1. Rzeka w odcinkach

Rzekę najprościej można opisać jako wodę płynącą po powierzchni lądu w wyżłobionym korycie. Do większej rzeki wpadają inne, zwane dopływamidopływdopływami. Obszar zajęty przez rzekę i jej dopływy nazywamy dorzeczemdorzeczedorzeczem. W rzece możemy wyróżnić trzy odcinki: bieg górny, środkowy i dolny. Bieg górny rozpoczyna się u źródłaźródłoźródła, czyli miejsca, z którego rzeka bierze początek. W Polsce najwięcej źródeł znajduje się w górach oraz na wyżynach. Dzięki dużym różnicom wysokości (czyli dużemu spadkowi) woda w górnym biegu płynie prędko.
Bieg środkowy charakteryzuje się zwykle wolniejszą niż wcześniej prędkością płynącej wody. Płynąca woda podmywa brzegi, przez co rzeka poszerza swoją dolinę, a także transportuje drobne skały. Jeśli koryto rzeki jest kręte, to przy brzegu po zewnętrznej części zakrętu woda płynie z większą prędkością. Przy brzegu po wewnętrznej stronie zakrętu prędkość wody jest mniejsza i woda pozostawia tam osady. Proces ten prowadzi do tworzenia zakolizakolezakoli, które po pewnym czasie mogą zostać odcięte od rzeki przez kolejne partie osadów i pozostaną po nich jeziora zwane starorzeczamistarorzeczestarorzeczami.
Bieg dolny charakteryzuje się najmniejszą prędkością płynącej wody. Kończy się on ujściemujście rzekiujściem, czyli miejscem, gdzie rzeka wpada do innej rzeki, jeziora lub morza. Blisko ujścia rzeki nanoszą duże ilości osadów, dzięki którym może się utworzyć delta. Koryto rzeczne jest tam rozdzielone na wiele odnóg, a obszary między nimi są podmokłe.

Re7ieoAAysauv1

Ilustracja prezentuje profil rzeczny. Na profilu rzecznym wyróżnia się: górny, środkowy oraz dolny bieg rzeki. Od góry widoczne źródło rzeki, dalej do koryta rzecznego uchodzą dopływy prawy i lewy. W środkowym biegu koryto rzeczne jest szersze niż w górnym. W dolnym biegu rzeki tworzą się zakola oraz starorzecza, rzeka kończy się ujściem do morza.

RccNsTWexDGGY1

Prezentowana jest dolina rzeczna, rzeka płynie poprzez łąkę, lekko się zagina. Rzeka zaczyna płynąć szerszymi łukami. Zakola powiększają się, widać, że zewnętrzne brzegi stają się nieco strome, a wewnętrzne są piaszczyste i gładko schodzą do wody. Zakole ciągle powiększa się, aż dochodzi do połączenia wód przed i za zakolem. Widoczne jest, jak zakole jest odcinane przez rzekę płynącą prosto. Następnie starorzecze zaczyna się zmniejszać. Widać, jak rzeka znów powoli zaczyna się wyginać.

Prezentowana jest dolina rzeczna, rzeka płynie poprzez łąkę, lekko się zagina. Rzeka zaczyna płynąć szerszymi łukami. Zakola powiększają się, widać, że zewnętrzne brzegi stają się nieco strome, a wewnętrzne są piaszczyste i gładko schodzą do wody. Zakole ciągle powiększa się, aż dochodzi do połączenia wód przed i za zakolem. Widoczne jest, jak zakole jest odcinane przez rzekę płynącą prosto. Następnie starorzecze zaczyna się zmniejszać. Widać, jak rzeka znów powoli zaczyna się wyginać.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Prezentowana jest dolina rzeczna, rzeka płynie poprzez łąkę, lekko się zagina. Rzeka zaczyna płynąć szerszymi łukami. Zakola powiększają się, widać, że zewnętrzne brzegi stają się nieco strome, a wewnętrzne są piaszczyste i gładko schodzą do wody. Zakole ciągle powiększa się, aż dochodzi do połączenia wód przed i za zakolem. Widoczne jest, jak zakole jest odcinane przez rzekę płynącą prosto. Następnie starorzecze zaczyna się zmniejszać. Widać, jak rzeka znów powoli zaczyna się wyginać.

RDwfkhzikFYlH1

Galeria zdjęć przedstawiająca odcinki rzeki. Fotografia prezentuje bieg górny - wartko płynący, górski potok o wąskim korycie.

R1WzNWjAt3nYD1

Fotografia przedstawia bieg środkowy rzeki - rzeka ma szerokie koryto przecinające teren pagórkowaty.

RmplPImcygOoo1

Fotografia prezentuje dolny bieg rzeki – koryto rzeczne jest szerokie, widoczne są piaszczyste łachy na rzece.

2. Od ujścia do źródła

W każdej rzece możemy wyróżnić kilka elementów budowy:

• początek rzeki – przeważnie jest to źródło, ale niektóre rzeki biorą początek na przykład w jeziorze;

• nurt, czyli najszybciej płynącą strugę rzeki w korycie, która na prostych odcinkach znajduje się zwykle w środku koryta rzeki, a na zakolach – bliżej zewnętrznego brzegu;

• kierunek biegu, w którym płynie rzeka, wyznaczany zawsze od źródeł do ujścia; rozpoznać go można, obserwując nurt;

• brzegi rzeki (lewy i prawy), które wyznacza się po określeniu kierunku biegu, stojąc plecami w stronę źródeł, a twarzą do ujścia.

RtxKaVgTh5G8f1

Fotografia przedstawia ujście rzeki Drwęcy, po bokach którego rosną drzewa

R13gD1VHImULs1

Dwie fotografie prezentują wygląd miasta w czasie powodzi. Na obu fotografiach widoczne osiedla mieszkaniowe z kilkupiętrowymi budynkami. Woda sięga pierwszego piętra. Przed budynkami pagórek na którym stoją samochody, niektóry z nich częściowo zalane wodą.

Podsumowanie

• Rzeki zaczynają swój bieg w źródłach (mogą go też rozpoczynać na przykład w jeziorach) i kończą w ujściach.

• Bieg rzeki dzielimy na: górny, środkowy i dolny.

• W środkowym biegu rzeki woda niszczy brzegi i w efekcie powstają zakola, a potem starorzecza.

• Po silnych opadach lub wiosennych roztopach rzeki mogą wylać i następuje powódź.

Zobacz także.

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:

• Rzeźbiarze krajobrazuiDjrB2gqYXRzeźbiarze krajobrazu

Słowniczek

Zadania