Komisja Edukacji Narodowej
Wodewil Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale jest uważany za pierwszą, polską operę narodową. Jan Stefani napisał w 1794 r. muzykę do słów libretta Wojciecha Bogusławskiego. Wystawiono go tuż przed wybuchem powstania kościuszkowskiego, na premierze pojawiły się elity Warszawy, które bez trudu odczytywały niepodległościowe fragmenty tekstu.
Wyszukaj (z wykorzystaniem dowolnego źródła informacji) i wymień inne przykłady wydarzeń z życia kulturalnego, literackiego i artystycznego w Warszawie w okresie rozbiorów (np. sztuka teatralna, początki prasy, biblioteka publiczna itp.).
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Zasługi Komisji Edukacji Narodowej Zasługi Komisji Edukacji Narodowej Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Kasata zakonu jezuitów. Majątek pojezuicki Kasata zakonu jezuitów. Majątek pojezuicki Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0.
Czarna legenda jezuitów
Jednym z podstawowych problemów katolickich monarchii absolutnych była względna niezależność Kościoła. Problem ten został już rozwiązany w państwach protestanckich, gdzie po wprowadzeniu reformacji to właśnie władca stawał się głową miejscowego Kościoła. W katolicyzmie podporządkowanie jednostki było dwojakie: od strony świeckiej - władcy, jako członka wspólnoty religijnej – papieżowi.
Dysonans ten uwidaczniał się również w odniesieniu do wielkich międzynarodowych zakonów, których członkowie przemieszczali się między prowincjami, krajami i władcami. W przypadku zakonu jezuitów sytuacja była jeszcze bardziej skomplikowana z powodu ich roli w systemach oświatowych i znaczenia prac misyjnych oraz zgromadzonych, znacznych majątków. W dodatku od chwili powstania zakonu protestancka propaganda nie ustawała w jego dyskredytowaniu.
Czarna legenda jezuitów zdecydowała o upadku najpotężniejszego z katolickich zakonów i znaczącego osłabienia papiestwa, któremu Towarzystwo zawsze pozostawało lojalne.
W jakiej dziedzinie zakon jezuitów posiadał największy dorobek?
Jakie przyczyny spowodowały powstanie „czarnej legendy” zakonu jezuitów?
Dlaczego w XVIII w. system nauczania jezuitów był już przestarzały?
Kasata Towarzystwa Jezusowego
Problemy zakonu rozpoczęły się w Portugalii, w której usiłowano wprowadzić absolutyzm oświecony. Po układzie z 1750 r. część misji jezuickich w hiszpańskim Paragwaju miała zostać przejęta przez Portugalczyków. Wywołało to nierówną wojnę Indian z kolonialnymi mocarstwami, a winą za to obarczono braci zakonnych. Po trzęsieniu ziemi w 1755 r., które niemal całkowicie zniszczyło Lizbonę, w wielu kazaniach jako przyczynę nieszczęścia wskazywano bezbożność rządzących.
W efekcie doprowadziło to do usunięcia jezuitów z Portugalii w 1759 r. Nieco inne podłoże miało usunięcie zakonu z Francji, gdzie stało się to w 1764 r., w Hiszpanii zaś w 1767 r. Władcy dokonywali masowych aresztowań zakonników, których deportowali na teren papiestwa, gdzie ich liczba rosła w szybkim tempie.
Pod presją wydarzeń papież Klemens XIV zdecydował się ogłosić w 1773 r. bullę Dominus Ac Redemptor, rozwiązującą Towarzystwo Jezusowe. Na niektórych terenach powstały na poły świeckie organizacje, które podtrzymały działalność zakonu na niwie oświatowej. Tak zrobiono m.in. w Prusach i Rosji.
W jakich okolicznościach papież Klemens XIV zdecydował się ogłosić w 1773 r. bullę Dominus Ac Redemptor?
Problemy wywołane kasatą jezuitów – Francja, Rzeczpospolita inne kraje
Z kasatą jezuitów w Rzeczypospolitej również wiązały się duże problemy, ponieważ system oświatowy w znacznej części oparty był na sieci kolegiów jezuickich. Od XVI w. zakon został obdarowany licznymi majątkami, a jego sieć szkół zapewniała wykształcenie około 80% szlachty. W 1773 r. Towarzystwo liczyło 2362 zakonników i prowadziło 132 placówki.
W innych krajach sytuacja nie była tak dramatyczna, choć i tam likwidacja jezuitów wywołała sporo zamieszania.
