Mówi się czasem, że jesteśmy tym co jemy i pijemy. Czy kiedykolwiek zastanawiał cię skład napojów? Jak to możliwe, że kwas fosforowy(V) jest składnikiem nie tylko płynów do odrdzewiania, ale także napojów typu cola? Jakie właściwości kwasów wpływają na ich zastosowanie w życiu codziennym?

R10zUJNWw8Oc41
Kwas fosforowy(V) stosowany jest jako regulator kwasowości w przemyśle spożywczym
Już wiesz
  • w jaki sposób otrzymujemy kwasy i jaką mają one budowę;

  • czym są wskaźniki i jakie zabarwienie przyjmują w wodzie, kwasach i zasadach.

Nauczysz się
  • badać właściwości wybranych kwasów;

  • stosować zasady postępowania ze stężonymi roztworami kwasów;

  • wymieniać przykłady zastosowań kwasów.

iPrYNQGWJr_d5e177

1. Jakie właściwości mają kwasy tlenowe?

1.1. Kwas siarkowy(VI)

Bezwodny kwas siarkowy(VI) jest gęstą bezbarwną, oleistą cieczą. Używany powszechnie w laboratoriach stężony kwas o wzorze H2SO4 to jego wodny roztwór o stężeniu 98%.

W jaki sposób należy rozcieńczać niektóre stężone roztwory kwasów, np. kwas siarkowy(VI)?

Ważne!

Podczas rozcieńczenia należy zachować szczególną ostrożność i postępować zgodnie z popularnymi powiedzeniami:
Pamiętaj chemiku młody, wlewaj zawsze kwas do wody!
lub
Jeśli nie chcesz stracić swej urody, wlewaj zawsze kwas do wody!

R1TEzLtoS4QcB1

Stężone roztwory wielu kwasów są substancjami żrącymi, dlatego też podczas pracy z nimi należy zachować szczególną ostrożność. Przypomnij sobie znaczenie piktogramów ostrzegawczych.

RPmC947Qy6ZhM1
Właściwości kwasu siarkowego(VI) – pokaz nauczycielski
Doświadczenie 1

Doświadczenie należy wykonać w rękawiczkach i okularach ochronnych pod sprawnie działającym wyciągiem.

Problem badawczy

Jakie właściwości ma stężony kwas siarkowy(VI)?

Hipoteza

Stężony kwas siarkowy(VI) nie zmienia wyglądu tkaniny, papieru i drewna.
Stężony kwas siarkowy(VI) zmienia wygląd tkaniny, papieru i drewna.

Co będzie potrzebne
  • 3 szalki Petriego,

  • kawałek tkaniny,

  • papier i kawałek drewna,

  • stężony kwas siarkowy(VI),

  • pipeta.

Instrukcja
  1. Na kawałki tkaniny, papieru i drewna nanieś kilka kropli stężonego kwasu siarkowego(VI).

  2. Obserwuj zachodzące zmiany.

Podsumowanie

Stężony kwas siarkowy(VI) niszczy drewno, tkaninę i wypala dziurę w papierze. Kwas siarkowy(VI) jest substancją żrącą, powoduje zwęglenie substancji pochodzenia organicznego.

Ciekawostka

W wyniku rozpuszczenia tlenku siarki(VI) w stężonym kwasie siarkowym(VI) tworzy się tzw. oleum, czyli tzw. dymiący kwas siarkowy(VI). Jest bezbarwną lub brunatną oleistą cieczą, wydzielającą biały dym. Wykorzystuje się go do produkcji barwników, materiałów wybuchowych.

Jak zmieni się barwa cukru w reakcji ze stężonym kwasem siarkowym(VI)?

RrNIXP3hmWfhH1
iPrYNQGWJr_d5e310

1.2. Kwas azotowy(V)

Polecenie 1

Zaprojektuj doświadczenie pozwalające zbadać właściwości kwasu azotowego(V). Pamiętaj, aby w opisie umieścić informacje o zachowaniu środków ostrożności.

