Ludzie miecza – rycerze
Obowiązki rycerza
Rycerz był wojownikiem. Często walczył mieczem, stąd czasem nazywa się rycerzy ludźmi miecza. Najważniejszym zadaniem rycerza była walka w dobrej sprawie. Musiał więc bronić swojego króla lub księcia, któremu ślubował wierność. W razie zagrożenia kraju rycerze mieli obowiązek stawić się na rozkaz władcy, by stanąć do walki z wrogiem. Za słuszną sprawę uznawano też walkę chrześcijańskich rycerzy z niewiernymi. Od rycerzy wymagano sprawnego posługiwania się bronią i waleczności, ponieważ od ich umiejętności zależał wynik bitwy.
Miał go każdy średniowieczny rycerz. Broń do walki wręcz o prostym, obosiecznym ostrzu. Służyła do zadawania cięć i pchnięć. Miecz mierzył około 75–85 cm długości, a ważył około 1,3–1,5 kg.
Kiedy to było?
Jak był uzbrojony średniowieczny rycerz?
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Materiał dodatkowy: Uzbrojenie rycerza w XII/XIII wieku Materiał dodatkowy: Uzbrojenie rycerza w XII/XIII wieku Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.
Pełna zbroja płytowa pojawiła się w późnym średniowieczu (XIV–XV wiek). Złożona z metalowych płyt łączonych skórzanymi paskami osłaniała rycerza przed ciosami mieczów, kopii i strzał. Ważyła około 20–30 kg. Na napierśnik wkładano czasem tunikę z wyhaftowanym herbem, czyli rodowym znakiem rycerza. Zbroja płytowa wyszła z użycia pod koniec średniowiecza ze względu na upowszechnienie broni palnej na polach bitew.
Specjalny typ zbroi stanowiła zbroja turniejowa. Ze względów bezpieczeństwa zawodników wykonywano ją z dużo grubszych płyt. Była zatem bardzo ciężka, mogła ważyć nawet 50–60 kg. Tuż przed turniejem rycerz był wciągany na siodło przy pomocy specjalnego dźwigu, a gdy spadł z konia, nie mógł już samodzielnie powstać.
Elementy zbroi płytowej
Rycerz nosił na głowie hełm. Twarz chroniła zasłona wyposażona w wizjer, dzięki któremu rycerz widział, co dzieje się na polu bitwy. Niektóre hełmy miały ruchomą zasłonę. Taki hełm nazywany był przyłbicą. Obojczyk osłaniał szyję i podbródek rycerza. Wykonany z ruchomych metalowych płyt fartuch chronił jego brzuch. Bark chronił naramiennik, ramię – opacha, łokieć – nałokcica, przedramię – zarękawie. Dłoń osłaniała pancerna rękawica. Uda rycerza chroniły nabiodrki, łydki i piszczele – nagolenniki. Stopy osłaniały skórzane lub metalowe trzewiki. Nie wszystko można było okryć sztywnymi płytami: dostępu do miejsc pomiędzy nimi strzegła elastyczna kolczuga, czyli plecionka z metalowych kółek.
Wskaż na rysunku poszczególne elementy zbroi płytowej.
Być idealnym rycerzem – kodeks rycerski
W średniowiecznych opowieściach opisywane były cechy idealnego rycerza i zasady, którymi powinien się kierować. Musiał być odważny, hańbą była ucieczka z pola walki. Zwycięstwo nad bezbronnym i słabym przeciwnikiem nie przynosiło chwały. Wymagano od niego uprzejmości wobec kobiet i – w razie potrzeby – opieki nad nimi. Rycerz powinien być dzielny, wierny swemu panu, bronić wiary chrześcijańskiej, dotrzymywać danego słowa.
Spośród podanych niżej cech zaznacz te, którymi powinien charakteryzować się średniowieczny rycerz.
- wierność
- tchórzostwo
- kłamstwo
- wiara
- chciwość
- męstwo
- rozwaga
- uprzejmość
- hojność
- honor
- niewierność
Jak zostać rycerzem?
Zanim chłopiec został rycerzem, musiał się wiele nauczyć. Chłopiec z rycerskiego domu już w wieku siedmiu lat był przyjmowany na służbę do rycerza jako paź. Uczył się dobrych manier, żeby umieć zachować się przy stole i wobec dam. Pomagał pani domu, opiekował się też końmi, poznawał poezję. Gdy chłopiec ukończył czternaście lat, zostawał giermkiem. Od tego momentu towarzyszył rycerzowi na wojnie, pomagał mu nosić broń i zakładać zbroję, którą czyścił i oliwił. Troszczył się też o konia. Giermek uczył się władać bronią, jeździć konno i czasem sam walczył u boku rycerza.
