Ilustracja interaktywna o tytule szkółki. Po lewej stronie znajduje się rosnące w szkółce młode drzewo iglaste. Od niego prowadzą trzy ramiona wskazujące na różne miejsca żerowania szkodników: Szkodniki części nadziemnych; Szkodniki części nadziemnych i poziemnych; Szkodniki części podziemnych. W każdej z tych grup wskazane są następujące szkodniki. Szkodniki części nadziemnych: 1. Zmiennik brudny – imago chrząszcza o pękatym, szarawo-beżowym tułowiu, sześciu odnóżach i średniej długości czułkach. 2. Szeliniak sosnowiec – imago chrząszcza o kanciastym, czarnym tułowiu w beżowe kropki, sześciu odnóżach i krótkich czułkach. 3. Sieciech niegłębek – imago chrząszcza o pękatym, beżowo-czarnym, pasiastym tułowiu, sześciu odnóżach i średniej długości czułkach. Szkodniki części nadziemnych i podziemnych: 4. Gąsienica rolnicy szkółkówki – złożona z segmentów o kolorze jasnobrązowym. Szkodnik części podziemnych: 5. Pędraki – białe larwy żukowatych: chrabąszcza majowego, wałkarza lipczyka, guniaka czerwczyka. 6. Turkuć podjadek – imago chrząszcza o wąskim beżowym tułowiu, sześciu odnóżach i średniej długości czułkach. 7. Chrabąszcz majowy – imago chrząszcza o pękatym, paskowanym beżowym tułowiu, sześciu odnóżach i krótkich czułkach przypominających poroże łosia. 8. Guniak czerwczyk – imago chrząszcza o obłym, paskowanym beżowym tułowiu, sześciu odnóżach i krótkich czułkach. Na ilustracji znajduje się osiem punktów interaktywnych, których treść jest tożsama z nagraniem audio: 1. Zmiennik brudny (Strophosoma capitatum). Występowanie: pospolity w całej Polsce. Roślina żywicielska: Głównie sosna pospolita, świerk, daglezja oraz gatunki drzew liściastych np. dąb. Biologia: Rójka odbywa się na przełomie kwietnia i maja. Żer uzupełniający i regeneracyjny prowadzą na igłach jednorocznych lub dwuletnich siewek. Żerowisko jest równo wygryziony, powstają nie stykające się ze sobą zatoki na krawędziach igieł. Po odbyciu żeru oraz kopulacji samica w czerwcu składa jaja do gleby. Wylęgłe larwy odżywiają się korzonkami traw. W lipcu i sierpniu następuje przepoczwarczenie. Generacja jednoroczna. Morfologia: Chrząszcz o jajowatym kształcie o długości 3,5–6,0 mm, pokryty szarymi bądź brązowymi łuseczkami. Głowa wyciągnięta w krótki, ale szeroki ryjek. Trzonek czułka nie sięga do oka. Oczy stożkowate, wystające. Czułki i nogi brunatnoczerwone lub czerwone. Szkody: Chrząszcze żerują na igłach, pączkach i korze sadzonek. Żerowanie larw odbywa się na korzeniach roślin zielonych. Żer wiosenny jest bardziej niebezpieczny od żeru jesiennego. Profilaktyka: Kontrola liczebności w maju oraz na przełomie września i października. Zwalczanie: Polega na opryskiwaniu upraw i młodników insektycydami kontaktowymi. 2. Szeliniak sosnowiec (Hylobius abietis). Występowanie: W Polsce – na całym obszarze występowania drzew iglastych. Roślina żywicielska: Prawie wszystkie gatunki drzew i krzewów iglastych (sosna, świerk) i liściastych (dąb, buk) oraz na roślinności runa. Biologia: Po przezimowaniu w ściółce chrząszcze pojawiają się pod koniec kwietnia lub na początku maja, gdy temperatura powietrza osiąga 8–10 stopni C. Rójka i składanie jaj trwa od kwietnia do września (nasilenie w maju i na przełomie lipca i sierpnia). Po odbyciu żeru i kopulacji samice składają jaja na korzeniach zwłaszcza ściętych zeszłorocznych i tegorocznych sosen. Przez 6–8 tygodni samica składa do 150 jaj. Larwy żerują na korzeniach, drążą początkowo w korze, a następnie w łyku, chodniki długości do 1 metra zatkane brunatnymi trocinkami. Stadium poczwarki trwa od 2 do 4 tygodni. Generacja jednoroczna lub dwuletnia. Morfologia: Chrząszcze długości 6–15 mm, samice są większe i cięższe niż samce. Ciało krępe, przedplecze walcowate z dwiema jaśniejszymi smugami. Czułki kolankowate, osadzony przy końcu długiego ryjka. Larwy białe, beznogie, łukowato zagięte z brązową głową i masywnymi żuwaczkami, osiągają długość 12–23 mm. Szkody: Szkodnik pierwotny, fizjologiczny, polifag z preferencją gatunków iglastych. Larwa nie szkodzi, żeruje na systemach korzeniowych. Chrząszcz to jeden z najgroźniejszych szkodników szkółek i upraw drzew iglastych w polskich lasach. Chrząszcze prowadzą nocny tryb życia i żerują na korze i łyku młodych siewek oraz pędów sadzonek. Ogryzają je płatami, często na całym obwodzie i długości strzałki. Brzegi uszkodzeń pokrywają się białą żywicą. Drzewka do 5 lat z reguły giną, starsze są mocno osłabione i źle rosną. W czerwcu i lipcu udają się w korony starych drzew, gdzie uszkadzają gałęzie. Profilaktyka: Stosowanie dłuższych nawrotów cięć oraz starszego materiału sadzeniowego. Unikanie zakładania rozległych powierzchni zrębów zupełnych. Oczyszczanie zrębów z pozostałości zrębowych. Korowanie pniaków na zrębach. Zaniechanie wycinki w okresie letnim. Wstrzymanie się z odnawianiem zrębów przez 2–3 lata. Kopanie rowków izolacyjnych wokół szkółek. Prowadzenie stałej kontroli upraw w okresie wegetacyjnym. Zakładanie wielogatunkowych upraw, stosowaniu samosiewów. Zwalczanie: Polega na stosowaniu feromonów agregacyjnych (Hylodor) o zapachu żywicy. Zakładaniu izolacyjnych rowków chwytnych na świeżo założonych szkółkach i uprawach (o przekroju ok. 20x30 cm). Wykładaniu wałków sosnowych bądź szczap z łykiem. Wykładaniu na uprawach co 2–3 tygodnie świeżych gałęzi. Wykładaniu pułapek sztucznych, opryskiwaniu środkami chemicznymi o działaniu kontaktowym. 3. Sieciech niegłębek (Philopedon plagiatus). Występowanie: W całej Polsce. Roślina żywicielska: Głównie – sosna pospolita, również – świerk, modrzew, jodła, dąb, grab. Biologia: Pod koniec kwietnia chrząszcze przenoszą się na drzewa iglaste, gdzie do czerwca ogryzają igły i korę. Kopulacja odbywa się w maju oraz w czerwcu. Larwy żerują na korzeniach roślin runa oraz drzew i krzewów. Przepoczwarczenie odbywa się w glebie. Generacja jednoroczna. Morfologia: Chrząszcz o długości 5–8 mm z krótkimi brunatnoczerwonymi lub czerwonymi czułkami. Pokrywy kuliste, wypukłe. Ubarwienie szare lub czarne z jasnymi smugami na przedpleczu. Nogi ciemne. Końce goleni i stopy jaśniejsze. Larwa beznoga, biała z brunatną głową. Szkody: Groźny szkodnik szkółek i upraw 1–3 letnich. Uszkadza strzałki i igły na siewkach. Na sadzonkach uszkadza korę i niszczy pączki. Profilaktyka: Stała kontrola wiosennej populacji oraz wykładanie wiązek gałązek sosnowych bądź stosowaniu studzienek chwytnych. Zwalczanie: Polega na opryskiwaniu sadzonek preparatami kontaktowymi lub niszczeniu chrząszczy zebranych pod wyłożonymi wiązkami gałązek i w studzienkach. 4. Gąsienica rolnicy szkółkówki (Agrotis vestigialis) Morfologia rolnicy szkółkówki w opisie tekstowym gąsienicy. Obraz przedstawia imago dorosłego motyla o skrzydłach w różnych odcieniach beżowego. Jerzy Strzelecki CC BY-SA 3.0 Występowanie: Występuje w całej Polsce. Roślina żywicielska: Roślinność zielna oraz sadzonki krzewów i drzew leśnych. Biologia: Rójka odbywa się w sierpniu i we wrześniu. Samica składa do 400 jaj na liściach chwastów i drzew. Po dwóch tygodniach wylęgają się gąsienice, które żerują na korzonkach różnych roślin i traw. Po przezimowaniu ogryzają szyjki korzeniowe 1–3 letnich siewek i sadzonek różnych gatunków drzew, ale preferują sosnę. Po zakończeniu żeru w lipcu w glebie następuje przepoczwarczenie. Morfologia: Rozpiętość skrzydeł motyla to 3–4 cm. Pierwsza para skrzydeł żółtawoszara do popielatoszarej z brunatnym nalotem, nerkowata plamka ciemnobrunatna, w środku jasno, a na zewnątrz ciemno obrębiona. Plama klinowa czarnobrunatna, obwiedziona szarą obwódką. Skrzydła tylne żółtoszare, jasno obrzeżone. Gąsienice nagie, walcowate, długości ok. 4 cm, 3 pary nóg tułowiowych, 5 odwłokowych, na ostatnim segmencie 2 wąsy. Szkody: Polifag, występuje na gruntach porolnych. Gąsienice rolnicy w szkółkach i w 1–3 letnich uprawach powodują przecinanie drzewek w szyi korzeniowej oraz zdrewniałych strzałek. Profilaktyka: Przed planowanym założeniem plantacji powinno się zlustrować wierzchnią warstwę gleby. Zwalczanie: Stosowanie starszego materiału sadzeniowego. Prowadzenie kontroli zapędraczenia gleby. Należy niszczyć chwasty w szkółkach i w uprawach leśnych. W razie potrzeby zwalcza się je chemicznie insektycydami kontaktowymi. 5. Pędraki – larwy żukowatych: chrabąszcza majowego, wałkarza lipczyka, guniaka czerwczyka. Występowanie: W Polsce – pospolite. Ciało miękkie, białawe, łukowato wygięte, o dobrze rozwiniętych odnóżach tułowiowych. Głowa duża, ciemna, o grubym pancerzu i masywnym aparacie gębowym typu gryzącego. Żywią się pokarmem roślinnym (chrabąszcz), próchnem, martwą substancją roślinną, odchodami zwierząt. 6. Turkuć podjadek (Gryllotalpa gryllotalpa). Występowanie: W Polsce gatunek pospolity. Roślina żywicielska: Drobne korzenie wszystkich gatunków drzew iglastych i liściastych. Biologia: Roi się w czerwcu w godzinach nocnych. Samice po rójce budują w glebie gniazdo (kształtu i wielkości kurzego jaja) na głębokości 20–30 cm. Tam składają od 250 do 600 jaj. Wylęg larw następuje po 1–3 tygodniach. Początkowo larwy przebywają w gnieździe, następnie rozchodzą się w różne strony wygrzebując podziemne korytarze. W tym samym roku przechodzą trzy linienia i zimują w glebie. Na wiosnę linieją jeszcze dwa razy i osiągają dojrzałość. Morfologia: Długość do 5 cm. Ciało o ciemnobrązowym lub brunatnym zabarwieniu, masywne, wydłużone. Skrzydła przednie są pergaminowo zgrubiałe, szarobrunatne, a tylne – błoniaste, długie i szerokie, barwy żółtawej z czarnym użyłkowaniem. Charakterystyczne jest, że posiada trzy pary odnóży, jednak to pierwsza para zdecydowanie odróżnia turkucia od innych owadów – są one typu grzebnego, występują tylko u tego gatunku. Na końcu odwłoka znajdują się dwa szczeciniaste wyrostki. Szkody: W okresie od maja do października widać na powierzchni gruntu pasma uniesionej gleby nad płytkimi chodnikami wykopanymi przez larwy i owady doskonałe. Uszkadzają napotkane na drodze korzenie roślin oraz wypychają je wraz ziemią, co powoduje więdnięcie oraz usychanie siewek czy sadzonek. Larwy turkucia pobierają również pokarm mięsny (pędraki, drutowce, dżdżownice). Profilaktyka: Turkucie nie lubią spulchniania gleby, dlatego należy wykonywać ten zabieg jak najczęściej przez cały sezon wegetacyjny. Zwalczanie: Skutecznym sposobem jest mechaniczne niszczenie. Zaleca się również wyłapywanie wędrujących nocą osobników poprzez umieszczone w ziemi słoiki bądź rowki szeliniakowe. 7. Chrabąszcz majowy (Melolontha melolontha). Występowanie: W Polsce szeroko rozprzestrzeniony na niżu i w niższych partiach gór. Roślina żywicielska: Owady dorosłe najchętniej żerują na gatunkach liściastych: dębie, wierzbie iwa, brzozie, jarzębinie, buku, grabie, klonie oraz gatunkach iglastych: modrzewiu, sośnie, świerku, jodle. Pędraki odżywiają się próchnicą oraz drobnymi korzonkami, głównie traw. Biologia: Rójka zaczyna się pod koniec kwietnia i może trwać do lipca. Osobniki dorosłe pojawiają się, gdy temperatura gleby na głębokości 10–30 cm przez kolejne 2–3 dni wynosi powyżej 10 stopni C. Kopulacja następuje w koronach drzew, na których owady odbywają żer uzupełniający. Po około 10 dniach żerowania i kopulacji samice składają jaja w glebie na głębokości 10–20 cm. Rozwój embrionalny trwa 4–6 tygodni. Po wylęgu pędraki żyją w próchnicznej warstwie gleby. Po odbyciu czterech wylinek pędraki przestają żerować i schodzą do ziemi na głębokości 30–60 cm, gdzie wykonują kolebkę poczwarkową. Po 4–6 tygodniach pojawiają się owady doskonałe. Cykl rozwojowy trwa 3–5 lat. Morfologia: Długość ciała wynosi 20 mm. Ciało walcowate o zmiennym ubarwieniu. Ciemię, przedplecze i tarczka są czarne, pokrywy jasnobrunatne, nogi jasno–czerwonobrunatne. Głowa wyraźnie kropkowana i jasno owłosiona. Pokrywy z żeberkowatym wypukłym szwem oraz wypukłe międzyrzędy pokryte krótkimi, jasnymi włoskami. Odwłok jest wyciągnięty i stopniowo zwężający się. Czułki 10–członowe, większe u samców przy czym ich buławka składa się z siedmiu płytek, a u samic z sześciu. Larwa typu pędrak, do 65 mm, kształt workowaty, barwy cielistej, 3 pary nóg tułowiowych. Poczwarka typu otwartego, barwy cielistej. Szkody: Szkodnik pierwotny. Masowy pojaw gatunku powoduje całkowitą defoliację koron drzew liściastych. Żer pędraków w szkółkach oraz uprawach przyczynia się do masowego usychania siewek i sadzonek. Młodniki i starsze drzewostany mogą być podatne na osłabienia i zamieranie młodych drzew. Profilaktyka: Zaleca się utrzymywanie zwarcia drzewostanów, urozmaicenie składu gatunkowego upraw, ochronę naturalnych wrogów, zakładanie szkółek z dala od pól, pastwisk, łąk i drzewostanów liściastych. Przy zalesianiu nowych powierzchni zaleca się stosowanie głębokiej orki. Zwalczanie: Użycie pasożytów (nicieni). Likwidowanie nieużytków poprzez częste uprawianie gleby. Wykonywanie głębokiej orki. Metoda biologiczna polega na wysiewie gryki na gruntach podlegających zalesieniu. Chemiczne zwalczanie za pomocą insektycydów stosuje się na postać doskonałą i pędraki. Wprowadza się preparat na zaoraną glebę lub do gleby już po posadzeniu sadzonek. 8. Guniak czerwczyk (Amphimallon solstitiale). Występowanie: W Polsce szeroko rozprzestrzeniony zwłaszcza w północnej i zachodniej części kraju w lasach na słabych siedliskach. Roślina żywicielska: Pędraki żerują na korzeniach traw, krzewów, drzew iglastych (sosna) i liściastych (brzoza, topola) oraz upraw zbożowych. Owady doskonałe uszkadzają igły i pędy drzew iglastych i liściastych. Biologia: Rójka trwa od połowy czerwca do końca lipca. Lot samców odbywa się zazwyczaj wieczorem. Kopulacja – na roślinach runa lub w koronach młodych drzew. Samice składają jaja w grupach po 20–30 sztuk. Z jaja, po 2–4 tygodniach, wylęgają się larwy, zwane też pędrakami. Przypominają literę C, kremowobiałe, z pomarańczową głową, ciemnym grzbietem i sześcioma nogami. Przepoczwarczenie następuje w ziemi na głębokości ok. 15 mm. Cykl rozwojowy trwa przeważnie dwa lata. Morfologia: Osiąga długość 14–20 mm. Ciało o ubarwieniu brunatnym lub żółtobrunatnym, ku tyłowi lekko rozszerzone, silnie owłosione. Głowa nierównomiernie punktowana, z wypukłym, marszczonym ciemieniem. Na brzegach pokryw dobrze widoczne długie szczecinki. Samce bardziej owłosione od samic. U samców na goleniach przednich stóp dwa ząbki i trzeci niekiedy lekko zaznaczony, a u samic – trzy dobrze widoczne ząbki. Szkody: Dorosłe chrząszcze powodują uszkodzenia na naziemnych częściach roślin. Żerują głównie na liściach, pędach drzewek. Pod ziemią do zniszczeń przyczyniają się pędraki, które uszkadzają korzenie, siewki oraz sadzonki. Wyrządza szkody nie tylko w leśnictwie ale i w sadownictwie. Profilaktyka: Coroczne kontrole liczebności pędraków na terenach przeznaczonych pod szkółki i zalesienia. Należy również zagospodarowywać nieużytki oraz odłogi. Zwalczanie: Brak chemicznego zwalczania owadów doskonałych. Zwalczanie ogranicza się jedynie do dezynsekcji gleby na terenach silnie zapędraczonych.

