Temat: Odcinki biegu rzeki i ich charakterystyka

Autor: Magdalena Jankun

Adresat

Uczeń klasy VII szkoły podstawowej

Podstawa programowa

IX. Środowisko przyrodnicze Polski na tle Europy: położenie geograficzne Polski; wpływ ruchów górotwórczych i zlodowaceń na rzeźbę Europy i Polski; przejściowość klimatu Polski; główne rzeki Polski i ich systemy na tle rzek Europy i ich systemów; główne typy gleb w Polsce; lasy w Polsce; dziedzictwo przyrodnicze Polski, surowce mineralne Polski.

9). opisuje cechy i walory przyrodnicze Wisły i Odry oraz charakteryzuje systemy rzeczne obu tych rzek i porównuje je z wybranymi systemami rzecznymi w Europie;

Cel lekcji

Dowiesz się, jak zachowuje się rzeka w odcinku górnym, środkowym i dolnym.

Kryteria sukcesu

• wyjaśnisz różnice między rzeką główną a dopływem;

• wskażesz na mapie Polski Wisłę i Odrę, od źródła aż do ujścia;

• omówisz, jak zachowuje się rzeka w odcinku górnym, środkowym i dolnym;

• wskażesz odcinki rzeki, w których dominuje erozja wgłębna, wsteczna i boczna;

• scharakteryzujesz proces powstawania meandrów i starorzeczy;

• wyjaśnisz, co przyczynia się do tworzenia delty i estuarium, podasz przykłady.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w języku obcym;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje informatyczne.

Metody/formy pracy

• z wykorzystaniem narzędzi TIK;

• praca z materiałem edukacyjnym oraz multimedialnymi na platformie epodreczniki.pl;

• z wykorzystaniem programu Google Earth;

• praca indywidualna, w parach i całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik do nauczania geografii;

• tablica interaktywna;

• rzutnik multimedialny;

• tablety/komputery;

• mapa fizyczna Polski;

• atlasy geograficzne.

Przebieg lekcji

Faza wstępna

1.Nauczyciel podaje uczniom temat lekcji i cele sformułowane w języku ucznia.

2. Praca z atlasem geograficznym: uczniowie wyszukują na mapie Polski Wisłę i Odrę. Znajdują ich źródła i ujścia. Chętni uczniowie wskazują rzeki na mapie ściennej Polski, odczytując, skąd biorą początek, przez jakie krainy geograficzne przepływają oraz do jakiego akwenu uchodzą.

Faza realizacyjna

1. Odwołanie uczniów do schematu „Górny, środkowy i dolny bieg rzeki”. Wyświetlenie schematu na ekranie głównym tablicy i jego analiza.

2. Wyjaśnienie terminów: erozja wsteczna, wgłębna, boczna i wskazanie odcinków, w których występują.

3. Uczniowie oglądają film pokazujący, jaki sposób rzeka zmienia swoje koryto. Mogą powtórzyć to doświadczenie samodzielnie w domu.

4. Analiza zdjęcia przedstawiającego meandrującą rzekę Wełtawę. Uczniowie próbują wyjaśnić przyczyny powstawania meandrów i starorzeczy. Wskazują odcinek, w którym one występują.

5. Nauczyciel uruchamia film „Rozwój meandra (zakola) i powstanie starorzecza” w lekcji „Odcinki biegu rzeki i ich charakterystyka”https://epodreczniki.pl/a/jak‑rzeki‑i-morza‑przeksztalcaja‑powierzchnie‑ziemi/DN7pBMvqQ#iGrIiQD4oh_d5e290„Odcinki biegu rzeki i ich charakterystyka” na stronie epodreczniki.pl. Dzięki niemu uczniowie uzyskują obrazową informację.

6. Polecenie dla uczniów (praca w parach): korzystając z różnych materiałów źródłowych wyjaśnij, w jakich warunkach tworzy się ujście deltowe i ujście lejkowate (estuarium).

7. Uczniowie pracują w parach, korzystają różnych źródeł. Charakteryzują w zeszytach cechy trzech odcinków rzecznych, zwracając uwagę na niesiony materiał przez rzekę, prędkość, położenie oraz kształt doliny, przeważające zjawiska (rodzaje erozji, akumulacja)

8. Praca w parach z atlasem. Uczniowie wyszukują ujścia rzek Wisły i Odry. Określają typ ujścia i sposób powstania. Następnie wyszukują rzeki w Europie, które mają ujście deltowe i lejkowate. Wskazują je na mapie ściennej Europy.

9. Nauczyciel prosi wybranego ucznia o wyszukanie delty na mapie w programie Google Earth rzek: Wołgi, Dunaju i Wisły.

10. Ćwiczenie interaktywne. Dopasuj rzeki do odpowiedniej grupy według ich ujść: lejkowatych lub deltowych. Uczniowie w kolejności podchodzą do tablicy interaktywnej i umieszczają rzekę w odpowiedniej grupie.

Faza podsumowująca

1. Na zakończenie zajęć nauczyciel kieruje pytania do całego zespołu klasowego, pytając o treści z lekcji, np. co to są meandry, starorzecza, gdzie rzeka tworzy dolinę V‑kształtną, gdzie rzeka ma najszybszy nurt i dlaczego, gdzie rzeka ma najszersze koryto, jak tworzy się delta, a jak ujście estuarium.

2. Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji, doceniając ich wkład i zaangażowanie.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

River flow sections and their characteristics

The course of most rivers is divided into three sections.

• In the upper course the rivers often flow in mountainous or highland terrain. Due to large differences in altitude, the water flows at a significant speed and has a large erosive force. Deep deep erosion dominates there as a result of which deeper and deeper valleys are formed, and headward erosion causing the sources to regress and to push the hard rock of waterfalls up the river. Rock material, which is eroded by water, is worn smooth, crushed and transported.

• In the middle course the river usually flows slower and thanks to inflows it has more water. Now it destroys the channel differently and changes its character to lateral erosion, causing the river to significantly widen its valley and transport finer material. This process consists in undercutting or undermining the banks, which is caused by an uneven river current. The water undermines concave edges, and it deposits segregated material on convex edges: gravel and coarse sand, forming outwash. The effects of this process include breaking down of rock and earth material, shifting of the edge wall and supplying of new rubble to the riverbed. This process creates meanders. After some time, meanders cut themselves off from the river, which at high levels of waters straightens its course, and small, shallow, fast‑growing lakes are formed and they are called oxbow lakes.

• In the lower course, especially at the mouths of the sea or the lake, the river no longer has its erosive force, gradually loses its ability to transport material and accumulates it in its own bed, at the mouth or at the bottom of the reservoir to which it falls. Therefore, characteristic elements of riverbeds in their lower courses are sandbanks (river banks).

Based on the information obtained during classes, do the following exercises.