwunastu czopków $F$ wynosi $24,0\ \text g$ 
$f_\text{śr}$ – średni współczynnik wyparcia ($0,7$)
$S$ – ilość środka leczniczego w gramach dla zadanej ilości czopków $M=24,0-0,7·6,0$
$M=19,8$

Ilość potrzebnego masła kakaowego: $19,8 \mathrm{g}$

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, unguator, mieszadło z trzpieniem, tuba do unguatora, aplikator na tubę, formy plastikowe do czopków $2\ \text g$, stojak do form na czopki, pudełko z sygnaturą do użytku zewnętrznego (pomarańczowa), papierek wagowy, karta celuloidowa.

Uwagi: unguatory różnych producentów mogą różnić się parametrami, które trzeba zastosować do przygotowania leku. Roboczo zakładamy najczęstsze parametry zamieszczone w załączonej tabeli.

Wykonanie recepty:

• położyć papierek wagowy na wagę proszkową, wytarować i odważyć $6,0 \mathrm{g}$ metamizolu, zdjąć z wagi,

• na wagę elektroniczną położyć tubę, wytarować, odważyć bezpośrednio $19,8 \mathrm{g}$ masła kakaowego,

• do tuby z masłem kakaowym wsypać odważony wcześniej metamizol,

• trzpień mieszadła przełożyć przez mały otwór w zakrętce by, kolejno włożyć mieszadło do pojemnika z odważonymi substratami, tak by motylek mieszadła był jak najbliżej zakrętki; lekko dokręcić nakrętkę do pojemnika,

• od spodu ostrożnie docisnąć dno pojemnika, w celu usunięcia nadmiaru powietrza i szczelnie dokręcić zakrętkę pojemnika,

• zamontować pojemnik w statywie aparatu, a trzpień zainstalować w urządzeniu,

• ustawić obroty na siedem i czas mieszania na osiem minut. Nacisnąć start.

• po skończonej pracy unguatora zdjąć tubę ze statywu, wyjąć trzpień z małego otworu w zakrętce, oczyścić mieszadło za pomocą karty celuloidowej,

• tubę ponownie zamknąć, a na mały otwór nakręcić aplikator; formy na czopki w blistrze umieścić w stojaku,

• dociskając dno opakowania tuby, wylewać przez aplikator masę czopkową do formy; powtorzyć czynność dla każdej z form; wstawić do lodówki i pozostawić do zastygnięcia,

• formę z zestalonymi czopkami przenieść do pudełka,

• wypisać prawidłowo sygnaturę pomarańczową i przymocować do opakowania,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy, aplikator) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wnioski: otrzymano zbite, matowe czopki w jednolitym kremowym kolorze.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Metamizoli $\quad$$0,5$
  Cacao olei q.s.
  M.f. supp. anal. D.t.d. No XII
  D.S. $2\ \times$ dziennie czopek

• Uwagi specjalne: (tu brak)

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: zewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

Rp.
Bismuthi subgallatis$\quad$$0,2$
Zinci oxydi$\quad$$0,1$
Tanini$\quad$$0,15$
Ol. Cacaoq.s.
M.f. supp. anal. D.t.d. No XII
D.S. $2\ \times$ dziennie $1$ czopek

Skład: farmakopealny – czopki przeciw hemoroidom.

Jeżeli lekarz nie wskazał inaczej przyjmujemy masę jednego czopka dla osoby dorosłej jako $2,0 \mathrm{g}$.
Wytłaczanie czopków za pomocą czopkarki zmusza do wykonania trzech czopków jednorazowo (matryca posiada trzy otwory). Po przygotowaniu masy należy podzielić ją na cztery równe części i czterokrotnie wykonać wytłaczanie (dwanaście czopków / trzy otwory matrycy = czterokrotne wytłaczanie)

Surowce: zasadowy galusan bizmutu, tlenek cynku, tanina, masło kakaowe.
Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Ilości potrzebnych składników obliczamy przez pomnożenie jednorazowej dawki substancji przez ilość przepisanych czopków.