Ilustracja interaktywna o tytule uprawa i młodniki sosnowe. Po lewej stronie znajduje się sadzonka drzewa iglastego. Od niego prowadzą cztery ramiona wskazujące na różne grupy szkodników: Szkodniki igieł; Szkodniki pączków i pędów; Szkodniki strzałek; Szkodniki systemów korzeniowych. Z każdej z tych grup wskazane są następujące szkodniki. Szkodniki igieł: 1. Choinek szary. 2. Sieniech niegłebek. 3. Zmiennik brudny. Szkodniki pączków i pędów: 4. Osnuja sadzonkowa. 5. Borecznik rudy. 6. Zwójka sosnóweczka. Szkodniki strzałek: 7. Smolik znaczony. 8. Szeliniak sosnowiec. 9. Rytownik dwuzębny. Szkodniki systemów korzeniowych: 10. Pędrak. Na ilustracji znajduje się dziesięć punktów interaktywnych, których treść jest tożsama z nagraniem audio: 1. Choinek szary (Brachyderes incanus). Występowanie: W całej Polsce. Roślina żywicielska: Głównie sosna pospolita, spotykany na jodle i świerku. Biologia: Rójka i składanie jaj odbywają się od kwietnia do końca maja. Samica składa do tysiąca jaj do gleby, w złożach po kilkadziesiąt sztuk. Po 2–6 tygodniach wylęgają się larwy i odbywają żer na korzeniach sosen. W lipcu i sierpniu następuje przepoczwarczenie w glebie. Jednoroczne, młode chrząszcze pojawiają się na przełomie sierpnia i września. Morfologia: Chrząszcz barwy brudnoszarej, ciało wydłużone, owalne o długości 7–11 mm, pokryte szarobrązowymi bądź metalicznie miedzianymi łuseczkami. Ryjek szeroki, krótki z osadzonymi na końcu długimi czułkami. Larwa beznoga, biała z czerwonobrunatną głową. Szkody: Preferuje gleby ubogie i piaszczyste. Masowo pojawia się na dawnych terenach po pożarach i w zaniedbanych lasach. Osobniki dorosłe uszkadzają brzegi igieł sosnowych tak, że przypominają zęby piły (najintensywniej w maju i sierpniu). Larwy wygryzają płaty kory, miazgi i łyka z korzeni sosny, osłabiając drzewa, co widać po skróceniu i przerzedzeniu igliwia. Profilaktyka: Kontrole w połowie kwietnia oraz sierpnia i określenie procentowego uszkodzenia igieł na najmłodszych pędach wierzchołkowych okółka. Zwalczanie: Polega na opryskiwaniu upraw i młodników insektycydami kontaktowymi. 2. Sieciech niegłębek (Philopedon plagiatus). Występowanie: W całej Polsce. Roślina żywicielska: Głównie – sosna pospolita, również – świerk, modrzew, jodła, dąb, grab. Biologia: Pod koniec kwietnia chrząszcze przenoszą się na drzewa iglaste, gdzie do czerwca ogryzają igły i korę. Kopulacja odbywa się w maju oraz w czerwcu. Larwy żerują na korzeniach roślin runa oraz drzew i krzewów. Przepoczwarczenie odbywa się w glebie. Generacja jednoroczna. Morfologia: Chrząszcz o długości 5–8 mm z krótkimi brunatnoczerwonymi lub czerwonymi czułkami. Pokrywy kuliste, wypukłe. Ubarwienie szare lub czarne z jasnymi smugami na przedpleczu. Nogi ciemne. Końce goleni i stopy jaśniejsze. Larwa beznoga, biała z brunatną głową. Profilaktyka: Stała kontrola wiosennej populacji oraz wykładanie wiązek gałązek sosnowych bądź stosowaniu studzienek chwytnych. Zwalczanie: Polega na opryskiwaniu sadzonek preparatami kontaktowymi lub niszczeniu chrząszczy zebranych pod wyłożonymi wiązkami gałązek i w studzienkach. 3. Zmiennik brudny (Strophosoma capitatum). Występowanie: Pospolity w całej Polsce. Roślina żywicielska: Głównie sosna pospolita, świerk, daglezja oraz gatunki drzew liściastych np. dąb. Biologia: Rójka odbywa się na przełomie kwietnia i maja. Żer uzupełniający i regeneracyjny prowadzą na igłach jednorocznych lub dwuletnich siewek. Po odbyciu żeru oraz kopulacji samica w czerwcu składa jaja do gleby. Wylęgłe larwy odżywiają się korzonkami traw. W lipcu i sierpniu następuje przepoczwarczenie. Generacja jednoroczna. Morfologia: Chrząszcz o jajowatym kształcie, długości 3,5–6,0 mm, pokryty szarymi bądź brązowymi łuseczkami. Głowa wyciągnięta w krótki, ale szeroki ryjek. Oczy stożkowate, wystające. Czułki i nogi brunatnoczerwone lub czerwone. Szkody: Chrząszcze żerują na igłach, pączkach i korze sadzonek. Żerowanie larw odbywa się na korzeniach roślin zielonych. Żer wiosenny jest bardziej niebezpieczny od żeru jesiennego. Profilaktyka: Kontrola liczebności w maju oraz na przełomie września i października. Zwalczanie: Polega na opryskiwaniu upraw i młodników insektycydami kontaktowymi. 4. Osnuja sadzonkowa (Acantholyda hieroglyphica). Występowanie: W Polsce jest to gatunek pospolity. Roślina żywicielska: Głównie – sosna pospolita, sporadycznie – sosna wejmutka. Biologia: Rójka odbywa się w czerwcu i w lipcu. Łódkowate, białe, a później szarozielone jaja składane są pojedynczo na powierzchni tegorocznych pędów 2–6–letnich sadzonek. Wylęgła larwa sporządza rurkowaty oprzęd wzdłuż pędu. Na przełomie lipca i sierpnia larwy schodzą do gleby, zmieniają barwę na jasnozieloną i wchodzą w stan diapauzy, która trwa do następnej wiosny, ale może trwać nawet 2–3 lata. W maju odbywa się przepoczwarzenie, a wkrótce potem – rójka i kolejny cykl. Morfologia: Postać doskonała osiąga długość 12–17 mm i rozpiętość skrzydeł 22–30 mm. Skrzydła są żółtawe, przezroczyste, głowa oraz tułów – z czarnym rysunkiem. Odwłok pomarańczowożółty lub czerwonożółty z pominięciem segmentów pierwszego oraz od szóstego do dziewiątego, które są czarne. Brunatnozielone larwy z wyraźną podłużną, ciemną smugą grzbietową, rzędami ciemniejszych plam na bokach ciała, z zielonkawobrązową głową, wylęgają się po 10–15 dniach od złożenia jaj. Przebywają w rurkowatych oprzędach usytuowanych wzdłuż pędu, które wypełniają się rdzawymi odchodami. Szkody: Monofag fizjologiczny, prowadzi żer krótkotrwały. Larwy żerują na młodym igliwiu. Żer postępuje od wierzchołka do podstawy drzewka. Szkody nie mają znaczenia gospodarczego. Profilaktyka: Dotychczas działania profilaktyczne nie były stosowane. Zwalczanie: Polega na zbieraniu i niszczeniu dobrze widocznych oprzędów z żerującą larwą. 5. Borecznik rudy (Neodiprion sertifer). Występowanie: Pospolity na terenie całej Polski. Roślina żywicielska: Głównie – sosna pospolita lecz zasiedla również kosodrzewinę i sosnę limbę. Biologia: Rójka odbywa się na przełomie września i października. Samica składa ok. Sto jaj na nacięciach, które robi w igle. Jaja zimują ułożone w szeregach, a uszkodzone igły powoli usychają. Larwy wylegają się w maju. Zaczynają żerować na młodych igłach, a nawet uszkadzają korę na młodych pędach. Ich rozwojowi sprzyja sucha i ciepła pogoda w maju i w czerwcu. Larwy w czerwcu oraz październiku schodzą do ziemi, a następnie pokrywają się kokonem. Przepoczwarzenie następuje w ściółce w lipcu i sierpniu. Postacie dorosłe pojawiają się w drugiej połowie września. Część larw wchodzi w stan diapauzy na rok lub dwa lata. Morfologia: Postać doskonała osiąga długość 6–8 mm i ma 16–18 mm rozpiętości skrzydeł. Samica jest nieco większa. Samiec – czarny, błyszczący, ma brunatne zakończenie odwłoka oraz grzebykowate czułki. Samica – rdzawożółta, z czarnymi lub brązowymi nitkowatymi czułkami. Larwa – zielonkawożółta, z czarną głową, szerokim jasnym pasem na grzbiecie i ciemnymi, biało obramowanymi paskami na bokach. Szkody: Gatunek ma zdolność do występowania w formie gradacyjnej. Żer larw dotyczy starych igieł, młode pędy rzadko są ogryzane. Profilaktyka: Nie należy spieszyć się z podejmowaniem decyzji o zwalczaniu chemicznym tego gatunku, ponieważ często występują zarazy wirusowe. Zwalczanie: Borecznik rudy ma wielu naturalnych wrogów. Larwy są też podatne na choroby grzybicze, wirusowe i bakteryjne. 6. Zwójka sosnóweczka (Rhyacionia buoliana). Występowanie: W Polsce na terenie całego kraju, w rejonie północno–wschodnim – sporadycznie. Roślina żywicielska: Głównie – sosna pospolita, sosna Banksa, sporadycznie – daglezja. Biologia: Roi się o zmierzchu od drugiej połowy czerwca do końca pierwszej dekady sierpnia. Samica składa ok. osiemdziesiąt jaj (pojedynczo lub po kilka), w zielonej korze pędów i w pochewkach igieł. Najczęściej jednak na pęczkach młodych pędów w wierzchołkach drzew. Wylęg następuje po 10–15 dniach. Gąsienice drążą korytarze w nasadowych częściach pobliskich igieł. Następnie pod osłoną sporządzonego przez siebie oprzędu wgryzają się do wierzchołków bocznych pączków, gdzie zimuje. Wiosną gąsienice opuszczają stare żerowiska i wgryzają się do innego pączka tego samego okółka. Już od końca marca gąsienice podchodzą na pąki szczytowe, które uszkadzają do części nasadowej. Przepoczwarczenie – pod koniec maja wewnątrz uszkodzonego pędu. Morfologia: Motyl o ceglastej barwie i rozpiętości skrzydeł 18–23 mm. Pierwsza para skrzydeł ma srebrzyste poprzeczne przepaski, tylne skrzydła są jednolicie szare z żółtawą strzępiną. Poczwarka typu wolnego. Gąsienica jest walcowata. Ciało prawie nagie, głowa czarna, tarczka i płat nadodbytowy – brunatne. Szkody: Monofag, szkodnik fizjologiczny, pierwotny i nękający. Nie występuje zbyt często, zwykle na terenach o dużej presji przemysłowej i w drzewostanach w wieku 6-12 lat. Gąsienice wgryzają się w nasadowe części igieł, a potem w pączki okółkowe, między którymi pojawia się wątły, biały oprzęd. Nadgryzione igły usychają. W rdzeniu pędu tworzą chodniki o długości do 10 cm. Niekiedy wygryzają rowkowaty chodnik na powierzchni pędu. W czasie żeru wiosennego gąsienica może kilka razy zmieniać pączki. Uszkodzone pączki nie rozwijają się. Uszkodzone pędy ulegają skrzywieniu. Na sośnie powstają tzw. czarcie miotły i ptasie gniazda, czyli zmienione pędy z nadmiernie wydłużonymi igłami. Profilaktyka: Polega na zakładaniu upraw z materiału niezasiedlonego przez szkodnika. Przed założeniem uprawy zaleca się usunięcie ze zrębu wszystkich pozostałości, które mogą stanowić ogniska rozmnażania się gatunku. Zwalczanie: Środków owadobójczych o działaniu systemicznym należy używać w okresie wylęgu gąsienic z jaj i ich wgryzania się do igieł oraz pączków. Zalecane jest również stosowanie pułapek z syntetycznymi feromonami. 7. Smolik znaczony (Pissodes castaneus). Występowanie: W Polsce – na niżu. Roślina żywicielska: Głównie – sosna, spotykany także na świerku oraz modrzewiu. Biologia: Rójka rozpoczyna się w połowie kwietnia i trwa do końca sierpnia. Od połowy kwietnia prowadzi żer uzupełniający, a samice od maja składają jaja na szyjach korzeniowych młodych sosen. Składają je pojedynczo lub po kilka sztuk do jamek wygryzionych w dolnych okółkach. Larwy wylęgają się przez dłuższy okres, pierwsze – pod koniec lata. Żerują do czterech miesięcy, w zależności od pogody. Zimują w ściółce i to zarówno larwy, jak i postacie dorosłe. Morfologia: Chrząszcz długości 5–8 mm o eliptycznym zarysie ciała. Można go rozpoznać po czułkach umiejscowionych w połowie ryjka. Ciało barwy rdzawobrunatnej, z czterema żółtymi kropkami na przedpleczu oraz dwiema poprzecznymi przepaskami na pokrywach – przednia jest na końcu szersza, w kolorze rdzawożółtym, tylna – żółtawa od zewnątrz i biała przy szwie. Larwa typu czerw. Poczwarka typu wolnego. Szkody: Jeden z najgroźniejszych szkodników wtórnych w jednogatunkowych uprawach i młodnikach sosnowych, które zostały wadliwie posadzone, uszkodzone przez zwierzynę, pożary. Żer postaci dorosłych jest mniej szkodliwy, jedynie osłabia drzewo. Larwy żerują między korą, a drewnem. Wygryzają ku dołowi strzałki naruszające biel, kręte chodniki. Kolebki poczwarkowe w bielu są wyłożone białymi wiórkami. Przy małej liczebności inwazji drzewka mają krótkie i blade igliwie, a gałęzie wyginają się do dołu. Profilaktyka: Wyszukiwanie w uprawach i młodnikach drzewek z objawami zasiedlenia oraz ich ścinanie i usuwanie. Zabieg powinien być wykonywany co 2–3 tygodnie od połowy maja do końca września. Zwalczanie: Polega na wykładaniu na początku kwietnia w uprawach i młodnikach pułapek (10 szt./ha). Stosowaniu pułapek lęgowych wbitych w ziemię na głębokość 20–30 cm. Są to tyczki pozyskane z żywych drzew o grubej korze, długości 1,5 m i średnicy 6–10 cm. Od 1 lipca należy je kontrolować i w momencie pojawienia się kolebek poczwarkowych okorować bądź spalić pułapki., 8. Szeliniak sosnowiec (Hylobius abietis). Występowanie: W Polsce – na całym obszarze występowania drzew iglastych. Roślina żywicielska: Prawie wszystkie gatunki drzew i krzewów iglastych (sosna, świerk) i liściastych (dąb, buk) oraz na roślinność runa. Biologia: Po przezimowaniu w ściółce chrząszcze pojawiają się pod koniec kwietnia lub na początku maja, gdy temperatura powietrza osiąga 8–10 stopni C. Rójka i składanie jaj trwa od kwietnia do września (nasilenie występuje w maju oraz na przełomie lipca i sierpnia). Po odbyciu żeru i kopulacji samice składają jaja na korzeniach zwłaszcza ściętych, zeszłorocznych i tegorocznych sosen. Przez 6–8 tygodni samica składa do 150 jaj. Larwy żerują na korzeniach. Początkowo w korze, a następnie w łyku drążą chodniki długości do 1 metra, zatkane brunatnymi trocinkami. Stadium poczwarki trwa od 2 do 4 tygodni. Generacja jednoroczna lub dwuletnia. Morfologia: Chrząszcze długości 6–15 mm, samice są większe i cięższe od samców. Ciało krępe, przedplecze walcowate z dwiema jaśniejszymi smugami. Czułki kolankowate, osadzone przy