R1Lt08VdGnI3t1

Deszcz

1. Średnie temperatury powietrza w Polsce

O średnich temperaturach powietrza w pierwszej kolejności decyduje szerokość geograficzna – od niej zależy kąt padania promieni słonecznych na powierzchnię Ziemi i tym samym ogólna ilość docierającego ciepła.
Bardzo ważna jest odległość od morza lub oceanu. Wilgotne powietrze morskie wolniej się nagrzewa i chłodzi w porównaniu z suchym powietrzem lądowym. Na ich temperaturę wpływ ma także podłoże. Woda wolniej od lądu zarówno ogrzewa się, jak i schładza. Dlatego nad morzem latem jest chłodniej, a zimą cieplej niż w głębi lądu.
Kolejnym czynnikiem oddziałującym na temperaturę powietrza jest wysokość bezwzględna. Temperatura obniża się średnio o 0,6°C na każde 100 m wysokości – to dlatego w górach jest na ogół zimniej niż na nizinach.

W mniejszym stopniu na średnie temperatury powietrza wpływają takie czynniki, jak pokrycie terenu roślinnością (zwiększa wilgotność powietrza, ale nie tak bardzo jak bliskość morza) czy działalność człowieka (ogrzewanie domów, emisja zanieczyszczeń, które hamują oddawanie ciepła).

Na mapie temperatury powietrza przedstawia się za pomocą izotermizotermaizoterm. Są to linie łączące punkty o tych samych wartościach temperatury. Dodatkowo, dla lepszej czytelności map, powierzchnię między izotermami wypełnia się kolorami – „cieplejszymi” lub „zimniejszymi”.

RDZFpIGBG0wDg1

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie kolorami zaznaczono średnie miesięczne temperatury powietrza w styczniu. Z lewej strony mapy kolor jest żółty, w kierunku wschodnim, w prawo i południowym, w dół mapy przechodzi w błękitny, dalej niebieski i ciemnoniebieski. Na izotermach opisano średnią miesięczną temperaturę stycznia co pół stopnia. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne co jeden stopień. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na trzynaście kolorów. Z lewej strony ciemnoniebieskie do jasnoniebieskiego, środek błękitny, z prawej strony –seledynowy, kremowy i żółty. Każda część paska obrazuje półstopniowy przedział średniej miesięcznej temperatury powietrza w styczniu od minus sześć i pół stopnia Celsjusza – niebieskie do minus jeden stopnia Celsjusza – żółte, co pół stopnia.

R1PpQ94P01uUJ1

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie odcieniami koloru pomarańczowego i żółtego zaznaczono średnie miesięczne temperatury powietrza w lipcu. W centralnej części mapy kolor jest najciemniejszy, w kierunku północnym i południowym przechodzi w jaśniejszy. Południowe krańce Polski (tereny górzyste) są w najjaśniejszym kolorze żółtym. Na izotermach opisano średnią miesięczną temperaturę lipca co jeden stopień od dziesięciu do szesnastu stopni, a dalej co pół stopnia – aż do osiemnastu i pół stopnia. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne co jeden stopień. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na trzynaście kolorów. Z lewej strony jasnożółte, środek jasnopomarańczowy, z prawej najciemniejsze odcienie koloru pomarańczowego. Każda część paska obrazuje jednostopniowy (powyżej szesnastu stopni – półstopniowy) przedział średniej miesięcznej temperatury powietrza w lipcu od dziesięciu stopni Celsjusza (kolory żółte) do ponad osiemnastu stopni Celsjusza (kolory pomarańczowe).

Na mapie temperatur stycznia w Polsce izotermy układają się w przybliżeniu południkowo. Wyraźnie widać, że im dalej na wschód, tym zimniej, czyli większy wpływ suchych kontynentalnych mas powietrza. Na zachodzie jest cieplej ze względu na bliskość Oceanu Atlantyckiego. Najwyższe temperatury w tym czasie występują u nas nad samym morzem, a jest to związane z bezpośrednim sąsiedztwem wód Bałtyku.
W lipcu temperatury układają się w Polsce równoleżnikowo. Najcieplej jest na nizinach i wyżynach. Im jednak bliżej Morza Bałtyckiego, tym chłodniej.
Zarówno latem, jak i zimą wyraźnie zaznaczają się niższe temperatury w górach.

Ważną cechą każdego klimatu jest amplituda temperaturyamplituda temperaturyamplituda temperatury, czyli różnica między wartością największą i najmniejszą temperatury powietrza w danym miejscu. Duże amplitudy roczne temperatur są charakterystyczne dla klimatów kontynentalnych, a małe – dla klimatów morskich. W Polsce można to zaobserwować na przykład na wykresach klimatycznych dla miejscowości z różnych części kraju.

