Technika w służbie wojny. Przemiany modernizacyjne
Wysłuchaj poniższego wykładu. Wymień i scharakteryzuj nowe środki bojowe, zastosowane w czasie I wojny światowej. Wyjaśnij fenomen broni gazowej. Jakie były skutki jej użycia?
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Prof. dr hab. Andrzej Chwalba opowiada o uzbrojeniu podczas I wojny światowej Źródło: Prof. dr hab. Andrzej Chwalba opowiada o uzbrojeniu podczas I wojny światowej, Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Problemy nowoczesnej techniki militarnej
Sztaby wojenne państw europejskich opracowały plany działań militarnych, lecz nie przewidziały, że wyposażając swoje armie w działa szybkostrzelne i artyleryjskie oraz karabiny maszynowe różnych typów, „wepchną” je na lata do okopów, z których nie sposób będzie się wydostać pod ostrzałem artyleryjskim wroga. Walka w dawnym stylu, w zwartym szyku żołnierzy, stała się niemożliwa. Prawie do końca wojny żadna z armii – jak zauważa historyk Paul Kennedy – nie zdołała odkryć sposobu przeprowadzenia własnych żołnierzy przez linię obrony nieprzyjaciela choćby na kilka kilometrów w głąb jego terytorium bez wystawiania ich na huraganowy kontrostrzał i bez zrycia ziemi własnym wcześniejszym ostrzałem tak, że żołnierzom trudno było się posuwać. Toteż do przełamania frontu zachodniego próbowano użyć opancerzonych wozów bojowych (czyli czołgów, nazywanych wówczas tankami). Zostały one wprowadzone po raz pierwszy przez Brytyjczyków, a na większą skalę wykorzystane przez ententę i armię niemiecką pod koniec 1917 roku. Wzrastało też militarne znaczenie lotnictwa.
Prowadzone przez Niemcy i Wielką Brytanię przygotowania do decydującego starcia na morzu straciły dla Niemców sens z powodu przewagi Brytyjczyków. Wprowadzona przez nich blokada morska zatrzymała w portach pancerniki niemieckie, wielkim kosztem wybudowane przed wojną przez Wilhelma II. Toteż względnie szybko porzucono ten element wojny, a nieliczne bitwy morskie były raczej dziełem przypadku. Z niemieckiej perspektywy więcej sensu miało atakowanie za pomocą łodzi podwodnych, których zaczęli oni używać na dużą skalę w I wojnie światowej.
Większość obrażeń żołnierzy pochodziła od pocisków artyleryjskich. Rany od odłamków były zazwyczaj groźniejsze niż od postrzału z karabinu, gdyż łatwiej ulegały zakażeniom. Powodem śmierci mógł być wybuch pocisku i wywołany nim silny wstrząs. W przeciwieństwie do wcześniejszych wojen, częstą przyczyną śmierci żołnierzy było także… utonięcie w okopach lub zakażenie, wynikłe z długotrwałego przebywania w skrajnie trudnych warunkach, w brudzie i wilgoci. Wśród żołnierzy masowo odnotowywano przypadki tzw. stopy okopowej oraz nerwicy frontowej.
Trudności z przełamaniem frontów i determinacja, z jaką dążono do zwycięstwa, sprawiały, że szukano nowych, skuteczniejszych niż artyleria, sposobów masowego uśmiercania przeciwników. Ten wojenny racjonalizm doprowadził do wprowadzenia śmiercionośnych gazów bojowych, powodujących konanie żołnierzy w straszliwych męczarniach. Jako pierwsi zastosowali je Niemcy na początku 1915 roku, a po kilku miesiącach – ententa. W 1916 roku zmagania wojenne miały na celu całkowite wyczerpanie przeciwnika, dlatego mimo strat ponawiano ataki. W 1917 roku – w związku z wyczerpywaniem się zasobów społeczeństw i dążeniem do zakończenia wojny – zjawisko to przybrało na sile, nadając wojnie charakter totalny, choć jeszcze nie używano wówczas tego pojęcia.
Administracja wojenna przejawiała coraz więcej pragmatyzmu, wprowadzając mundury w barwach ochronnych oraz hełmy. Sztab francuski zrezygnował z tradycyjnych czerwonych spodni, noszonych przez rekrutów, chociaż z tą decyzją zwlekał długo, tłumacząc się troską o morale armii i tradycję – w warunkach wojny okopowej straciły one racje bytu, gdyż wystawiały żołnierzy na pewną śmierć.
Zastanów się, jaki rodzaj broni mógł poczynić zniszczenia widoczne na poniższych fotografiach.
Czy modernizacja sprzętu i technik wojennych przyspieszyła zakończenie wojny?
Wojna doprowadziła do rozwinięcia produkcji zbrojeniowej na gigantyczną skalę, gdyż rządy państw walczących przejęły kierowanie przemysłem, siłą roboczą i finansami. Emitowały pożyczki i skutecznie ściągały podatki na cele wojenne, co sprawiło, że działania wojenne mogły trwać dłużej. Po raz pierwszy zatem działania cywilów oraz ich zaangażowanie miały takie samo znaczenie dla losów wojny jak wydarzenia na frontach.
Mobilizacja o charakterze totalnym (bez oglądania się na byt własnych społeczeństw) była skutkiem narastającej lawinowo liczby ofiar. Toteż zakończenie wojny uzależniono już nie od dyplomacji w dawnym stylu, lecz od całkowitego pokonania wroga. Ostatecznie ważniejszy od wynalazków technicznych okazał się potencjał przemysłowy oraz zasób sił społecznych i psychicznych walczących stron. Zwycięstwo mogło przypaść w udziale tylko tej stronie, która rozporządzała największymi siłami militarnymi oraz równie mocnym zapleczem przemysłowym i technicznym. Na tym polu do 1917 roku przewagę miały państwa centralne, ale po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do wojny sytuacja całkowicie się zmieniłacałkowicie się zmieniła.
W czasie wojny osiągnięcia techniki próbowano wykorzystać do celów wojskowych. Prowadzono więc intensywne badania. Zastosowane wówczas na polu bitwy ulepszenia posłużyły później do celów pokojowych, zwłaszcza w dziedzinie komunikacji i łączności. Dzięki temu w okresie powojennym upowszechniły się samochód i radio.
Zamiast podsumowania
„Wojna nowoczesna” wymagała od żołnierza więcej cierpliwości niż odwagi, jak zauważył jeden z biorących w niej udział Polaków. Na podstawie wiedzy wyniesionej z tej lekcji, uzasadnij to stwierdzenie.
Zastanów się, dlaczego pomimo zastosowania rozwiniętej technologii nadal ważne pozostały ludzkie umiejętności, męstwo i wytrwałość.