końcu długiego ryjka. Larwa typu czerw, biała, beznoga, łukowato zagięta, z brązową głową i masywnymi żuwaczkami, osiąga długość 12–23 mm. Poczwarka typu wolnego Szkody: Szkodnik pierwotny, fizjologiczny, polifag. Jeden z najgroźniejszych szkodników szkółek i upraw drzew iglastych w polskich lasach. Szkody powodują zarówno chrząszcze, jak i larwy. Chrząszcze prowadzą nocny tryb życia, żerują na korze i łyku młodych siewek oraz pędów sadzonek. Ogryzają je płatami, często na całym obwodzie i długości strzałki. Brzegi uszkodzeń pokrywają się białą żywicą. Drzewka do 5. lat z reguły giną, starsze są mocno osłabione i źle rosną. W czerwcu i lipcu udają się w korony starych drzew, gdzie uszkadzają gałęzie. Profilaktyka: Unikanie zakładania rozległych powierzchni zrębów zupełnych. Oczyszczanie zrębów z pozostałości zrębowych. Korowanie pniaków na zrębach. Zaniechanie wycinki w okresie letnim. Wstrzymanie się z odnawianiem zrębów przez 2–3 lata. Kopanie rowków izolacyjnych wokół szkółek. Prowadzenie stałej kontroli upraw w okresie wegetacyjnym. Zakładanie wielogatunkowych upraw. Stosowanie samosiewów. Zwalczanie: Polega na zakładaniu izolacyjnych rowków chwytnych na świeżo założonych szkółkach i uprawach (o przekroju ok. 20x30 cm). Wykładaniu wałków sosnowych bądź szczap z łykiem. Wykładaniu na uprawach co 2–3 tygodnie świeżych gałęzi. Wykładaniu pułapek sztucznych. Opryskiwaniu środkami chemicznymi o działaniu kontaktowym., 9. Rytownik dwuzębny (Pityogenes bidentatus). Występowanie: Jeden z najpospolitszych i najliczniej występujących korników. Dominuje w zachodniej Polsce. Roślina żywicielska: Głównie – sosna, rzadziej: świerk, jodła, modrzew. Biologia: W zależności od pogody są w stanie wyprowadzić jedną lub dwie generacje w ciągu roku. Rójka pierwszej generacji rozpoczyna się w maju i trwa do końca czerwca, drugiej generacji – w drugiej połowie lipca i trwa do końca sierpnia. Żerowisko złożone jest z komory godowej przygotowanej przez samca oraz od 3. do 7. chodników macierzystych o długości do 10 cm – wydrążonych przez samicę. Chodniki macierzyste w bielu biegną równolegle do włókien drzewnych. Nyże jajowe rozmieszczone są nierównomiernie, czasem tylko z jednej strony chodnika. Przed przepoczwarczeniem larwy przygotowują kolebki poczwarkowe – pod grubszą korą w miazdze, a pod cienką – w bielu. Młode chrząszcze odbywają żer uzupełniający przeważnie w miejscu wylęgu. Morfologia: Chrząszcze długości 1,8–2,5 mm o walcowatym ciele, nieco wydłużonym, barwy brunatnoczarnej, o pokrywach ciemniejszych u nasady, a rdzawobrunatnych w części tylnej na ścięciu. Samiec na silnie kropkowanym ścięciu pokryw ma dwa dobrze zaznaczone hakowate ząbki. Samica ścięcie pokryw ma bez ząbków, za to lekko zaznaczają się dwa wzgórki. Szkody: Gatunek może być groźny w drzewostanach pierwszej i drugiej klasy wieku, gdzie sadowi się na strzałkach drzew osłabionych. Żeruje i tworzy chodniki w bielu, żer uzupełniający odbywa się także w miazdze. Profilaktyka: Stały wywóz z lasu gałęzi oraz wierzchołków drzew lub ich palenie w okresie październik–kwiecień. Chemiczne zabezpieczanie surowca (maj–lipiec) oraz usuwaniu zamierających drzewek w starszych uprawach i młodnikach. Zwalczanie: Całoroczne wyszukiwanie, wyznaczanie i usuwanie zasiedlonych drzewek w starszych uprawach i młodnikach oraz palenie gałęzi, czubów i młodych drzewek (październik–kwiecień). 10. Pędrak.

Ilustracja interaktywna przedstawia schemat pod tytułem Starsze drzewostany sosnowe. Po lewej stronie znajduje się zdjęcie z lasem sosnowym, na pierwszym planie widoczna jest wysoka sosna. Odchodzą od niej dwa ramiona: szkodniki systemu asymilacyjnego, szkodniki floemu i ksylemu. W obrębie grupy szkodniki systemu asymilacyjnego wyróżnia się następujące owady: 1. Strzygonia choinówka – zielona gąsienica, 2. Borecznik sosnowiec – kremowo-żółta gąsienica, 3. Osnuja gwiaździsta – pomarańczowa gąsienica, 4. Brudnica mniszka – czarna, owłosiona gąsienica; 5. Paproch cetyniak – zielona gąsienica; 6. Barczatka sosnówka – brązowa, owłosiona gąsienica. W obrębie grupy szkodniki floemu i ksylemu wyróżnia się następujące owady: 7. Żerdzianka sosnówka – imago chrząszcza o metalicznej barwie odwłoka i sześciu parach odnóży i czułkach przekraczających znacznie długość ciała owada; 8. Tycz cieśla – imago brązowego chrząszcza o sześciu parach odnóży i czułkach przekraczających znacznie długość ciała owada; 9. Wykarczak sosnowiec – imago chrząszcza o brązowym tułowiu i sześciu parach odnóży oraz czułkach sięgających połowy długości ciała owada; 10. Cetyniec większy – imago chrząszcza o pasiastym, fioletowym tułowiu i sześciu parach odnóży i krótkich czułkach; 11. Drwalnik paskowany – imago chrząszcza o metalicznym, brązowym tułowiu i sześciu parach odnóży i krótkich czułkach; 12. Kornik ostrozębny – imago chrząszcza o metalicznym, brązowym tułowiu, granatowej głowie i sześciu parach odnóży i krótkich czułkach; 13. Smolik sosnowiec – imago chrząszcza o nakrapianym, brązowym tułowiu i sześciu parach odnóży i krótkich czułkach na głowie zakończonej trąbkowatym aparatem gębowym; 14. Smolik drągowinowiec – imago chrząszcza o nakrapianym, jasnobrązowym tułowiu i sześciu parach odnóży i krótkich czułkach na głowie zakończonej trąbkowatym aparatem gębowym; 15. Przypłaszczek granatek – imago chrząszcza o metalowym, granatowym tułowiu i sześciu parach odnóży i krótkich czułkach na głowie. Na ilustracji znajduje się piętnaście punktów interaktywnych, których treść jest tożsama z nagraniem audio: 1. Strzygonia choinówka (Panolis flammea). Występowanie: W Polsce na terenach zachodnich i północnych: w Borach Tucholskich, Puszczy Noteckiej, Puszcza Kurpiowskiej i Augustowskiej, na Mazurach. Roślina żywicielska: Głównie – sosna, sporadycznie – świerk. Biologia: Wylęg motyli następuje w pierwszej połowie kwietnia i trwa do połowy maja. Właściwa rójka odbywa się po zachodzie słońca i trwa zazwyczaj około jednej godziny. Najintensywniej przebiega w ciepłe, pochmurne wieczory. Motyle odżywiają się spadzią, którą wytwarzają mszyce. Żyją 3–4 tygodnie. Samice składają jaja na igłach sosen, najczęściej w dolnej lub środkowej części korony. Po około dziewięciu dniach wylęgają się gąsienice, które wędrują w wierzchołkowe części drzewa i nadgryzają pączki, igły oraz korę świeżych pędów. W ciepłe i suche lata kończą swój rozwój. Schodzą do ściółki lub gleby mineralnej, gdzie następuje przepoczwarczenie. Morfologia: Może występować w dwóch formach ubarwienia: żółtopomarańczowej (forma plammea), ognistej, pospolitszej oraz szarozielonej (forma giseovariegata). Stadium poczwarki zamknięte 15–17 mm. Poczwarka jest dość charakterystyczna. Oprócz wystających dwóch kolców na końcu odwłoka, cechą rozpoznawczą jest wgłębienie na stronie grzbietowej otoczone zgrubieniem w kształcie półkola. Motyl ma rozpiętości skrzydeł 30–35 mm, krępe ciało, głowę i tułów silnie owłosione. Przednie skrzydła długie i wąskie o zmiennej barwie, najczęściej koloru rdzawobrunatnego z dwiema białawymi plamkami (pierwsza ma okrągły zarys, druga jest większa, o kształcie nerkowatym). Druga para skrzydeł jednolita o barwie ciemnobrunatnej z białą strzępiną. Gąsienica żółtawozielona z jasnobrązową głową, na grzbiecie ma 3–5 białych pasków, na bokach tuż pod odnóżami – pomarańczowożółte linie. Szkody: Monofag, szkodnik pierwotny fizjologiczny sosny, preferuje ubogie siedliska borowe z mniejszą ilością opadów. Żer gąsienic przypada na okres wiosenny, kiedy przyszłoroczne pączki sosen nie są jeszcze wykształcone. Drzewostany uszkodzone przez gatunek reagują zahamowaniem przyrostu. Profilaktyka: W drzewostanach, gdzie wystąpiła gradacja gatunku należy dążyć do urozmaicenia składu gatunkowego, wprowadzić podszyty, domieszki biocenotyczne i wzmacniać opór środowiska. W okresie gradacji należy wstrzymać odstrzał dzików. Na przebieg gradacji duży wpływ mają owady pasożytnicze i drapieżne (kruszynek). Zwalczanie: Prognozowanie występowania opracowuje się na podstawie jesiennych poszukiwań w ściółce oraz dodatkowo wiosennych obserwacji lotu motyli, liczenia jaj i larw w koronach ściętych drzew. W miejscach, gdzie może dojść do masowego występowania szkodnika, gąsienice zwalcza się za pomocą biologicznych i chemicznych środków owadobójczych, np. biopreparatów opartych o bakterię (Bacillus thuringiensis). 2. Borecznik sosnowiec (Diprion pini). Występowanie: W Polsce bardzo pospolity. Roślina żywicielska: Głównie – sosna pospolita, sporadycznie – świerk. Biologia: Dwie generacje w ciągu roku. Rójka pierwszej generacji rozpoczyna się pod koniec kwietnia i na początku maja, rójka drugiej generacji – na przełomie lipca i sierpnia. Samice składają jaja w kieszonkach na brzegach igieł rozciętych piłeczką pokładełka. Samice wylęgające się wiosną składają jaja w igły zeszłoroczne, a rojące się latem – w igły tegoroczne. Po 3–4 tygodniach lęgną się larwy. Przepoczwarczenie larw pierwszej generacji odbywa się w koronach i na strzałkach drzew, natomiast drugiej głównie w ściółce. Morfologia: Samce o długości 7–8 mm i rozpiętości skrzydeł do 17 mm, mają ciało grube i krępe, barwy czarnej z wyjątkiem brunatno zabarwionego końca odwłoka. Czułki krótkie z 15–19 podwójnie rozgałęzionymi członkami. Samice długości 8,5–10 mm i rozpiętości skrzydeł 20 mm, większe i grubsze od samców, mają czarną głowę, trzy plamy na tułowiu i jedną na odwłoku. Czułki jednostronnie piłkowane z 17–20 członów. Larwy żółtawobiałe z szeregiem czarnych plamek ułożonych wzdłuż grzbietu i boków. Szkody: Jednorazowy całkowity żer może spowodować nie tylko zahamowanie przyrostu masy drewna w następnych latach, ale też zamieranie drzew. Szkody gospodarcze wynikają z placowatego ogryzania kory na pędach majowych, co powoduje ich deformację. Profilaktyka: Podnoszenie biologicznej odporności drzewostanów w pierwotnych ogniskach gradacyjnych poprzez utrzymywanie zwarcia w drzewostanach. Wzbogacanie składu gatunkowego. Późną jesienią prowadzi się poszukiwania larw zimujących w kokonach w ściółce, w szyi korzeniowej i na pniach sosen do wysokości 150 cm. Jesienne i zimowe poszukiwania prowadzi się metodą podokapową, metodą 10. powierzchni próbnych o wielkości 0,5 m2 każda lub metodą dwóch drzew. Decyzję, co do wyboru metody podejmuje Zakład Ochrony Lasu. Zwalczanie: Polega na zwalczaniu preparatami kontaktowymi lub kontaktowo–żołądkowymi we wczesnym okresie rozwoju larw. 3. Osnuja gwiaździsta (Acantholyda posticalis). Występowanie: Występuje na obszarze Śląska i Zielonej Góry. Notowana również Polsce północnej i południowo–wschodniej. Roślina żywicielska: Sosna. Biologia: Roi się w słoneczne dni. Forma wczesna osnui odbywa rójkę w kwietniu i na początku maja, forma późna w czerwcu. Samice składają jaja na wewnętrznej stronie starych, zeszłorocznych igieł w koronach sosen. Larwa po wylęgu tworzy luźny oprzęd, chwyta go odnóżami i trwa zwrócona grzbietem do gałązki. Ścina igły u podstawy, wciąga do oprzędu i zjada. Najpierw zjadane są igły stare, a później młode. Po dwóch miesiącach larwy spełzają po pniu i zagrzebują się w glebie. Rozpoczynają diapauzę, która trwa do wiosny następnego roku albo nawet przez dwa lata. Larwy przelegujące w glebie bez widocznych oczu zwane są eonimfami, a z oczami imaginalnymi pojawiającymi się dopiero parę miesięcy przed przepoczwarczeniem – pronimfami. Z pronimfy powstaje poczwarka. Morfologia: Długość ciała samicy 11–16 mm, rozpiętość skrzydeł 23–28 mm. Na czarnej głowie występują po stronie grzbietowej żółtawe plamy z charakterystycznym rysunkiem. Długość ciała samca 10–13 mm, rozpiętość skrzydeł 20–25 mm. Głowa czarna z żółtym nadustkiem i bokami. U obu płci pierścienie odwłoka są czarne, nogi rdzawoczerwone, czułki nitkowate. Larwa ma trzy pary nóg tułowiowych oraz jedną parę szczątkowych na końcu odwłoka. Barwa od brunatnozielonej do brudnozielonej. Szkody: Szkodnik fizjologiczny, nękający, monofag, typowy dla terenów uprzemysłowionych. Żer trwa 3–8 tygodni. Postępuje od dołu ku górze korony i od jej wnętrza ku obrzeżom. Osnuja nie niszczy pączków. Charakterystyczną cechą jej chronicznych żerów jest obumieranie i wyginanie się ku górze końcówek dolnych gałęzi. Drzewostany osłabione przez osnuję atakują szkodniki wtórne. Profilaktyka: Polega na zwiększaniu różnorodności gatunkowej ekosystemów oraz szeroko pojętej czynnej ochronie wrogów naturalnych (dziki, nietoperze, mrówki). Do prognozowania liczebności szkodnika w kolejnym roku wykorzystuje się fakt, że po zakończeniu żerowania larwy spadają na ściółkę, a następnie schodzą do gleby mineralnej na głębokość 10–15 cm. pod powierzchnią. W glebie sporządzają kolebkę, w której pozostają 1–2 lata, forma wczesna 3 lata. Ocena liczebności i stanu rozwojowego larw pomaga przewidzieć gradację. Larwy bez oprzędu zimują w ściółce wokół pni, na obszarze nie przekraczającym okapu korony. Jesienne i zimowe poszukiwania prowadzi się metodą podokapową, metodą dziesięciu powierzchni próbnych o wielkości 0,5 metra kwadratowego każda