R1JLynnl4TBDL1

Kolorowe zdjęcie z kosmosu pokazujące formowanie się cyklonu. Na fotografii przedstawiony został fragment kuli ziemskiej otoczony chmurami. W centralnej części zdjęcia chmury układają się koliście.

1. Susze i upały

Omawiane na poprzednich lekcjach pożary i powodzie nie są jedynymi zagrożeniami naturalnymi, z jakimi można się spotkać. Także w Polsce, gdzie zjawiska takie, jak trzęsienia ziemi czy huragany są rzadkością, dobrze być na nie przygotowanym i wiedzieć, jak minimalizować ich skutki.

Susza to długotrwający okres, w którym opady atmosferyczne nie występują lub też występują, ale ich wielkość jest nieznaczna w porównaniu z wieloletnią średnią. To zjawisko ma charakter ciągły i regionalny zasięg.

R1CpfaCF2MYNg1

Kolorowe zdjęcie przedstawia pole wysuszonej kukurydzy. Słoneczny dzień. Dolna połowa zdjęcia to wysuszona gleba na polu. Na polu pionowo rosnąca kukurydza. Na pierwszym planie pojedyncza kukurydza z wysuszonym kwiatem. Liście brązowe, pozwijane do wewnątrz. Na drugim planie pole obrośnięte do połowy wyschniętymi łodygami kukurydzy. Liście kukurydzy brązowe. Wewnętrzna część liści zielona. Kwiaty wyschnięte na końcu łodygi kukurydzy.

Cechy charakterystyczne suszy:

• rozwija się powoli, przez co trudno jednoznacznie określić jej początek oraz koniec;

• ma dużą rozpiętość czasu trwania (od paru miesięcy do kilku lat), a zatem może przebiegać z różnym natężeniem;

• jej zasięg przestrzenny jest zazwyczaj dużo większy niż np. zasięg powodzi, co skutkuje trudnościami w ocenie strat oraz wyznaczeniu konkretnych granic terenów zagrożonych;

• ma tendencję do przedłużania się;

• jej duży zasięg przestrzenny i długi czas trwania powodują, że kumulują i przedłużają się jej skutki, do których zalicza się m.in. straty w uprawach rolnych, podobne do prezentowanych na ilustracji 1.

Upał to pojęcie z dziedziny meteorologii, opisujące stan pogody, gdy temperatura powietrza przy powierzchni ziemi przekracza +30°C.

Skutki wystąpienia suszysuszasuszy oraz upałówupałupałów są odczuwane zarówno przez ludność, jak i przez środowisko. Mogą one osiągać różne rozmiary i są porównywalne ze skutkami innych zagrożeń, np. zasięg powodzi. Bezpośrednie efekty wysokich temperatur u ludzi to wzmożone pocenie się i wzrost pragnienia, związane z potrzebą uzupełnienia płynów. Jednak tak naprawdę skutki suszy i upałów odczuwalne są zazwyczaj w dłuższym czasie i często objawiają się jako inne zagrożenia, np. głód, pożary, erozja czy też burze pyłowe.

W warunkach klimatycznych Polski susze obserwuje się przeważnie latem. Jest to zazwyczaj związane z wysokim ciśnieniem powietrza i wyższą od wartości normalnych temperaturą powietrza. Najbardziej narażone na wystąpienie suszy są rejony: Pojezierza Wielkopolskiego i Niziny Wielkopolskiej, Niziny Mazowieckiej, częściowo Niziny Podlaskiej i Wyżyny Lubelskiej. Natomiast najmniej – centralna część Pojezierza Pomorskiego oraz Pogórze Karpackie.

R1G1A6frXlHcF1

Zdjęcie w kształcie poziomego prostokąta. Dzień. Na pierwszym planie ulica i chodnik w centrum miasta pokryte kostką brukową. Po prawej wąż strażacki. Wąż rozciągnięty poprzecznie przez chodnik aż do krawężnika. Koniec węża zakończony zaworem. Woda tryskająca pod dużym ciśnieniem, tworzy strumień w kształcie wachlarza. Jest to tak zwana kurtyna wodna. Za strumieniem wody mały chłopiec w czapce. Za chłopcem przechodnie. Osoby ubrane w lekkie letnie ubrania. W tle sklepy, latarnie i kwietniki.

