Tytuł: Kalipso czy Penelopa? Trudne wybory Odyseusza

Opracowanie scenariusza: Magdalena Trysińska

Temat zajęć

Kalipso czy Penelopa? Trudne wybory Odyseusza.

Grupa docelowa

Uczniowie klasy I liceum i technikum.

Podstawa programowa

Stara podstawa programowa

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystywanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:

1. odczytuje sens całego tekstu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań uporządkowanych w akapicie, odróżnia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentów; potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości;

2. wyróżnia argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia w tekście argumentacyjnym, dokonuje jego logicznego streszczenia.

2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:

2. korzysta ze słowników i leksykonów, w tym słowników etymologicznych i symboli.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.

1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

1. prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;

2. określa problematykę utworu.

2. Analiza. Uczeń:

4. rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja);

3. Interpretacja. Uczeń:

1. wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa‑klucze, wyznaczniki kompozycji);

2. wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);

4. Wartości i wartościowanie. Uczeń:

2. dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne;

3. dostrzega w świecie różne hierarchie wartości (np. równość i wolność, prawo i miłosierdzie) oraz rozumie źródła konfliktów wartości.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Mówienie i pisanie. Uczeń:

3. tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie).

Nowa podstawa programowa

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1. rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2. rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

3. rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

4. rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

5. rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

6. rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

7. przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

8. rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

6. odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1. formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1. zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2. buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

3. w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie omawiają fragmenty Odysei Homera, oceniają postępowanie bohaterów – Kalipso, Penelopy i Odyseusza.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• charakteryzuje gatunki eposu i eposu homeryckiego;

• przedstawia treść dwóch eposów Homera: Iliady i Odysei;

• opowiada o przebiegu podróży Odyseusza do rodzinnej Itaki;

• ocenia decyzje i zachowania bohaterów;

• interpretuje teksty ikoniczne.

Metody/techniki kształcenia

• aktywizujące

  • dyskusja.

• podające

  • pogadanka.

• programowane

  • z użyciem komputera;

  • z użyciem e‑podręcznika.

• praktyczne

  • ćwiczeń przedmiotowych.

Formy pracy

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• tablica interaktywna, tablety/komputery.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

1. Nauczyciel prosi wybranego ucznia lub uczniów, by zapoznali się z utworami zawartymi w abstrakcie i wybrali dzieła plastyczne do lekcji. Uczniowie, pracując metodą przekładu intersemiotycznego, przygotowują trzy przykłady wraz z uzasadnieniem. Ich zadaniem będzie rozpoczęcie zajęć od prezentacji swoich impresji lub skojarzeń oraz zachęcenie innych uczniów do dyskusji.

Faza wstępna

1. Prowadzący lekcję podaje temat zajęć oraz cel – ocenę postępowania bohaterów Odysei: Kalipso, Penelopy i Odyseusza. Następnie wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

2. Uczniowie interpretują ilustrację okładkową, wskazując na jej powiązania z tematem i celami lekcji.

3. Wybrani uczniowie prezentują przygotowany przez siebie przed lekcją materiał ilustracyjny. Nauczyciel zachęca klasę do zadawania pytań prezentującym, np.

   • Dlaczego wybrałeś takie przykłady?

   • Z czym wiąże się to zdjęcie?

   • O czym mówi ta ilustracja?

   • Dlaczego ważny jest ten schemat?

   • O czym ma nam powiedzieć ta grafika?

Faza realizacyjna

1. Jeden z uczniów prezentuje wiadomości na temat Homera i jego dzieł: Iliady i Odysei. Nauczyciel oraz inni uczniowie zadają pytania.

2. Ustalenie definicji eposu i eposu homeryckiego. Uczniowie odwołują się do swojej wcześniejszej wiedzy i wykonują ćw. 1 i 2.

3. Praca z tekstem W. Kopalińskiego. Uczniowie ustalają położenie geograficzne miejsc odwiedzonych przez Odyseusza w czasie swojej podróży powrotnej do domu (ćwiczenie z mapą oraz ćw. 4).

4. Lektura i interpretacja fragmentu Odysei spisanej przez Jana Parandowskiego. Nauczyciel dzieli klasę na grupy. Każdy zespół ma za zadanie wykonać polecenia pod tekstem (ćw. 6). Pracę można zorganizować na zasadzie rywalizacji: nauczyciel oceni stopień wykonania zadania oraz nagrodzi najlepszą grupę.

5. Po przeczytaniu i omówieniu tekstu w abstrakcie jeden z uczniów wciela się w wybraną postać, bohatera dzisiejszej lekcji. Zadaniem uczniów będzie przeprowadzić konferencję prasową z tą postacią. Bohater może wybrać spośród kolegów i koleżanek pomocnika (rzecznika prasowego), który może częściowo odpowiadać na zadawane przez innych uczniów (dziennikarzy) pytania.

Faza podsumowująca

1. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel wykorzystuje fragment tekstu Jana Parandowskiego o Penelopie i prosi uczniów o krótkie scharakteryzowanie nimfy Kalipso i Penelopy.

2. Nauczyciel pyta: Gdyby z przedstawionego na lekcji materiału miała się odbyć kartkówka, jakie pytania waszym zdaniem powinny zostać zadane? Gdyby uczniowie nie wyczerpali najistotniejszych zagadnień, nauczyciel może uzupełnić ich propozycje.

Praca domowa

1. Na podstawie wiedzy zdobytej w czasie lekcji ułóż krzyżówkę tematyczną, której hasłem będzie słowo „odyseja”.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Calypso or Penelope? Odysseus' hard choices

Homer is one of the founders of European literature. Most historians of literature believe him to be the author of the Iliad and the Odyssey. These two great − not only in terms of length − epic poems were composed nearly 3,000 years ago. Although Homer's authorship of the Iliad and the Odyssey is disputed and the works may be the result of combining many separate poems, their greatness is beyond doubt: they have always been considered masterpieces.

Despite many doubts and various theories about Homer's biography, experts agree that:

• Homer was a real person,

• his name may mean: Blind Man, Bonder, Hostage,

• his home was the island of Chios,

• he lived at the turn of the 9th and 8th centuries B.C.

• he first composed the Iliad and then the Odyssey,

• both works are Homeric epic poems.

Before we start discussing one of Homer's works, let's repeat what epic poem and Homeric epic poem are.

After 10 years of fighting, the Greeks prevailed, among other things owing to the ruse of Odysseus (Ulysses) − the smartest of the Greek warriors who invented the Trojan horse. After the city was destroyed and the spoils of war (including captive women) divided, the invaders left for their homes. Odysseus embarked on his journey home too.

Odysseus' stay on the island of Ogygia lasted no less than seven years, according to some sources even ten! No such island can be found on modern maps, but historians have established that Homer meant one of the following islands − Gozo near Malta or Gavdos south of Crete.