lub metodą dwóch drzew. Decyzję co do wyboru metody podejmuje Zakład Ochrony Lasu. Zwalczanie: Naturalnym wrogiem osnui gwiaździstej jest kruszynek leśny. Przy wystarczająco ciepłej pogodzie zapada w diapauzę w jajach osnui. Należy stosować insektycydy kontaktowe lub kontaktowo–żołądkowe na najmłodsze stadia larw. 4. Brudnica mniszka (Lymantria monacha). Występowanie: W Polsce najliczniej występuje w rejonie Borów Tucholskich, Puszczy Noteckiej, Równiny Mazurskiej i Niziny Sandomierskiej. Roślina żywicielska: Gatunki iglaste (z wyjątkiem cisa), głównie – sosna, ale też świerk. Gatunki liściaste z wyjątkiem olszy, robinii, kasztanowca, jesionu, czeremchy. Biologia: Rójka trwa najczęściej od lipca do pierwszej połowy sierpnia, a może trwać aż do połowy września. Najpierw pojawiają się samce, a dwa tygodnie później – samice. Motyle wylęgają się z poczwarek w ciągu dnia, ale lot godowy trwa od godz. 22 do 24. Samica składa jaja natychmiast po zapłodnieniu na dolnych partiach pni pod łuskami i w spękaniach kory. W drzewostanach z gęstym podszytem jaja mogą być składane aż do wierzchołków strzał. Jaja rozwijają się 4–8 dni. Jeśli temperatura spada poniżej 15 stopni C, ten proces spowalnia. Gąsienice są w pełni ukształtowane do jesieni, ale zimują w chorionie. Są praktycznie całkowicie odporne na przemarzanie, wytrzymują temperatury do minus 70 stopni C. Wylęg gąsienic następuje w kwietniu i na początku maja następnego roku. Młodociane gąsienice gromadzą się w jednym miejscu tworząc tzw. lusterko. Morfologia: Motyl średniej wielkości. Długość ciała samca wynosi 12–15 mm, a rozpiętość skrzydeł 35–45 mm. Czułki grzebykowate. Odwłok zakończony pędzelkowato. Zarys skrzydeł siedzącego osobnika przypomina trójkąt równoboczny. Długość ciała samicy 15–20 mm, rozpiętość skrzydeł 45–55 mm. Czułki nitkowate. Odwłok spiczasty. Zarys skrzydeł siedzącej samicy przypomina trójkąt równoramienny. Pierwsza para skrzydeł u obu płci jest biała z poprzecznymi, zygzakowatymi czarnymi liniami o zmiennej grubości. Druga para skrzydeł – brunatnoszara. Głowa i tułów są białawe z czarnymi plamami. Oprócz form jasnych występują formy szare, ciemnoszare, a nawet czarne. Gąsienica po wylęgu ma 5 mm długości i dużą, czarną, lśniącą głowę. Reszta ciała jest żółtobrązowa z ciemniejszymi liniami na grzbiecie. Na segmentach liczne jasnożółte brodawki z długimi aerostatycznymi włoskami. Stosunkowo szybko ciała gąsienic czernieją. Od trzeciego linienia gąsienice zmieniają barwę z czarnej na szarożółtą lub zielonkawoszarą. Przy silnej gradacji czarne tło ciała zostaje zachowane. Głowa jest brunatna, wzdłuż grzbietu występuje podwójny czarny pas. Na każdym segmencie – 6 niebieskich brodawek z czarnymi włoskami. Na tergicie dziewiątym i dziesiątym są wysuwalne czerwone brodawki – ta cecha charakterystyczna pozwala odróżnić brudnicę mniszkę od podobnych gąsienic. Szkody: Powoduje w starszych drzewostanach ale i w uprawach czy młodnikach. Gąsienice uszkadzają igły. Świerk pozbawiony w czasie żeru igliwia zazwyczaj ginie. Uszkodzone drzewostany sosnowe gwałtownie wydzielają posusz. Profilaktyka: Urozmaicanie składu gatunkowego ekosystemów leśnych, aktywna ochrona podszytów. Pułapki feromonowe do odłowu samców brudnicy mniszki wywiesza się co roku na przełomie czerwca i lipca w stałych miejscach, na wysokości ponad dwa metry nad powierzchnią gruntu. Wyniki odłowów służą do określenia terminu rozpoczęcia i kulminacji rójki. Od początku drugiej dekady lipca obserwacje wykonuje się dwa razy w tygodniu, a po kulminacji rójki co około dziesięć dni, do zakończenia lotu motyli. Po ustaleniu terminu kulminacji lotu samic wykonuje się ocenę ich liczebności poprzez jednorazowe zarejestrowanie liczby samic siedzących na drzewach w okresie kulminacji rójki, metodą dwudziestu drzew lub metodą transektu. Co roku przeprowadza się też kontrole obecności larw w ściółce i glebie pod koronami drzew. Na pnie zakłada się lepiące opaski. Larwy wędrując na żer w korony przylepiają się do nich. Zwalczanie: Polega na stosowaniu preparatów zawierających bakterię (Bacillus thuringiensis). Brudnica ma wielu wrogów naturalnych, a najpoważniejszym z nich jest wirus (Borrelinavirus efficiens), który atakuje gąsienice, wywołując u nich chorobę zwaną krysztalicą. 5. Poproch cetyniak (Bupalus piniarius). Występowanie: W Polsce spotykany w całym kraju, ale najczęściej na terenach północnych i zachodnich. Roślina żywicielska: Głównie – sosna pospolita, sporadycznie – świerk i jodła. Biologia: Rójka rozpoczyna się pod koniec maja i trwa do pierwszych dni sierpnia. Jest to motyl dzienny. Samice wykazują aktywność w godz. 8–24, samce od 10 do 14 i od 21 do 22. Motyle latają najchętniej w ciche i słoneczne dni charakterystycznym bujającym się lub zygzakowatym lotem. Samice składają jaja na wewnętrznej stronie starych igieł, rzędem jedno za drugim. Po 14–30 dniach wykluwają się gąsienice i zaczynają żerować. Żer gąsienic trwa niekiedy do końca grudnia. W okresie przymrozków schodzą na ziemię i w ściółce lub warstwie próchnicznej gleby przepoczwarczają się. Morfologia: Rozpiętość skrzydeł samca wynosi 30–38 mm, a samicy 32–40 mm. U samców przednie skrzydła mają barwę czekoladową, z trójkątnymi, żółtawymi plamkami przy nasadzie. U samic są rdzawobrunatne z jaśniejszą nasadą lub dwiema przepaskami. Czułki samców podwójnie grzebykowate, u samic nitkowate. Tułów i odwłok samców jest wąski o ciemniej barwie, samic – nieco szerszy i jaśniejszy. Gąsienice są zielonkawe i mają pięć par nóg. Poczwarki osiągają długość do 14 mm. Na końcu odwłoka poczwarki występuje tylko jeden kolec. Szkody: W drzewostanach zagrożonych często dochodzi do gołożerów. Wyraźnie zmniejsza to przyrost drzew i osłabia je oraz stwarza korzystne warunki rozwoju dla szkodników wtórnych. Profilaktyka: W drzewostanach gradacyjnych polega na urozmaicaniu składu gatunkowego poprzez wprowadzanie podszytów. Należy chronić dziki oraz podejmować działania zmierzające do podniesienia biologicznej odporności ekosystemów leśnych. Monitorowanie pojawów poprocha cetyniaka jest kluczowym zabiegiem w ochronie lasów iglastych. Każdego roku w zagrożonych drzewostanach przeprowadza się jesienne poszukiwania poczwarek. Ryzyko inwazji jest najwyższe w nasadzeniach sosny starszych niż dwadzieścia lat oraz w drzewostanach mieszanych z przewagą sosny. Termin kontroli przypada zazwyczaj na początek listopada. Poszukiwania przeprowadza się z użyciem ramek o wymiarach 1 x 0,5 metra, które rozkłada się pod drzewami. Za pomocą małych grabi rozgarnia się runo i zbiera poczwarki poprocha cetyniaka oraz innych szkodników. Zarówno żywe, jak i martwe osobniki umieszcza się w odpowiednio oznakowanych pudełkach, które należy przekazać nadleśnictwu. W prognozowaniu gradacji wykorzystuje się to, że poczwarki poprocha cetyniaka zimują w ściółce wokół pnia oraz w bardziej zewnętrznym kręgu wokół pni (względem obrysu korony drzewa). Jesienne i zimowe poszukiwania prowadzi się metodą podokapową, metodą 10. powierzchni próbnych o wielkości 0,5 metra kwadratowego każda lub metodą dwóch drzew. Decyzję co do wyboru metody podejmuje Zakład Ochrony Lasu. Zwalczanie: Gąsienice należy zwalczać za pomocą biologicznych i chemicznych środków owadobójczych. 6. Barczatka sosnówka (Dendrolimus pini). Występowanie: W środkowej i południowej Polsce. Roślina żywicielska: Głównie – sosna pospolita, sporadycznie: sosna czarna, kosodrzewina, wejmutka, świerk pospolity, modrzew oraz jodła. Biologia: Rójka trwa od końca czerwca do sierpnia. Lot motyli odbywa się wieczorem. Samica składa jaja w skupiskach do sto sztuk na korze gałęzi, na igłach oraz pniu. Gąsienice lęgną się po około dwóch tygodniach. Po wylęgu zjadają osłonkę jajową, a potem ogryzają igły. Po pierwszych przymrozkach gąsienice schodzą pod ściółkę, by przezimować. Wczesną wiosną, po zejściu śniegu, opuszczają miejsce zimowania i wędrują w korony drzew, gdzie żerują aż do lipca. Przepoczwarczenie odbywa się w czerwcu, lipcu, sierpniu. Generacja jednoroczna. Morfologia: Motyl o rozpiętości skrzydeł u samicy do 8 cm, a u samca do 6 cm. Ubarwienie zmienne od jasnoszarego przez brunatne do brunatnoczarnego. Na przedniej parze skrzydeł w części nasadowej dobrze widoczna mała, biała plamka, a w części środkowej – lekko załamana, ciemna przepaska. Larwa typu liszka, barwa zmienna, na drugim i trzecim segmencie granatowe przepaski, na siódmym i ósmym – plamka w kształcie litery V. Poczwarka typu zamkniętego, tępo zakończony kremaster. Szkody: Szkodnik pierwotny, fizjologiczny, monofag. Gąsienice niszczą igły bądź dodatkowo korę na młodych pędach. W miejscach tych często obserwuje się obwar sosny. Gołożery mogą prowadzić do wydzielania się posuszu. W wyniku uszkodzenia aparatu asymilacyjnego następuje zahamowanie przyrostu drzewa na wysokość i grubość – uszkodzone drzewa często atakują szkodniki wtórne. Profilaktyka: Prognozowanie występowania gatunku polegające na poszukiwaniu gąsienic zimujących pod ściółką. Barczatka preferuje strefę ściółki tuż wokół pnia. Najpierw, na przełomie października i listopada bada się, czy gąsienice są już gotowe do zimowania. Cechą charakterystyczną dla tego gatunku, wskazującą, że gąsienice wkrótce zejdą z koron, jest zwijanie się w „kłębuszek" po opadnięciu na płachtę przy ścince drzew. Po zejściu gąsienic do ściółki, poszukuje się ich, dla oszacowania gradacji, w bezpośrednim otoczeniu pni, jesienią nie mają jeszcze „wymoszczonych kolebek" i leżą bardzo płytko. Poszukiwania prowadzi się metodą podokapową, metodą dziesięciu powierzchni próbnych o wielkości 0,5 metra kwadratowego każda lub metodą dwóch drzew. Decyzję co do wyboru metody podejmuje Zakład Ochrony Lasu. Przeprowadza się również wiosenne sprawdzenie stopnia i zasięgu zagrożenia na lepowanych drzewach. Ponadto należy dążyć do urozmaicenia składu gatunkowego drzew, wykonywać w odpowiednim czasie zabiegi pielęgnacyjne. Zwalczanie: Zakładanie pierścieni lepowych. Gąsienice zwalcza się za pomocą biologicznych i chemicznych środków owadobójczych. 7. Żerdzianka sosnówka (Monochamus galloprovincialis). Występowanie: W Polsce spotykana na niżu, zwłaszcza w zachodniej części kraju. Roślina żywicielska: Głównie – sosna pospolita, sosna czarna, rzadziej – jodła, świerk i modrzew. Biologia: Rójka odbywa się w godzinach południowych od czerwca do sierpnia. Samice składają jaja pojedynczo lub w grupach głównie w górnych częściach strzały i na gałęziach. Po 5–15 dniach wylęgają się larwy, które żerują wyłącznie w łyku. Następnie wygryzają placowate chodniki uszkadzające wierzchnie warstwy bielu, a po przezimowaniu wchodzą w głąb drewna owalnym otworem. Po powtórnym przezimowaniu w drewnie larwa sporządza na końcu chodnika kolebkę poczwarkową. Przepoczwarczenie odbywa się w maju, a po 3–4 tygodniach wylęga się chrząszcz, który wygryza w drewnie kolisty chodnik wyjściowy i otwór wylotowy o średnicy 4–7 mm. Cykl rozwojowy trwa przeważnie rok. Morfologia: Chrząszcz długości 11–28 mm o walcowatym ciele, lekko spłaszczonym, barwy brunatnoczarnej. Przedplecze po obu stronach z ostrym kolcem. Głowa i przedplecze pokryte plamkami z włosków. Pokrywy na całej długości gęsto i głęboko punktowane, z dwiema poprzecznymi przepaskami z rdzawożółtych włosków. Szkody: Groźny szkodnik wtórny i fizjologiczny. Uszkodzone podczas żeru cienkie gałązki w koronach żywych i zdrowych drzew są obłamywane przez wiatr, co prowadzi do silnego przerzedzenia koron. Duże szkody wyrządzają larwy. Profilaktyka: Korowanie i usuwanie z lasu zimą drzew chorych, osłabionych i obumierających, a także świeżego posuszu oraz wierzchołków gałęzi, zwłaszcza ze zrębów. Bieżące usuwanie z lasu wszelkich złomów i wywrotów. Terminowy wywóz surowca z lasu. Zwalczanie: Usuwa się i koruje zasiedlone drzewa stojące w kilku nawrotach cięć w ciągu roku. Wykłada się drzewa pułapkowe (pierwsza seria w pierwszej połowie maja i koruje się w końcu czerwca, druga seria w połowie czerwca i koruje się w połowie lipca, trzecia seria w połowie lipca i koruje się w końcu sierpnia). Zamiast korowania drzewa pułapkowe można opryskać insektycydem kontaktowym bądź oddechowym. 