Temat: Ślimaki, małże i głowonogi

Autor: Elżbieta Szedzianis

Adresat

Uczeń klasy VI szkoły podstawowej.

Podstawa programowa

7. mięczaki – uczeń:

a) przedstawia środowisko życia, cechy morfologiczne oraz tryb życia ślimaków, małży i głowonogów,

b) dokonuje obserwacji przedstawicieli mięczaków (zdjęcia, filmy, schematy itd.) i przedstawia cechy wspólne tej grupy zwierząt,

c) wyjaśnia znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla człowieka;

Cel lekcji

Uczniowie opisują budowę, tryb życia oraz czynności życiowe małży i ślimaków.

Kryteria sukcesu

• odróżnisz mięczaki od innych organizmów oraz ślimaki od małży;

• rozpoznasz na podstawie muszli niektóre ślimaki polskie;

• porównasz przystosowania zwierząt do wolnego i osiadłego trybu życia.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo‑techniczne; 

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje społeczne i obywatelskie.

Metody/formy pracy

Praca z tekstem, obserwacja bezpośrednia i zastępcza.

Praca indywidualna oraz praca w parach.

Środki dydaktyczne

• abstrakt;

• tablica interaktywna lub tradycyjna;

• tablety/komputery;

• muszle małży i ślimaków.

Przed lekcją

Na początku roku szkolnego uczniowie zostają poproszeni o zbieranie muszli małży i ślimaków. Zgromadzone okazy przynoszą na lekcje.

Fazy lekcji

Wstępna

1. Nauczyciel podaje temat i cel lekcji oraz kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel prosi uczniów, żeby wypełnili tabelę, zestawiającą cechy budowy tasiemca, glisty ludzkiej i dżdżownicy. Nauczyciel zwraca uwagę na brak szkieletu i wyspecjalizowanych narządów zmysłów u tych zwierząt.

Realizacyjna

1. Nauczyciel prosi uczniów, żeby posegregowali muszle według podobieństwa oraz środowiska zamieszkiwanego przez zwierzęta, do których muszle należały. Uczniowie oglądają ilustracje przedstawiające ślimaki i małże. Wymieniają różnice między muszlami obu grup.

2. Uczniowie oglądają ilustrację przedstawiającą budowę ślimaka. Wskazują jego przystosowania do środowiska lądowego, analizują znaczenie muszli i narządów zmysłów.

3. Uczniowie oglądają ilustrację przedstawiającą budowę małża. Nauczyciel omawia jego sposób oddychania i odżywiania. Prosi uczniów o wskazanie przystosowań małży
   do osiadłego trybu życia.

4. Uczniowie w parach projektują tabelę porównującą cechy ślimaków i małży. Następnie zgłaszają swoje propozycje na forum klasy. Uczniowie dyskutują, które z nich zaakceptować. Po uzgodnieniu poszczególnych pozycji tabeli, uczniowie sporządzają ją. Nauczyciel czuwa nad poprawnymi sformułowaniami opisującymi cechy obu gromad mięczaków.

5. Uczniowie, pracując w parach, ustalają nazwy rodzajowe ślimaków i małży, których muszle zgromadzili. W tym celu korzystają z ilustracji zamieszczonych w abstrakcie oraz schematu przedstawiającego klucz do oznaczania krajowych gatunków małży.

Podsumowująca

1. Uczniowie wymieniają poznane mięczaki oraz opisują ich przystosowania do środowiska,
   w którym żyją.

2. Uczniowie wykonują ćwiczenie interaktywne nr 1.

3. Nauczyciel prosi o dokończenie zdań:

• Na tej lekcji nauczyłem się…

• Najlepiej poznałem...

• Za słabo opanowałem wiadomości z…

Zadanie domowe dla zainteresowanych

Przedstaw informacje pt. „Znaczenie mięczaków” w atrakcyjnej formie.

Nauczyciel wyjaśnia, co rozumie przez „atrakcyjną formę” i podkreśla, że samo przedstawienie dużej ilości informacji nie gwarantuje otrzymania wysokiej oceny.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Molluscs

Molluscs are animals with a soft, unsegmented body, usually composed of 3 parts: head, trunk, called the visceral sac and foot. They usually have bilateral symmetry. On the head there is a mouth and sense organs, like tentacles and eyes. The foot is strongly muscled and is used for movement. The visceral sac contains the majority of internal organs. On its surface lies the skin fold, called the mantle, which in the majority of molluscs produces a hard, calcium salt‑saturated exoskeleton in the form of a shell. In cephalopods and slug, it is reduced to a smaller plate overgrown by the fold of the mantle or does not occur at all. On the inner surface of the shells, there are insertions of muscles used during movement.

