Pismo – wielki wynalazek człowieka
Do czego służy pismo?
Każdy z nas codziennie posługuje się pismem. Pamiętacie, ile czasu zajęła wam nauka pisania i czytania? Teraz z pewnością potraficie zapisać i odczytać wszystko, co chcecie. Umiecie zrobić notatki w zeszycie, napisać kartkę z wakacji lub SMS do rodziców, przeczytać książkę czy ogłoszenie. Mowa i pismo pomagają nam w porozumiewaniu się z innymi ludźmi – nie tylko tymi, którzy są obok, ale też tymi znajdującymi się daleko.
Naskalne malowidła
Czy wiecie, że człowiek, zanim wynalazł pismo, najpierw nauczył się mówić? Dzięki mowie mógł opowiedzieć innym ludziom o swoich myślach, uczuciach i doświadczeniach. Potem zapragnął utrwalić to, co powiedział lub zaobserwował wokół siebie.
Ważne wydarzenia ze swojego życia malował na ścianach jaskiń. Naskalne malowidła, odkryte przez archeologów, przestawiają sceny polowań oraz wizerunki zwierząt – jeleni, kóz, bizonów, koni i byków. Dopiero później ludzie wynaleźli pismo, pozwalające na bardziej precyzyjne wyrażanie treści, które chcieli przekazać i upamiętnić. Mogli opowiadać o wszystkim, co przeżyli i czego się nauczyli, osobom żyjącym w innych miejscach, a także następnym pokoleniom.
Opisz, co przedstawiają ilustracje. Jak myślisz, co ludzie pierwotni chcieli przekazać, tworząc swoje malowidła?
Odszukaj w dostępnych źródłach (może być też Internet), czy jakieś obiekty z Polski zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.
Wynalezienie pisma historycy uznali za koniec czasów prehistorycznych i początek historii, którą otwiera epoka starożytna.
Kiedy to było?
Po co Sumerom pismo?
Pismo powstało w Sumerze na terenie Dolnej Mezopotamii, krainie leżącej między dwiema rzekami: Tygrysem i Eufratem, około 6000 lat temu. Sumerowie opracowali system znaków potrzebnych do podliczania corocznych plonów, stanu bydła, pojemników ze zbożem. Zarządcy magazynów z żywnością nie musieli już pamiętać, kto i ile przekazał zboża na rzecz państwa – teraz mogli to zapisać. Nadzorcy stad owiec i bydła zapisywali, ile sztuk zwierząt oddali w opiekę poszczególnym pasterzom. W ten sposób unikano nieporozumień.
Pismo obrazkowe i klinowe
Pierwszym rodzajem pisma było pismo obrazkowe. Jeden obrazek oznaczał słowo. Rysowano na przykład głowę zwierzęcia, kłos, ptaka, kobietę lub trzy fale oznaczające wodę. Było to jednak czasochłonne. Potem wykorzystywano rysunki przedmiotów również do zapisania słów oznaczających czynność – kółko z kropką mogło oznaczać słońce, ale też wyraz „świecić”. Sumerowie z czasem uprościli swój system znaków. W ten sposób powstało pismo klinowe. Jego nazwa pochodzi od kształtu znaków przypominających trójkątne kliny.
Na początku ludzie rysowali obrazki. Potem starali się je uprościć. Jak sądzisz, dlaczego?
Jak pisali Egipcjanie?
Pismem obrazkowym posługiwali się też starożytni Egipcjanie. Ich pismo tworzyły rzędy obrazków, zwanych hieroglifami. Odnosiły się one do słów, pojęć lub dźwięków. Rysowanie ich zajmowało dużo czasu, gdyż były bardzo skomplikowane.
Tylko nieliczni potrafili czytać i pisać, ponieważ nauka wszystkich znaków pisma hieroglificznego – a było ich ponad 700 – trwała kilka lat. Egipcjanie używali hieroglifów, gdy chcieli, by napisy nie uległy zniszczeniu, dlatego często umieszczano je na grobowcach i murach świątyń. Przez wiele stuleci hieroglify pozostawały tajemnicą. Archeologom udało się je odczytać dopiero w XIX wieku. Dzięki temu badacze mogli lepiej poznać świat starożytnych Egipcjan.
Wybierz jeden z hieroglifów i przerysuj do zeszytu.
Spróbuj odgadnąć, co oznacza i zapisz swoje przypuszczenia.
Która z tych czynności zajęła ci więcej czasu?
Kto posługiwał się pismem?
Pismem posługiwali się tylko nieliczni, głównie kapłani i urzędnicy. Powstał też osobny zawód – pisarza, który zarabiał sporządzaniem dokumentów, spisywaniem umów czy pisaniem listów.
Po czym możemy poznać, że przedstawiony na ilustracji człowiek był pisarzem?
Kto odczytał hieroglify?
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Materiał dodatkowy: Kamień z Rosetty Materiał dodatkowy: Kamień z Rosetty Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.