Podczas suszy i upału, tak jak w przypadku wszystkich innych zagrożeń, ważne jest odpowiednie postępowanie. Przede wszystkim należy unikać intensywnego wysiłku fizycznego, spędzania długich godzin na słońcu albo przebywania w mocno nagrzanym miejscu. Może to spowodować nie tylko oparzenia słoneczne, ale również przegrzanie organizmu.

Aby uniknąć oparzeń słonecznych i przegrzania, należy zadbać, by powietrze w pomieszczeniach było chłodne – można włączyć klimatyzację, opuścić rolety w oknach albo zasłonić otwory okienne. Podczas upałów najlepiej przebywać wewnątrz budynków, spożywać zbilansowane lekkie posiłki i regularnie pić duże ilości płynów. Przed wyjściem na zewnątrz należy ubierać się luźno (ale zakrywając możliwie największą powierzchnię ciała), korzystać z fontann i kurtyn wodnych (takich jak zaprezentowana na ilustracji 3), nosić okrycia głowy skutecznie chroniące twarz oraz unikać zbytniego nasłonecznienia i skrajnych zmian temperatury.

Bardzo niebezpieczne jest również pozostawianie ludzi i zwierząt w zamkniętych samochodach. W aucie podczas upalnego dnia temperatura może osiągnąć nawet 60°C, wówczas temperatura ciała małego dziecka wzrasta od 2 do 5 razy szybciej niż u dorosłego człowieka. Dochodzi do przegrzania, wstrząsu termicznegowstrząs termicznywstrząsu termicznego i odwodnienia, a w rezultacie – do śmierci. W zamkniętych samochodach nie wolno również pozostawiać zwierząt. Psy mają gruczoły potowe tylko na poduszkach łap – to stanowczo za mało, żeby schłodzić organizm, gdy gwałtownie rośnie temperatura.

Rz2Dc7qJzsNfx1

Poziome prostokątne zdjęcie przedstawia dużego psa w aucie. Słoneczny dzień. Ulica w mieście. Na pierwszym planie duży srebrny samochód kombi. Auto prawym bokiem do obserwatora. Tył auta po lewej stronie zdjęcia. Prawe tylne okno pasażera otwarte do połowy. W otwartym oknie wysunięta głowa psa. Wokół oczu brązowe plamki, uszy brązowe opadające. Pysk duży biały, zakończony czarnym nosem. W tle budynek, latarnie, drzewa wzdłuż ulicy. Drzewa pokryte zielonymi liśćmi.

Polecenie 2

Wybierz odpowiednie ubranie.

R1Iv4prMbwMYr1

Aplikacja rozpoczyna się planszą z napisem: Jest lato, godzina 13:00. Na dworze świeci słońce, a termometr pokazuje 35 stopni Celsjusza. W takich warunkach nie powinno się wychodzić z domu, jednak niestety musisz to zrobić. Wybierz, w jaki sposób skompletujesz swoje ubranie, wiedząc, że będziesz przebywać na powietrzu co najmniej godzinę. Poniżej tekstu znajduje się przycisk z napisem Kontynuuj, którego kliknięcie powoduje przejście do głównego okna programu. Zawiera ono postać młodego chłopaka lub dziewczyny, co można przełączać klikając przycisk w lewym górnym rogu. Na wysokości głowy, oczu, tułowia, nóg i stóp tej postaci znajdują się po obu jej stronach przyciski w kształcie strzałek, których klikanie powoduje zmiany części garderoby. Kolejno są to: nakrycie głowy, okulary, odzież wierzchnia i obuwie. W prawym dolnym rogu okna aplikacji jest przycisk Kontynuuj, którego kliknięcie powoduje zweryfikowanie dokonanego wyboru. Dobry wybór jest dodatkowo wyróżniony sygnałem dźwiękowym w postaci oklasków.

