PROGRAM ĆWICZENIOWY DO PROJEKTOWANIA

Spis treści

• Program ćwiczeniowy do projektowania leja protezy przy amputacji na poziomie uda2Program ćwiczeniowy do projektowania leja protezy przy amputacji na poziomie uda

• Samouczek3Samouczek

  • Kikuty uda4Kikuty uda

  • Charakterystyka lejów protezowych5Charakterystyka lejów protezowych

Program ćwiczeniowy do projektowania leja protezy przy amputacji na poziomie uda

Powrót do spisu treści1Powrót do spisu treści

Samouczek

Kikuty uda

Poziomy amputacji

W wyniku amputacji w obrębie uda uzyskuje się kikuty:

• krótkie,

• średnie,

• długie.

R1FaFIFxAUGF7

Grafika przedstawia szkielet kończyny dolnej. Na rycinie zaznaczono odcinki amputacji skutkującej powstaniem krótkiego, średniego i długiego kikuta uda, dotyczącej odpowiednio bliższej jednej trzeciej, środkowej jednej trzeciej i dalszej jednej trzeciej kości udowej.

Długość kikuta uda, również procentową, określa się w oparciu o długość anatomiczną uda. Procedura mierzenia długości uda, a tym samym również jego kikuta polega na określenia odległości między krętarzem większym kości udowej, a szparą stawu kolanowego po stronie bocznej (tzw. długość bezwzględna).

R16zkvF6yOk4H

Grafika przedstawia szkielet kończyny dolnej. Na rycinie zaznaczono odległość od szczytu kości udowej do stawu kolanowego.

Określanie długości procentowej kikuta uda:

RGtMvU4iyky8c

Grafika przedstawia schemat kończyn dolnych człowieka. Na rycinie zaznaczono elementy szkieletu oraz wartości procentowe kikutów uda na całej długości kości udowej.

Kikut krótki uda:

• długość kikuta poniżej 35% długości kości udowej,

• w wielu przypadkach obarczony przykurczem zgięciowym w stawie biodrowym,

• dodatkowo kikut ma tendencję do rotacji i odwodzenia na zewnątrz,

• rzadziej spotykany.

RQnWMhn4vLLYo

Schemat i zdjęcie kończyn dolnych pacjenta z krótkim kikutem uda.

Kikut średni uda:

• kikut długości od 35% do 60% długości kości udowej,

• do dobrego zaprotezowania kikut powinien mieć długość od 10‑16 cm od krocza,

• kikut najbardziej optymalny pod względem budowy i wydolności oraz możliwości zawieszenia protezowego.

RLbeAbHAduWvT

Schemat i zdjęcie kończyn dolnych pacjenta ze średnim kikutem uda.

Długi kikut uda:

• długość kikuta wynosi powyżej 60% długości kości udowej,

• idealny kikut do zaprotezowania przy amputacji 10 cm od szpary stawowej kolana,

• kształt z reguły stożkowy,

• dystalna część kikuta najczęściej pozbawiona tkanki mięśniowej z uwydatnionym dalszym końcem kości udowej,

• lepsza równowaga mięśniowa przy zachowaniu siły przywodzicieli.

Rt846mrWJQqZo

Schemat i zdjęcie kończyn dolnych pacjenta z długim kikutem uda.

R19Dbs9jPPdt6

Grafika przedstawia schemat krótkiego, średniego i długiego kikuta uda. Na rycinie zaznaczono mięśnie oddziałujące na poszczególne kikuty. Im dłuższy kikut, tym większe oddziaływanie na niego mięśnia z przyczepem na kości kulszowej, skutkujące bardziej przyśrodkowym ustawieniem.

Cechy kikuta uda przygotowanego do protezowania

• Optymalna długość - więcej niż 30% do mniej niż 60% długości kości udowej (możliwa przede wszystkim w przypadku amputacji planowanych). Długość kikuta ma znaczenie dla:

  • Osadzenia w leju protezowym - im dłuższy kikut tym kontakt z lejem protezowym jest większy. Krótszy kikut ogranicza możliwości stabilizacji miednicy i sterowania protezą zastępującą pracę dwóch stawów: skokowego i kolanowego.

  • Zachowania równowagi mięśniowej.

  • Rozłożenia obciążeń - przy dłuższym kikucie obciążenia rozkładają się na większej powierzchni co decyduje o komforcie użytkowania protezy.

  • Efektywności przenoszenia energii kinetycznej – im dłuższy kikut tym wydatek energetyczny jest mniejszy. Przenoszenie energii i sterowanie protezą jest mniej obciążające dla pacjenta a efekt funkcjonalny zwiększa się.

  • Doboru elementów protezy.