Komisja Edukacja Narodowej
Jednym z ważniejszych osiągnięć sejmu rozbiorowego była zgoda na powołanie Komisji Edukacji Narodowej (KEN). Miała ona charakter niemal niezależnego „ministerstwa” (departamentu Rady Nieustającej). O jej znaczeniu najlepiej świadczy fakt, że gdy nastąpiła likwidacja znienawidzonej Rady Nieustającej, KEN pozostawiono i działała ona do końca istnienia niepodległego państwa.
Przyjęto zasadę, że dobra pojezuickie miały być oddawane w ręce prywatne, a ściśle określona część przynoszonych przez nie dochodów musiała być przekazywana na cele oświatowe. Dla zarządzania tymi dochodami oraz dla zorganizowania racjonalnego, kontrolowanego przez państwo systemu oświatowego powołano specjalną Komisję.
Komisja miała charakter kolegialny i składała się początkowo z 8 osób mianowanych przez króla na sześć lat. Zasiadali w niej różni ludzie, poczynając od późniejszego zdrajcy biskupa wileńskiego Ignacego Massalskiego (jako prezes KEN popełnił nadużycia finansowe, był też jednym z inicjatorów konfederacji targowickiej po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja), przez późniejszego prymasa i brata królewskiego Adama Kazimierza Poniatowskiego (prezes KEN od 1776r. ) oraz przez Adama Kazimierza Czartoryskiego po Hugona Kołłątaja kierującego pracą grupy artystów i uczonych, którzy byli rzeczywistymi autorami osiągnięć Komisji.
Komisji udało się wprowadzić przemyślaną i prostą strukturę szkół podległych KEN, poczynając od Szkół Głównych (uniwersytetów w Krakowie i Wilnie), przez wydziałowe, podwydziałowe i parafialne. Szkoły miały spełniać zadania edukacyjne, ale też być otwarte na potrzeby kraju oraz uczyć patriotyzmu.
Jakie były przyczyny powołania Komisji Edukacji Narodowej?
Omów jak został zorganizowany system szkół podległych KEN?
Kto spośród osób działających w KEN posiada największe zasługi ?
Towarzystwo Ksiąg Elementarnych
Już w 1775 r. KEN powołała Towarzystwo Ksiąg Elementarnych, na czele którego stanął członek Komisji Ignacy Potocki. Sekretarzem został Grzegorz Piramowicz, były jezuita, który aktywnie działał niemal do końca niepodległości.
Zadaniem Towarzystwa było opracowanie programów nauczania dla szkół państwowych oraz podręczników do różnych stopni i przedmiotów edukacji. W pewnym sensie Towarzystwo stało się niemal integralną częścią „ministerstwa”, jego oddziałem odpowiedzialnym za proces dydaktyczny.
Jego wielką zasługą było wydanie wielu podręczników, poczynając od wydanego w 1785 r. Elementarza dla szkół parafialnych narodowych (red. Piramowicza) do Powinności nauczyciela (1787) czy Gramatyki dla szkół narodowych (1778). Zadbano też o powstanie podręczników do przedmiotów nie‑humanistycznych, np. Wstęp do fizyki dla szkół narodowych (1783).
Na czym polega dorobek Towarzystwa Ksiąg Elementarnych?
Szkoły Główne – Kraków i Wilno
Na fali zmian wywołanych reformami wymuszonymi powołaniem Komisji Edukacji Narodowej przeprowadzono także reorganizację dwóch uniwersytetów, czyli tzw. szkół wyższych. W Krakowie zrobił to Hugo Kołłątaj w latach 1777‑1780, a w Wilnie Marcin Poczobut‑Odlanicki w latach 1780‑1781. Mimo oporu środowiska akademickiego zgodnie z oświeceniowymi tendencjami rozbudowano katedry matematyczne, przyrodnicze i nauk medycznych.
Zdecydowano się także powołać seminaria kształcące kadrę dydaktyczną dla szkolnictwa podlegającego KEN. Zastąpiło ono kształcenie nauczycieli zdominowane przez placówki kościelne. Teraz odbywało się ono w duchu znacznie bardziej świeckim, co w kapitalny sposób przyspieszało proces „sekularyzacji” programów i całego systemu oświatowego.
Komisja Edukacji Narodowej działała do 1794 r.
Na czym polega dorobek Komisji Edukacji Narodowej?
Do jakich tradycji swą nazwą nawiązuje Ministerstwo Edukacji Narodowej?