Aplikacja rozpoczyna się planszą z napisem: Jest lato, godzina 13:00. Na dworze świeci słońce, a termometr pokazuje 35 stopni Celsjusza. W takich warunkach nie powinno się wychodzić z domu, jednak niestety musisz to zrobić. Wybierz, w jaki sposób skompletujesz swoje ubranie, wiedząc, że będziesz przebywać na powietrzu co najmniej godzinę. Poniżej tekstu znajduje się przycisk z napisem Kontynuuj, którego kliknięcie powoduje przejście do głównego okna programu. Zawiera ono postać młodego chłopaka lub dziewczyny, co można przełączać klikając przycisk w lewym górnym rogu. Na wysokości głowy, oczu, tułowia, nóg i stóp tej postaci znajdują się po obu jej stronach przyciski w kształcie strzałek, których klikanie powoduje zmiany części garderoby. Kolejno są to: nakrycie głowy, okulary, odzież wierzchnia i obuwie. W prawym dolnym rogu okna aplikacji jest przycisk Kontynuuj, którego kliknięcie powoduje zweryfikowanie dokonanego wyboru. Dobry wybór jest dodatkowo wyróżniony sygnałem dźwiękowym w postaci oklasków.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmBn00HCl

2. Huragany i silne wiatry

Huragan to bardzo silny wiatr, którego średnia prędkość wynosi około 120 km/h (33 m/s). Pojawia się głównie nad akwenami Oceanu Atlantyckiego oraz Indyjskiego i Spokojnego (w odniesieniu do huraganów występujących w okolicach dwóch ostatnich oceanów stosuje się zwyczajową nazwę tajfun). Jednak ze względu na stale zmieniający się klimat, huraganyhuraganhuragany stają się coraz powszechniejsze również w strefach klimatycznych, w których dotąd nie występowały. Także w Europie Zachodniej i Środkowej. Na szczęście siła tych wiatrów jest mniejsza niż siła tajfunów oceanicznych.

R148R7EmBWeES1

Zdjęcie satelitarne przedstawia huragan oglądany z orbity okołoziemskiej. Na środku zdjęcia białe chmury ułożone w kształt spirali lub wiru. Chmury skręcają się przeciwnie do ruchu wskazówek zegara. W centrum spirali znajduje się pusty obszar, czyli oko huraganu. W obszarach skupiska spiralnie skręconych chmur i po jego lewej stronie zielony kontynent i ciemnoniebieskie wody oceanu.

W naszym kraju huragany wiejące z prędkością powyżej 120 km/h zwykło się nazywać orkanami. Są one skutkiem dużej różnicy temperatur, powodującej ogromne różnice ciśnienia między regionami leżącymi w pobliżu Oceanu Atlantyckiego i Eurazji. Niosą za sobą bardzo duże zniszczenia (pozrywane dachy domów, powalone drzewa, zerwane linie energetyczne), których niewielki obraz przedstawia galeria 1.

RW4amPUxBxb6x1

Zdjęcie przedstawia miejscowość po przejściu huraganu oglądaną ze wzgórza lub nisko lecącego helikoptera. Słoneczny dzień. Na pierwszym planie gruz i resztki zniszczonych domów. Przez środek zdjęcia, z prawego dołu, w lewo, w górę, biegnie asfaltowa droga. Droga jest przejezdna. Po obu stronach drogi ruiny domów. W tle zdjęcia, w górnym lewym rogu, budynki mieszkalne pokryte jasnoniebieskim dachem. Wokół zniszczonych budynków drzewa bez liści. Da się wyróżnić dość wyraźne rozgraniczenie obszarów ze zniszczeniami całkowitymi na planach pierwszym i średnim oraz znikomymi w tle, co sugeruje, że ognisko huraganu miało bardzo wyraźne granice.

R187m2gUKDLGS1

Ujęcie miejsca dotkniętego huraganem z bliska. Dzień. Na zdjęciu resztka ściany domu, przywalona konarami drzew. Konary pocięte na mniejsze części przez strażaków. Pod konarami ściana wygięta bezkształtnie. Widoczne zniszczone okno. Wokół ściany domu zniszczone drzewa. Stan domu sugeruje, że do jego budowy użyto bardzo lekkich materiałów, a sam dom znajdował się w obszarze ciepłego klimatu.