• Dobry stan umięśnienia kikuta. Podobnie jak długość kikuta wpływa na komfort noszenia i wytwarzania ramienia dźwigni do sterowania protezą, obra wydolność odwodzicieli uda stabilizuje miednicę w poziomie. Jest to możliwe gdy pewnie podparty kikut uda ustawia się w przywiedzeniu, które jest naturalną, fizjologiczną pozycją uda w pozycji stojącej.

• Kształt cylindryczny lub łagodnie ściętego stożka.

• Dobra reakcja na ucisk po stronach bocznych, guzie kulszowym oraz na szczycie kikuta.

• Brak dolegliwości bólowych.

• W stawie biodrowym brak ograniczenia ruchów i przykurczu odwiedzeniowo‑zgięciowego.

Przykładowe cechy problematycznego kikuta uda

• Za krótki kikut ogranicza możliwości osadzenia kikuta w leju protezowym, stabilizacji miednicy i sterowania protezą.

• Mięśnie po amputacji nie wykonujące pracy zanikają. Jednocześnie bardziej uwydatniają się elementy kostne, naczynia i nerwy nie są dostatecznie osłonięte. W wyniku czego odporność na ucisk zmniejsza się i pojawiają się trudności w dopasowaniu leja.

• Problematyczne kształty np. kolbowatość w części dystalnej kikuta, zbyt ścięte krawędzie stożkowatego kształtu, nadmiar tkanek miękkich. W przypadku kikuta uda występuje przewaga miękkich tkanek, które otaczają kość udową.

• Dolegliwości bólowe. Mogą być spowodowane przez: wyrośla kostne, zbliznowacenia, stany zapalne, nerwiaki, bóle fantomowe.

• Ograniczenie ruchów w stawach, przykurcze. Występowanie przykurczu zgięciowo‑odwiedzeniowego utrudnia sterowanie protezą i wymaga specjalnych, dostosowawczych ustawień elementów protezy szczególnie gdy nie ma możliwości zlikwidowania przykurczu.

R2cBV5sSn2bjv

Zdjęcie kikuta problemowego kończyny dolnej. Kikut jest krótki, nieregularny i pomarszczony, z wyraźną blizną po amputacji kończyny.

Ocena stanu kikuta

Przed protezowaniem każdy kikut wymaga indywidualnej oceny. Ponieważ w protezowaniu amputacji uda chce się uzyskać jak największy obszar oparcia na powierzchni kikuta trzeba uwzględnić miejsca problemowe, które u każdego pacjenta mogą być zlokalizowane w różnych miejscach. Przed wykonaniem leja należy ocenić stan kikuta oraz miejsc gdzie nacisk jest tolerowany (obciążenia) i miejsc czułych na nacisk (odciążenia). W przypadku podpierania guza kulszowego istotna jest tolerancja na obciążenie w tym miejscu, a w sytuacji leja pełnokontaktowego stan części dystalnej kikuta.

Wymiarowanie

Miary na wykonanie leja protezowego uda pobiera się za pomocą klasycznej miary gipsowej albo przy użyciu skanera. Kontrolnie dokonuje się pomiaru obwodów i wymiarów pionowych kikuta.

Długość kikuta uda można zmierzyć na wiele sposobów, między innymi od krętarza większego do szczytu kikuta lub również jako:

• funkcjonalną – od guza kulszowego do końca kości udowej kikuta,

• aktualną – od guza kulszowego do końca tkanek miękkich kikuta.

RywzzeHqvQHDV

Grafika przedstawia schemat kończyn dolnych wraz ze szkieletem. Jedna z kończyn to kikut. Na rycinie zaznaczono długość aktualną kikuta, czyli długość uwzględniającą tkanki pacjenta poniżej miejsca ucięcia kości, oraz długość funkcjonalną, wyznaczoną przez miejsce ucięcia kości.

Powrót do spisu treści1Powrót do spisu treści

Charakterystyka lejów protezowych

Leje protezowe uda

Lej protezowy jest podstawowym i najważniejszym elementem konstrukcyjnym protezy wykonywanym indywidualnie dla danego pacjenta. Zadaniem leja jest:

• osadzenie i utrzymanie protezy na kikucie,

• podparcie masy ciała, przenoszenie obciążeń,

• przekazywanie ruchów kikuta i sterowanie protezą (w tym przypadku dotyczy sterowania sztucznymi stawami: skokowym i kolanowym),

• zapewnienie użytkownikowi komfortu, wydolności i estetyki chodu.

Systemy zawieszenia leja protezowego na kikucie uda

1. Ze względu na przenoszenie obciążeń:

   • leje kontaktowe. Leje użytkowane wraz z pończochami kikutowymi albo wyposażone w miękki wkład. Dla mniej mobilnych pacjentów z wahaniami obwodów kikuta. Kikut nie opiera się całej powierzchni leja. Miejscem podparcia jest guz kulszowy. W protezie wymagane jest dodatkowe zawieszenie.

