Społeczność regionalna – samorządność w powiecie i w województwie
Historia regionu
opisywać historię podziałów administracyjnych na ziemiach polskich po 1945 r.;
przedstawiać podstawowe informacje o swoim regionie, wydarzenia i postaci z jego dziejów;
lokalizować własne województwo i powiaty wchodzące w jego skład oraz pozostałe województwa.
Podaj co przedstawia herb Twojego województwa. Poszukaj informacji w dostępnych źródłach.
Historia zmian podziałów administracyjnych
Po zakończeniu II wojny światowej do ZSRS przyłączono niemal w całości siedem przedwojennych wschodnich województw polskich (wileńskie, nowogrodzkie, poleskie, wołyńskie, tarnopolskie, stanisławowskie i lwowskie). Utrata ziem wschodnich i przyłączenie do Polski ziem zachodnich oraz północnych spowodowały konieczność dokonania nowego podziału administracyjnego państwa.
Pierwszym aktem prawnym, który tego dotyczył, był dekret PKWN z 21.08.1944 r. Na jego podstawie uchylono podział administracyjny wprowadzony w czasie II wojny światowej przez niemieckie władze okupacyjne. Przywrócono tym samym podział sprzed 1939 r. Niektóre województwa reaktywowano w tych samych granicach, m.in. województwo pomorskie.
Przywrócono województwa: białostockie, lubelskie, łódzkie, kieleckie, krakowskie, poznańskie, warszawskie. Utworzono województwo rzeszowskie, którego władze miały siedzibę w Rzeszowie, w jego skład weszły części województw lwowskiego i krakowskiego.
Ponadto, już w 1944 r. zwiększono do dwóch liczbę miast wydzielonych. Oprócz Warszawy, status miasta wydzielonego uzyskała też Łódź. Dalsze zmiany w podziale administracyjnym Polski nastąpiły w latach 1945–1946. Dotyczyły głównie terenów, które wcześniej funkcjonowały w granicach państwa niemieckiego.
Kolejna reforma administracyjna nastąpiła 6 lipca 1950 r. Utworzono wówczas województwa: koszalińskie, opolskie i zielonogórskie, podnosząc liczbę jednostek stopnia wojewódzkiego do 19. Jednocześnie przemianowano województwo pomorskie na bydgoskie, a śląskie na katowickie.
1 stycznia 1957 r. miasta Kraków, Poznań i Wrocław wydzielono z województw, tym samym liczba jednostek administracyjnych najwyższego szczebla wzrosła do 22. Z początkiem 1973 roku przywrócono gminygminy.
W czerwcu 1975 roku utworzono 49 województw. Zlikwidowano też pośredni szczebel administracyjny, a mianowicie powiaty.
Podział administracyjny Polski po 1998 roku
Współczesny podział administracyjny państwa ukształtował się na mocy Ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa z dnia 24 lipca 1998 roku. Zgodnie z nią terytorium Polski z dniem 1 stycznia 1999 roku zostało podzielone na województwa, następnie na powiaty (w tym gminy mające status miast na prawach powiatu) oraz gminy.
Mapa administracyjna Polski:
Na mapie oznaczono 16 województw: zachodniopomorskie, pomorskie, warmińsko‑mazurskie, podlaskie, lubuskie, wielkopolskie, kujawsko‑pomorskie, mazowieckie, dolnośląskie, śląskie, opolskie, łódzkie, świętokrzyskie, lubelskie małopolskie i podkarpackie.
Wprowadzony w 1999 roku podział obejmował:
16 województw,
308 powiatów i 65 miast na prawach powiatu,
2489 gmin (w tym 11 gmin m.st. Warszawy).
Reforma administracyjna Polski została wprowadzona, aby poprawić działania mniejszych jednostek.
Podział ten, od chwili jego wprowadzenia, ulegał niewielkim modyfikacjom. W 2002 roku utworzono 7 powiatów i jedną gminę, jeden powiat przekształcono w miasto na prawach powiatu oraz zlikwidowano 12 gmin, w 2010 roku utworzono jedną gminę, w 2015 oraz 2019 roku zlikwidowano po jednej gminie.
Według stanu na 1 stycznia 2022 r. podział administracyjny Polski obejmował:
16 województw,
314 powiatów i 66 miast na prawach powiatu,
2477 gmin (w tym 302 gminy miejskie, 662 gminy miejsko‑wiejskie i 1513 gmin wiejskich).
