Profilaktyka chorób układu oddechowego
Powszechnie wiadomo, że palenie papierosów jest szkodliwe dla zdrowia. Co sprawia, że mimo świadomości zagrożenia ludzie nadal palą? Jakie koszty nałogu ponoszą osoby palące i społeczeństwo, w którym żyją?
drogi doprowadzające powietrze do płuc oczyszczają je, ogrzewają i nawilżają;
im większa pojemność płuc, tym sprawniejszy organizm;
do infekcji układu oddechowego należą m.in. katar, zapalenie gardła i płuc.
wymieniać czynniki warunkujące sprawność układu oddechowego;
wyjaśniać, dlaczego warto oddychać przeponą;
opisywać wybrane choroby układu oddechowego;
wyjaśniać, na czym polega szkodliwość dymu tytoniowego.
1. Czynniki wewnętrzne wpływające na stan i funkcjonowanie układu oddechowego
Na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego mają wpływ czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Do pierwszych należą: prawidłowo rozwinięte płuca, dobrze wysklepiona klatka piersiowa, silne mięśnie oddechowe. Ich stan i działanie poprawiają regularne ćwiczenia fizyczne. Aktywność ruchowa wzmacnia mięśnie oddechowe i przeponę, a tym samym zdolność klatki piersiowej do rozszerzania się, co prowadzi do zwiększenia pojemność płuc. U osób regularnie ćwiczących zmniejsza się częstotliwość oddechów na minutę, a zwiększa ich głębokość (objętość jednorazowo pobieranego powietrza). Ułatwia to wymianę gazową. Na poprawę jakości działania układu oddechowego może również wpłynąć systematyczne wykonywanie prostych ćwiczeń oddechowych.
U kobiet (zwłaszcza w ciąży) najczęściej występuje oddychanie piersiowe, ponieważ uczestniczą w nim głównie mięśnie międzyżebrowe. U mężczyzn w czasie oddychania przeważają ruchy przepony odpowiedzialne za oddychanie brzuszne. Oddychanie przeponoweOddychanie przeponowe polega na głębokim nabieraniu powietrza i lepszym dotlenianiu organizmu. Pozwala m.in. wydać bardzo głośny (potężny) krzyk, śpiewać, długo mówić bez szkody dla zdrowia. Pomaga w walce ze stresem, odpręża. Warto zatem nauczyć się prawidłowego oddychania przeponą.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film przedstawia mężczyznę, leżącego na podłodze na plecach. Na brzuchu mężczyzny znajduje się książka w czerwonej okładce. Kiedy osoba oddycha przeponowo, książka unosi się i opada.
Porównanie wydajności oddychania płucnego i brzusznego.
twoja osoba.
Weź głęboki wdech, rozciągając w miarę możliwości tylko górną część klatki piersiowej. Zaraz po tym krzyknij jak najgłośniej.
Weź głęboki wdech „do brzucha”, posługując się w miarę możliwości tylko przeponą. Zaraz po tym krzyknij jak najgłośniej.
Powtórz czynności 2‑3 razy i porównaj głośność wydawanego dźwięku.
Oddychanie przeponowe zwiększa objętość pobieranego powietrza.
Zaplanuj i przeprowadź doświadczenie, za pomocą którego wykażesz, że wysiłek fizyczny zwiększa wentylację płuc.
Ustal, co w doświadczeniu będzie zmienną niezależną, a co zależną. Zastanów się, jak zapewnić odpowiednią liczbę powtórzeń.
2. Czynniki zewnętrzne wpływające na stan i funkcjonowanie układu oddechowego
Czynniki zewnętrzne, na których działanie narażony jest układ oddechowy, możemy podzielić na niezakaźne zanieczyszczenia powietrza – pyłowe i gazowe oraz zakaźne – wirusy, bakterie i grzyby.
Zanieczyszczenia pyłowe to pyły powstające na przykład podczas obróbki metali w przemyśle metalurgicznym, pyły i popioły wulkaniczne, kurz unoszony przez wiatr na ulicach, pyłki roślin, złuszczający się naskórek, sierść zwierząt. Zanieczyszczenia gazowe dotyczą gazów, których zawartość w powietrzu przekracza dopuszczalne normy, np. tlenku i dwutlenku węgla, tlenków siarki i azotu. Szczególnie niebezpieczny dla życia jest bezwonny tlenek węglatlenek węgla – czad. Szybciej i bardziej trwale niż tlen łączy się z hemoglobiną. Zablokowany w ten sposób barwnik oddechowy nie może przyłączać i dostarczać do komórek cząsteczek tlenu. Prowadzi to do niedotlenienia organizmu i może być przyczyną śmierci. Dwutlenek węgla, choć w małych stężeniach nie jest toksyczny, w dużych stężeniach również skutkuje niedotlenieniem organizmu. Wzrost jego objętości towarzyszy spadkowi zawartości tlenu w powietrzu.