RXWq1q2ulhgri1

Na ilustracji diagramy klimatyczne dla Szczecina, Warszawy i Suwałk. Niebieskie wykresy słupkowe – opady, najwyższe latem. Czerwone wykresy liniowe – temperatura, najniższa w Suwałkach.

Na podstawie wartości średnich temperatur dobowych wyznacza się 6 termicznych pór roku. Jeśli na przykład średnia temperatura dobowa przewyższy 15°C, to zaczyna się termiczne lato. Jeśli zaś średnia temperatura dobowa spadnie poniżej 0°C, to zaczyna się termiczna zima. Z pozostałymi porami roku mamy do czynienia, gdy średnie temperatury dobowe wahają się w następujących przedziałach: przedwiośnie – od 0° do 5°C, wiosna – od 5° do 15°C, jesień – od 15° do 5°C i przedzimie – od 5° do 0°C (patrz rysunek poniżej).

R41dGOffAsdw51

Na ilustracji schemat pór roku lato, jesień, przedzimie, zima, przedwiośnie, wiosna. Oznaczona średnia dobowa temperatura powietrza dla poszczególnych pór roku.

Jak łatwo się domyśleć, każda z termicznych pór roku corocznie może zaczynać się i kończyć w inne dni. Tym m.in. różnią się od pór kalendarzowych, które corocznie zaczynają się zwykle w te same dni (przypomnij, które to dni i ile jest kalendarzowych pór roku).

2. Roczne sumy opadów atmosferycznych

Napływające z zachodu wilgotne masy powietrza polarno‑morskiego znad Oceanu Atlantyckiego mają u nas zasadniczy wpływ na wielkość i intensywność opadów. Przynoszą znaczne ilości pary wodnej, która skrapla się lub zamarza i spada na powierzchnię Ziemi w postaci deszczu lub śniegu. Nad Bałtykiem jest najwięcej wilgotnego powietrza, dzięki czemu występują tam zwiększone opady. Na pozostałym obszarze można zauważyć zależność ilości opadów od ukształtowania powierzchni. Największe sumy opadów atmosferycznych notowane są na terenach pofałdowanych – w górach i na pojezierzach. Na takich obszarach powietrze może zatrzymywać się na wzniesieniach będących naturalnymi przeszkodami. Natomiast najniższe sumy opadów występują na płaskich, nizinnych terenach środkowej Polski, szczególnie na Kujawach i w Wielkopolsce. Regiony te leżą w tzw. „cieniu opadowym” pojezierzy i jednocześnie w oddaleniu od zbiornika morskiego.

R1Qdgqm2QWDiw1

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie odcieniami koloru niebieskiego zaznaczono średnie roczne sumy opadów. Na izohietach opisano średnie roczne sumy opadów. Centralną część mapy zajmuje kolor jasnoniebieski przechodzący w ciemnoniebieski w kierunku północnym i południowym. Najciemniejszy niebieski jest na południu. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne co jeden stopień. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na jedenaście części od jasnoniebieskich do ciemnoniebieskiego. Każda część paska obrazuje przedział średniej rocznej sumy opadów. Opisano izohiety od pięćset milimetrów do tysiąc czterysta milimetrów, początkowo co pięćdziesiąt milimetrów, powyżej siedemset milimetrów co sto milimetrów, a powyżej tysiąca milimetrów co dwieście milimetrów.

Zarówno na mapie, jak i na wykresach klimatycznych wyraźnie widać zwiększone opady na obszarach górskich. Wysokie przeszkody terenowe, jakimi są góry, nie tylko zatrzymują wilgotne masy powietrza, ale również sprzyjają powstawaniu tzw. prądów konwekcyjnych. W prądach tych powietrze ogrzane przy powierzchni Ziemi unosi się ku górze i szybko ochładza, co prowadzi do skroplenia zawartej w nim pary wodnej.

RtnVamPt4TU831

Na ilustracji diagramy klimatyczne dla Wrocławia, Helu i Zakopanego. Niebieskie wykresy słupkowe – opady, najwyższe latem, zdecydowanie najwyższa suma opadów w Zakopanem. Czerwone wykresy liniowe – temperatura, najniższa w Zakopanem.

Patrząc na wykresy klimatyczne, trzeba też zwrócić uwagę na roczny rozkład opadów w Polsce. Na całym obszarze naszego kraju jest on w przybliżeniu taki sam, tzn. przeważają opady letnie.