Ilość potrzebnego zasadowego galusanu bizmutu: $0,2 \mathrm{g}·12=2,4 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnego tlenku cynku: $0,1 \mathrm{g}·12=1,2 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnej taniny: $0,15 \mathrm{g}·12=1,8 \mathrm{g}$

Obliczenie ilości potrzebnego masła kakaowego.
Skrót q.s. oznacza quantum satis, czyli odpowiednia ilość.
Wzór na obliczenie masy podłoża potrzebnego do przygotowania czopków uwzględniając współczynnik wyparcia dla poszczególnych substancji:

$M=F-\sum\left(f\cdot S\right)$,

gdzie
$M$ – ilość podłoża w gramach potrzebna do przygotowania zadanej ilości czopków,
$F$ – ilość podłoża w gramach mieszcząca się w formie według przepisanej ilości czopków; masa ostateczna jednego czopka dla osoby dorosłej to $2,0 \mathrm{g}$, dla dwunastu czopków $F$ wynosi $24,0 \mathrm{g}$,
$f$ – współczynnik wyparcia,
$S$ – ilość środka leczniczego w gramach dla zadanej ilości czopków.

Podane dane: współczynnik wyparcia dla zasadowego galusanu bizmutu wynosi $f=0,37$, współczynnik wyparcia dla tlenku cynku wynosi $f=0,2$, współczynnik wyparcia dla taniny wynosi $f=0,64$.

$M=24,0-\left(0,37·2,4+0,2·1,2+0,64·1,8\right)$
$M=21,72 \mathrm{g}$

Ilość potrzebnego masła kakaowego: $21,72 \mathrm{g}$

Przy metodzie wytłaczanie trzeba dodatkowo przygotować czyste masło kakaowe w ilości około 10% wyliczonej masy podłoża w celu wyparcia całej masy czopkowej.
$21,72 \mathrm{g}-100\%$
$x-10\%$
$x=2,172\approx 2 \mathrm{g}$

Obliczanie wagi masy czopkowej (suma mas substancji i podłoża) i podzielenie na cztery części:

$2,4+1,2+1,8+21,72=27,12$$\mathrm{g}$ całej masy czopkowej
$27,12:4=6,78$$\mathrm{g}$

Ilość potrzebnego zasadowego galusanu bizmutu: $2,4 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnego tlenku cynku: $1,2 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnej taniny: $1,8g$
Ilość potrzebnego masła kakaowego: $21,72g$ ($+ 2,0 \mathrm{g}$ na wypełnienie komory czopkarki)

Potrzebny sprzęt: waga elektroniczna, waga proszkowa, moździerz z pistlem, moździerz, prasa do wytłaczania czopków z formą na trzy czopki ($2 \mathrm{g}$), szpatułka, pudełko okrągłe wyłożone bibułą, sygnatura do użytku zewnętrznego (pomarańczowa), papierek wagowy, karta celuloidowa.

Wykonanie recepty:

• położyć papierek wagowy na wagę proszkową, wytarować i odważyć szpatułką $2,4g$ zasadowego galusanu bizmutu, zdjąć z wagi i przesypać do moździerza,

• rozetrzeć za pomocą pistla do otrzymania miałkiego proszku,

• położyć papierek wagowy na wagę proszkową, wytarować i odważyć szpatułką $1,2g$ tlenku cynku, zdjąć z wagi i przesypać do moździerza z roztartym zasadowym galusanem bizmutu,

• dokładnie wymieszać oba składniki,

• położyć papierek wagowy na wagę proszkową, wytarować i odważyć szpatułką $1,8g$ taniny, zdjąć z wagi, przesypać do moździerza z substratami i dokładnie wymieszać,

• na wagę elektroniczną położyć moździerz, wytarować, odważyć $21,72g$ masła kakaowego; moździerz zdjąć z wagi i rozdrobnić masło karta celuloidową (przez „rozcinanie” większych kawałków),

• wsypać roztarte substancje czynne do moździerza z masłem kakaowym, dokładnie przemieszać za pomocą karty celuloidowej,

• na wagę elektroniczną położyć papierek wagowy, wytarować, odważyć $2,0g$ masła kakaowego; odważoną ilość podzielić na cztery równe części,

• na wagę położyć papierek wagowy, wytarować, odważyć $6,78g$ masy czopkowej ($\frac{1}{4}$ całej masy), papierek zdjąć z wagi,

• do komory czopkarki wsypać $\frac{1}{4}$ część wcześniej przygotowanego, czystego masła kakaowego, następnie wsypać odważoną $\frac{1}{4}$ część masy czopkowej ($6,78g$) i zainstalować komorę do czopkarki,

