Temat: Czynniki i procesy rzeźbotwórcze Ziemi. Lekcja powtórzeniowa

Autor: Magdalena Jankun

Adresat

Uczeń klasy I liceum ogólnokształcącego i technikum (zakres podstawowy)

Podstawa programowa

Litosfera: związek budowy wnętrza Ziemi z tektoniką płyt litosfery, procesy wewnętrzne i zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi i ich skutki, skały.

1. wyjaśnia związek budowy wnętrza Ziemi z ruchem płyt litosfery i jego wpływ na genezę procesów endogenicznych;

2. wyjaśnia przebieg głównych procesów wewnętrznych prowadzących do urozmaicenia powierzchni Ziemi (ruchy epejrogeniczne, ruchy górotwórcze, wulkanizm, plutonizm, trzęsienia ziemi);

3. charakteryzuje główne procesy zewnętrzne modelujące powierzchnię Ziemi (erozja, transport, akumulacja) oraz skutki rzeźbotwórczej działalności rzek, wiatru, lodowców, lądolodu i mórz oraz wietrzenia;

4. rozpoznaje wybrane rodzaje skał oraz przedstawia ich gospodarcze zastosowanie.

Cel lekcji

Omówisz czynniki i procesy, które wpływają na rzeźbę terenu.

Kryteria sukcesu

• powtórzysz i ugruntujesz wiedzę oraz umiejętności w zakresie działu: Czynniki i procesy rzeźbotwórcze Ziemi.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w języku obcym;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje informatyczne.

Metody/formy pracy

• z wykorzystaniem narzędzi TIK;

• praca z materiałem edukacyjnym oraz multimediami na platformie epodreczniki.pl;

• praca z aplikacją Quizizz.com;

• praca z programem Google Earth;

• praca metodą posteru;

• praca indywidualna, w grupach i całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik do nauczania geografii;

• tablica interaktywna;

• rzutnik multimedialny;

• tablety/komputery;

• mapa fizyczna świata;

• mapa ścienna Polski;

• mapa ścienna świata geologia – tektonika;

• atlasy geograficzne.

Przebieg lekcji

Faza wstępna

1. Nauczyciel rozpoczyna zajęcia od przedstawienia ich celu oraz omówienia przebiegu. Dzieli uczniów na grupy.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel przygotowuje dla każdej grupy temat główny oraz zadania, których muszą się podjąć (zadania zostają zapisane na kartkach pociętych na paski). Warto przygotować tyle pasków, ilu jest uczestników w każdym zespole. Grupy tworzą plakat, który zostanie zaprezentowany i omówiony przez nich na forum klasy. Uczniowie podczas szukania informacji mogą korzystać z podsumowania wiadomości zawartego w abstrakcie oraz odnosić się do dodatkowych źródeł.

I grupa – Rzeźbotwórcza działalność rzek i mórz

1. Zadanie: omów niszczącą i budującą działalność rzek.

2. Zadanie: wymień typy ujść rzeki. Wyjaśnij, co powoduje tworzenie każdego ujścia oraz wskaż przykłady rzek o różnych ujściach na mapie świata.

3. Zadanie: wyjaśnij terminy abrazja i klif. Podaj przykłady ich występowania w Polsce.

4. Zadanie: wymień typy wybrzeży i określ ich sposób powstawania.

5. Zadanie: korzystając z programu Google Earth, podaj przykłady trzech wybranych typów wybrzeży i określ ich położenie geograficzne.

II grupa – Rzeźbotwórcza działalność wiatru

1. Zadanie: dokonaj podziału rzeźbotwórczej działalności wiatru.

2. Zadanie: scharakteryzuj trzy rodzaje pustyń i podaj ich przykłady na mapie świata.

3. Zadanie: wyjaśnij terminy deflacja i korazja. Podaj ich przykłady.

4. Zadanie: narysuj wydmę paraboliczną i barchan oraz wyjaśnij sposób ich formowania.

5. Zadanie: odpowiedz, czy w Polsce występują wydmy.

III grupa – Wulkanizm i trzęsienia Ziemi

1. Zadanie: wyjaśnij, co to jest pacyficzny pierścień ognia.

2. Zadanie: wskaż na mapie przykłady wulkanów na świecie i w Europie.

3. Zadanie: podaj podział wulkanów i scharakteryzuj sposób ich powstania.

4. Zadanie: narysuj wulkan i przedstaw jego budowę.

5. Zadanie: podaj miejsca na Ziemi, na których występują najsilniejsze trzęsienia.

IV grupa – Wietrzenie skał

1. Zadanie: wyjaśnij, co to jest kras i w jaki sposób się tworzy.

2. Zadanie: wymień formy krasowe powierzchniowe.

3. Zadanie: narysuj jaskinię i zaznacz występujące w niej formy.

4. Zadanie: scharakteryzuj ruchy masowe.

5. Zadanie: wymień rodzaje ruchów masowych i wskaż na mapie ich występowanie.

V grupa – Wulkanizm i trzęsienia Ziemi

1. Zadanie: wyjaśnij, co to jest pacyficzny pierścień ognia.

2. Zadanie: wskaż na mapie przykłady wulkanów na świecie i w Europie.

3. Zadanie: podaj podział wulkanów i scharakteryzuj sposób ich powstania.

4. Zadanie: narysuj wulkan i przedstaw jego budowę.

5. Zadanie: podaj miejsca na Ziemi, na których występują najsilniejsze trzęsienia.

2. Nauczyciel prosi uczniów o wykonanie ćwiczeń interaktywnych w abstrakcie, polegających m.in. na porządkowaniu elementów (ustawienie gór w poprawnej kolejności od najstarszych do najmłodszych oraz ustawienie w poprawnej kolejności okresów ery paleozoicznej) oraz ułożeniu krzyżówki związanej z tematem lekcji. Wskazani uczniowie wykonują to zadanie przy tablicy.