RLVxPEkl094ST

Ilustracja tematem nawiązująca do e‑materiału.

Grafika przedstawia wskazania i przeciwwskazania do stosowania leja kontaktowego.

Wskazania

• Pacjent mniej lub mało aktywny

• Osoba starsza

• Nadmiar tkanek miękkich

• Zmiany obwodowe kikuta

Przeciwwskazania

• Wrażliwość tkanki miękkiej

• Brak tolerancji dodatkowych zawieszeń protezy

• Trudności w zakładaniu

• leje pełnokontaktowe. Dla aktywnych i bardzo aktywnych pacjentów. Powierzchnia kikuta opiera się na ściankach leja. Leje pełnokontaktowe można dodatkowo wyposażyć w zawieszenie:

  • na podciśnienie. U dołu leja znajduje się niewielka, wolna przestrzeń stanowiąca dystans między końcem kikuta a dnem leja, w której mocowany jest wentyl do usuwania powietrza. Leje dedykowane aktywnym pacjentom,

  • lej silikonowy, kopolimerowy lub poliuretanowy z zamkiem w dnie leja albo membranami. To rozwiązanie można stosować u różnych pacjentów.

Rwi5wVW0Jvf1x

Ilustracja tematem nawiązująca do e‑materiału.

Grafika przedstawia wskazania i przeciwwskazania do stosowania leja pełnokontaktowego.

Wskazania

• Pacjent aktywny

• W przypadku stosowania lejów silikonowych, kopolimerowych lub poliuretanowych dla każdej grupy pacjentów

• Ustabilizowane obwody kikuta

• Tolerancja na początkowo wzmożoną potliwość

Przeciwwskazania

• Wrażliwość tkanki miękkiej

• Zmiany obwodowe kikuta

• Nadmiar fałdów skórnych

• Ubytki miękkich tkanek

2. Ze względu na kształt leja i miejsce podparcia:

   • lej czworoboczny z podparciem pod guz kulszowy,

     R2cmyyAMx1JVb

     Schemat graficzny przedstawiający przekrój czołowy leja czworobocznego z podparciem pod guz kulszowy.

     

   • lej owalny z ujęciem guza kulszowego i rozkładem obciążeń na całej powierzchni kikuta (ICS),

     R1IFaW56K1KxL

     Schemat graficzny przedstawiający przekrój czołowy leja owalnego z ujęciem guza kulszowego i rozkładem obciążeń na całej powierzchni kikuta (ICS).

     

   • lej anatomiczny z ujęciem grzebienia kości kulszowej i obciążeniem na powierzchni kikuta (MAS).

     Rf2dgCDVYd31w

     Schemat graficzny przedstawiający przekrój czołowy leja anatomicznego z ujęciem grzebienia kości kulszowej i obciążeniem na powierzchni kikuta (MAS).

     

3. Ze względu na zastosowane rozwiązania:

   • leje tak zwane hybrydowe. Leje dostosowane indywidualnie do danego pacjenta i łączące w sobie cechy różnych typów lejów pod względem ukształtowania i zawieszenia.

W leju protezowym w kierunku proksymalno‑dystalnym można wyznaczyć strefy funkcjonalne.

Dobór leja protezowego

Dobór leja ma charakter bardzo indywidualny. Wymaga więc od technika szerokiego spojrzenia na każdy przypadek Wiąże się z głęboką analizą stanu danego pacjenta. Należy brać po uwagę wiele czynników m.in.:

• właściwości samego kikuta,

• aktywność i sprawność pacjenta,

• wiek pacjenta,

• choroby współistniejące,

• pracę zawodową i tryb życia,

• doświadczenia w użytkowaniu protezą,

• aspekt psychologiczny.

W płaszczyźnie poprzecznej strefa wejścia do leja protezowego przyjmuje różne kształty.

Lej czworoboczny (czworokątny)

RZPEuVjfd5bYV

Schemat graficzny przedstawiający przekrój czołowy kształtu wejścia leja z umiejscowieniem guza kulszowego.

Lej ma kształt poprzeczny zbliżony do czworokąta, w którym wymiar przednio‑tylny jest węższy w stosunku do wymiaru boczno‑przyśrodkowego. Krawędź boczna leja sięga do krętarza wielkiego. Podparcie występuje w postaci półeczki siedzeniowej dla podparcia pod guzem kulszowym. Półeczka siedzeniowa powinna być ustawiona poziomo w płaszczyźnie poprzecznej oraz w wymiarze przednio‑tylnym. Odpowiednio wklęsła ściana przednia leja naprzeciwko półeczki siedzeniowej w obszarze trójkąta Scarpy daje stabilizację guza kulszowego. Wewnętrzny kształt leja odpowiada anatomicznej budowie mięśni w fazie skurczu. Ściany zapewniają stabilizację kikuta i rozłożenie obciążeń oraz przestrzeń dla głównych grup mięśniowych. Przy zastosowaniu wentyla proteza nie wymaga dodatkowego zawieszenia.