• rozpocząć przeciskanie masy czopkowej tłokiem do matrycy. Wytłaczanie kontynuuje się do oporu tłoka; po osiągnięciu oporu ściągnąć tarczę zasłaniającą i przez dokręcenie tłoka wypchnąć czopki na zewnątrz,

• powyższe czynności (wypełnienie komory czystym masłem, dodanie masy czopkowej, wytłaczanie) powtórzyć cztery razy do osiągnięcia zadanej ilości czopków (dwanaście sztuk),

• czopki umieścić w pojemniku wyłożonym papierkiem wagowym; zamknąć pojemnik,

• wypisać prawidłowo sygnaturę pomarańczową i przymocować do opakowania,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura: Rp.
  Bismuthi subgallatis $0,2$
  Zinci oxydi $0,1$
  Tanini $0,15$
  Ol. Cacao q.s.
  M.f. supp. anal. D.t.d. No XII
  D.S. $2\times$ dziennie $1$ czopek

• Uwagi specjalne: (brak)

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: zewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

Rp.
etronidazoliM $0,5$
Acidi borici $0,05$
Lactosi $0,2$
Cacao olei q.s.
M.f. glob. vag. D.t.d. No XII
D.S. $2\times$ dziennie $1$ globulka

Skład Komentarz: jeżeli lekarz nie wskaże inaczej, zakłada się masę globulki $3,0g$.
Surowce: metronidazol, kwas borny, laktoza, masło kakaowe.
Środowisko: niejałowe.

Obliczenia

Kontrola dawek w recepcie: metronidazol należy do substancji silnie działających. Należy sprawdzić czy nie zostały przekroczone maksymalne dawki przez obliczenie dobowej i jednorazowej dawki maksymalnej.

Dawka jednorazowa w zapisanej recepcie to $0,5g$.
Dawka dobowa to $1,0g$ (obliczone wg dawkowania – $2\times$ dziennie $1$ globulka).
Dawki dobowa i jednorazowa nie zostały przekroczone. Receptę można wykonać.

Ilość potrzebnego metronidazolu:
$0,5·12=6,0 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnego kwasu bornego:
$0,05 \mathrm{g}·12=0,6 \mathrm{g}$
Ilość potrzebnej laktozy:
$0,2 \mathrm{g}·12=2,4 \mathrm{g}$

Ilość potrzebnego masła kakaowego.
Skrót q.s. oznacza quantum satis czyli „odpowiednia ilość”. Obliczamy ją przez wykorzystanie współczynnika wyparcia.

Wzór na obliczenie masy podłoża potrzebnego do przygotowania czopków uwzględniając współczynnik wyparcia dla poszczególnych substancji:

$\mathrm{M}=\mathrm{F}-\mathrm{\Sigma }\left(\mathrm{f}·\mathrm{S}\right)$
$\text{M}$ – ilość podłoża w gramach potrzebna do przygotowania zadanej ilości czopków
$\text{F}$ – ilość podłoża w gramach mieszcząca się w formie według przepisanej ilości czopków; masa ostateczna jednej globulki dla osoby dorosłej to $3,0 \mathrm{g}$, dla dwunastu globulek $\text{F}$ wynosi $36,0g$
$\text{f}$ – współczynnik wyparcia charakterystyczny dla danej substancji czynnej
$\text{S}$ – ilość środka leczniczego w gramach dla zadanej ilości czopków

Podane dane: współczynnik wyparcia dla metronidazolu wynosi $f=0,67$, współczynnik wyparcia dla kwasu bornego wynosi $f=0,67$, współczynnik wyparcia dla laktozy wynosi $f=7$.

