Zaczynamy poznawać Europę – kontynent tworzący z Azją jeden wielki blok kontynentalny. Od wieków Europa była jednak uznawana za odrębną część świata. Nazwa naszego kontynentu wywodzi się z greckiego mitu opowiadającego historię Europy – córki króla Agenora władającego Fenicją. Odszukaj w źródłach informacje o tym micie. Spróbuj wyjaśnić, co oznaczają nazwy: EuropaAzja.

R13uIuHZQQpWt1
Źródło: Mojpe (https://pixabay.com), public domain.
Już wiesz
  • jak wykorzystać mapę hipsometryczną do określenia położenia i odczytywania nazw własnych obiektów geograficznych;

  • jak określa się położenie geograficzne obiektów na Ziemi;

  • jakie są elementy środowiska przyrodniczego.

Nauczysz się
  • określać położenie geograficzne Europy oraz wielkość jej powierzchni;

  • odczytywać nazwy głównych form rzeźby powierzchni oraz nazwy głównych elementów linii brzegowej z mapy hipsometrycznej Europy;

  • podawać argumenty przemawiające za wydzieleniem Europy z Eurazji oraz wskazywać przebieg umownej granicy między Europą a Azją;

  • dokonywać podziału Europy na megaregiony (regiony fizycznogeograficzne).

iWvXL9xQWV_d5e184

1. Położenie geograficzne Europy

RTA1t2ATJSv571
Animacja przedstawia obracający się globus, widoczna jest siatka kartograficzna, równik, zwrotnik, koła podbiegunowe, bieguny jakby małe kołki od śrub globusa. Równik i zwrotniki, koła podbiegunowe są opisane. Widoczne są zarysy kontynentów, na których wpisano wyraźnie nazwy kontynentów i wielkość powierzchni. Globus obraca się z zachodu na wschód! Po trzykrotnym dość wolnym obrocie – globus znika i pojawia się mapa.
Ćwiczenie 1
R19wr4Q42QARp1
zadanie interaktywne
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Korzystając z poniższej mapy oblicz z dokładnością do 1' rozciągłość równoleżnikową i południkową lądowej części Europy. Rozciągłość południkową podaj także w kilometrach przyjmując, że długość 1° łuku południka mierzy 111,2 km.

R18LaMy26usnc1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, Wofratz (https://commons.wikimedia.org), Szilas (https://commons.wikimedia.org), Manželé Ebrovi (https://commons.wikimedia.org), Polarbaer (https://commons.wikimedia.org), Krzysztof Jaworski, licencja: CC BY-SA 3.0.
iWvXL9xQWV_d5e221

2. Europa – odrębna część świata

Można powiedzieć, że Europa jest wysuniętym ku Oceanowi Atlantyckiemu wielkim półwyspem Eurazji. Jednakże już w starożytności uznawano ją za odrębną część świata. Za rozdzieleniem na dwa kontynenty przemawiają olbrzymie różnice cech środowiska przyrodniczego, odmienna historia i zróżnicowanie kulturowe. To w czasach starożytnych wytyczono wschodnią – lądową – granicę Europy. Biegła od Hellespontu (dzisiaj jest to Cieśnina Dardanele) aż do rzeki Don. Wyznaczenie dalszej części umownej granicy oddzielającej Europę od Azji nastąpiło dopiero w XVIII wieku i na początku XIX wieku. Wówczas to przesunięto granicę ku pasmu gór Ural i rzece o tej samej nazwie. Przebieg umownej granicy między Europą a Azją przedstawia poniższa rycina.

R1SA56fhFAPbM1
Animacja prezentująca umowną granicę między Europą a Azją. Na mapie hipsometrycznej Europy pojawiają się po kolei ponumerowane punkty opisane na boku mapy: Cieśnina Dardanele, Cieśnina Bosfor, ujście rzeki Don, rzeka Manycz, rzeka Kuma, północne wybrzeże Morza Kaspijskiego, rzeka Emba, wschodnie stoki gór Ural, ujście rzeki Bajdaraty do Morza Kaspijskiego. Kolejne punkty łączy czerwona linia wskazująca umowną granicę między Europą a Azją.

Cechą wyróżniającą Europę wśród wszystkich kontynentów jest urozmaicona – bardzo dobrze rozwinięta linia brzegowa z dużą liczbą mórz wewnętrznych i mórz przybrzeżnych, półwyspami, wyspami i zatokami. Przy stosunkowo niewielkiej powierzchni linia brzegowa Europy ma aż 37 900 km długości.

Polecenie 2

Na mapie na wybranych elementach linii brzegowej Europy będą pojawiały się liczby. W tabeli obok wyświetli się termin geograficzny. Twoje zadanie polega na utworzeniu pełnej nazwy geograficznej. Możesz korzystać z mapy na ekranie lub z mapy w atlasie.

RR5302YVcFRpD1
Na mapie na wybranych elementach linii brzegowej Europy pojawiają się liczby od jeden do czternaście. W tym samym czasie obok mapy pojawia się termin geograficzny i miejsce do uzupełnienia brakującego członu nazwy geograficznej. Po chwili napis uzupełnia się. Nazwy geograficzne: Morze Barentsa, Półwysep Skandynawski, Morze Bałtyckie, Morze Północne, Wyspa Wielka Brytania, Wyspa Irlandia, Wyspa Islandia, Półwysep Iberyjski, Morze Śródziemne, Wyspa Sardynia, Wyspa Sycylia, Półwysep Apeniński, Półwysep Bałkański, Morze Czarne.
iWvXL9xQWV_d5e265

3. Europa – charakterystyczne cechy rzeźby powierzchni

Przeczytaj instrukcję, która pomoże ci odczytać treść mapy hipsometrycznej Europy.
Mapy hipsometryczne przedstawiają ukształtowanie terenu; wysokości bezwzględne ukazano na nich za pomocą skali barw.