Zanieczyszczenia pyłowe i gazowe powodują upośledzenie procesów wentylacji płuc i wymiany gazowej. Mogą prowadzić do alergii i astmy. Dostające się do organizmu drogą kropelkową bakterie, wirusy, grzyby są przyczyną zakaźnych chorób układu oddechowego: zapalenia płuc, zapalenia oskrzeli, anginy, kataru, grypy i gruźlicy.
Nazwa choroby | Przyczyny | Objawy | Profilaktyka |
Alergia | pyłki traw, sierść zwierząt, roztocza kurzu domowego | katar, łzawienie oczu, wysypka skórna, duszności | unikanie kontaktu z alergenem, wietrzenie pomieszczeń |
Astma oskrzelowa | nieleczone alergie | świszczący oddech, duszności | unikanie kontaktu z alergenem, wietrzenie pomieszczeń |
Nieżyt nosa (katar) | wirusy, alergeny | wyciek płynnej wydzieliny z nosa | unikanie kontaktu z alergenami (przy katarze alergicznym) i chorymi, przestrzeganie podstawowych zasad higieny |
Zapalenie gardła | bakterie, wirusy | ból gardła, trudności w przełykaniu, gorączka | unikanie spożywania zimnych napojów i pokarmów, wychłodzenia i przegrzania, unikanie kontaktu z chorymi |
Zapalenie oskrzeli | wirusy, bakterie | suchy kaszel lub kaszel z odkrztuszaniem wydzieliny, katar, gorączka | unikanie dymu papierosowego, wyziębienia i przegrzania organizmu oraz przebywania w środowisku zanieczyszczonym pyłami, unikanie kontaktu z chorymi |
Zapalenie płuc | bakterie, wirusy | gorączka, kaszel, duszności | unikanie wychłodzenia i przegrzania organizmu, wyleczenie do końca innych chorób układu oddechowego, szczególnie grypy, unikanie kontaktu z chorymi |
Gruźlica | bakterie – prątki gruźlicy | przewlekły kaszel, ból w klatce piersiowej, gorączka, ubytek masy ciała | szczepienia ochronne, badanie radiologiczne (Rtg) płuc |
Choroby układu oddechowego stanowią poważny problem. Dotyczy to zwłaszcza alergii oddechowych, chorób zawodowych układu oddechowego związanych z zanieczyszczeniem środowiska, a w ostatnich latach również gruźlicy. W krajach rozwiniętych notuje się wzrost liczby zachorowań na tę groźną chorobę. Niestety, w statystykach Polska zajmuje jedno z pierwszych miejsc. Ocenia się, że co 3 osoba jest nosicielem prątków gruźlicy. Choroba ta ma szansę na rozwój w okresie spadku odporności organizmu wywołanej m.in. ubogą dietą, stresem, brakiem ruchu na świeżym powietrzu oraz innymi ciężkimi chorobami (AIDS, nowotwory). Coraz częściej okazuje się też chorobą lekooporną. W Polsce dzieci do 1 roku życia są szczepione przeciwko gruźlicy, a taka szczepionka działa ochronnie przez 15 lat.
Większość chorób układu oddechowego można kontrolować i leczyć. Wielu można również zapobiegać, starając się wyeliminować czynniki ryzyka, poprzez np.:
unikanie kontaktu z osobami chorymi,
wietrzenie pomieszczeń,
unikanie przebywania w towarzystwie osób palących papierosy,
ograniczenie kontaktu z czynnikami alergizującymi (usunięcie ze swojego pokoju dywanów, narzut, częste odkurzanie),
szczepienia ochronne,
prawidłowe odżywianie,
aktywność fizyczną, zwłaszcza na świeżym powietrzu.
W profilaktyce i diagnostyce chorób układu oddechowego istotną rolę odgrywają badania radiologiczne klatki piersiowejbadania radiologiczne klatki piersiowej, które pozwalają na ocenę stanu płuc i wykrycie nieprawidłowości w ich strukturze.
Sformułuj wskazówki dla osoby mającej katar, które pozwolą ograniczyć możliwość zarażania innych osób w jej otoczeniu.
3. Skutki palenia tytoniu
Wydolność układu oddechowego obniża się, gdy w powietrzu obecny jest dym papierosowy, na którego zabójcze działanie narażeni są zarówno czynni, jak i bierni palacze, czyli osoby przebywające w towarzystwie osoby palącej. Dym papierosowy składa się z ponad 4 tysięcy związków chemicznych, w tym prawie 60 substancji o udowodnionym działaniu rakotwórczym. Czynnikiem uzależniającym jest nikotynanikotyna. Składniki toksyczne to m.in. tlenek węgla i cyjanowodórcyjanowodór. U nałogowych palaczy aż 15% hemoglobiny może być związane z tlenkiem węgla, co znacznie zmniejsza wydolność organizmu.