Warto zaznaczyć, że wiatr o dużych prędkościach, szczególnie zimą, jest naturalną cechą klimatu Polski.

Innym rodzajem silnych wiatrów są trąby powietrzne. Ich niszczycielska siła potrafi być tak ogromna, że w kilkanaście sekund jest w stanie praktycznie zrównać z ziemią całą miejscowość. Charakterystykę oraz skutki tornada prezentuje nagranie wideo 1.

W razie zagrożenia związanego z silnym wiatrem lub huraganem należy:

• mieć włączone radio na baterie, aby móc zapoznać się z komunikatem o zagrożeniu i sposobach postępowania,

• zamknąć okna, drzwi balkonowe,

• zabezpieczyć ruchome przedmioty znajdujące się w mieszkaniu (domu),

• usunąć wszystkie przedmioty z parapetów i balkonów,

• zapewnić sobie źródło światła (latarki na baterie, świece),

• sprawdzić dostępność apteczki pierwszej pomocy i zaopatrzyć się w niezbędne materiały oraz leki,

• przygotować i zabezpieczyć rzeczy, które mogą być potrzebne w czasie ewakuacji, tj. dokumenty, odzież czy żywność,

• schować się w środkowych i najniższych partiach budynku z dala od okien, sufitów i drzwi,

• wyłączyć główny wyłącznik prądu i gazu – ograniczy to niebezpieczeństwo powstania pożaru.

Znajdując się poza domem, najlepiej pozostać tam, gdzie się jest, aż huragan minie. Nie można jednak zatrzymywać się pod trakcjami elektrycznymi, bannerami i tablicami reklamowymi oraz drzewami.

Jeżeli służby ratownicze zalecają ewakuację, należy tak szybko, jak to tylko możliwe, dostosować się do ich poleceń. Opuszczając dom, powinniśmy wyłączyć energię elektryczną oraz główne zawory wody i gazu, powiadomić bliskich o miejscu pobytu oraz zabrać ze sobą wcześniej przygotowane rzeczy wartościowe, a także podstawowe ubrania i leki. Więcej informacji na temat ewakuacji można przeczytać tutaji7UZfWDfU4tutaj.

Po ustąpieniu zagrożenia należy udzielić pomocy osobom rannym i poszkodowanym, unikać leżących lub zwisających przewodów elektrycznych, ostrożnie wchodzić do swego domu oraz sprawdzić wszystkie instalacje (elektryczną, gazową, wodociągową i ściekową).

3. Silne mrozy i opady śniegu

Mrozem nazywamy stan, kiedy temperatura powietrza jest niższa od temperatury zamarzania wody (0°C). W aspekcie społecznym o silnych mrozach mówi się wówczas, gdy niska temperatura staje się przyczyną śmierci ludzi i powoduje straty materialne.

Wystąpienie silnych mrozówmrózmrozów może stać się poważnym utrudnieniem funkcjonowania instytucji publicznych oraz gospodarki, a zwłaszcza systemu komunikacyjnego. Skutkami długotrwałych mrozów są zazwyczaj:

• zakłócenia w procesie zaopatrywania w surowce energetyczne ciepłowni i elektrowni,

• awarie gazociągów,

• awarie sieci energetycznych.

R9MB3U8FSQpAo1

Zdjęcie przedstawia pokryte lodem rury. Fotografia ma orientację poziomą, a wykonano ją w zimie. Dwie rury wodociągowe ułożone są równolegle do siebie, a centralną część kadru zajmują znajdujące się na nich klamry łączące dwie części rury zaopatrzone w zaciski unieruchomione plastikowymi opaskami. Pod rurami znajduje się gleba i opadłe liście, co wskazuje na to, że rury poprowadzone są na zewnątrz zabudowań.

Śnieg jest opadem atmosferycznym przyjmującym postać kryształków lodu o kształcie sześcioramiennych gwiazdek, które łączą się w płatki. Po opadnięciu na ziemię śnieg tworzy pokrywę o niewielkiej gęstości. To właśnie staje się często przyczyną przykrych wypadków, np. upadków kończących się złamaniami lub zwichnięciami.