8. Tycz cieśla (Acanthocinus aedilis). Występowanie: W Polsce bardzo liczny. Roślina żywicielska: Głównie – sosna pospolita, rzadziej – sosna wejmutka, czarna, wydmowa, modrzew, świerk czy jodła. Biologia: Chrząszcze pojawiają się wczesną wiosną, a rójka trwa od końca marca do początku czerwca. Żer uzupełniający odbywa się w koronach żywych sosen, polega na płatowym ogryzaniu kory młodych pędów. Samica składa jaja pod łuski kory lub w jej pęknięcia. Wyległe larwy żerują między korą, a drewnem. Przepoczwarczenie – zazwyczaj w trzeciej dekadzie lipca w hakowatej kolebce. Cykl rozwojowy trwa przeważnie rok. Morfologia: Chrząszcz długości 10–24 mm, o szerokim i spłaszczonym ciele. Przedplecze rozszerzone z pojedynczym, ostrym kolcem po bokach. Pokrywy szerokie, z trzema bardzo słabo zaznaczonymi, podłużnymi żeberkami. Ciało jasno lub ciemnobrunatne, pokryte gęstymi, szarymi włoskami. Na przedpleczu znajdują się cztery żółte plamy ułożone w poprzecznym szeregu, a na pokrywach – dwie ukośne, ciemne, bardziej lub mniej wyraźnie zaznaczone przepaski. Czułki samca są 3–5 razy, a u samicy 1,5–2 razy dłuższe od ciała. U samicy widoczne pokładełko. Larwa biała, spłaszczona i beznoga. Szkody: Oligofag gatunków iglastych. Gradacyjnie występuje na pożarzyskach i terenach uprzemysłowionych. Szkodnik wtórny, fizjologiczno‑techniczny, który dobija drzewa silnie osłabione i obumierające. Z reguły opanowuje nie okorowane pniaki, leżaninę lub martwe drzewa stojące. Powoduje płytkie uszkodzenia drewna przez zakładanie kolebek poczwarkowych w bielu. Profilaktyka: Przestrzeganie zasad higieny lasu, a w szczególności usuwanie z lasu w okresie jesienno‑zimowym (do dwudziestego marca) drewna pochodzącego z wywrotów, złomów. Korowanie pniaków oraz surowca drzewnego z grubą korą, który nie może być wywieziony z lasu do dwudziestego marca. Chemiczne zabezpieczanie w marcu drewna z grubą korą. Zwalczanie: Wyszukiwanie i usuwanie z lasu drzew zasiedlonych w okresie od maja do czerwca. Dokładne korowanie wszystkich pniaków sosnowych po ściętych drzewach. Wykładanie w styczniu i lutym drzew pułapkowych w miejscach nasłonecznionych. Drzewa pułapkowe koruje się od piątego do dwudziestego piątego maja. Można też wykorzystać pułapki na cetyńca większego. 9. Wykarczak sosnowiec (Arhopalus rusticus. Występowanie: Pospolity w całej Polsce. Roślina żywicielska: Głównie – sosna, sporadycznie – modrzew i świerk. Biologia: Rójka trwa od połowy czerwca do końca sierpnia, a czasem nawet do połowy września, z nasileniem w lipcu i pierwszej połowie sierpnia. Lot godowy rozpoczyna się o zmierzchu. Samice składają jaja w głębokie szczeliny grubej kory. Po 2–3 tygodniach wylęgają się larwy. Larwy zimują pod korą lub w drewnie. Dwuletnia generacja. Morfologia: Chrząszcz długości 10–30 mm, barwy ciemnobrunatnej lub rdzawej, bez połysku, o wyraźnie spłaszczonym ciele. Na pokrywach dwa lub trzy podłużne żeberka, boki przedplecza zaokrąglone. Czułki u samca sięgają dwóch trzecich jego długości, natomiast u samicy nie przekraczają połowy ciała. Larwa barwy białej, o płaskim ciele, najgrubsza tuż za głową z trzema parami nóg oraz charakterystycznymi kolcami na końcu odwłoka. Larwa typu czerw, poczwarka typu otwartego. Szkody: Szkodnik fizjologiczny drzew i techniczny drewna. Żeruje głównie w zdrowym drewnie pniaków. Atakuje odziomkową część pni na wysokości do stu pięćdziesięciu centymetrów, a także odziomkowe części żywych drzew uszkodzonych przez ogień i drzew obumierających. Na drzewach ściętych lub powalonych wykarczak sosnowiec opada zwłaszcza odziomkowe części pni z grubą korą. Powoduje silne wydzielanie posuszu. Drewno zasiedlonych odziomków strzał jest bezwartościowe gospodarczo. Profilaktyka: Terminowe usuwanie z lasu wywrotów, złomów, odpadów pozrębowych. Korowanie pniaków i surowca drzewnego o grubej korze, który nie może być wywieziony bądź zabezpieczony chemicznie. Zwalczanie: Polega na wyszukiwaniu i usuwaniu z lasu zasiedlonych drzew zamierających i martwych. Korowaniu drzew zasiedlonych. Dezynsekcji zasiedlonych drzew płynnymi insektycydami w okresie przygotowywania się chrząszczy do opuszczenia drewna. Wykładaniu i korowaniu drzew pułapkowych (pierwsza seria – wykłada się w pierwszej połowie maja, a koruje w końcu czerwca, druga seria – wykłada się około piętnastego czerwca, a koruje w drugiej połowie lipca, trzecia seria – wykłada się około piętnastego lipca, a koruje na przełomie sierpnia i września). 10. Cetyniec większy (Tomicus piniperda). Występowanie: W Polsce jest najpospolitszym kornikiem zasiedlającym sosnę. Roślina żywicielska: Głównie – sosna pospolita, sporadycznie – świerk, modrzew, jodła. Biologia: Chrząszcze opuszczają cetyny w październiku oraz listopadzie i wgryzają się do odziomkowej części najbliższych drzew. Rójka zaczyna się zwykle w połowie marca lub na początku kwietnia trwa niekiedy do połowy maja. Powyżej temperatury czternastu stopni C następuje masowy lot owadów. Samice zasiedlają drzew o grubej korze, w których drążą chodniki macierzyste długie na 8–20 cm. Wylęgłe larwy żerują najpierw prostopadle do chodnika macierzystego, następnie wygryzają chodniki w różnych kierunkach. Przepoczwarczenie odbywa się w korze. Po złożeniu jaj chrząszcze lecą w korony drzew na żer regeneracyjny. Część pokolenia rodzicielskiego po odbyciu żeru regeneracyjnego może ponownie pod koniec maja i w czerwcu wgryźć się pod korę i złożyć generację siostrzaną. Morfologia: Chrząszcz długości 3–5 mm, o walcowatym, błyszczącym ciele barwy czarnej, z ciemnobrunatnymi lub czerwonymi pokrywami. Przedplecze zwężone ku przodowi, krótkie i szerokie. Boki pokryw prawie równoległe. Na ścięciu zaokrąglonych pokryw, w międzyrzędach, znajdują się ostre ziarenka. Drugi międzyrząd jest gładki – w tym miejscu tworzą się charakterystyczne silnie połyskujące bruzdy. Larwa typu czerw, poczwarka typu otwartego. Szkody: Jeden z najgroźniejszych szkodników wtórnych sosny. Zasiedla dolną i środkową część drzew, ale można go spotkać również pod cienką korą w wierzchołkowej części strzały. Zasiedla również świeże pniaki. Wyrządza szkody nie tylko żerując pod korą ale i podczas żeru regeneracyjnego i uzupełniającego w koronach zdrowych drzew na pędach szczytowych lub bocznych. Uszkodzone pędy pod wpływem wiatru obłamują się i spadają w postaci tzw. cetyny. Na skutek tego żerowania w koronach drzew pojawiają się charakterystyczne miotły. Coroczne uszkodzenia koron drzew powodują, że korony przybierają kształt stożka. Profilaktyka: Wywóz z lasu od października do marca nieokorowanego drewna. Chemiczne zabezpieczanie drewna przed zasiedleniem w marcu i kwietniu. Wyszukiwanie i usuwanie drzew zasiedlonych, zamierających. Korowanie świeżych pniaków. Zwalczanie: Wykładanie od grudnia do lutego drzew i stosów pułapkowych w drzewostanach osłabionych. Pułapki i stosy koruje się przed wgryzaniem się larw do warstw kory w celu przepoczwarczenia się. Pułapek i stosów zasiedlonych można nie korować, jeśli zostaną wywiezione z lasu w ciągu 2–3 tygodni od rozpoczęcia rójki. Wyszukiwanie i usuwanie drzew trocinkowych od kwietnia do czerwca. Wykładanie pułapek feromonowych oraz drzew i stosów chwytnych – dłużyc i wałków opryskanych insektycydami z środkiem zwabiającym (atraktantem). Pułapki na cetyńca należy korować na całej długości, aby zniszczeniu uległy także wszystkie owady zasiedlające górne i środkowe części drzew., 11. Drwalnik paskowany (Trypodendron lineatum). Występowanie: Występuje w całej Polsce. Sięga górnej granicy lasu do wysokości ok. 1500 metrów nad poziomem morza. Roślina żywicielska: Żeruje na prawie wszystkich gatunkach drzew iglastych, głównie – świerku, sośnie, jodle. Biologia: Chrząszcze zimują w ściółce i warstwie gleby do głębokości 3 cm. Rójka rozpoczyna się w marcu, kwietniu lub maju. Rójka generacji siostrzanej przypada na koniec czerwca i na początek lipca. Po odbyciu kopulacji samica drąży w drewnie chodnik wejściowy o długości 1–5 cm, a następnie wygryza od 1. do 4. chodników macierzystych, które przebiegają zwykle między słojami rocznymi. Wygryza też nyże jajowe po obu stronach chodników macierzystych. Po 6–14 dniach lęgną się larwy i odżywiają się drewnem oraz strzępkami grzybni grzyba, którego zarodniki przenosi samica. Wygryzają chodniki larwalne, w których następuje przepoczwarczenie. Wylęgłe młode chrząszcze odbywają żer uzupełniający w miejscy wylęgu. Morfologia: Chrząszcz długości 2,5–3,6 mm o ciele walcowatym, krępym i spodzie ciała czarnym lub brunatnym. Pokrywy ciemnobrunatne z jasnymi podłużnymi paskami. Ścięcie pokryw zaokrąglone. Głowa kulista, u samicy na czole wypukła, a u samca głęboko wklęsła, porośnięta krótkimi włoskami. Szerokość przedplecza większa, niż jego długość. Larwa biała z jasnobrązową głową oraz silnie wykształconym aparatem gębowym. Szkody Jeden z najgroźniejszych szkodników technicznych drzew iglastych. W momencie gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze, ale i świeżo okorowane. Przez drążenie w nim chodników powoduje uszkodzenia techniczne drewna bielastego. Profilaktyka: Wywiezienie z lasu (przed 1 marca na nizinach, a przed pierwszym kwietnia w górach) poza strefę zagrożenia jak największej masy drewna pochodzącego z wywrotów, złomów, cięć jesienno‑zimowych. Zabezpieczanie chemiczne zdrowego drewna oraz składanie materiału drzewnego w suchych, nasłonecznionych i przewiewnych miejscach. Zwalczanie: Polega na usuwaniu z lasu zasiedlonych drzew leżących i stojących przed opuszczeniem żerowisk przez chrząszcze. Opryskiwaniu świeżo zasiedlonego drewna i pniaków insektycydami. Wykładaniu pułapek feromonowych. 12. Kornik ostrozębny (Ips acuminatus). Występowanie: W Polsce na terenie całego kraju. Roślina żywicielska: Głównie – sosna pospolita, ale też inne gatunki sosen. Sporadycznie – świerk, modrzew. Biologia: Chrząszcze zimują w żerowiskach. Rójka rozpoczyna się zwykle pod koniec maja lub w pierwszych dniach czerwca. Jest to gatunek poligamiczny. W komorze godowej samice drążą, najczęściej wzdłuż włókien, gwiaździsto rozchodzące się chodniki macierzyste i wrzynają się w biel. W chodnikach tych samice wygryzają nyże jajowe, gdzie w kolebkach poczwarkowych, lekko zagłębionych w bielu, następuje przepoczwarczenie. Żerowiska tego kornika mają formę gwiaździstą z 3–12 rozgałęzieniami. Od tych rozgałęzień odchodzą rzadko rozstawione, nieregularne chodniki larwalne tworzone przez wylęgające się z jaj larwy. Na końcu takiego chodnika znajduje się kolebka poczwarkowa, miejsce w którym dochodzi do przepoczwarczenia. Chodniki macierzyste odbite są w bielu drewna i wypełnione silnie ubitymi drobnymi trocinkami, które nie wysypują się z chodników jak ma to miejsce w przypadku innych korników. Chrząszcze pojawiają się w lipcu. Przed opuszczeniem żerowisk odbywają żer uzupełniający, wygryzając płatowate jamki i poszerzając końcowe odcinki chodników larwalnych znajdujących się w drewnie. W zależności od warunków pogodowych występuje generacja pojedyncza lub podwójna. Morfologia: Chrząszcz długości 2,2–3,7 mm, o krępym, walcowatym ciele barwy od rdzawej do ciemnobrunatnej. Pokrywy nieco dłuższe od przedplecza. Na ścięciu pokryw po obu stronach widoczne są trzy ząbki, z których pierwszy od góry jest najmniejszy, a trzeci – największy. U samca ząbek ten jest szeroki, z boków spłaszczony i rozdwojony na wierzchołku, u samicy – stożkowaty. Larwa typu czerw, poczwarka typu otwartego. Szkody: Jeden z najgroźniejszych szkodników wtórnych sosny o znaczeniu lokalnym. Atakuje głównie górne partie drzew z cienką korą i grubsze gałęzie drzew stojących. Żerowisko znacznie narusza biel. Profilaktyka: Wyszukiwanie i usuwanie na bieżąco przez cały rok zasiedlonych drzew. Stosowanie pułapek feromonowych. Zwalczanie: Polega na usuwaniu z lasu świeżo ściętych drzew przed wylotem młodego pokolenia. Wykładaniu drzew pułapkowych z nieodciętymi wierzchołkami. Opryskiwaniu insektycydem grubych opanowanych przez kornika gałęzi przed wylotem młodych chrząszczy. 13. Smolik sosnowiec (Pissodes pini). Występowanie: W Polsce na terenie całego kraju. Roślina żywicielska: Głównie – sosna pospolita, wejmutka, limba. Sporadycznie – świerk i modrzew. Biologia: Zimuje chrząszcz, larwa, niekiedy poczwarka. Owady doskonałe zimują w ściółce lub w szparach kory. W końcu kwietnia lub na początku maju chrząszcze wychodzą i przystępują do żeru uzupełniającego, kopulacji i składania jaj. Składają je gromadnie w jamkach wygryzionych w grubej korze dolnych partii strzał sosnowych. Wylęgłe larwy wygryzają w łyku taśmowate chodniki dochodzące do dwudziestu cm o układzie zbliżonym do gwiazdkowatego. Na ich końcu zakładane są kolebki poczwarkowe z białymi, grubymi wiórkami. Morfologia: Chrząszcz długości 6–9 mm o barwie ciemnobrunatnej lub rdzawej z czterema żółtymi kropkami na przedpleczu i dwiema ukośnymi, żółtawymi przepaskami na pokrywach. Larwa żółtobiała, z jasnobrązową owalną głową, beznoga. Szkody: Larwy dobijają drzewa silnie osłabione drążąc w łyku nieregularnie przebiegające chodniki o długości 40–50 cm, a chrząszcze – prowadząc intensywny żer uzupełniający i regeneracyjny w koronach i na strzałach drzew. Profilaktyka: Wywóz z lasu od października do kwietnia nieokorowanego drewna zwłaszcza z grubą korą. Całoroczne wyszukiwanie i usuwanie z drzewostanów złomów, wywrotów oraz drzew osłabionych. Zabezpieczanie chemiczne przed zasiedleniem drewna z grubą korą w okresie od kwietnia do sierpnia. Zwalczanie: Polega na wyszukiwaniu i usuwaniu przez cały rok zasiedlonych drzew. Wykładaniu drzew pułapkowych (wyrzynki o grubej korze ułożone na podkładach). Korowaniu drzew i wałków zasiedlonych przed okresem przepoczwarczenia się larw w drewnie lub korze. Dokładnym korowaniu pniaków po ściętych drzewach w drzewostanie, gdzie licznie występuje smolik. 