Czynne palenie papierosów może prowadzić do powstania nowotworów płuc, krtani, przełyku, gardła, jamy ustnej, trzustki, pęcherza moczowego. Zwiększa ryzyko zachorowań na choroby układu krążenia, może prowadzić do zmniejszenia płodności, opóźnienia rozwoju płodu i niskiej masy urodzeniowej noworodków. W Polsce prawie połowa przedwczesnych zgonów osób w wieku średnim jest spowodowana paleniem papierosów, a rak płuca to najczęściej występujący nowotwór złośliwy u mężczyzn. Bierni palacze wdychając dym, narażeni są na zwiększone ryzyko wystąpienia chorób górnych dróg oddechowych. Składniki wdychanego dymu zaostrzają ataki astmy i kaszlu. U dzieci wzrasta podatność na zapalenia zatok, oskrzeli i płuc. Nawet krótkotrwałe palenie tytoniu niesie negatywne skutki dla organizmu: palacze mają nieprzyjemny oddech, poszarzałą i szybko starzejącą się cerę, ciemny nalot na zębach i często zapadają na infekcje dróg oddechowych.
Wybierz argumenty przeciwko paleniu tytoniu, twoim zdaniem, najbardziej przekonujące dla młodzieży.
W diagnostyce chorób płuc wykorzystuje się badanie zwane spirometriąspirometrią. Pozwala ona na określenie ilości powietrza wymienianego w procesie wentylacji płuc oraz określenie pojemności płucpojemności płuc. Na tej podstawie diagnozuje się zaawansowanie i postępy w leczeniu na przykład astmy, oraz wydolność fizyczną ludzi zdrowych.
Podsumowanie
Aktywność fizyczna zwiększa wentylację płuc i ich pojemność.
Zanieczyszczenia środowiska mogą być przyczyną chorób układu oddechowego.
Gruźlica jest poważną chorobą, której można zapobiegać, poddając się szczepieniom ochronnym i okresowym badaniom Rtg płuc oraz prowadząc zdrowy tryb życia.
Dym tytoniowy zawiera wiele substancji drażniących, toksycznych, rakotwórczych, uzależniających.
Oceń, czy twierdzenie: Mój ojciec pali papierosy od 20 lat i nigdy nie choruje jest wystarczającym argumentem, by bez obaw zacząć palić papierosy.
Naukowcy porównali szybkość oddychania palaczy i osób niepalących w trakcie wysiłku fizycznego. Jakiego wyniku się spodziewasz? Wyjaśnij dlaczego.
Słowniczek
badanie, które polega na prześwietleniu ciała pacjenta za pomocą promieni rentgenowskich; wynik prześwietlenia utrwala się na kliszy lub zapisuje cyfrowo; stosowane głównie w diagnostyce płuc, serca i układu kostnego
silnie toksyczny związek chemiczny o zapachu gorzkich migdałów, blokujący przenoszenie tlenu z krwi do komórek
substancja zawarta w korzeniach i liściach tytoniu, wykazująca działanie pobudzające i uzależniające; stosowana jako składnik środków owadobójczych
oddychanie z wykorzystaniem głównie przepony; ułatwia mówienie, zmniejsza stres i napięcie
całkowita objętość powietrza, jaką są w stanie pomieścić płuca
rodzaj badania, w którym mierzy się objętość i pojemność płuc oraz przepływ powietrza na różnych etapach cyklu oddechowego
tlenek węgla(II); bezbarwny, bezwonny gaz o silnie toksycznym działaniu, łączący się trwale z hemoglobiną
Zadania
Oceń prawdziwość zdań i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Podczas wysiłku fizycznego powietrze dostaje się do większej liczby pęcherzyków płucnych niż podczas odpoczynku. | □ | □ |
| Regularne uprawianie sportu zwiększa pojemność płuc. | □ | □ |
| Aktywność fizyczna zmniejsza tempo wentylacji płuc. | □ | □ |
| Wysiłek fizyczny pobudza mięśnie oddechowe do pracy. | □ | □ |
Oceń prawdziwość poniższych zapisów i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Obecnie papierosy posiadają w filtrach doskonałe zabezpieczenia chroniące przed wchłanianiem szkodliwych substancji. | □ | □ |
| Jeśli paczka papierosów kosztuje 12 zł, to palacz palący 20 sztuk papierosów dziennie wydaje rocznie na tytoń 4 380 zł. | □ | □ |
| Palenie papierosów przez nastolatki jest dowodem ich niezależności. | □ | □ |
| Palenie papierosów bez zaciągania się dymem ogranicza szkodliwe skutki palenia tytoniu. | □ | □ |
Zaznacz, jakimi sposobami może dojść do zarażenia się katarem.
- wdychanie powietrza zawierającego wirusy kataru
- spożywanie pokarmu zanieczyszczonego wirusami wywołującymi katar
- pocałunek osoby zarażonej katarem
- przeniesienie wirusów kataru na brudnych rękach do ust
- ugryzienie przez zwierzę
- zainfekowanie rany bakteriami