Ubieranie zbroi
Czy sądzisz, że czynność przedstawiona na ilustracjach była łatwa do wykonania?
Wyjaśnij, jakie czynności i w jakiej kolejności musi wykonać giermek, żeby ubrać rycerza w zbroję.
Różne rodzaje średniowiecznych hełmów rycerskich
Pasowanie na rycerza
Gdy młodzieniec świetnie władał bronią i jeździł konno, a także wykazywał się odwagą i wiernością, mógł zostać pasowany na rycerza. W czasie ceremonii pasowania otrzymywał od swego pana miecz, ostrogi i pas rycerski. Do uroczystości należało też uderzenie mieczem w ramię pasowanego oraz złożenie przez niego przysięgi, że będzie wiernie służył Bogu i swemu władcy.
Siła i zręczność – turniej rycerski
Miejscem, gdzie rycerze mogli popisać się sprawnością we władaniu bronią i doskonalić swoje umiejętności, były turnieje rycerskie. Organizowali je na swych dworach królowie i książęta. W czasie turnieju odbywał się pojedynek na kopie, czyli długie włócznie przeznaczone do walki konnej. Polegał na tym, że przeciwnicy – jadąc na koniach – ruszali na siebie z wyciągniętą bronią. Wygrywał ten, który wytrącił tarczę z ręki rywalowi lub wysadził go z siodła. Czasem rycerze staczali na oczach widzów niezwykle zacięte walki. Zwycięzcy turnieju otrzymywali nagrody, na przykład zbroję i konia przeciwnika.
Koń – najlepszy przyjaciel rycerza
Średniowieczni rycerze ruszali do bitwy konno. Dosiadali specjalnie w tym celu trenowanych rumaków bojowych. W prowadzeniu konia pomagały przymocowane do buta ostrogi.
Zapoznaj się z tekstem o roli konia w życiu rycerza, a następnie odpowiedz na zamieszczone niżej pytania.
Tropem rycerskiej przygodyNie można zapomnieć o zupełnie zasadniczej roli, jaką w egzystencji rycerza odgrywał jego czworonożny towarzysz. Ciężkozbrojny jeździec pozbawiony na polu bitwy konia był praktycznie bezradny. Dlatego też koń cieszył się szczególną troską i opieką. […] Troska o konia rycerskiego podyktowana była w znacznym stopniu jego wielką wartością materialną. Na przykład na turniejach rycerskich panował obyczaj, że zawodnik, który zranił kopią konia przeciwnika, […] musiał zapłacić jego równowartość.
Wojciech Iwańczak, Tropem rycerskiej przygody, Warszawa 1985, s. 119.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
O rycerskim koniu czyta Bartosz Woźny O rycerskim koniu czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl.
Ciężkozbrojny rycerz pozbawiony konia na polu bitwy był bezradny, bo...
- było mu smutno.
- nie mógł chodzić w ciężkiej zbroi.
- utrata konia oznaczała pewną śmierć z rąk wroga.
Koń był dla rycerza zwierzęciem bardzo cennym, ponieważ...
- mógł ciągnąć ciężki wóz.
- kosztował dużo pieniędzy.
- dzięki koniowi rycerz na polu bitwy mógł się łatwo przemieszczać.
Jeżeli w czasie turnieju ktoś zranił konia przeciwnika, musiał...
- za niego zapłacić.
- przeprosić przeciwnika.
- oddać za niego dwa swoje konie.
Zawisza Czarny
Najsławniejszym polskim rycerzem jest Zawisza Czarny z Garbowa. Uczestniczył w wielu wyprawach wojennych i turniejach rycerskich. Wielką sławę przyniosło mu pokonanie w 1415 roku podczas turnieju we Francji rycerza Jana z Aragonii, którego uważano wówczas za najbardziej walecznego rycerza Europy. Zawisza Czarny był ideałem rycerza, który nie tylko mężnie walczył, lecz także na którego zawsze można było liczyć. Jeśli o kimś się mówi, że można na nim polegać jak na Zawiszy, to znaczy, że jest to człowiek, który nigdy nie zawiedzie.
Czy kobieta mogła zostać rycerzem?
Właściwie wszyscy średniowieczni rycerze to mężczyźni. Dawne zwyczaje nie pozwalały, by kobiety pełniły służbę rycerską. Zdarzały się jednak wyjątki. Przykładem kobiety‑rycerza jest Joanna d’Arc [wym. dark], która żyła w pierwszej połowie XV w. Stanęła na czele wojsk francuskich i dzielnie walczyła przeciw Anglikom.
Z reguły jednak w świecie średniowiecznego rycerstwa kobiety zostawały damami serca rycerzy, a ci zawsze starali się dbać o dobre imię swych wybranek. Przedmioty, które otrzymywali od swych pań, dodawały rycerzom otuchy w czasie walki. Nosili je na sercu i dbali, by ich nie stracić lub nie uszkodzić.