Opadom śniegu towarzyszą również inne, niebezpieczniejsze zjawiska:

• śnieżyca – gwałtowny, obfity opad śniegu, często ograniczający widoczność;

• zawieja – zjawisko polegające na połączeniu opadów śniegu z silnym wiatrem, które może znacznie utrudnić poruszanie się (patrz: ilustracja 6);

• zamieć śnieżna – śnieg podnoszony z powierzchni ziemi przez wiatr i niesiony wraz z nim (bardzo często skutkiem zamieci jest tworzenie się zasp);

• grad – opad atmosferyczny w postaci bryłek lodu o średnicy od 5 mm do 50 mm;

• burza lodowa – zjawisko pogodowe polegające na intensywnych opadach marznącego deszczu.

RjFc8UOoZqzWD1

Zdjęcie przedstawia zawieję śnieżną wykonane za dnia w centrum miasta. Po lewej stronie kadru chodnik pokryty grubą warstwą śniegu. Po prawej parking i samochody pokryte grubą pokrywą śniegu. Pokrywa ma około pół metra wysokości. Wieje bardzo silny wiatr i pada śnieg. Na pierwszym planie młoda osoba idzie po chodniku ubrana w spodnie dżinsowe i czerwoną puchową kurtkę z kapturem naciągniętym na głowę oraz grube wełniane rękawiczki. Pochylona stara się zakryć twarz rękami, ma też wyraźne trudności z poruszaniem się przy silnym wietrze. W tle, dwie dorosłe osoby idą po chodniku. Osoby idą jedna za drugą. Pierwsza ubrana w czarną długą kurtkę do kolan. Głowę zakrywa kaptur. Druga osoba za nią ubrana w krótką kurtkę z futrzanym kołnierzem. Wszystkie osoby idą z trudem w stronę wykonującego zdjęcie.

Podczas silnych mrozów i intensywnych opadów śnieguśniegśniegu należy:

• ubierać się ciepło, ale w taki sposób, aby ławo było zdjąć wierzchnie warstwy ubrań w razie spocenia się;

• nie wychodzić na mróz głodnym – aby zapewnić sobie odpowiedni zapas energii przed wyjściem na zewnątrz, należy zjeść wysokokaloryczny posiłek;

• zabezpieczyć skórę twarzy i rąk przed mrozem, smarując je np. tłustym kremem;

• wychodząc z domu, poinformować bliskich, dokąd idziemy;

• jak najrzadziej wychodzić z domu samemu;

• nie chodzić tam, gdzie może być niebezpiecznie (np. pod rynnami czy wystającymi dachami);

• nie męczyć się nadmiernie;

• nie wychodzić z domu, jeśli występują widoczne oznaki możliwości załamania pogody lub gdy nasze samopoczucie jest nie najlepsze;

• w razie odmrożenia postępować zgodnie z zasadami opisanymi tutajig18GQhaNBtutaj.

4. Trzęsienia ziemi i tsunami

Trzęsienie ziemi to naturalny, krótki i gwałtowny wstrząs lub seria wstrząsów gruntu, których źródło znajduje się pod powierzchnią Ziemi. Wstrząs ten rozchodzi się w postaci fal sejsmicznych od ośrodka znajdującego się na powierzchni, gdzie drgania szacuje się jako najsilniejsze. W zależności od ich siły i częstotliwości obserwuje się drgania przedmiotów lub – przy silniejszych wstrząsach – pękanie ścian, niszczenie budynków, powstawanie szczelin w ziemi, zapadanie się terenu. Do określenia siły trzęsienia ziemi stosuje się skalę Richtera – od poniżej 2 do powyżej 9, przy czym wartość maksymalna oznacza trzęsienie, które może zburzyć wszystkie miasta na terenie większym niż kilkanaście tysięcy kmIndeks górny 2².

Polecenie 4

Na zdjęciu można zobaczyć zniszczenia po trzęsieniu ziemi w stolicy Haiti Port‑au‑Prince w 2010 roku. Na podstawie tej fotografii spróbuj ocenić skalę żywiołu, a następnie odnajdź w Internecie informację, ile stopni w skali Richtera miało to trzęsienie ziemi rzeczywiście.