$\mathrm{M}=36-\left(0,67·6,0+0,67·0,6+0,7·2,4\right)$
$\mathrm{M}=29,9 \mathrm{g}$

Ilość potrzebnego masła kakaowego: $29,9g$
Przy metodzie wytłaczanie trzeba dodatkowo przygotować czyste masło kakaowe w ilości około $10\%$ wyliczonej masy podłoża w celu „wyparcia” całej masy czopkowej.
$29,9 \mathrm{g}-100\%$
$x-10\%$
$x=2,99g\approx 3g$

Ilość potrzebnego metronidazolu: $6,0g$.
Ilość potrzebnego kwasu bornego: $0,6g$.
Ilość potrzebnej laktozy: $2,4g$.
Ilość potrzebnego masła kakaowego: $29,9 \mathrm{g}$ ($+ 3,0 \mathrm{g}$ na wypełnienie komory czopkarki)

$6,0+0,6+2,4+29,9=38,9 \mathrm{g}$
$38,9:12=3,2g$

Cała masa czopkowa: $38,9g$
Masa jednej globulki: $3,2g$

Wykonanie recepty:

• położyć papierek wagowy na wagę proszkową, wytarować i odważyć szpatułką $0,6g$ kwasu bornego, zdjąć z wagi i przesypać do moździerza z pistlem,

• rozetrzeć kwas borny za pomocą pistla do otrzymania miałkiego proszku,

• położyć papierek wagowy na wagę proszkową, wytarować i odważyć szpatułką $2,4g$ laktozy, zdjąć z wagi i przesypać do moździerza kwasem,

• rozetrzeć laktozę za pomocą pistla do otrzymania miałkiego proszku,

• położyć papierek wagowy na wagę proszkową, wytarować i odważyć szpatułką $6,0 \mathrm{g}$ metronidazolu, zdjąć z wagi i przesypać do moździerza z substratami,

• rozetrzeć metronidazol za pomocą pistla do otrzymania miałkiego proszku,

• na wagę elektroniczną położyć moździerz, wytarować, odważyć szpatułką $29,9g$ masła kakaowego; moździerz zdjąć z wagi i rozdrobnić masło karta celuloidową (przez „rozcinanie” większych kawałków),

• wsypać roztarte substancje czynne do moździerza z masłem kakaowym, dokładnie przemieszać za pomocą karty celuloidowej,

• na wagę położyć papierek wagowy, wytarować, odważyć $3,0 \mathrm{g}$ masła kakaowego,

• na wagę położyć papierek wagowy, wytarować, odważyć $3,2g$ masy czopkowej ($\frac{1}{12}$ całej masy), papierek zdjąć z wagi,

• do komory czopkarki wsypać $\frac{1}{12}$ część wcześniej przygotowanego, czystego masła kakaowego, następnie wsypać odważoną $\frac{1}{12}$ część masy czopkowej ($3,2g$) i zainstalować komorę do czopkarki,

• rozpocząć przeciskanie masy czopkowej tłokiem do matrycy wytłaczanie kontynuuje się do oporu tłoka. Po osiągnięciu oporu ściągnąć tarczę zasłaniającą i przez dokręcenie tłoka wypchnąć czopki na zewnątrz,

• czopki umieścić w pojemniku wyłożonym papierkiem wagowym; zamknąć pojemnik,

• wypisać prawidłowo sygnaturę pomarańczową i przymocować do opakowania,

• posprzątać miejsce pracy, wyrzucić materiały zużywalne (papierek wagowy) i umyć sprzęt wielokrotnego użytku.

Wnioski: otrzymano zbite, matowe globulki w jednolitym kremowym kolorze.

Wzór prawidłowo wypisanej sygnatury:

• Nazwa apteki realizującej receptę

• Imię i nazwisko pacjenta: Jan Kowalski

• Imię i nazwisko osoby wykonującej: Hanna Nowak

• Receptura:
  Metronidazoli $0,5$
  Acidi borici $0,05$
  Lactosi $0,2$
  Cacao olei q.s.
  M.f. glob. vag. D.t.d. No XII
  D.S. $2\times$ dziennie globulka

• Uwagi specjalne: (brak)

• Data wykonania leku:

• Sposób użycia: zewnętrzny

• Podpis osoby wykonującej:

• Termin przydatności leku do użycia:

W celu przećwiczenia przygotowywania czopków za pomocą unguatora przejdź do wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Stałe - Czopki wytwarzane z użyciem unguatora”D15SiKXj4wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Stałe - Czopki wytwarzane z użyciem unguatora”.

W celu przećwiczenia przygotowywania globulek metodą wytłaczania przejdź do wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Stałe - Globulki dopochwowe otrzymywane metodą wytłaczania”D15SiKXj4wirtualnego laboratorium „Receptura apteczna w praktyce. Stałe - Globulki dopochwowe otrzymywane metodą wytłaczania”.

Powrót do spisu treściD14m4BO9APowrót do spisu treści