Co to jest język? Wbrew pozorom wcale nie jest łatwo odpowiedzieć na to pytanie. Powszechnie wiadomo, że język służy porozumiewaniu się, ale to tylko część prawdy. Język jest przecież także narzędziem przekazywania informacji. Jednak to stwierdzenie nie określa w pełni znaczenia języka. Można przecież rozmawiać ze sobą za pomocą innych znaków (np. w telefonie komórkowym lub w internecie ludzie posługują się emotikonami, które zastępują słowa). Chemicy przekazują sobie wiadomości o substancjach chemicznych dzięki długim i skomplikowanym wzorom, a informatycy piszą specjalistyczne programy komputerowe, używając kombinacji cyfr i wielu innych znaków znanych z klawiatury komputerowej.

Trudność ze zdefiniowaniem języka wiąże się ściśle z próbą wyjaśnienia, na czym polega jego moc i tajemnica. Na przestrzeni wieków wielu badaczy uznawało język za najdoskonalszy środek komunikacji. Byli też tacy, którzy – już w czasach renesansu – skonstruowali maszynę naśladującą mowę człowieka. Marzenia częściowo spełniły się, bo np. w telefonie wybrzmiewa komputerowy głos lektora (tzw. syntezator mowy ludzkiej), w grach komputerowych bohaterowie prowadzą dialogi. Trzeba mieć jednak świadomość tego, że nawet te najdoskonalsze dokonania nauki i techniki nie są w stanie zastąpić naturalnej mowy ludzkiej, nie potrafią oddać melodii języka.

RuD9JPOnklx0t

Mechanizm ludzkiej mowy Wolfgang von Kempelen (1734–1804); węgierski baron, fizyk i inżynier, wynalazca lalki potrafiącej wymawiać słowa i zdania, autor pracy Mechanizm ludzkiej mowy. Źródło: Wolfgang von Kempelen, Mechanizm ludzkiej mowy, 1791, rycina, domena publiczna.

Rf0nAp9RA9epy

Drewniane urządzenie składające się z jednej strony ze skrzyni, w której górnej części znajduje się osiem otworów, a w bocznej części jeden duży otwór, a z drugiej strony przymocowanego do tej skrzyni miecha ręcznęgo, dzięki któremu można wdmuchiwać powietrze do tej skrzyni. Na ramie przy miechu zamontowany jest mechanizm napędzający z ciężarkiem.

ROzjMemb5QjLs1

Inny słownik języka polskiego, t. 1–2, red. Mirosław Bańko, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 576. Inny słownik języka polskiego, t. 1–2, red. Mirosław Bańko, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 576. Źródło: skan, domena publiczna.

Co to jest komunikacja językowa?

Język to kod – zbiór znaków. W celu poprawnego korzystania z języka należy znać te znaki, umieć je rozpoznawać i łączyć ze sobą.

Podobnie są zbudowane inne narzędzia i formy komunikacji. Warto pamiętać, że np. bezkolizyjna komunikacja na jezdniach jest możliwa, jeśli kierowcy sprawnie odczytują symbole namalowane na znakach drogowych i potrafią się do nich dostosować. Podobne zasady panują w sporcie, np. podczas turniejów szachowych. Gracze mogą rozgrywać mecze, jeśli rozpoznają wartość pionków na planszy i wiedzą, jak ich użyć, aby zwyciężyć w walce z przeciwnikiem.

W ludzkiej mowie funkcję znaków pełnią głoski, a w tekstach pisanych – litery. To właśnie z nich tworzą się dłuższe słowa. Ludzie, aby komunikować się – podobnie jak kierowcy czy szachiści – muszą wiedzieć, w jaki sposób korzystać z tych znaków. Na szczęście zasady komunikacji językowej są poznawane od dzieciństwa. I dlatego układanie słów, a potem tworzenie zdań czy nawet dłuższych tekstów przychodzi niejako automatycznie. Okazuje się, że ludzie każdego dnia korzystają z reguł gramatycznych, choć nie zawsze sobie to uświadamiają.

Język to właśnie zbiór różnych znaków, które łączą się ze sobą dzięki gramatyce. Trzeba jednak pamiętać, że ludzki język różni się od innych kodów (np. wzorów matematycznych).

Język służy ludziom do przekazywania informacji, opisywania świata. Często też język jest środkiem nawiązywania i podtrzymywania kontaktu z różnymi osobami. Niejedno spotkanie nie obędzie się przecież bez powitalnego „dzień dobry”, a niemal każda rozmowa telefoniczna rozpoczyna się od zwrotów typu: „halo!”, „cześć”, „co u ciebie?”.

