Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Pierwsza próba przejęcia władzy

Hitlerowców od faszystów z innych krajów różniły przede wszystkim pojmowanie narodu w kategoriach rasistowskich i radykalny antysemityzm. Obecne w nazwie partii słowa „socjalistyczna” i „robotnicza” miały jedynie znaczenie propagandowe, chodziło bowiem o pozyskanie szerokich mas robotników. Hitler wykorzystał to, że duża część niemieckich fabrykantów była pochodzenia żydowskiego. Hasła antysemickie i antykapitalistyczne w programie NSDAP się uzupełniały. W listopadzie 1923 r. naziścinazizmnaziści podjęli w Monachium nieudaną próbę zbrojnego przejęcia władzy. Planowali opanowanie stolicy Bawarii, a następnie marsz na Berlin w celu obalenia Republiki Weimarskiej. Pucz monachijski został stłumiony, a Hitler trafił do więzienia. Wtedy napisał książkę Mein Kampf (niem. – Moja walka), w której zawarł rasistowski program podboju świata przez Niemcy. Hitler rozwinął zasady ideologii harrenvolk (rasy panów), wg której Niemcy to jedyny naród będący przedstawicielem idealnej, czystej, białej rasy (aryjskiej). Zarysował również teorię lebensraum, czyli poszerzenia przestrzeni życiowej. Celem nazistów było zdobycie dla Niemców terenów na wschodzie Europy, aż po Ural, gdzie po zwycięskiej wojnie mieli osiedlić się czyści Aryjczycy.

Kryzys napędza radykalne nastroje

R3OaI2DJ4Q4gC1
Niemiecki plakat wyborczy z 1932 r. z napisem: Nasza ostatnia nadzieja: Hitler, nawołujący bezrobotnych do głosowania na Hitlera. Wyjaśnij, do jakich problemów społeczno‑politycznych odwołano się na tym plakacie.
Źródło: Archiwum Państwowe Badenia-Wirtembergia, Archiwum Państwowe Departamentu Freiburg, W 134 nr 007399, dostępny w internecie: https://www.landesarchiv-bw.de/plink/?f=5-95693-1, licencja: CC BY 3.0.

Do czasów wielkiego kryzysu gospodarczego, który rozpoczął się w 1929 r., zwolennicy Hitlera mieli marginalne znaczenie i nie cieszyli się popularnością. Trudności gospodarcze w Niemczech wpłynęły na wzrost bezrobocia i utratę zaufania społeczeństwa do rządzących partii demokratycznych i demokracji w ogóle. Rosła natomiast popularność ugrupowań skrajnych − komunistów i nazistów. Bojówki obu tych organizacji toczyły krwawe walki na ulicach. Paradoksem jest, że NSDAP, mająca w nazwie socjalizm, była wspierana finansowo przez niemieckich przemysłowców, którzy widzieli w niej przeciwwagę dla rosnących wpływów komunistycznych.

Naziści zdobywali coraz większą liczbę sympatyków. Coraz częściej były organizowane triumfalne przemarsze ubranych w brunatne koszule członków bojówki NSDAP, czyli Oddziałów SzturmowychSAOddziałów Szturmowych (niem. Sturmabteilung − SA). Szturmowcy coraz śmielej (zwłaszcza w czasie kampanii wyborczej) dopuszczali się napadów na przeciwników politycznych i Żydów. Pogromy żydowskie nasiliły się po przejęciu władzy przez nazistów. Kult przemocy, silnej władzy i czystości rasowej, a także militarny charakter SA były bardzo atrakcyjne zwłaszcza dla młodych, bezrobotnych i weteranów niezadowolonych z wyniku ostatniej wojny. NSDAP dysponowała też elitarnymi oddziałami SS – Sztafetami Ochronnymi (niem. Schutzstaffeln) dowodzonymi przez Heinricha Himmlera.

R1aG54LCzxlyY
Członkowie NSDAP i prawicowo‑konserwatywnej Niemieckiej Narodowej Partii Ludowej w okresie działania frontu harzburskiego. Był to zawarty w 1931 r. układ między NSDAP a przedstawicielami niemieckiej prawicy oraz wielkim przemysłem, a jego celem było obalenie Republiki Weimarskiej. Zwróć uwagę na stroje noszone przez uczestników. Jak myślisz, dlaczego przypominają mundury?
Źródło: 11.10.1931 r., Bundesarchiv, Bild 102-02134, licencja: CC BY-SA 3.0.

