Przeczytaj
Polski model patriotyzmu
Historia Polski od końca XVIII w. była naznaczona niewolą i szeregiem nieudanych zbrojnych prób odzyskania niepodległości. Te okoliczności dziejowe ukształtowały rodzimy model patriotyzmu. Rodził się on w refleksji twórców oświeceniowych i praktyce pierwszego etapu walk o niepodległość (insurekcja kościuszkowska). Rozwijał się do dojrzałej postaci dzięki poetom i działaczom politycznym czasów romantyzmu i zbierał plony w czasie dwóch wojen światowych. Za motyw przewodni tego modelu patriotyzmu można uznać słynne słowa Horacego: Dulce et decorum est pro patria mori.Dulce et decorum est pro patria mori. Do jego najważniejszych cech należą:
definiowanie miłości do ojczyzny jako gotowości walki o nią i oddania życia w obronie jej wolności (tzw. patriotyzm tyrtejskityrtejski),
uznawanie poświęcenia osobistego (własnego dobra, szczęścia, zdrowia, życia) za najwyższy przejaw patriotyzmu;
integralny związek miłości do ojczyzny z wiarą chrześcijańską, sakralizacja ojczyzny i walki za nią.
Charakterystyczne dla polskiego patriotyzmu wartości – miłość do ojczyzny, walka zbrojna, wiara w Boga – manifestują się za pomocą rozpoznawalnych symboli. Ich kluczowym źródłem jest chrześcijaństwo. Najważniejszą funkcję pełnią w pieśniach symbole związane z męką i ofiarą: krzyż, ołtarz ofiarny. Ponadto teksty patriotyczne często przyjmują formę modlitwy do Boga (o wolność, o błogosławieństwo dla ojczyzny), jak słynny hymn pt. Boże, coś Polskę, napisany w 1816 roku przez Alojzego Felińskiego na cześć cara Aleksandra I i przekształcony później przez nieznanego autora:
Boże, coś PolskęBoże, coś Polskę przez tak liczne wieki,
Otaczał blaskiem potęgi i chwały,
Coś ją osłaniał tarczą Swej opieki
Od nieszczęść, które przygnębić ją miały;
Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
Ojczyznę, wolność racz nam wrócić, Panie!Ojczyznę, wolność racz nam wrócić, Panie!
W tekstach patriotycznych często przywoływane są też postaci Jezusa i Maryi jako symbole ofiary i niezawinionego cierpienia, porównywanego do cierpienia Polski pod zaborami – jak np. w widzeniu ks. Piotra w III cz. Dziadów Adama Mickiewicza.
Drugim, obok symboliki chrześcijańskiej, źródłem obrazowania w tekstach patriotycznych są archetypyarchetypy – szczególnie archetyp domu i archetyp matki. Ich silne nasycenie emocjonalne, powiązanie z takimi wartościami, jak opieka i bezpieczeństwo, umożliwia ekspresję uczuć patriotycznych: miłości, przywiązania i szacunku do ojczyzny, podziwu dla jej piękna i troski o jej dobro. Szczególną formą wyrażania tych uczuć jest śpiew.
Wojna i pieśń
Pieśni i piosenki wojenne mają w kulturze polskiej wielowiekową tradycję. Wybrzmiewają w uroczystej oprawie oficjalnych obchodów świąt państwowych i rocznic. Wiele z nich powstało nie jako oficjalne pieśni, ale jako piosenki. Spontanicznie rozpowszechniane, łączą sztukę słowa z wpadającą w ucho melodią. O ile jednak pieśń u swoich starożytnych początków była częścią kultury wysokiej, oficjalnej, o tyle piosenka stanowiła, aż do XX wieku, element kultury ludowej, a współcześnie – kultury popularnej. Różnice między pieśnią a piosenką dotyczą:
• autorstwa: pieśni tworzyli zazwyczaj pod własnym imieniem i nazwiskiem autorzy wykształceni, rozpoznawalni artyści, zaś piosenki często były dziełem anonimowych twórców zajmujących się na co dzień czym innym,
• sposobu funkcjonowania: pieśni utrwalano w przekazie pisemnym, co zapewniało im nieprzemijalność i ułatwiało rozpowszechnianie, a piosenki częściej pozostawały w formie ustnej. Ich trwałość zależała zatem od powtarzania, a zakres oddziaływania ograniczał się do społeczności, w której powstały,
• ujęcia tematu: autorzy pieśni poddają temat często rozbudowanej refleksji intelektualnej, podczas gdy prawem piosenki jest emocjonalna spontaniczność i prostota wyrazu,
• odbioru: pieśń wymaga od odbiorcy wykształcenia, natomiast adresatem piosenki może być każdy. Dlatego jest ona bardziej „demokratyczna” od pieśni.
Tym, co łączy oba gatunki, jest ich szeroki zakres tematyczny, a także funkcja kulturowa – budowanie poczucia wspólnoty i utrwalanie ważnych dla grupy wartości.
My, Pierwsza BrygadaLegiony to – żołnierska nuta,
Legiony to – straceńców los,
Legiony to – rycerska buta,
Legiony to – ofiarny stos.My, Pierwsza Brygada,
Strzelecka gromada,
Na stos, rzuciliśmy
Swój życia los,
Na stos, na stos!Mówili żeśmy stumanieni,
Nie wierząc nam, że chcieć to móc,
Laliśmy krew osamotnieni,
A z nami był nasz drogi Wódz.My, Pierwsza Brygada...
O ileż mąk, ileż cierpienia,
O ileż krwi, przelanych łez,
Pomimo to nie ma zwątpienia,
Dodaje sił wędrówki kres.My, Pierwsza Brygada...
Wykonanie: Ola Turkiewicz wraz z zespołem Koncertu Niepodległości, źródło: spiewnikniepodległosci.pl
Szara PiechotaNie noszą lampasów, lecz szary ich strój,
Nie noszą ni srebra, ni złota,
Lecz w pierwszym szeregu podąża na bój
Piechota, ta szara piechota.Maszerują strzelcy, maszerują,
Karabiny błyszczą, szary strój,
A przed nimi drzewce salutują,
Bo za naszą Polskę idą w bój!Idą, a w słońcu kołysze się stal,
Dziewczęta zerkają zza płota,
A oczy ich dumnie utkwione są w dal,
Piechota, ta szara piechota.Maszerują strzelcy, maszerują…
Nie grają im surmy, nie huczy im róg,
A śmierć im pod stopy się miota,
Lecz w pierwszym szeregu podąża na bój
Piechota, ta szara piechota.
Słownik
(gr. arkhē – pierwotny + typos – model, wzór) – pierwotny, wspólny przedstawicielom jednej kultury wzorzec ujmowania danego zdarzenia, postaci, zjawiska, wyrażający wartości istotne dla tej kultury; np. archetyp matki (dawczyni życia, opiekunka, żywicielka)
postawa gotowości do walki zbrojnej i poświęcenia życia za ojczyznę, przekonanie, że walka stanowi najdoskonalszą formę patriotyzmu. Nazwa pochodzi od imienia greckiego poety starożytnego Tyrtajosa (Tyrteusza). Literacką manifestacją tyrteizmu jest tzw. poezja tyrtejska – poezja zagrzewająca do walki w sytuacji zagrożenia ojczyzny