Reforma samorządu terytorialnego z lat 1998/1999 opiera się na zasadzie wtórności w stosunku do gminy. Wtórność ta przejawia się w dwóch aspektach – terytorialnym i funkcjonalnym.
Wtórność terytorialna polega na tym, że województwa i powiaty nie naruszają podziału terytorialnego państwa na gminy, a gminy w całości tworzą województwo lub powiat.
Wtórność funkcjonalna z kolei polega na tym, że zadania i kompetencje przyznane województwom i powiatom nie naruszają uprawnień gmin (nie zostały im przyznane kosztem zadań i kompetencji gminnych).
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DEBNnabkt
Na interaktywnej mapie administracyjnej powiększ mapę swojego województwa i odszukaj powiat, w którym mieszkasz. Podaj czy jest to powiat ziemski czy grodzki? Odczytaj nazwy sąsiednich miast powiatowych.
Podaj nazwę powiatu, w którym mieszkasz. Podaj czy jest to powiat ziemski czy grodzki.
Województwa
Zasadniczą i nadrzędną jednostką administracyjną są województwawojewództwa. Są one jednostką zarówno samorządu terytorialnego, jak i administracji rządowej. Obecnie jest ich 16. W każdym województwie istnieją dwa ośrodki władzy – rządowy reprezentowany przez wojewodę – oraz samorządowy reprezentowany przez sejmik wojewódzki i zarząd województwa:
województwo dolnośląskie ma siedzibę wojewody i władz samorządowych we Wrocławiu,
kujawsko‑pomorskie siedzibę wojewody w Bydgoszczy, a władz samorządowych w Toruniu,
wielkopolskie w Poznaniu,
lubelskie w Lublinie,
lubuskie siedzibę wojewody w Gorzowie Wielkopolskim, natomiast siedzibę władz samorządowych w Zielonej Górze,
łódzkie w Łodzi,
małopolskie w Krakowie,
mazowieckie w Warszawie,
opolskie w Opolu,
podkarpackie w Rzeszowie,
pomorskie w Gdańsku,
śląskie w Katowicach,
świętokrzyskie w Kielcach,
warmińsko‑mazurskie w Olsztynie,
zachodniopomorskie w Szczecinie.
Na terytorium Polski możemy wyróżnić szereg krain historycznych. Ich nazwy pochodzą od nazw, jakie nosili żyjący tu przed setkami lat mieszkańcy tych ziem. Określenia te w wielu przypadkach dały początek nazwom obecnych województw. Mimo że są to nazwy własne, można je pisać małą literą, np. województwo mazowieckie, województwo podkarpackie.
Nazwy województw często pochodzą od nazw krain historycznych lub geograficznych. Mimo że są to nazwy własne, można je pisać małą literą, np. województwo mazowieckie, województwo podkarpackie.
Wojewoda jest powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra, który sprawuje nadzór nad legalnością działania samorządu wojewódzkiego.
Władze samorządowe składają się z sejmiku wojewódzkiego, który jest wybierany w wyborach powszechnych na 5 lat. Sejmik wybiera z kolei zarząd województwa, na czele którego stoi marszałek.
Marszałek województwa pełni funkcję najważniejszego przedstawiciela samorządu województwa. Jako przewodniczący zarządu organizuje prace i kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje je na zewnątrz.
Urząd MarszałkowskiUrząd Marszałkowski stanowi jednostkę organizacyjną samorządu wojewódzkiego i jest jednostką pomocniczą służącą do realizowania zadań wyznaczonych przez marszałka oraz zarząd i sejmik województwa.
Dopisz do podanych województw nazwy miast będących stolicami tych województw i siedzibami ich władz.