3. Wiatry w Polsce

Różnica temperatur powietrza wywołuje różnicę ciśnień, w wyniku której następuje poziomy ruch powietrza – wiatr. Ma on zawsze tendencję do wyrównywania ciśnień, czyli wieje od wyżu do niżu. W Polsce przeważają wiatry z kierunków zachodnich, co wiąże się z układem stałych ośrodków barycznych – Wyżu Azorskiego i Niżu Islandzkiego. Wiatry przynoszą znad innych obszarów określone masy powietrza. Na podstawie kierunku, z którego aktualnie wieje wiatr, można przewidywać pogodę:

• wiatr zachodni zazwyczaj przynosi opady oraz ochłodzenie latem i ocieplenie zimą;

• wiatr północny niemal zawsze przynosi ochłodzenie;

• wiatr wschodni na ogół nie przynosi opadów, a zimą prawie zawsze ochłodzenie;

• wiatr południowy niemal zawsze przynosi ocieplenie.

Oprócz wiatrów związanych z dużymi ośrodkami barycznymi w Polsce występują też wiatry lokalne. Jednym z nich jest górski fen, nazywany u nas halnymfenhalnym. Powstaje on w wyniku dużej różnicy ciśnienia atmosferycznego między dwiema stronami grzbietu górskiego. Najczęściej pojawia się w górach wysokich – Tatrach czy Karkonoszach. Najpierw po stronie południowej przed barierą gór gromadzi się ciepłe powietrze, co zwiększa ciśnienie atmosferyczne. Następnie powietrze to unosi się i ochładza, tworząc gęste chmury kłębiaste ze skroplonej pary wodnej. Z chmur pada deszcz, pozbawiając powietrze wilgoci. Takie suche powietrze „przelewa” się na drugą stronę gór, gdzie szybko „ześlizguje” się w dół i ociepla. Różnica ciśnień zazwyczaj jest duża, toteż ciepły i suchy wiatr halny osiąga znaczne prędkości (często >100 km/h), czym może wyrządzać wielkie szkody.

R1Ajli17bi2cX1

Na zdjęciu powalone i połamane drzewa.

Innym wiatrem lokalnym są występujące nad morzem bryzybryzabryzy. Powstają w wyniku różnicy ciśnienia atmosferycznego nad lądem i wodą. Wilgotne powietrze nad wodą wolniej zmienia swoją temperaturę niż suche powietrze nad lądem. Dlatego w dzień nad lądem jest cieplej, a ogrzane powietrze unosi się do góry, „zostawiając” na dole niższe ciśnienie, do którego ściągane jest powietrze znad wody. Tak wieje bryza morska (dzienna). W nocy sytuacja się odwraca – nad wodą jest cieplej, ponieważ tamtejsze powietrze wolniej się ochładza, i tworzy się niższe ciśnienie, do którego ściągane jest powietrze znad lądu. To bryza lądowa (nocna).

Podsumowanie

Cechy klimatu Polski:

• duża zmienność pogody;

• występowanie 6 termicznych pór roku;

• przewaga wpływów wilgotnego powietrza morskiego na północy i zachodzie (mniejsze roczne amplitudy temperatur – klimat łagodniejszy);

• przewaga wpływów suchego powietrza kontynentalnego na wschodzie (większe roczne amplitudy temperatur – klimat ostrzejszy);

• klimat górski na południu (obniżone temperatury, zwiększone opady);

• średnia roczna suma opadów atmosferycznych około 600 mm (poza górami);

• przewaga opadów latem;

• przewaga wiatrów zachodnich;

• występowanie wiatrów lokalnych – halnego w górach i bryz nad morzem.

Praca domowa

Polecenie 8.1

Poniższa mapa przedstawia klimatyczne regiony Polski wraz z zaznaczonymi obszarami wpływów dominujących czynników klimatotwórczych.

R12VJaU2W0UiQ1

Regiony klimatyczne w Polsce

Regiony klimatyczne w Polsce

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DbdxuNIhI

1. Pokoloruj poszczególne obszary mapy. Dobierz odpowiednie kolory, tj.

• dla wpływów morskich i oceanicznych kolory niebieskie i zielononiebieskie,

• dla wpływów kontynentalnych kolory żółte i żółtozielone,

• dla wyżyn pomarańczowe,

• dla gór czerwone i brązowe,

• dla obszarów, gdzie wpływy oceaniczne i kontynentalne równoważą się, kolor szary.

Jeśli możesz, wydrukuj mapę.

2. Określ region klimatyczny, w którym znajduje się twoja miejscowość. Jakie wpływy w nim dominują? Podaj odpowiednie przykłady.
Mój region klimatyczny: …
Dominujący wpływ na klimat: …
Cechy klimatu mojego regionu: …

Dowiedz się więcej

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (http://www.imgw.pl/)

Słowniczek

Zadania