W leju czworobocznym występuje większa możliwość regulacji zmieniających się obwodów kikuta za pomocą np. pończoch kikutowych. W trakcie chodzenia występuje ruch wzdłużny kości udowej względem leja co może powodować otarcia. W leju brak podparcia od strony przyśrodkowej dla kości kulszowej co może powodować boczne przesuwanie się leja i brak stabilizacji w protezie.

Ukształtowanie ściany tylnej leja czworobocznego prezentuje się następująco:

R1UoE0DTwh7ET

Grafika przedstawia schemat kończyn dolnych wraz ze szkieletem. Jedna z kończyn to kikut. Na rycinie zaprezentowano ukształtowanie ściany tylnej leja czworobocznego. Po jego bocznej stronie widać wypukłość.

R1JFoVj0km1HV

Zdjęcia leja czworobocznego w widoku z boków i z góry. Lej jest wykonany z tworzywa sztucznego, z nieprzejrzystego materiału średniej grubości.

Lej owalny (ICS)

R17P0LEZKrHbH

Schemat graficzny przedstawiający przekrój czołowy kształtu wejścia leja z umiejscowieniem guza kulszowego.

Zadaniem tego typu leja jest przenoszenie obciążeń całą powierzchnią kikuta bez wyznaczonych punktów podparcia. W stosunku do leja czworobocznego w  płaszczyźnie poprzecznej lej owalny w kierunku przednio‑tylnym jest szerszy, a w kierunku przyśrodkowo‑bocznym bardziej zwężony.

RqGYXAE8aLW2E

Grafika przedstawia schemat miednicy człowieka. Na rycinie zaznaczono przekrój poprzeczny leja owalnego. Lej obejmuje prawą część miednicy, dopasowując się do jej kształtu.

W tym układzie mięśnie pośladkowe mają wyższą funkcjonalność. Ściana boczna leja jest wyższa i sięga do grzebienia kości biodrowej. Ściana przyśrodkowa obejmuje guz kulszowy i gałąź kości kulszowej. Występuje „zanurzenie” guza kulszowego bez jakiegokolwiek podparcia.

Otoczony lejem guz kulszowy wraz z przyparciem kości udowej i zablokowanym krętarzem oraz końcem dystalnym kości udowej lepiej znoszą siły występujące w fazie chodu w protezie.

Schemat tylnej ściany leja prezentuje się następująco:

R1D039k0515rj

Grafika przedstawia schemat kończyn dolnych wraz ze szkieletem. Jedna z kończyn to kikut. Na rycinie zaznaczono również położenie leja obejmującego kikut.

RwDiSdIoqMewW

Zdjęcie leja owalnego w widoku z góry i z boków. Lej jest wykonany z tworzywa sztucznego, z cienkiego materiału i ma otwory po bokach.

Lej anatomiczny – MAS

R1IDwX6GbDYhK

Schemat graficzny przedstawiający przekrój czołowy kształtu wejścia leja z umiejscowieniem guza kulszowego.

Lej anatomiczny w swojej formie uwzględnia uwarunkowania budowy pacjenta. Podobnie jak lej owalny ma również wysoką ale bardziej pionowo ustawioną ścianę boczną. Kształt leja wraz z objęciem grzebienia kości kulszowej wpływa na pełną stabilizację leja.

RPeNJkNaAJmaF

Grafika przedstawia schemat miednicy człowieka. Na rycinie zaznaczono przekrój poprzeczny leja anatomicznego. Lej obejmuje prawą część miednicy, dopasowując się do jej kształtu.

Elementem wyróżniającym lej MAS od pozostałych lejów jest głębokie podcięcie krawędzi pod pośladkiem oraz obniżenie krawędzi przedniej leja.

ROzn8CiMtBxpp

Grafika przedstawia schemat kończyn dolnych wraz ze szkieletem. Jedna z kończyn to kikut. Na rycinie zaznaczono również położenie leja obejmującego kikut. Lej ma podłużne, centralne wycięcia na tylnej ścianie.

Praktycznie wysokość podcięcia przednio‑tylnego w leju wypada poniżej kości ogonowej. Kształt leja pozwala na zwiększenie ruchomości, komfort i swobodne siadanie bez opierania się na leju. Obniżenie ściany przedniej i tylnej ułatwia ustawianie protezy na poziomie miednicy.

Powrót do spisu treści1Powrót do spisu treści

Powiązane ćwiczenia