W wyborach w 1932 r. NSDAP uzyskała ponad 37% głosów i stała się najsilniejszą partią w Reichstagu. W styczniu 1933 r. Hitler został kanclerzem Rzeszy i stanął na czele rządu koalicyjnego. Prezydent Paul von Hindenburg liczył na to, że dopuszczenie Hitlera do władzy spowoduje złagodzenie skrajnego ruchu, a jednocześnie ustabilizuje sytuację wewnętrzną w państwie. Przejęcie władzy przez zwolenników władzy totalitarnej odbyło się więc drogą demokratyczną. W tym czasie NSDAP liczyła już prawie 850 tys. członków.

R19JCm9BKz0RU
Adolf Hitler (1889–1945), niemiecki polityk pochodzenia austriackiego, współtwórca i przywódca NSDAP, ideolog niemieckiego faszyzmu (nazizmu), kanclerz od 1933 r., wódz (niem. Führer) od 1934 r., twórca i dyktator III Rzeszy. Na fotografii podczas przemówienia w kwietniu 1933 r. Zwróć uwagę na sposób przedstawienia Hitlera i jego otoczenie - jaki przekaz sugeruje?
Źródło: Heinrich Hoffmann (1885–1957), 1936 r., Bundesarchiv, Bild 146-1990-048-29A, licencja: CC BY-SA 3.0.

Dyktatura hitlerowska w Niemczech

W lutym 1933 r. chory umysłowo holenderski robotnik podpalił gmach Reichstagu. O wywołanie pożaru naziści oskarżyli komunistów i wykorzystali sytuację, aby wprowadzić stan wyjątkowy. Partię komunistyczną zlikwidowano. Do końca roku pozostałe partie zostały zdelegalizowane lub pod presją nazistów podjęły decyzję o samorozwiązaniu. Na scenie politycznej pozostała tylko NSDAP. Zlikwidowano również wszystkie związki zawodowe, a na ich miejsce utworzono jednolity Niemiecki Front Pracy. Przeciwnicy polityczni nazistów byli umieszczani w obozach koncentracyjnych na mocy decyzji administracyjnej. Tropieniem wrogów zajmowała się tajna policja państwowa – Gestapo.

W 1934 r. zmarł prezydent Hindenburg, a Hitler, przejmując jego funkcje, przyjął tytuł wodza (z niem. Führer) i kanclerza Rzeszy Niemieckiej. W oficjalnej propagandzie naziści nazywali swoje państwo Trzecią Rzeszą, która miała trwać tysiąc lat. Symbolem nowego państwa stała się swastyka. W 1934 r. w szeregach nazistów doszło do konfrontacji. Po przejęciu rządów przez partię nazistowską współtwórcy zwycięstwa, bojówkarze z SA, domagali się udziału we władzy i tym samym zagrozili wodzowskiej pozycji. Dodatkowo Hitler, chcąc odbudować potęgę militarną Niemiec, musiał zawrzeć porozumienie z kadrą oficerską, niechętną oddziałom paramilitarnym. Podczas tzw. nocy długich noży (29/30 czerwca 1934 r.) na rozkaz wodza SS‑mani wymordowali członków kierownictwa SA z Ernstem Röhmem na czele.

R1Ul1DKjESezW
Film nawiązujący do dyktatury hitlerowskiej w Niemczech.

Prześladowania ludności żydowskiej

RJBRpHOZBxUi31
Defilada oddziałów SA,1933 r. Zastanów się, dlaczego naziści przy tworzeniu godła sięgnęli po symbol z indyjskiego kręgu kulturowego.
Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna.