The organs of gas exchange in molluscs living in water are gills located in the mantle cavity, the space between the mantle and the visceral sac. Terrestrial gastropods conduct gas exchange through the strongly supplied with blood surface of the mantle cavity which acts as a lung.

Gastropods are the most numerous group of molluscs. Their body consists of a clearly distinguished head, visceral sac and foot. It is usually covered with a spirally wound shell. On the head there are 1 or 2 pairs of tentacles with eyes mounted on them.

In the mouth of snails, on the tongue, an organ is placed, called a radula, consisting of several rows of hard, sharp teeth. The radula can be extended out and used to scrape food from the surface, and even to break off pieces of plants and drill holes in the shells of other molluscs.

Among the gastropods, there are algae eaters, herbivores, carnivores, saprophytes and parasites. Most terrestrial gastropods feed on plants. Slugs, e.g. arions, are particularly fond of fungi (both edible and poisonous). Most predatory gastropods occur among marine species. Some of them hunt for other gastropods and coelenterata, some feed on carrion. There are also poisonous species which hold the prey with radula teeth or a foot, and then paralyze it with venom.

The foot allows for movement of gastropods. Its underside secretes mucus, which makes it easier to move, reducing the friction of the foot against the ground. When a gastropod feels threatened, it pulls its head and foot into the shell. In autumn, before falling into a state of numbness, terrestrial gastropods hide in a shell, and they close its opening with a limestone lid. In this way, they protect themselves against predators and drying out. The gastropod's shell grows with it, is its exoskeleton and provides muscle support. At the same time, it has protective functions.

All bivalves live in the water and use gills to breathe. They are generally sedentary animals and do not have a distinguished head. Their shell consists of 2 parts, the so‑called valves connected to each other by a hinge usually formed from overlapping teeth or resilifers. Valves can be closed thanks to the contractions of the muscles in the visceral sac.

Bivalves are filter feeders, i.e. organisms feeding on organic matter molecules and microorganisms separated from the surrounding water. They suck in water, along with the food and oxygen through  incurrent syphon. In the gill cavity, the bivalve separates the organic debris and small organisms and directs them to the mouth. The gills absorb oxygen and release carbon dioxide, and the used water is removed through the excurrent syphon.

Cephalopods are predatory sea molluscs. They breathe using gills. They float using the force of water jet removed from the mantle cavity. They have a well‑developed head, a pair of large eyes, a mouth with a radula and massive jaws, which in some species (e.g. octopus) form a beak, resembling that of parrots.

The foot of the cephalopods is transformed into 8 or 10 muscular, mobile arms surrounding the mouth, provided with suckers and used to capture the prey. Cuttlefish and squids have 10 arms, 2 of which, often called tentacles, are clearly longer than others. The suckers on the squid’s tentacles have chitin hooks on the edges that facilitate capturing large preys. Some of the octopuses secrete a venom that paralyses the prey almost instantly.

Molluscs are very important in the aquatic environment. They are a source of food for many animals, mainly fish, birds, mammals, rarely amphibians and reptiles, as well as for invertebrates such as gastropods, crustaceans and starfish. Bivalves contribute to the purification of water by filtering organic matter particles out of it.

Molluscs have been used by humans as a source of food rich in wholesome, easily digestible protein and valuable micronutrients for a long time. They are particularly popular in countries that have direct access to the sea or the ocean. Shells of molluscs, especially pearls produced by bivalves, are valued for their decorative qualities and used for making decorations and jewellery.

Terrestrial gastropods, especially slugs, cause enormous damage to crop production. They also contribute to the rotting of accumulated fruits and vegetables. Predatory sea gastropods, such as Muricidae, are responsible for losses in the breeding of bivalves, mainly of oysters, mussels and pinctadas. Bivalves burrowing in a hard surface can destroy objects immersed in water, e.g. wooden port and hydrotechnical equipment as well as ship hulls.

• Molluscs live in fresh water, saltwater or on land.

• Molluscs are invertebrates that have a soft, unsegmented body, usually consisting of 3 parts: a head, a visceral sac and a foot.

• Molluscs, with the exception of land gastropods, breathe with gills that are located in the mantle cavity.

• Molluscs reproduce sexually.