Wskazówka

Do doświadczenia użyj kawałka papieru, tkaniny i drewna.

Stężony kwas azotowy(V) to wodny roztwór tego kwasu o wzorze HNO3 o stężeniu ok. 68%. Ma ostrym, nieprzyjemnym zapachu i właściwości żrące.

Właściwości kwasu azotowego(V) – pokaz nauczycielski
Doświadczenie 2

Doświadczenie należy wykonać w rękawiczkach i okularach ochronnych pod sprawnie działającym wyciągiem.

Problem badawczy

Jakie właściwości ma stężony kwas azotowy(V)?

Hipoteza

Stężony kwas azotowy(V) nie zmienia wyglądu białego sera, ptasiego pióra i owczej wełny.
Stężony kwas azotowy(V) zmienia wygląd białego sera, ptasiego pióra i owczej wełny.

Co będzie potrzebne
  • 3 szalki Petriego,

  • kawałek białego sera,

  • pióro ptasie,

  • kawałek owczej wełny,

  • stężony kwas azotowy(V),

  • pipeta.

Instrukcja
  1. Na kawałki białego sera, ptasiego pióra i owczej wełny nanieś kilka kropli stężonego kwasu azotowego(V).

  2. Obserwuj zachodzące zmiany.

Podsumowanie

Stężony kwas azotowy(V) w zetknięciu z produktami zawierającymi białko powoduje powstanie żółtego zabarwienia. Reakcja ta, zwana ksantoproteinowąreakcja ksantoproteinowaksantoproteinową, jest charakterystyczna dla białek.

Kwas azotowy(V) jest bezbarwną cieczą dobrze rozpuszczalną w wodzie. Reaguje z większością metali, m.in. z miedzią i srebrem, jego działaniu nie ulegają ani złoto, ani platyna.

Ciekawostka

Ignacy Mościcki był wybitnym polskim chemikiem oraz prezydentem Rzeczpospolitej Polskiej. Naśladując zachodzącą podczas burzy przemianę azotu atmosferycznego w związki azotowe, Ignacy Mościcki opracował proces przemysłowej syntezy kwasu azotowego(V) i otrzymywania z niego składnika stanowiącego nawozy azotowe. Technologię tę wykorzystano w 1908 r. w Szwajcarii. Dwa lata później w Polsce w zakładzie zaprojektowanym, wybudowanym i uruchomionym przez Mościckiego wyprodukowano pierwszą cysternę kwasu azotowego(V).

RVTfpJygLC9pf1
Ciekawostka

Mieszanina trzech objętości stężonego kwasu solnego i jednej objętości stężonego kwasu azotowego(V) to tzw. woda królewska. Rozpuszcza (roztwarza) nawet metale szlachetne, w tym złoto (kojarzone z władzą królewską – stąd nazwa tej mieszaniny).
Po przyznaniu w 1935 r. Carlowi von Ossietzky'emu (czyt. karl fon osieckiemu), znanemu z niechęci do nazistów, Pokojowej Nagrody Nobla Rząd III Rzeszy zakazał wszystkim Niemcom przyjmowania tego odznaczenia. Z tego powodu dwaj niemieccy fizycy (Max von Laue (czyt. maks fon laun) i James Franck (czyt. dżejms frank) przekazali swoje medale Nielsowi Bohrowi (czyt. nielsowi borowi). Gdy w kwietniu 1940 r. wojska niemieckie zajęły Kopenhagę, węgierski chemik George de Hevesy (czyt. dżordż di hivisy) roztworzył złote medale w wodzie królewskiej. Po wojnie odzyskał ukryte w wodzie królewskiej złoto i oddał je Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk, która wyprodukowała nowe medale i przekazała je właścicielom.

R13DX83GD7oLf1
Roztwarzanie złota w wodzie królewskiej
iPrYNQGWJr_d5e444

1.3. Kwas fosforowy(V)

Czysty kwas fosforowy(V) jest w temperaturze pokojowej substancją stałą (w postaci kryształów). Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie, ma właściwości silnie higroskopijne. Handlowy, stężony roztwór zawiera ok. 85–90% H3PO4.