Od momentu przejęcia władzy hitlerowcy wzmogli ataki na ludność żydowską. Celem była „aryzacja” kraju, czyli całkowite wykluczenie Żydów z życia politycznego, społecznego, gospodarczego i kulturalnego przez zmuszenie ich do emigracji lub fizyczną likwidację. NSDAP nawoływała do bojkotu sklepów, minister propagandy Joseph Goebbels przygotował listę zakazanych książek − głównie autorów pochodzenia żydowskiego, m.in. Freuda, Marksa i Einsteina. Stopniowo ograniczano Żydom dostęp do zawodów oraz funkcji publicznych i szkolnictwa państwowego, na uczelniach wyższych wprowadzono numerus claususnumerus claususnumerus clausus. W 1935 r. parlament Rzeszy uchwalił i wprowadził w życie tzw. ustawy norymberskie, będące oficjalnym dokumentem hitlerowskiej polityki antysemityzmu. Wprowadzały one podział obywateli na osoby „krwi niemieckiej lub pokrewnej” oraz na uznane za rasowo obce (m.in. Żydów i Cyganów), pozbawione praw obywatelskich. Unieważniono wszystkie zawarte wcześniej małżeństwa mieszane. W ustawie „o ochronie krwi niemieckiej i niemieckiego honoru” zakazano małżeństw i kontaktów seksualnych z Żydami, Cyganami i innymi „niearyjczykamiAryjczykniearyjczykami”. Żydów zmuszano do zamykania lub odsprzedawania przedsiębiorstw. Z czasem zakazano im korzystania z komunikacji miejskiej, wstępu do restauracji, teatrów, kin. W 1939 r. zabroniono im prowadzenia działalności gospodarczej, konfiskowano majątki i blokowano konta bankowe. Skutkiem antysemickiej polityki były pogromy, które coraz częściej wybuchały w Niemczech. Ich apogeum stanowi tzw. „noc kryształowa” - seria pogromów zainicjowanych przez władze, która miała miejsce w nocy z 9 na 10 listopada 1938 r., w większości niemieckich miast. W całym kraju płonęły synagogi, bezczeszczono cmentarze, zdemolowane zostały żydowskie sklepy i domy mieszkalne. W sumie zginęło wtedy 91 osób narodowości żydowskiej.

Słownik

Aryjczyk
Aryjczyk

przedstawiciel indoeuropejskiego starożytnego ludu Ariów; w ideologii hitlerowskiej przedstawiciel szlachetnej rasy panów, inteligentnych, błękitnookich blondynów, do której należeć by mieli Niemcy czystej krwi

nazizm
nazizm

skrajnie prawicowa i nacjonalistyczna doktryna i ruch polityczny, które narodziły się po I wojnie światowej w Niemczech, niemiecka odmiana faszyzmu; naziści głosili kult przemocy, silnej władzy i czystości rasowej, ruch nazistowski w Niemczech opierał się na władzy wodzowskiej Adolfa Hitlera, stąd zwany jest też hitleryzmem

numerus clausus
numerus clausus

(łac. – liczba zamknięta) ograniczenie liczby osób danej kategorii (tutaj: narodowościowej) w przyjmowaniu do szkół, pracy czy innych instytucji

swastyka
swastyka

(sanskr. – przynoszący szczęście) to starożytny, magiczny symbol, pełniący funkcję talizmanu. Jest pradawnym symbolem słońca, szczęścia i siły, obecnym w wielu kulturach kręgu indoeuropejskiego. Może przybierać formę krzyża z ramionami załamanymi w prawo lub lewo. Postać prawoskrętna występowała często w rozmaitych kultach solarnych, lewoskrętna zaś kojarzona była z nocą i silną magią. Znak ten jest nadal stosowany w buddyzmie i hinduizmie. Oznacza szczęście, pełnię, cnotę. Przed wojną swastyka pojawiała się na emblematach różnych organizacji i stowarzyszeń, a także na herbach; uznanie jej przez hitlerowców za ich godło sprawiło jednak, że odtąd, zwłaszcza w Europie, jednoznacznie kojarzy się z ideologią nazistowską.

SA
SA

(niem. Die Sturmabteilungen der NSDAP, pol. Oddziały Szturmowe NSDAP) – bojówki, a następnie oddziały masowej organizacji wojskowej NSDAP utworzone w Republice Weimarskiej w 1920 r.; ich celem była ochrona zgromadzeń partyjnych; do tzw. nocy długich noży z 29 na 30 czerwca 1934 r. SA była najważniejszym narzędziem terroru partii nazistowskiej w walce z bojówkami innych ugrupowań politycznych; w tzw. noc długich noży w wyniku walk wewnątrzpartyjnych wymordowano jej przywódców, a organizacja straciła na znaczeniu na rzecz SS (Schutzstaffel); od barwy umundurowania członkowie SA nazywani byli brunatnymi koszulami

Słowa kluczowe

nazizm, Adolf Hitler, swastyka, Joseph Goebbels, „noc długich noży”, aryzacja, ustawy norymberskie, antysemityzm, pucz monachijski

Bibliografia

O. Strasser, Hitler and I, Londyn 1940.

A. Bullock, Hitler. Studium tyranii, tłum. T. Evert, Warszawa 1969.

A. Hitler, Mein Kampf (Moja walka). Tekst wraz z komentarzem historycznym, Wrocław 2005.

R.S. Rose, Krytyczny słownik mitów i symboli nazizmu, Warszawa 2006.