14. Smolik drągowinowiec (Pissodes piniphilus). Występowanie: W całej Polsce. Roślina żywicielska: Głównie – sosna pospolita, sporadycznie – sosna wejmutka. Biologia: Chrząszcze zimują w ściółce lub w miejscu żerowania, a larwy w żerowiskach. Rójka i składanie jaj rozpoczyna się w drugiej połowie kwietnia i trwa do końca sierpnia. Chrząszcze prowadzą żer uzupełniający i regeneracyjny. Larwy wylegają się z jaj, które zostały złożone w jamkach wygryzionych przez samice w cienkiej i gładkiej korze na strzałach sosen. Larwy pomiędzy korą, a drewnem wygryzają kręte i wijące się chodniki, które naruszają łyko. Kolebki poczwarkowe o kształcie eliptycznym, wypełnione białymi wiórkami, są zakładane w drewnie na głębokości kilku milimetrów lub pomiędzy korą, a drewnem. Morfologia: Chrząszcz długości 4–5 mm o wydłużonym ciele, barwy rdzawobrunatnej, z dobrze widoczną za środkiem pokryw dużą, rdzawożółtą plamą. Na przedpleczu o zaokrąglonych bokach, najszerszym w środku, występują cztery białe kropki. Larwa beznoga i biała. Szkody: Monofag, szkodnik fizjologiczny. Chrząszcze podczas żeru uzupełniającego wyjadają łyko i miazgę, natomiast larwy drążą chodniki w łyku. Intensywny żer uzupełniający chrząszczy w koronach drzew powoduje powstawanie licznych i głębokich ranek, co sprzyja infekcji zdrowych drzew grzybami powodującymi powstawanie obwaru. Profilaktyka: Usuwanie z lasu od kwietnia do września wierzchołków, grubych gałęzi oraz innego nieokorowanego drewna z cienką korą. Całoroczne wyszukiwanie, ścinanie i usuwanie drzew zamierających i martwych. Zwalczanie: Obejmuje wyszukiwanie, wyznaczanie i usuwanie od maja do września drzew zasiedlonych oraz wykładanie drzew i stosów pułapkowych (pierwszy raz – w połowie kwietnia, drugi raz – w połowie czerwca). Pułapki koruje się przed okresem przepoczwarczenia larw w drewnie, najlepiej po sześciu tygodniach. Wykładanie pułapek w postaci wyrzynków długości ok. czterech metrów, wyciętych z wierzchołkowej części drzew i układanych grupami po 4–5 sztuk. W drzewostanach zagrożonych przez gatunek należy wycinać drzew z obwarem. 15. Przypłaszczek granatek (Phaenops cyanea). Występowanie: W Polsce na terenie całego kraju. Roślina żywicielska: Głównie – sosna pospolita, sporadycznie – świerk, modrzew, jodła. Biologia: Rójka trwa od maja do sierpnia z nasileniem w czerwcu i w lipcu. Najchętniej zasiedla drzewa silnie nasłonecznione, rosnące na odsłoniętych ścianach lasu o wystawie południowej i na obrzeżach luk. Samice składają jaja w spękaniach kory drzew. Larwy żerują w łyku, drążąc chodniki dochodzące do 10 mm szerokości, zapchane chmurkowato ułożoną mączką. Larwa zimuje w korze lub w bielu. Przepoczwarczenie następuje w korze. Przed przepoczwarczeniem wygryzają spłaszczony soczewkowaty otwór i nim wychodzą. Następnie udają się w korony drzew, gdzie żerują na igliwiu. Morfologia: Chrząszcz długości 8–11 mm o ciele owalnym i spłaszczonym, barwy ciemnogranatowej z metalicznym połyskiem. Głowa szeroka, przedplecze prawie tej szerokości, co nasada pokryw. Larwa beznoga, barwy białej, silnie spłaszczona i charakterystycznie zgięta w połowie. Szkody: Najchętniej zasiedla stare sosny z grubą korą, rosnące w silnie nasłonecznionych miejscach. Atakuje głównie środkową i dolną część drzewa, Opanowane przez gatunek drzewa zrzucają starsze i uszkodzone przez chrząszcze igliwie, zmniejsza się przyrost ich pędów i skracają igły, wycieka żywica. W wyniku żerowania larw dochodzi do zmniejszenia przyrostu masy drewna oraz zamieranie drzew. Profilaktyka: Usuwanie z drzewostanów przez cały rok złomów i wywrotów oraz drzew silnie osłabionych. W okresie od maja do sierpnia wywóz z lasu świeżego, nieokorowanego drewna pochodzącego z trzebieży. Zwalczanie: Polega na wyszukiwaniu i usuwaniu zasiedlonych drzew – zamierających i martwych. W drzewostanach zagrożonych wykłada się drzewa pułapkowe.

lustracja interaktywna przedstawia schemat pod tytułem Uprawy i drzewostany świerkowe. Po lewej stronie znajduje się zdjęcie z grupą świerków. Odchodzą od niego dwa ramiona: szkodniki systemu asymilacyjnego, szkodniki floemu i ksylemu. W obrębie grupy szkodniki systemu asymilacyjnego wyróżnia się następujące owady: 1. Zasnuja świerkowa – zielona gąsienica z ciemną głową. 2. Brudnica mniszka brązowa, owłosiona gąsienica w kolorze brązowym. W obrębie grupy szkodniki floemu i ksylemu wyróżnia się następujące owady: 3. Kornik drukarz – imago chrząszcza o zwartej budowie głowy i tułowia w kolorze ciemnobrązowym, z sześcioma odnóżami i krótkimi czułkami na głowie. 4. Czterooczak świerkowiec – imago chrząszcza o zwartej budowie głowy i tułowia w kolorze brązowym, z sześcioma odnóżami i krótkimi czułkami na głowie. 5. Rytownik pospolity – imago chrząszcza o zwartej budowie głowy i tułowia w kolorze metalicznym, granatowo-brązowym, z sześcioma odnóżami i krótkimi czułkami na głowie. Na ilustracji znajduje się pięć punktów interaktywnych, których treść jest tożsama z nagraniem audio: 1. Zasnuja świerkowa (Cephalcia abietis). Występowanie: Notowana w Sudetach i Beskidzie Śląskim oraz na nizinach w północno–wschodniej części Polski. Roślina żywicielska: Głównie – świerk pospolity. Biologia: Rójka rozpoczyna się w kwietniu i trwa do końca czerwca. Samice składają jaja na wierzchniej części starszych (zeszłorocznych) igieł. Po 2–4 tygodniach lęgną się larwy, które żerują w gniazdach z przędzy. Każda z nich ma osobny oprzęd, z licznych oprzędów tworzą się na gałęziach całe sieci. Żer trwa 6–8 tygodni i postępuje od wierzchołka ku dołowi. Larwy zimują w glebie. W sierpniu–wrześniu schodzą na głębokości 4–20 cm. Przepoczwarczenie następuje po 2–4 latach. Morfologia: Błonkówka jest wydłużona i spłaszczona. Długość ciała samca wynosi 10–12 mm, rozpiętość skrzydeł 20–24 mm. Długość ciała samicy to 12–15 mm, a rozpiętość skrzydeł 22–27 mm. Głowa duża, czarna z żółtymi plamami. Czułki długie, nitkowate, 22–28 członowe, żółtawe u nasady, ciemniejsze ku wierzchołkowi. Tułów czarny, tarczka, brzegi przedplecza i pokrywki skrzydłowe żółte. Odwłok żółtoczerwony. Skrzydła wąskie, przezroczyste, ku wierzchołkowi lekko przyciemnione. Nogi żółtobrązowe. Larwa barwy brudnozielonoszarej, trzy pary nóg, trzy podłużne pasy na wierzchniej stronie ciała i jeden na spodniej. Szkody: Żer larw na starszym igliwiu, postępujący od wierzchołka do podstawy korony oraz od części zewnętrznych do środka, powoduje przerzedzenie koron, a w następnym roku zahamowanie przyrostu drzew na wysokość i grubość. Profilaktyka: Przeprowadzenie w terminie od piętnastego września do trzydziestego pierwszego października jesiennych poszukiwań przelegujących pod ściółką larw. Urozmaicenie składu gatunkowego drzewostanów. Zwalczanie: Polega na stosowaniu opasek lepowych. W momencie masowego występowania niezbędna jest walka chemiczna przy zastosowaniu preparatów kontaktowych bądź żołądkowych o długim okresie działania. 2. Brudnica mniszka (Lymantria monacha). Występowanie: W Polsce najliczniej występuje w rejonie Borów Tucholskich, Puszczy Noteckiej, Równiny Mazurskiej i Niziny Sandomierskiej. Roślina żywicielska: Gatunki iglaste (z wyjątkiem cisa), głównie - sosna, ale też świerk. Gatunki liściaste z wyjątkiem olszy, robinii, kasztanowca, jesionu, czeremchy. Biologia Rójka trwa najczęściej od lipca do pierwszej połowy sierpnia, a może trwać aż do połowy września. Najpierw pojawiają się samce, a dwa tygodnie później – samice. Motyle wylęgają się z poczwarek w ciągu dnia, ale lot godowy trwa od godz. 22 do 24. Samica składa jaja natychmiast po zapłodnieniu na dolnych partiach pni pod łuskami i w spękaniach kory. W drzewostanach z gęstym podszytem jaja mogą być składane aż do wierzchołków strzał. Jaja rozwijają się 4–8 dni. Jeśli temperatura spada poniżej 15 stopni C, ten proces spowalnia. Gąsienice są w pełni ukształtowane do jesieni, ale zimują w chorionie. Są praktycznie całkowicie odporne na przemarzanie, wytrzymują temperatury do minus siedemdziesięciu stopni C. Wylęg gąsienic następuje w kwietniu i na początku maja następnego roku. Młodociane gąsienice gromadzą się w jednym miejscu tworząc tzw. lusterko. Morfologia: Motyl średniej wielkości. Długość ciała samca wynosi 12–15 mm, a rozpiętość skrzydeł 35–45 mm. Czułki grzebykowate. Odwłok zakończony pędzelkowato. Zarys skrzydeł siedzącego osobnika przypomina trójkąt równoboczny. Długość ciała samicy 15–20 mm, rozpiętość skrzydeł 45–55 mm. Czułki nitkowate. Odwłok spiczasty. Zarys skrzydeł siedzącej samicy przypomina trójkąt równoramienny. Pierwsza para skrzydeł u obu płci jest biała z poprzecznymi, zygzakowatymi, czarnymi liniami o zmiennej grubości. Druga para skrzydeł – brunatnoszara. Głowa i tułów są białawe z czarnymi plamami. Oprócz form jasnych występują formy szare, ciemnoszare, a nawet czarne. Gąsienica po wylęgu ma 5 mm długości i dużą, czarną lśniącą głowę. Reszta ciała jest żółtobrązowa z ciemniejszymi liniami na grzbiecie. Na segmentach liczne jasnożółte brodawki z długimi aerostatycznymi włoskami. Stosunkowo szybko ciała gąsienic czernieją. Od trzeciego linienia gąsienice zmieniają barwę z czarnej na szarożółtą lub zielonkawoszarą. Przy silnej gradacji czarne tło ciała zostaje zachowane. Głowa jest brunatna, wzdłuż grzbietu występuje podwójny czarny pas. Na każdym segmencie – sześć niebieskich brodawek z czarnymi włoskami. Na tergicie dziewiątym i dziesiątym są wysuwalne czerwone brodawki – ta cecha charakterystyczna pozwala odróżnić brudnicę mniszkę od podobnych gąsienic. Szkody: Powoduje w starszych drzewostanach ale i w uprawach czy młodnikach. Gąsienice uszkadzają igły. Świerk pozbawiony igliwia na skutek żeru zazwyczaj ginie. Profilaktyka: Urozmaicanie składu gatunkowego ekosystemów leśnych, aktywna ochrona podszytów. Pułapki feromonowe do odłowu samców brudnicy mniszki wywiesza się co roku na przełomie czerwca i lipca w stałych miejscach, na wysokości ponad dwa metry nad powierzchnią gruntu. Wyniki odłowów służą do określenia terminu rozpoczęcia i kulminacji rójki. Od początku drugiej dekady lipca obserwacje wykonuje się dwa razy w tygodniu, a po kulminacji rójki co około dziesięć dni, do zakończenia lotu motyli. Po ustaleniu terminu kulminacji lotu samic wykonuje się ocenę ich liczebności poprzez jednorazowe zarejestrowanie liczby samic siedzących na drzewach w okresie kulminacji rójki, metodą dwudziestu drzew lub metodą transektu. Co roku przeprowadza się też kontrole obecności larw w ściółce i glebie pod koronami drzew. Na pnie zakłada się lepiące opaski. Larwy wędrując na żer w korony przylepiają się do nich. Zwalczanie: Polega na stosowaniu preparatów zawierających bakterię (Bacillus thuringiensis). Brudnica ma wielu wrogów naturalnych, a najpoważniejszym z nich jest wirus (Borrelinavirus efficiens), który atakuje gąsienice, wywołując u nich chorobę zwaną krysztalicą. 3. Kornik drukarz (Ips typographus). Występowanie: W Polsce na terenie całego kraju. Roślina żywicielska: Głównie – świerk pospolity, sporadycznie – sosna, modrzew, jodła. Biologia: Zimują chrząszcze (w ściółce lub w miejscu żerowania), a niekiedy larwy i poczwarki. Rójka odbywa się w kwietniu–maju lub w lipcu–sierpniu, zależnie od warunków pogodowych. Ma jedną lub dwie generacje w ciągu roku oraz generacje siostrzane. Żerowisko jest podłużne, praktycznie niewidoczne na drewnie o dwóch, niekiedy trzech chodnikach macierzystych wygryzionych przez samicę. Chodniki larwalne, zwykle w odstępach co 2 mm, drążone są przez wylęgłe larwy prostopadle do chodników macierzystych. Larwy po 3–4 tygodniach przepoczwarczają się w kolebkach. Młode chrząszcze odbywają żer uzupełniający wygryzając pod korą chodniki w kształcie poroży jeleni. Morfologia: Chrząszcz długości 4–5,5 mm, o lśniącym, walcowatym ciele. Krępy, barwy brunatnej bądź brunatnoczarnej. Na przednim brzegu przedplecza i po bokach ścięcia pokryw – rdzawe owłosienie. Ścięcie pokryw ma delikatny połysk. Na jego brzegach z każdej strony znajdują się cztery ząbki, z których trzeci od góry jest największy, guziczkowato zgrubiały i spiczasty. Larwa beznoga, biała. Szkody: Zasiedla głównie środkową i dolną część drzew stojących i leżących. Założone pod korą chodniki macierzyste i larwalne przerywają obieg soków i powodują śmierć drzewa. W czasie gradacji atakuje żywe drzewa. Profilaktyka: Wywóz z lasu w okresie od października do kwietnia nieokorowanego drewna i gałęzi. Całoroczne usuwanie z drzewostanu złomów i wywrotów. Wyszukiwanie i ścinanie przez cały rok zasiedlonych drzew zamierających i martwych. Zwalczanie: Wykładanie drzew i stosów pułapkowych (pierwsza seria – marzec, druga seria – maj, trzecia seria – czerwiec/lipiec). Wyszukiwanie, wyznaczanie i usuwanie drzew trocinkowych. Wykładanie pułapek feromonowych w drzewostanach zagrożonych. Wykładanie drzew chwytnych tzn. wałków i dłużyc opałowych opryskanych insektycydem. 