Słowa często towarzyszą emocjom i uczuciom (doskonale potwierdza to popularność słowa „co?” (np. dla wyrażenia zdziwienia) czy słowa „łał!” oznaczającego zachwyt. Ponadto ludzie za pomocą języka mogą wpływać na innych – nakłaniać ich do czegoś, doradzać im, przekonywać. Dzięki językowi artyści piszą o magicznym świecie, który przecież fizycznie nie istnieje, a można go sobie z łatwością wyobrazić. Twórcy tekstów literackich korzystają z rozmaitych słów, by przekazać swoje myśli i wyobrażenia o świecie.

Podczas redagowania wypowiedzi pisemnej (np. wypracowania) lub innego, dłuższego tekstu (np. powieści) wiele uwagi i wysiłku wymaga logiczne uporządkowanie myśli, wybranie właściwej formy i stylu językowego. W tekstach drukowanych jest istotny także wybór właściwej czcionki, miejsca na tytuł, podpis, dodatkowe informacje.

Dlatego niejednego uczestnika procesu komunikacji może zadziwiać wielofunkcyjność języka jako narzędzia umożliwiającego porozumiewanie się.

Zadania

Jakie tajemnice kryje w sobie komunikacja językowa?

Czasem mówi się o języku, że to „archiwum” obyczajów, zmian społecznych i pamiątek z przeszłości. Dzieje się tak dlatego, że wiele słów i form gramatycznych, które są używane współcześnie, przypomina o historii języka.

Wystarczy przywołać popularne – we współczesnym życiu obyczajowym – zjawisko wspominania wakacyjnych przygód z pobytu w obcych krajach, kurortach, pensjonatach. Można by użyć wielu wyrazów, w których pojawia się końcówka -ach. Jeśli jednak utworzy się podobne formy gramatyczne (np. od nazw: Niemcy, Włochy, Węgry), pojawi się wyjątkowo końcówka -ech. Dlaczego tak się dzieje? Jest to pozostałość zasad dawnej gramatyki, a właściwie pewien ślad historii języka.

Można podać liczne dowody, które potwierdzają związek między gramatyką dawną a zasadami obowiązującymi we współczesnym języku. Warto wskazać, np. wyjątki obecne w gramatyce czy skomplikowane reguły ortograficzne. Aby lepiej poznać przeszłość różnych form i pochodzenie słów, można sięgnąć po słowniki etymologiczne lub dawne teksty.

W wielu przysłowiach, związkach frazeologicznych, wyrażeniach są zawarte potoczne refleksje o świecie, a nawet stereotypy. Językoznawcy już dawno zauważyli, że człowiek nazywał świat, bazując na swoich subiektywnych ocenach rzeczywistości i nieskomplikowanych wyobrażeniach o nim, które nie miały nic wspólnego z wiedzą naukową czy encyklopedyczną.

W czasach obecnych jest podobnie. Wystarczy zwrócić uwagę, że nadal dużą popularnością cieszą się formuły, które dotyczą różnych dziedzin nauki (np.: „słońce wschodzi i zachodzi”, „coś jest za horyzontem”, „komputer jest zagrożony”, „wirusy atakują sieci informatyczne”, „mój dysk przechodzi kwarantannę”), chociaż są sprzeczne z logiką naukową. Dzieje się tak, ponieważ te sformułowania pozwalają ludziom opisać świat, a jednocześnie dają okazję, aby uniknąć zagłębiania się w zawiłości naukowe. Taki sposób komunikowania określa się mianem językowego obrazu świata.

Ponadto w wielu słowach i przysłowiach kryje się wiedza o kulturze, bogactwie duchowym społeczeństw. Mogą to być pamiątki dawnych obyczajów językowych (tekstów okolicznościowych, formuł wymawianych jako słowa magiczne lub zaklęć), które rzadziej pojawiają się we współczesnej komunikacji, a jeśli już – to są obecne w sztuce ludowej lub przekazach ustnych. Często też różne powiedzonka, nazwy znane z literatury, fragmenty wypowiedzi bohaterów literackich lub przedstawicieli kultury są śladem dawnych obyczajów, a nawet wydarzeń historycznych.

Zadaniowo (I)

Zadaniowo (II)

Na podstawie przywołanych fragmentów tekstu Jerzego Bralczykaj0000007UKB1v50_000tp00BJerzego Bralczyka i własnych obserwacji życia współczesnego wykonaj polecenia:

Zadaniowo (III)

Na podstawie przywołanego fragmentu definicji słownikowej hasła „zdrowy” autorstwa Krystyny Długosz‑Kurczabowejj0000007UKB1v50_000tp00KKrystyny Długosz‑Kurczabowej wykonaj polecenia:

Zadaniowo (IV)