Gdzie mieszkał rycerz?
Rycerz mieszkał na zamku, czyli w wielkiej, drewnianej lub kamiennej budowli. W czasie zagrożenia zamki zamieniały się w trudne do zdobycia fortece. Wznoszono je w miejscach trudno dostępnych, na przykład na wzgórzach, w zakolach rzek, nad jeziorami, na wyspach. Ich zdobycie utrudniały specjalne umocnienia. Najpierw były to wały z ziemi, drewna i kamieni. Później zastąpiły je mury obronne. Dostęp do niektórych zamków utrudniały wypełnione wodą głębokie fosy i bramy z kratami. Do wnętrza zamku można było wejść zwodzonym mostem, który – w nocy i w razie zagrożenia – podnoszono i wciągano do zamku. W czasie ataku wroga ważną rolę odgrywały wysokie wieże. Można było się w nich schronić i z góry razić atakujących.
Przyjrzyj się ilustracji i wymień obronne elementy zamku. Powiedz, co pomagało mieszkańcom zamku przetrwać długie oblężenie.
Przyjrzyj się murom obronnym zamku i powiedz, co to znaczy, że wieże strażnicze lokowano w strategicznych miejscach. Dlaczego?
Przyjrzyj się wieżom strażniczym i powiedz, w jaki sposób strażnicy dostawali się na blanki.
Średniowieczne zamki
Przyjrzyj się ilustracjom i wskaż elementy obronne zamków. Wyjaśnij, dlaczego trudno się było do nich dostać.
Przyjrzyj się średniowiecznej ilustracji przedstawiającej oblężenie zamku i odpowiedz na zamieszczone poniżej pytanie.
W jaki sposób atakujący próbują zdobyć warownię?
- Strzelają z łuków.
- Strzelają z armat.
- Atakują konno.
- Wdrapują się po drabinach na mury.
- Rzucają kamieniami.
Z niektórych średniowiecznych budowli zachowały się jedynie ruiny. Dotyczy to usytuowanego na wzgórzu zamku w Mirowie, w Jurze Krakowsko‑Częstochowskiej.
Życie na średniowiecznym zamku
Zamki stanowiły wygodne mieszkania dla właścicieli i ich rodzin. Ich posiadacze na ogół byli zamożni i sprawowali ważne urzędy w państwie. Chcieli, by okazałe budowle odzwierciedlały ich bogactwo i pozycję. W zamkach mieszkała też liczna służba. Z okazji różnych świąt i uroczystości wydawano uczty, na które zapraszano znajomych. Mieszkańcy zamku z niecierpliwością oczekiwali przybycia wędrownych śpiewaków. Śpiewane przez nich pieśni często odnosiły się do aktualnych wydarzeń. Dzięki nim nowiny docierały do najbardziej odległych zakątków kraju. Muzykowano też, umilając sobie czas i przygrywając do tańca. Stoły zazwyczaj ustawiano w podkowę, by wszyscy mogli widzieć się nawzajem i podziwiać występy artystów: akrobatów, śpiewaków, żonglerów.
Z wizytą na średniowiecznym zamku
Podsumowanie
Uzupełnij diagram i odczytaj hasło.
- Pancerz z metalowych kółeczek.
- Znak rodowy rycerza.
- Zawody sportowe, w których brali udział rycerze.
- Na nim rycerz ruszał do boju.
- Wyruszali na nią rycerze, by walczyć z wrogiem.
- Rodzaj włóczni, należącej do rycerskiego ekwipunku
| 1 | |||||||||
| 2 | |||||||||
| 3 | |||||||||
| 4 | |||||||||
| 5 | |||||||||
| 6 |
Uzupełnij zdania podanymi niżej słowami lub wyrażeniami.
uzbrojeniem, władcy, zamkach, fosą, walką, murami, turniejów rycerskich
Rycerze zajmowali się głównie ........................................... Występowali w obronie .......................................... i ojczyzny. Wyróżniali się strojem i ........................................... Doskonalili i sprawdzali swoje umiejętności podczas ........................................... Rycerze wraz z rodzinami mieszkali na .........................................., które wznoszono w trudno dostępnych miejscach, otaczano .......................................... obronnymi i ...........................................
Polecenia
Opisz uzbrojenie rycerza.
Wymień cechy średniowiecznego rycerza. Wyjaśnij, dlaczego niektóre z nich należy pielęgnować również obecnie.
Powiedz, kto i w jaki sposób mógł zostać rycerzem.
Opowiedz, jak wyglądał zamek średniowieczny. Opisz jego elementy obronne.