Faza podsumowująca

• Nauczyciel, korzystając z aplikacji quizizz, uruchamia test „Czynniki egzogeniczne”składający się z 26 pytań. Prosi uczniów o wykorzystanie telefonów komórkowych do wskazanej gry dydaktycznej. Każdy chętny uczestnik zajęć wchodzi na stronę join.quizizz.com, wpisuje kod widoczny na ekranie tablicy interaktywnej oraz zapisuje swoje imię.

• Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji, doceniając ich aktywność, udział i zaangażowanie.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Land‑forming factors and processes. Summary

The Earth is comprised of concentric layers – the crust, the mantle and the core. Each and every layer has different physical and chemical properties. Their heterogeneity is the source of many natural phenomena, e.g. volcanic eruptions and earthquakes. Rocks are records of our planet’s long history. By examining rocks, we learn where deserts, volcanoes and seas were located in the past. Earth’s surface is constantly transforming. These changes result mainly from natural processes, which had shaped the Earth before mankind and which will continue to mould our planet even after humans cease to exist.

On the Earth, many areas are covered with mountain glaciers and ice sheets, which are formed in appropriate climatic conditions and in places where the shape of the surface is favourable. Ice sheets cover almost the whole of Antarctica and a major part of Greenland. Glaciers form above the perpetual snow line in the mountains of all continents except Australia. As a result of the destructive and building activity of glaciers, many post‑glacial forms are created, e.g. cirque, moraines, sanders or glacial lakes.

Moving water can mechanically destroy rocks. This phenomenon is called erosion. The upper course of a river is dominated by deep erosion and headward erosion, in the middle course – lateral erosion, and meanders can form there. In the lower course, especially at the mouth of the sea or a lake, the river no longer has its erosive force, it gradually loses its ability to transport material and settles it – this is called accumulation. There are two types of river mouths: estuary and delta.

The sea or the ocean have a strong impact on a narrow strip of land called coast. Waves are constantly moving smaller fragments of rocks on the shore, increasingly crumbling them, creating a beach. This process is called abrasion. As a result of various processes, some coasts grow, others are receding. Depending on the shape of the bottom of the sea and land shores, geological processes, sea currents and some organisms, we distinguish many types of coasts. The most known are: fjord, cliff, Dalmatian, reef, lagoon or skerry.

The wind can have destructive, transporting and building activities. For these processes to take place, the following conditions must simultaneously occur:

• a strong enough wind must blow;

• rocks in the ground must be finely crumbled;

• the ground must not be wet;

• the ground cannot be covered with abundant vegetation.

These conditions are met in the deserts almost all year round and the land‑forming activity is the strongest there. There are three main types of deserts: erg (sandy desert), serir (gravel desert), hamada (rocky desert). Blowing of fine rock material by the wind is called deflation. Blown sand can be moved even over long distances. Mounds made this way are called dunes (e.g. barchan or parabolic dunes). Sand grains carried by the wind can hit rocks, grind, groove, smoothen and scratch them – this is corrasion. Closer to the surface of the Earth, the process of corrasion is the strongest. Various, very fanciful rock forms are created, for example rocky mushrooms, yardangs or ventifacts.

Weathering of rocks is the process of chemical or physical disintegration. Physical (mechanical), chemical (e.g. karst), and biological weathering has been distinguished. Each type of rock weathering occurs under specific climatic conditions. Karst phenomena are all processes and forms, both on the surface and underground, occurring in areas built of soluble rocks (limestones, dolomites, gypsum, chalk, salt).

Mass movements appear on most land areas. Loose rock masses and weathering products (eluvium) can move down the slope under the influence of gravity. Mass movements include: sliding, exfoliating, ripping, creeping.

Volcanism and earthquakes are phenomena that are well known to many inhabitants of our planet. Most of the active volcanoes of the globe are in the Pacific ring of fire. Volcanoes are also found in Europe, Africa, Hawaii and the Caucasus mountains.

A place where lava and other volcanic products escape to the surface of the continents or to the bottom of the sea is called volcano. Magma is hot, molten rocks with an admixture of large amounts of water and gases located under the surface of the ground. Lava is molten rock mass spilling onto the surface. We distinguish conical and shield volcanoes.

The largest and most powerful earthquakes (shakes of the Earth’s crust) are created at the contact zones of the lithosphere plates. The source of the seismic wave propagation has been called the focus of the earthquake. The place located directly above it on the surface of the Earth is the epicentre.