4. Czterooczak świerkowiec (Polygraphus poligraphus). Występowanie: W Polsce jest pospolity. Roślina żywicielska: Głównie – świerk, sporadycznie – sosna, jodła, limba, wejmutka, modrzew. Biologia: Chrząszcze i larwy zimują pod korą w żerowisku. Rójka pierwszej generacji rozpoczyna się zwykle z końcem kwietnia lub w maju, drugiej generacji – w lipcu lub w pierwszej połowie sierpnia. Może pojawić się generacja siostrzana. Żerowisko ma 1–6 wygryzionych przez samicę chodników macierzystych o długości 2–6 cm i szerokości 1,2 mm. W chodnikach tych samice zakładają nyże jajowe, w których składają jaja. Beznogie larwy wygryzają kręte, poplątane, często dość długie chodniki larwalne. Młode chrząszcze przez około trzy tygodnie prowadzą żer uzupełniający. Morfologia: Chrząszcz długości 1,8–3,5 mm o walcowatym ciele, nieco wydłużonym, barwy ciemnobrązowej lub brunatnej. Matowe pokrywy z niewyraźnym rzędem kropek pokrytych brunatnoszarymi łuseczkami. Głowa okrągła, wyciągnięta w delikatny ryjek. Oczy przedzielone na dwie części i kształtem zbliżone do trójkąta. Połyskujące przedplecze, wyraźnie zwężone ku przodowi, jest szersze niż dłuższe. Larwa beznoga, kremowobiała. Szkody: Atakuje drzewa silnie osłabione lub uszkodzone przez pioruny. Zasiedla całą strzałę, gałęzie drzew stojących, a u drzew świeżo ściętych najczęściej wierzchołkową i środkową część strzały. W razie masowego pojawu może spowodować intensywne wydzielanie się posuszu zarówno pojedynczych drzew jak i całych grup (gniazda). Profilaktyka: Wywóz z lasu od października do marca gałęzi i wierzchołków drzew. Całoroczne usuwanie złomów, drzew osłabionych i obumierających zaatakowanych przez pasożytnicze grzyby i owady. Od kwietnia do sierpnia chemiczne zabezpieczanie przed zasiedleniem gałęzi, wierzchołków i przelegującego świeżego drewna. Składowanie drewna w miejscach silnie nasłonecznionych. Zwalczanie: Polega na całorocznym wyszukiwaniu, wyznaczaniu i usuwaniu drzew zasiedlonych. Korowaniu przez cały rok drzew zasiedlonych i pułapek oraz niszczeniu ich kory i gałęzi. Wykładaniu drzew pułapkowych w kwietniu i czerwcu. 5. Rytownik pospolity (Pityogenes chalcographus). Występowanie: W Polsce na terenie całego kraju. Roślina żywicielska: Głównie – świerk, sporadycznie – sosna, jodła bądź inne gatunki iglaste. Biologia: W miejscu żerowania zimuje chrząszcz, niekiedy larwa lub poczwarka. Rójka odbywa się w kwietniu–maju oraz lipcu–sierpniu. Ma jedną lub dwie generacje w ciągu roku. Wybiera miejsca lekko naświetlone. Wiosną samice drążą chodniki macierzyste rozchodzące się gwiazdkowato od komory godowej. Liczba chodników 3–8, ich długość do sześć cm, a szerokość ok. jednego mm. Chodniki larwalne odchodzące od chodników macierzystych z nyż jajowych, są krótsze i położone głęboko obok siebie. Młode chrząszcze odbywają żer uzupełniający w miejscu wylęgu, wygryzając pod korą chodniki w postaci nieregularnych, rozszerzonych jamek. Morfologia: Chrząszcz długości 2–2,5 mm, lśniący, o walcowatym i wydłużonym ciele barwy ciemnobrunatnej lub czarnej. Pokrywy są dwubarwne – ciemne u nasady, rdzawobrunatne w pozostałej części, silnie kropkowane i nieco zagłębione. U samca na ścięciu pokryw, po obu stronach, dobrze widoczne trzy ostre ząbki jednakowej wielkości. U samicy są słabo wykształcone. Szkody: Zasiedla górne części strzał i gałęzie. Chętnie żeruje na drzewach ściętych oraz wywrotach i złomach. Profilaktyka: Przez cały rok należy wywozić z lasu gałęzie i wierzchołki ściętych drzew. Usuwać z drzewostanów złomy, wywroty i drzewa osłabione. W okresie wiosenno‑letnim chemicznie zabezpieczać gałęzie i wierzchołki przed zasiedleniem. Zwalczanie: Polega na wykładaniu drzew pułapkowych z gałęziami lub stosów świeżych gałęzi (pod koniec marca, pod koniec czerwca i na początku lipca). A także wykładaniu pułapek feromonowych z feromonem agregacyjnym Chalcoprax.

Ilustracja interaktywna przedstawia schemat pod tytułem Drzewa liściaste. Po lewej stronie znajduje się zdjęcie przedstawiające drzewo liściaste rosnące na łące. Po prawej stronie znajdują się wymienione gatunki drzew i ich szkodniki. Topola: 1. Rynnica topolowa – imago chrząszcza o pomarańczowym tułowiu, sześciu odnóżach i średniej długości czułkach. 2. Rzemlik topolowiec – imago chrząszcza o brązowym, wąskim tułowiu, sześciu odnóżach i długich czułkach sięgających niemal do końca tułowia. Wierzba. 3. Krytoryjek Olchowiec – imago chrząszcza o pasiastym biało-beżowo-czarnym tułowiu, sześciu odnóżach i krótkich czułkach umieszczonych na trąbkowatym aparacie gębowym. Olsza czarna i szara. 4. Hurmak Olchowiec – imago chrząszcza o metalicznym, chabrowo-granatowym tułowiu, sześciu odnóżach i średniej długości czułkach. Brzoza. 5. Ogłodek brzozowiec – imago chrząszcza o owalnym, metalicznoczarnym tułowiu, sześciu odnóżach i krótkich czułkach. Buk. 6. Szczotecznica szarawka – zielono-biała, owłosiona gąsienica. 7. Opiętek zielony– imago chrząszcza o pasiastym szaro-czarnym tułowiu, sześciu odnóżach i średniej długości czułkach. Dąb. 8. Zwójka zieloneczka – zielona gąsiennica. 9. Brudnica nieparka – Czarno-biało-czerwona, owłosiona gąsienica. Na ilustracji znajduje się osiem punktów interaktywnych, których treść jest tożsama z nagraniem audio: 1. Rynnica topolowa (Chrysomela populi). Występowanie: W Polsce pospolita. Roślina żywicielska: Głównie – topola osika, topola chińska, wierzba. Biologia: Chrząszcze, po przezimowaniu w glebie lub w ściółce pod opadłymi liśćmi, żerują na liściach od końca kwietnia do początku czerwca. Samice składają jaja grupami na spodniej stronie liści, przykrywając je ochronna wydzieliną. Larwy wylęgają się po 5–12 dniach. Początkowo żerują gromadnie szkieletując liście i nie naruszając przy tym nerwów. Przepoczwarczają się po trzech tygodniach na spodniej stronie liści lub pędów. Po około dziesięciu dniach (czerwiec–lipiec) pojawiają się młode chrząszcze pierwszej generacji, które ogryzają blaszki liściowe lub wygryzają w nich otwory. Po kopulacji samice składają jaja, co daje początek drugiej generacji, która kończy swój rozwój w sierpniu lub we wrześniu. W październiku chrząszcze schodzą do gleby, ściółki, mchu lub pod kamienie na zimowanie. Morfologia: Chrząszcz podłużnie owalny, o długości 8–12 mm. Głowa, przedplecze, odwłok i nogi metalicznie ciemnoniebieskie. Pokrywy czerwone lub żółtobrunatne, a na końcu – przy szwie – zaczernione, bardzo delikatnie kropkowane. Larwa długości 4,5 mm, wrzecionowata, szarobiała z czarną głową, na stronie grzbietowej występują rzędy czarnych plam i stożkowatych brodawek. Szkody: Groźny szkodnik fizjologiczny. Masowy żer chrząszczy i larw doprowadza do znacznej redukcji listowia, a w konsekwencji do zahamowania przyrostu i osłabienia drzew. Największe szkody notowane są w czasie ciepłej wiosny i jesieni. Profilaktyka: Dotychczas działania profilaktyczne nie były stosowane. Zwalczanie: Na niewielkich plantacjach i w szkółkach zwalczanie polega na wiosennym rozgniataniu złóż jaj na liściach, jesiennym grabieniu liści i paleniu ściółki. Większe powierzchnie zagrożone powinny być wiosną opryskiwane insektycydami żołądkowymi i kontaktowymi. 2. Rzemlik topolowiec (Saperda carcharias). Występowanie: W Polsce spotykany dość często, w górach do wysokości dziewięciuset m n.p.m. Roślina żywicielska: Głównie – różne gatunki topól, zwłaszcza niektóre mieszańce oraz topola osika. Biologia: Chrząszcze pojawiają się od końca czerwca do końca września (nasilenie rójki – lipiec i pierwsza połowa sierpnia). Po wylęgu owady odbywają żer dojrzewający w koronach żywych drzew, wygryzając w liściach topól koliste otwory lub obrączkując cienkie pędy, w których wyjadają łyko i kambium. Samica składa jaja pojedynczo w nacięcia kory, głównie w odziomkowej części pnia. Larwy lęgną się w następnym roku od końca kwietnia do początku czerwca. W łyku i drewnie wygryzają płaski chodnik o kolistym zarysie. Następnie w drewnie drążą podłużny chodnik o przekroju elipsy, który zapełniają wiórkami. W październiku larwy kończą żerowanie i zimują w chodnikach w drewnie. Wczesną wiosną następnego roku wgryzają się głębiej w drewno, a na cieńszych drzewach drążą chodnik w rdzeniu w górę i w dół pnia. Po drugim przezimowaniu larwa przedłuża chodnik ku górze. Jesienią trzeciego roku żerowania larwa przygotowuje kolebkę poczwarkową w przedłużeniu głównego chodnika. Larwy zimują w kolebkach, przepoczwarczają się od kwietnia do sierpnia następnego roku. Chrząszcze lęgną się po 10–17 dniach wygryzając się na zewnątrz kolistym otworem wylotowym. Pełny cykl gatunku trwa 3–4 lata. Morfologia: Chrząszcz długości 19–31 mm. Ciało pokryte gęstymi, szarożółtymi, krótkimi włoskami. Przedplecze poprzeczne, bardzo grubo i ziarniście kropkowane. Pokrywy jednolicie szarożółte, gęsto owłosione z licznymi małymi czarnymi i nagimi punktami oraz małym ząbkiem na końcu. Ostatni człon czułków jednobarwny, szaro owłosiony. Pokrywy u samca silniej zwężają się ku tyłowi. Larwa wyższa niż szersza, zwężająca się ku tyłowi. Przedplecze brunatne, silnie schitynizowane, w tylnej połowie z gęstymi ciemnobrunatnymi ziarenkami skierowanymi ku dołowi. Szkody: Szkodnik pierwotny, fizjologiczno‑techniczny topoli, rzadziej wierzby. Drzewa zaatakowane w stopniu silnym giną, a młodsze egzemplarze ulegają złamaniu przez wiatr. Drzewa słabiej zasiedlone przetrzymują żer larw, ale przez dłuższy czas są osłabione o zdeformowanych strzałach i ze zmniejszonym przyrostem. Przez zranione pędy może dochodzić do zakażeń patogenicznymi grzybami lub bakteriami. Chrząszcz uszkadza drewno głównie w części odziomkowej, czyli najcenniejszą część pod względem użytkowym. Profilaktyka: Częste dokładne kontrole stanu zdrowotnego upraw topolowych i niszczenie szkodnika (od piętnastego sierpnia do piętnastego września). Unikanie zakładania rozległych monokultur topolowych. Zapewnienie topolom odpowiednich warunków wzrostu. Prawidłowe pielęgnowanie drzew i należyta uprawa gleby. Zwalczanie: Na starszych plantacjach i w zadrzewieniach wykonuje się zabiegi chemiczne w drugiej połowie czerwca tylko na drzewach trocinkowych (stopień opanowania mniejszy niż pięćdziesiąt procent) lub na wszystkich drzewach. Polega to na opryskiwaniu dolnej części pnia insektycydami kontaktowymi. 3. Krytoryjek olchowiec (Cryptorhynchus lapathi). Występowanie: W całej Polsce zarówno w górach jak i na niżu. Roślina żywicielska: Głównie – olsza czarna, olsza szara, wierzba biała, wierzba iwa, wierzba krucha, topola balsamiczna, topola biała, topola czarna, topola osika. Biologia: Chrząszcze pojawiają się na przełomie lipca i sierpnia. Prowadzą żer dojrzewający na gałązkach i strzałach drzew, gdzie wygryzają w korze i łyku okrągławe otwory. Żerują do października. Zimę spędzają w ściółce. W maju i czerwcu następnego roku samice składają jaja głównie na dwu lub trzyletnich pędach i gałęziach, wygryzając małe otworki w łyku, a następnie krótki poprzeczny chodnik. Z jaj pod koniec marca wylęgają się larwy, które początkowo wygryzają pod korą wąski, czasem płatowato rozszerzający się chodnik. Następnie żerują w łyku, a pod koniec maja schodzą do bielu. W drewnie wygryzają prosty, skierowany ku górze, fajkowato wygięty chodnik długości około dziesięciu cm o owalnym przekroju. Przepoczwarczenie odbywa się pod koniec lipca w kolebce poczwarkowej na końcu chodnika, a młode chrząszcze wydostają się na zewnątrz przez otwór służący larwie do wyrzucania trocinek. Cykl rozwojowy jest dwuletni. Morfologia: Chrząszcz długości 5,5–9 mm o barwie czarnej lub ciemnobrunatnej bez połysku. Pokryty ciemnymi łuskami i bardzo krótkimi włoskami. Ryjek jest obły lub lekko spłaszczony. Na przedpiersiu między przednimi biodrami występuje głęboka bruzda służąca do chowania ryjka. Boki przedtułowia, końcową część pokryw, tarczkę, obrączki na udach nóg pokrywają białoszare łuski. Rowki pokryw tworzą głębokie, okrągłe wgłębienia z łuskami na dnie. Larwa o ciele łukowato zagiętym, barwy żółtawej. Po bokach z wyjątkiem drugiego, trzeciego, dwunastego segmentu odwłokowego znajdują się przetchlinki w kształcie elipsy. Szkody: Szkodnik fizjologiczno‑techniczny. Młode pędy zasiedlone przez larwy usychają lub są obłamywane przez wiatr. Larwy żerujące na starszych drzewkach powodują ich zamieranie lub deformację. Chrząszcze w skutek żeru dojrzewającego powodują usychanie cienkich, jednorocznych pędów. Chrząszcze mogą przenosić zarodniki grzyba, który wywołuje raka topoli. Profilaktyka: Kontrola materiału sadzeniowego i dezynsekcja wiązek zrzezów wodnymi zawiesinami insektycydów przed ich wprowadzeniem na nowo zakładane plantacje. Zwalczanie: Zimą ogławia się i pali karpy. Natomiast wiosną można wypalać całe plantacje przy użyciu słomy. Chemiczne zwalczanie larw prowadzi się wczesną wiosną opryskując karpy preparatami o działaniu wgłębnym. 