  1. Jako pierwsza pojawi się mapa hipsometryczna Europy bez nazw. Zwróć uwagę:

    1. jaki kolor i jego odcienie przeważają na mapie;

    2. jak układają się niziny, wyżyny i łańcuchy górskie w Europie.

  2. Następnie zostaną nałożone nazwy własne wielkich form ukształtowania terenu – najpierw nizin, potem wyżyn, następnie łańcuchów górskich. Gdy nazwy będą się pojawiały, odczytuj je głośno.

  3. Na końcu zostaną zaznaczone wybrane punkty wysokościowe. Odczytaj nazwę i wysokość najwyżej i najniżej położonego punktu w Europie.

    R1csxgGxHe4ir1
    Animacja. Jako pierwsza pojawia się mapa hipsometryczna Europy bez nazw. Następnie zostają nałożone nazwy własne wielkich form ukształtowania terenu – najpierw nizin, potem wyżyn, następnie łańcuchów górskich. Na końcu zostają zaznaczone wybrane punkty wysokościowe.

Ćwiczenie 2
RZ5dvCRZOrIRO
Uzupełnij puste miejsca. Europa jest kontynentem o zróżnicowanej rzeźbie powierzchni. Przeważają jednak tereny Tu uzupełnij zajmujące aż 73,7% powierzchni. Średnia wysokość lądu europejskiego wynosi 290 m n.p.m. Wielkie formy ukształtowania terenu są ułożone Tu uzupełnij. Jedynym łańcuchem górskim o południkowym przebiegu są góry Tu uzupełnij leżące na wschodniej granicy Europy. Najwyższym szczytem jest Tu uzupełnij o wysokości 4810 m n.p.m. leżący w Tu uzupełnij. Najniżej położonym obszarem jest depresja na Nizinie Nadkaspijskiej Tu uzupełnij m p.p.m.
iWvXL9xQWV_d5e320

4. Podział Europy na wielkie regiony fizycznogeograficzne

Europa jest stosunkowo niewielkim kontynentem, ale w poszczególnych jej obszarach zaznaczają się wyraźne różnice elementów środowiska przyrodniczego. To zróżnicowanie stało się podstawą wydzielenia 4 wielkich regionów fizycznogeograficznychregion fizycznogeograficznyregionów fizycznogeograficznych. Są nimi: Europa Północna, Europa Zachodnia, Europa Wschodnia i Europa Południowa.

RwTlGYLhFh5Wv1
Ukształtowanie powierzchni Europy i podział na regiony fizycznogeograficzne. Mapa ta pokazuje granice Europy na Oceanie Atlantyckim i morzach. Zauważ, że wyspa Kreta należy do Europy, a Cypr już do Azji

Obejrzyj fotografie, przeczytaj opisy i ustal, do którego regionu fizycznogeograficznego Europy się odnoszą. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy.

Ćwiczenie 3.1
RvtVJ76EyTlRu1
zadanie interaktywne
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.

Obejrzyj fotografie, przeczytaj opisy i ustal, do którego regionu fizycznogeograficznego Europy się odnoszą. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy.

Ćwiczenie 4.1
R1IZo11lQW52d1
zadanie interaktywne
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.

Obejrzyj fotografie, przeczytaj opisy i ustal, do którego regionu fizycznogeograficznego Europy się odnoszą. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy.

Ćwiczenie 5.1
RGBWAiDv8zElu1
zadanie interaktywne
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.

Obejrzyj fotografie, przeczytaj opisy i ustal, do którego regionu fizycznogeograficznego Europy się odnoszą. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy.

Ćwiczenie 6.1
R196Up0CId26i1
zadanie interaktywne
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.
iWvXL9xQWV_d5e412

Podsumowanie

  • Europa jest umownie wyodrębnioną częścią Eurazji, stanowi jej wielki półwysep o bardzo zróżnicowanym ukształtowaniu powierzchni i bardzo dobrze rozwiniętej (urozmaiconej) linii brzegowej.

  • Europa jest szóstym co do wielkości kontynentem, ma powierzchnię 10,5 mln km². Jej zdecydowana część leży na półkuli północnej w umiarkowanych szerokościach geograficznych, jedynie północne krańce sięgają poza koło podbiegunowe.

  • Europa dzieli się na 4 wielkie regiony fizycznogeograficzne: Europę Północną, Europę Wschodnią, Europę Zachodnią, Europę Południową.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Odczytaj na mapie w atlasie nazwy i współrzędne geograficzne skrajnych punktów na lądzie europejskim. Zapisz odczytane nazwy i współrzędne.

Polecenie 3.2

Wyjaśnij, dlaczego wydziela się Europę z Eurazji, mimo że tworzą one jeden blok kontynentalny.

Polecenie 3.3

Posługując się różnymi źródłami informacji, wyjaśnij terminy: ekumena, subekumena, anekumena.

Polecenie 3.4

Oblicz, jaki procent wszystkich lądów na Ziemi stanowi powierzchnia Europy. Przedstaw obliczenia.

iWvXL9xQWV_d5e479

Słowniczek

regionalizacja fizycznogeograficzna, czyli krajobrazowa
regionalizacja fizycznogeograficzna, czyli krajobrazowa

rodzaj naukowego podziału jakiegoś obszaru i wyróżnienie w nim pewnych jednostek terytorialnych o podobnych cechach wynikających z ich położenia geograficznego

region fizycznogeograficzny
region fizycznogeograficzny

określony teren posiadający nazwę własną, odróżniający się od otaczających go obszarów zespołem cech przyrodniczych i położeniem geograficznym