dolnośląskie
wielkopolskie
małopolskie
mazowieckie
podkarpackie
pomorskie
świętokrzyskie
zachodniopomorskie
Wojewoda to Możliwe odpowiedzi: 1. przedstawiciel administracji rządowej w województwie, powoływany przez marszałka, 2. osoba stojąca na czele zarządu województwa, powołanego przez sejmik wojewódzki, 3. osoba stojąca na czele Urzędu Marszałkowskiego, 4. przedstawiciel administracji rządowej w województwie, powoływany przez premiera
Powiaty
Jednostkami samorządu terytorialnego drugiego rzędu są powiatypowiaty. Zasady ich funkcjonowania reguluje Ustawa o samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 r. Powiaty ziemskiePowiaty ziemskie składają się z kilku gmin na obszarach wiejskich z mniejszymi miastami. Wprowadzono wówczas również tzw. powiaty grodzkiepowiaty grodzkie, czyli miasta na prawach powiatu. Często były to dawne miasta wojewódzkie, które po reformie utraciły swoją rangę jak również miasta liczące ponad 100 000 mieszkańców. Przedstawicielem powiatu ziemskiego jest starosta, wraz z zarządem powiatu wybierany przez radę powiatu.
Starosta jest przewodniczącym zarządu powiatu, kieruje jego pracami oraz reprezentuje powiat na zewnątrz. Pomaga mu w tym jednostka pomocnicza określana jako starostwo powiatowestarostwo powiatowe. W przypadku miasta na prawach powiatu funkcje zarządu i starosty wykonuje prezydent miasta, natomiast funkcje rady powiatu rada miasta.
Obecnie w Polsce istnieje 379 powiatów, w tym 314 powiatów ziemskich i 66 miast na prawach powiatu.
Nazwy powiatów i gmin zazwyczaj pochodzą od ich głównych miast (stolic), z tą jednak różnicą, że nazwa powiatu ma formę przymiotnikową (np. powiat oleśnicki), a gmina rzeczownikową (np. gmina Dobroszyce). Dlatego też nazwy powiatów piszemy małą literą, a nazwy gmin wielką.
W nazewnictwie powiatów można znaleźć kilka wyjątków, np. powiat tatrzański ze stolicą w Zakopanem czy powiat bieszczadzki ze stolicą w Ustrzykach Górnych. Są też nazwy pochodzące od dwóch miast, np. powiat strzelecko‑drezdenecki czy powiat ropczycko‑sędziszowski. Zdarzają się również takie nazwy stolic powiatów, od których dosyć trudno utworzyć odpowiednio brzmiącą formę przymiotnikową — stąd mamy na przykład powiat suski od Suchej Beskidzkiej czy powiat niżański od miasta Nisko.
Podsumowanie
Z zestawu map wybierz mapę swojego województwa, powiększ ją i odszukaj gminę, w której mieszkasz lub w której znajduje się twoja szkoła. Podaj czy jest to gmina: miejska, wiejska czy miejsko‑wiejska? Odczytaj nazwy sąsiednich miejscowości gminnych.
Podaj nazwę swojego województwa, powiatu oraz gminy, w której mieszkasz lub w której znajduje się twoja szkoła. Podaj czy jest to gmina: miejska, wiejska czy miejsko‑wiejska.
Zapisz poprawne nazwy jednostek administracyjnych, w których znajduje się twoja miejscowość.
Poszukaj informacji o znanych postaciach związanych z twoim regionem. Dokonaj krótkiej charakterystyki ich działalności na rzecz regionu i państwa.
Poszukaj informacji o najważniejszych wydarzeniach historycznych związanych z twoim regionem. Napisz, krótkie opowiadanie na ten temat.
Słownik
regionalna wspólnota samorządowa (ogół mieszkańców), najwyższego szczebla zasadniczego podziału terytorialnego kraju stworzona w celu wykonywania administracji publicznej
przedstawiciel administracji rządowej w województwie, powoływany przez premiera
jednostka samorządu terytorialnego drugiego rzędu, większa od gminy, ale mniejsza od województwa
jednostka samorządu składająca się z kilku gmin na obszarach wiejskich z mniejszymi miastami
określenie stosowane dla miasta na prawach powiatu, czyli jednostki samorządu terytorialnego wypełniającego jednocześnie zadania gminy i powiatu
najmniejsza i podstawowa jednostka samorządu terytorialnego w Polsce, jest to też terytorialnie najmniejsza jednostka samorządu
jednostka pomocnicza Zarządu Województwa, który przy jej pomocy wykonuje uchwały Sejmiku Województwa oraz zadania województwa określone przepisami prawa; kierownikiem Urzędu Marszałkowskiego jest Marszałek Województwa
jednostka pomocnicza powołana w celu wykonywania poleceń zarządu powiatu i stojącego na jego czele starosty oraz wykonywania uchwał rady powiatu