4. Hurmak olchowiec (Agelastica alni). Występowanie: Pospolity na terenie całej Polski. Roślina żywicielska: Głównie – olsza czarna i szara, sporadycznie – brzoza, lipa szerokolistna, topola, wierzba oraz drzewka owocowe. Biologia: Chrząszcze, po przezimowaniu, od końca kwietnia do połowy maja przez około dwadzieścia dni kontynuują żer na młodych liściach. Następnie kopulują, a pierwsze jaja pojawiają się w drugiej połowie maja. Jaja są składane na spodniej stronie liści i przykrywane ochronną wydzieliną. Po 15–18 dniach (czerwiec–lipiec) wylęgają się larwy, które żerując wyjadają dziury oraz szkieletują blaszki liściowe. Żerują około dwudziestu czterech dni. Pod koniec lipca schodzą do ściółki, gdzie następuje przepoczwarczenie. Z końcem sierpnia wylęgają się młode chrząszcze, które prowadzą żer do pierwszych przymrozków. Zimują w glebie, ściółce lub spróchniałych pniakach. Cykl rozwoju trwa rok. Morfologia: Chrząszcz silnie wypukły. Długości 5–7 mm, lśniący, barwy czarnoniebieskiej/fioletowej z lekko rozszerzonymi z tyłu pokrywami. Wierzch ciała jest silnie kropkowany. Larwa wydłużona, wielkości 10–12 mm, oliwkowozielona z dwoma rzędami czarnych i owłosionych brodawek. Szkody: Szkodnik fizjologiczny młodników olchowych. Powoduje gołożery również na drzewach starszych, co doprowadza do spadku ich przyrostu. W szkółkach i uprawach może przyczyniać się do obumierania młodych drzewek. Profilaktyka: Dotychczas działania profilaktyczne nie były stosowane. Zwalczanie: W razie masowego pojawu stosuje się insektycydy żołądkowe i kontaktowe. 5. Ogłodek brzozowiec (Scolytus ratzeburgi). Występowanie: Pospolity w całej Polsce. Roślina żywicielska: Wyłącznie – brzoza. Biologia: Chrząszcze pojawiają się od czerwca do lipca. Żer dojrzewający odbywają na korze cienkich gałęzi w koronach drzew. Samice wygryzają pod korą podłużne chodniki macierzyste długości do trzynastu cm i szerokości 3–4,5 mm, rozpoczynające się hakowatym wygięciem. Znajdują się w nich liczne otwory wentylacyjne. Na drzewach leżących chodniki macierzyste ułożone są w różnych kierunkach. Chodniki larwalne są liczne, początkowo biegną obok siebie, a następnie łukowato, bądź faliście odchylają się od chodnika macierzystego. Larwy zimują, a przepoczwarczenie odbywa się pod koniec maja w kolebkach poczwarkowych zagłębionych w korze. Chrząszcze wygryzają się na zewnątrz kolistymi otworami wylotowymi. Całe żerowisko złożone z chodnika macierzystego i chodników larwalnych jest wygryzione głęboko w korze. Cykl rozwojowy trwa jeden rok. Morfologia: Chrząszcz długości 4,5–7 mm o barwie smolistoczarnej, błyszczący. Przedplecze pokryte wgłębieniami różnej wielkości, ułożonymi w rzędy. Odwłok u samca stromo podcięty. Guziczkowaty wyrostek na środku trzeciego sternitu odwłokowego jest jednowierzchołkowy, a czwartego sternitu – dwuwierzchołkowy. Samica nie posiada wyrostków na sternitach odwłokowych. Szkody: Zasiedla żywe drzewa doprowadzając je do obumarcia. Najczęściej atakuje drzewa osłabione, zamierające i przygłuszone. Chodniki larwalne powodują rozległe uszkodzenia fizjologiczne miazgi i łyka. Pojawia się również w zadrzewieniach miejskich i doprowadza do grupowego wydzielenia się posuszu brzozowego. Profilaktyka: Dotychczas działania profilaktyczne nie były stosowane. Zwalczanie: Zaleca się usuwanie zasiedlonych drzew przed wylotem chrząszczy. Podejmowano również próby ich zwalczania za pomocą stojących drzew pułapkowych – nie znalazło to szerszego zastosowania. 6. Szczotecznica szarawka (Calliteara pudibunda). Występowanie: W Polsce pospolita z wyjątkiem wyższych położeń górskich. Roślina żywicielska: Głównie – buk, dąb, sporadycznie – brzoza, grab, gatunki owocowe. Biologia: Motyle roją się w maju i w czerwcu wieczorem. Samice po kopulacji składają jaja w płaskich złożach po kilkaset sztuk. Najczęściej w korze pni drzew liściastych, na wysokości 3–4 m, przyklejając je do podłoża substancją kitową. Pod koniec czerwca lęgną się gąsienice, które szkieletują liście. Po pierwszym linieniu ogryzają z zewnątrz blaszkę liściową, aż do nerwu głównego. Często żerują też w nasadzie liścia wskutek czego pozostała, nieuszkodzona część opada na ziemię (tzw. żer rozrzutny). Gąsienice we wrześniu, po zakończeniu żerowania, schodzą do ściółki na przepoczwarczenie. Odbywa się to w rzadkim, szarożółtym kokonie pokrytym przylepionymi włoskami, wśród suchych sprzędzionych liści. Cykl rozwojowy trwa rok. Morfologia: Jasnoszary lub szarobrunatny motyl o rozpiętości skrzydeł u samca 33–45 mm, a u samicy – 40–62 mm. Przednie skrzydła są białoszare, u samicy nieco jaśniejsze, z dwiema, a niekiedy trzema ciemniejszymi przepaskami. Skrzydła tylne – białawe z ciemniejszą przepaską. Czułki podwójnie grzebykowate, u samca z bardzo długimi wyrostkami. Gąsienica po wylęgu zielonoszara i pokryta długimi, czarnymi włoskami. Na grzbietowej stronie, od czwartego do siódmego segmentu odwłokowego, występują gęste, jednakowej długości pędzelki żółtawoszarych włosków. Na dziewiątym segmencie – długi, wiotki pędzelek różowawych, czerwonawych lub brunatnych włosków nierównej długości. Wcięcia między segmentami są aksamitnoczarne. Szkody: Potrafi spowodować całkowitą defoliację zaatakowanych drzew. W ciągu kilka lat powtarzających się gradacji może spowodować zahamowanie przyrostu i owocowania, a w skrajnych przypadkach – silne osłabienie drzew, co ułatwia inwazję szkodników wtórnych. Profilaktyka: W przypadku liczniejszego występowania określa się nasilenie żerów na podstawie stopnia redukcji ulistnienia, a właściwą kontrolę zagrożenia przeprowadza się w listopadzie w drzewostanach liściastych, gdzie redukcja listowia jest większa niż 30 proc. Przeszukuje się ściółkę oraz szyję korzeniową do wysokości około 2 m. Zwalczanie: Przeprowadza się tylko w wyjątkowych przypadkach w drzewostanach nasiennych, młodnikach i uprawach przy użyciu insektycydów o działaniu kontaktowym. 7. Opiętek zielony (Agrilus viridis). Występowanie: W Polsce na terenie całego kraju oprócz wyższych położeń górskich. Roślina żywicielska: Głównie – buk. Gatunek oligofagiczny – rozwijający się na różnych gatunkach drzew: brzozie, dębie, klonie, olszy, topoli, wierzbie. Biologia: Chrząszcze pojawiają się od maja do lipca i roją się w ciągu dnia. Żer dojrzewający odbywają ogryzając brzegi blaszek liściowych. Samice po kopulacji składają jaja przyklejając je do kory, głównie na nasłonecznionej części drzewa, a następnie pokrywają je białą ochronną substancją. W miejscu, gdzie wygryza się larwa, do kory wypływa sok, który z czasem przybiera barwę ciemną i tworzy brunatną opalizującą plamę. Larwy początkowo żerują w zewnętrznych warstwach korowiny, a następnie pod korą wygryzają kręte, taśmowato lub spiralnie przebiegające chodniki. Żerowanie larw zdradza odstająca kora nad chodnikami oraz przebarwienie liście i usychanie gałęzi lub całych drzew. Larwy drążą w drewnie lub korowinie łukowate kolebki poczwarkowe. Po przezimowaniu przepoczwarczają się (od kwietnia do czerwca). Wylęgłe chrząszcze wygryzają się na zewnątrz soczewkowatymi otworami wylotowymi, położonymi po przeciwnej stronie kolebki, niż otwór wyjściowy, o silnie wygiętym dolnym brzegu. Cykl rozwojowy trwa rok. Morfologia: Chrząszcz o wąskim, wydłużonym ciele w kształcie klina. Barwa ciała zmienna – od prawie czarnej, przez wszystkie odcienie zieleni i niebieskiego. Pojawiają się również formy dwubarwne – z głową i przedpleczem barwy złotej do brązowej i zielonymi pokrywami. Przedplecze u nasady szersze niż dłuższe, zwężające się ku przodowi i tyłowi. W środku – z dwoma wgłębieniami przedzielonymi poprzecznym wzniesieniem, a przy tylnych kątach – z wyraźnymi żeberkami. Środkowe uda na tylnej krawędzi są gładki, bez ząbków. Pokrywy zwężające się ku tyłowi. Larwa biaława, długości do 1 mm, z przedpleczem nieco szerszym od pozostałych segmentów ciała i dwoma kolcami na środku odwłoka. Szkody: W przerzedzonych drzewostanach bukowych dobija drzewa osłabione nagłym dostępem zwiększonej ilości światła, zwiększonej ilości wody w wierzchniej warstwie gleby, bądź osuszeniem podłoża. Atakuje również drzewa żywe lub nieznacznie osłabione (żer postępuje od góry do środkowej i dolnej części pnia). Opanowuje też drzewa świeżo ścięte. Profilaktyka: Usuwanie z lasu wczesną jesienią drzew opanowanych przez szkodnika oraz ich korowanie. Zwalczanie: W przypadku masowego pojawienia się szkodnika należy zwalczać za pomocą drzew pułapkowych wykładanych w połowie kwietnia. 8. Zwójka zieloneczka (Tortrix viridana). Występowanie: W Polsce dość liczna z wyjątkiem wyższych położeń górskich. Roślina żywicielska: Głównie – dąb szypułkowy i bezszypułkowy, sporadycznie – buk, grab, olsza, lipa. Biologia: Motyle pojawiają się od końca maja do lipca (nasilenie rójki przypada na czerwiec). Owady latają w koronach dębów w ciągu dnia i o zmroku. Żyją zaledwie 7 dni. Samice, w zagłębieniach wierzchołkowych odcinków pędów, na pączkach lub u nasady liści, składają po dwa dachówkowato zachodzące na siebie jaja i przykrywają je maskującą substancją kitową. Pod koniec kwietnia i w połowie maja następnego roku wylęgają się gąsienice. Wychodzą przez szczelinę lub wygryzają się do rozwijających się pączków. Po kilku dniach linieją i sprzędzają rozwijające się młode liście, na których żerują. Po 2–3 dniach ponownie linieją przyjmując typowe zabarwienie i rurkowato zwijają liście, owijając je przędzą. W ciągu dwóch tygodni przechodzą dwa linienia. Żerują 3–4 tygodnie. Przepoczwarczenie odbywa się pod koniec maja i w czerwcu, w zwiniętych i sprzędzonych liściach. Cykl rozwojowy jednoroczny. Morfologia: Drobny motyl o rozpiętości skrzydeł 18–23 mm. Przednie skrzydła są czworokątne i rozszerzające się od nasady (u samca – seledynowozielone, u samicy – żółtawozielone) z prawie białą strzępiną. Odwłok oraz tylne skrzydła – jasnoszare, głowa – żółtawa, tułów – zielonkawy. Gąsienica o ośmiu parach nóg, szarozielona z czarną, a później czarnobrunatną głową. Ciało ma pokryte licznymi brunatnymi brodawkami ze stosunkowo długimi włoskami. Szkody: Ten motyl z rodziny zwójkowatych to najgroźniejszy szkodnik dębu. W przypadku masowego wystąpienia powoduje suchoczuby, zamieranie konarów, a nawet gołożery. Gradacje występują co 3–4 lata. Najsilniej uszkadza drzewa nasienne, rosnące na skraju lasu, a także starsze dęby w silnie przerzedzonych drzewostanach. Na skutek masowego pojawu gąsienic następuje całkowita defoliacja drzew, a w konsekwencji słaby przyrost i owocowanie. Występujące chronicznie gołożery powodują znaczne osłabienie zaatakowanych drzew, co może prowadzić do suchoczubów w koronie, a w ostateczności do ich zamierania. Jest jednym z ważniejszych ogniw w łańcuchu chorobowym powodującym zamieranie dębów. Profilaktyka: Utrzymywanie wysokiej liczebności ptaków owadożernych, a także hodowla drzewostanów złożonych z późnej odmiany dębu szypułkowego. Prowadzenie od maja wstępnych kontroli występowania gatunku w drzewostanach dębowych na podstawie obserwacji redukcji ulistnienia drzew. Właściwą ocenę zagrożenie drzewostanów prowadzi się w październiku i listopadzie szacując liczbę jaj na gałązkach. Zwalczanie: W przypadku stwierdzenia dużej liczby jaj stosuje się zabieg chemiczny przy użyciu preparatów kontaktowych przeciwko gąsienicom bądź sztuczne inhibitory zasklepiające pączki dębu, co prowadzi do śmierci głodowej gąsienic. 9. Brudnica nieparka (Lymantria dispar). Występowanie: W Polsce gatunek szeroko rozprzestrzeniony na niżu. Roślina żywicielska: Głównie – dąb, buk, grab, klon, topola, brzoza, czeremcha, jabłoń, śliwa. Sporadycznie – świerk, modrzew, sosna. Biologia: Rójka motyli odbywa się w lipcu i w sierpniu. Motyle są aktywne w dzień, wieczorem i w nocy. Samce poruszają się zygzakowatym torem w różnych kierunkach, samice latają ociężale i bardzo rzadko. Składają jaja przeważnie na korze i pniach tych samych drzew, na których się wylęgły. Po złożeniu jaj przykrywa je kitowatą substancją i brunatnymi włoskami złuszczonymi z odwłoka. Gąsienice wylęgają się w następnym roku w kwietniu, kiedy temperatura dzienna wynosi 6–10 stopni C. Gąsienice lęgną się od 1. do 2. tygodni. Młode gąsienice pozostają przez kilka dni w miejscu wylęgu tworząc tzw. lusterka. Starsze gąsienice żerują w koronach drzew pojedynczo, w charakterystyczny sposób niszcząc tylko część liścia. Morfologia: Samiec mniejszy od samicy. Ciało szczuplejsze, krótsze, barwy brązowej i rozpiętości skrzydeł do 45 mm. Przednie skrzydła mają ciemnobrunatne, poprzecznie ząbkowane przepaski, natomiast tylne są jednolicie ubarwione z jasną strzępiną. Samice białawe, a ich głowa, tułów, przednie i tylne skrzydła – białawożółte (rozpiętość skrzydeł do 70 mm). Odwłok gruby i owłosiony. Na przednich skrzydłach znajdują się poprzeczne, zygzakowate jasnobrązowe linie. Gąsienice są czarne, silnie owłosione, na grzbiecie mają trzy żółte linie oraz guzikowate niebieskie opaski na pięciu pierwszych segmentach i rzędy czerwonych brodawek na dalszych. Szkody: Gąsienice żerują na liściach i igłach drzew przez około trzy miesiące, powodując ogałacanie poszczególnych gałęzi lub nawet całych drzew, co przyczynia się do ich osłabienia. Profilaktyka: Urozmaicanie składu gatunkowego ekosystemów leśnych. Aktywna ochrona podszytów. Zwalczanie: Polega na stosowaniu preparatów zawierających Bacillus thuringensus.