Na początku XIX wieku Francuz Jean Francois Champollion (wym. Żą Fransua Szampolją) znalazł klucz do odszyfrowania hieroglifów. Zainteresował go odnaleziony kilka lat wcześniej na terenie Egiptu tzw. Kamień z Rosetty. Na kamieniu był wyryty napis trzema rodzajami pisma. Młody badacz (miał wówczas 18 lat) postanowił zabawić się w detektywa. Znał doskonale grekę. Najpierw więc zidentyfikował pierwsze greckie słowo oznaczające Ptolemeusza, władcę Egiptu. Następnie odnalazł to samo słowo napisane hieroglifami. I tak przez prawie kolejnych 20 lat porównywał oba pisma, aż udało się mu odczytać 14 linijek hieroglifów. Champollion został uznany za ojca egiptologii – dziedziny, która zajmuje się badaniem dziejów starożytnego Egiptu.
Alfabety chiński i japoński
Na podobnej zasadzie co pismo klinowe i obrazkowe funkcjonują alfabety chiński i japoński. W alfabecie chińskim każdy znak jest odpowiednikiem słowa lub pojęcia. By dobrze pisać i czytać po chińsku, trzeba poznać ponad 2000 znaków, a wszystkich jest ich ponad 40 000. Jest bardzo mało osób, które poznały wszystkie znaki.
Narysowanie takich znaków wymaga czasu i dużej staranności. Sam możesz to sprawdzić. Przerysuj jeden ze znaków do zeszytu.
Jakiego pisma my używamy?
Posługujemy się pismem alfabetycznym, które jest znacznie prostsze od pisma klinowego i hieroglificznego. Każdy znak (litera) oznacza w nim jeden dźwięk (głoskę), wypowiadany przez człowieka. Z 24 liter potrafimy budować dowolne słowa. Alfabet ten wynaleźli Fenicjanie – lud mieszkający na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Od nich pismo przejęli starożytni Grecy. Ich litery różniły się jednak od tych, jakich obecnie używamy. Kształt liter, którymi się posługujesz, zawdzięczamy starożytnym Rzymianom. Od ich języka – łaciny, nasz alfabet nazywany jest alfabetem łacińskim.
Na czym pisano kiedyś, a czego używamy dziś?
Sumerowie pisali na glinianych tabliczkach. Gliny było pod dostatkiem nad błotnistymi brzegami wielkich rzek. Lepiono z niej tabliczkę w kształcie małej poduszeczki i odciskano na niej patyczkiem z trzciny znaki pisma klinowego. Następnie tabliczki były wypalane, dzięki czemu stawały się trwalsze. Wiele z nich przetrwało do naszych czasów. Są one cennym źródłem wiedzy o życiu ludzi w starożytności.
Papirusy i pergaminy
Egipcjanie odkryli, że włókna trzciny papirusowej, porastającej brzegi Nilu, doskonale nadają się do wyrobu materiału pisarskiego, nazywanego papirusem. Był on bardzo drogi, gdyż jego przygotowanie wymagało sporo czasu. Do codziennych notatek używano więc fragmentów glinianych naczyń. Starożytni władcy często kazali ryć napisy, upamiętniające ich czyny, na kamiennych tablicach lub słupach.
Pisano również na pergaminie, czyli na wyprawionej skórze zwierząt. Używano także drewnianych tabliczek pokrytych miękkim woskiem, na których pisano odpowiednim patyczkiem.
Jak wyrabiano papirus?
Skąd się wziął papier?
W II wieku Chińczycy wynaleźli papier. Do jego wyrobu używali kory drzew i jedwabiu. Papier dotarł do Europy za pośrednictwem Arabów dopiero tysiąc lat później. Do dzisiaj jest najbardziej popularnym materiałem piśmienniczym, choć coraz częściej, gdy chcemy coś napisać, wybieramy komputer, tablet albo telefon.
Gdzie powstało pismo?
Wskaż na mapie najstarsze cywilizacje i odczytaj ich nazwy.
Podsumowanie
Uzupełnij tekst, a następnie przeczytaj go na głos.
mowę i myśli, Egipcie, prehistoria, historia, Fenicjanie, łacińską, Sumerze, Pismo, znaków
.............................. uważa się za jeden z najważniejszych wynalazków. Jest to system .............................., który odzwierciedla .............................. człowieka. Mówi się, że .............................. zaczyna się wraz z powstaniem pierwszych zapisków. Wszystko, co było wcześniej, określamy słowem: ............................... Najstarsze pisma powstały w .............................. (pismo klinowe) i .............................. (pismo hieroglificzne). Pismo alfabetyczne wynaleźli ............................... Posługujemy się dziś jego .............................. odmianą.
Polecenia
Powiedz, dlaczego ludzie wynaleźli pismo. Do czego było im potrzebne?
Opowiedz, w jaki sposób ludzie zapisywali pierwsze słowa.
Wyjaśnij, dlaczego wynalezienie pisma uznajemy za jeden z najważniejszych wynalazków człowieka.
Podaj przykład z życia codziennego, kiedy posługujesz się pismem obrazkowym.