Właściwości kwasu fosforowego(V) – pokaz nauczycielski
Doświadczenie 3
Problem badawczy

Jakie właściwości ma stężony kwas fosforowy(V)?

Hipoteza

Stężony kwas fosforowy(V) nie zmienia wyglądu papieru, tkaniny i zardzewiałego gwoździa.
Stężony kwas fosforowy(V) zmienia wygląd papieru, tkaniny i zardzewiałego gwoździa.

Co będzie potrzebne
  • 2 szalki Petriego,

  • probówka,

  • zardzewiały gwóźdź,

  • kawałek tkaniny i papieru,

  • kwas fosforowy(V),

  • pipeta.

Instrukcja

I.

a. Na umieszczone w szalkach Petriego kawałki tkaniny i papieru nanieś kilka kropli roztworu kwasu fosforowego(V). Pozostaw na kilka minut.

b. Obserwuj zachodzące zmiany.

II.

a. W probówce z kwasem fosforowym(V) umieść zardzewiały gwóźdź i pozostaw na kilka dni.

b. Obserwuj zachodzące zmiany.

Właściwości kwasu fosforowego(V)
Podsumowanie

Kwas fosforowy(V) niszczy papier w znacznym stopniu, natomiast na tkaninie nie powoduje zmian. Ilość rdzy na powierzchni gwoździa pozostawionego na kilka dni w roztworze kwasu ulega zmniejszeniu . Kwas fosforowy(V) roztwarza rdzę.

iPrYNQGWJr_d5e549

2. Czy właściwości kwasów tlenowych wpływają na ich zastosowanie?

Kwas siarkowy(VI) ze względu na swoje właściwości higroskopijne służy np. w laboratorium do osuszania badanych substancji. Jego 33‑procentowy roztwór jest stosowany w akumulatorach jako elektrolit, który pozwala na zamianę energii chemicznej w elektryczną.

Kwas azotowy(V) jest ważnym surowcem stosowanym w przemyśle chemicznym, m.in. do producji nawozów, materiałów wybuchowych i leków nasercowych.

Kwasy tlenowe to nie tylko omawiane kwasy nieorganiczne, ale także spotykane w życiu codziennym kwasy organiczne: szczawiowy, cytrynowy, mlekowy, octowy. Są one składnikami wielu produktów spożywczych.

RljuxDBsbq5an1
iPrYNQGWJr_d5e587

Podsumowanie

  • Stężone kwasy – kwas siarkowy(VI) i azotowy(V) – to substancje silnie żrące. Podczas ich rozcieńczania należy dolewać kwasu do wody.

  • Stężony kwas siarkowy(VI) ma właściwości higroskopijne.

  • Stężony kwas azotowy(V) służy do wykrywania substancji zawierających białko (reakcja ksantoproteinowa).

Praca domowa
Polecenie 2.1

Wykonaj plakat obrazujący sposób rozcieńczania stężonych kwasów, uwzględnij potencjalne zagrożenia. Rezultaty pracy pokaż nauczycielowi.

Polecenie 2.2

Porównaj właściwości kwasów tlenowych i beztlenowych. Wynik zestaw w tabeli.

Polecenie 2.3

Zaproponuj doświadczenie umożliwiające wykrycie substancji zawierających białko.

iPrYNQGWJr_d5e649

Słowniczek

reakcja ksantoproteinowa
reakcja ksantoproteinowa

charakterystyczna reakcja niektórych białek ze stężonym kwasem azotowym(V), w wyniku której powstaje żółte zabarwienie

iPrYNQGWJr_d5e692

Zadania

Ćwiczenie 1
RWo7n4u0DBg051
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 2
R1Ko9sSQmcP0X1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 3
RYsTbgfXf0nDR1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 4
R1SACHViaJtAZ1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 5
RMWahtO3m75Bc1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 6
RPliWzSH0ve0i1
zadanie interaktywne