RPZ496k40IwPh1

Zdjęcie przedstawia skutki trzęsienia ziemi oglądane z lotu ptaka. Słoneczny dzień, miasto Port-au-Prince, stolica Haiti w 2010 roku. Całe zdjęcie zajmują ruiny budynków mieszkalnych po trzęsieniu ziemi. W połowie zdjęcia, główna ulica sięga lewej i prawej krawędzi zdjęcia. Na ulicy mieszkańcy miasta. Wzdłuż ulicy, u dołu zdjęcia oraz z prawej strony również u góry, brązowe blaszane dachy ocalałych domów. Ulica częściowo zasypana gruzem zniszczonych budynków w centrum kadru. W dolnej połowie zdjęcia budynki są niskie. W górnej części zdjęcia ocalałe budynki to bloki mające po pięć lub sześć pięter. Ściany betonowych bloków białe bez widocznych pęknięć.

Naturalne wstrząsy sejsmiczne na terenie Polski są słabe i raczej rzadkie. Najczęstszą przyczyną ich występowania jest osiadanie stropów jaskiń krasowych (Wyżyna Krakowsko‑Częstochowska) oraz próżni w obrębie formacji solnych (Pomorze). Najgroźniejsze w skutkach i najpowszechniejsze są jednak trzęsienia wywołane osiadaniem stropów wyrobisk górniczych (trzęsienia o charakterze antropogenicznym). Obszary szczególnie narażone to: Górnośląskie Zagłębie Węglowe oraz Legnicko‑Głogowski Okręg Miedziowy. Tąpnięcia są odczuwane na niewielkim obszarze, a ich siła szacowana jest zwykle na około 3,9 stopnia w skali Richtera. Mimo to mogą one poczynić znaczne szkody na powierzchni ziemi, szczególnie w rejonach silnie zurbanizowanych. Najwet najsłabsze trzęsienia ziemi stanowią bezpośrednie zagrożenie życia dla ludzi pracujących w kopalniach.

R12xQE7HZp6di1

Zdjęcie przedstawia budynki kopalni węgla kamiennego Halemba w Rudzie Śląskiej. Słoneczny dzień, lato. Na pierwszym planie duża zielona polana. Na linii horyzontu, w planie średnim niskie budynki mieszkalne, a za nimi drzewa. Za drzewami budynki kopalni. W centrum zdjęcia, najwyższa budowla kopalni, biały budynek w kształcie pionowego prostopadłościanu. Jest to wieża wyciągowa. Na lewo dwa duże budynki, zakład przeróbczy. Ściany budynków pokryte pionowymi prostokątnymi białymi panelami. Za budynkami dwa wysokie okrągłe kominy wykonane z czerwonej cegły. Między kominami a wieżą wyciągową, znajduje się szyb górniczy wykonany z belek stalowych. Na szczycie szybu dwa koła wyciągowe. Po prawej stronie cztery wysokie budowle w kształcie walców o średnicy około dziesięciu metrów w szarym kolorze. To zbiorniki na węgiel. Wysokość budynków to połowa wysokości wieży wyciągowej. Dwa taśmociągi sięgają aż do dachu zbiorników na węgiel.

W razie zagrożenia związanego z trzęsieniem ziemi należy:

• zachować spokój i nie panikować (większość trzęsień ziemi trwa nie dłużej niż 60 sekund);

• otworzyć drzwi na drodze ewakuacyjnej;

• schronić się przed przedmiotami, które mogą spadać z miejsc wyżej położonych;

• uważać na spadające przewody i kable;

• trzymać się z dala od obiektów, które mogą ulec przewróceniu (np. słupów, latarń, wolnostojących reklam) lub zawaleniu (budynków o słabej konstrukcji);

• (w przypadku przebywania w obiektach użyteczności publicznej) postępować zgodnie z komunikatami ogłaszanymi przez personel.

Po trzęsieniu ziemi należy:

• założyć buty na grubych podeszwach oraz rękawice;

• jeśli to możliwe, osłonić głowę kaskiem ochronnym, założyć odzież z długimi rękawami i długimi nogawkami;

• pamiętać o możliwości wystąpienia wstrząsów wtórnychwstrząs wtórnywstrząsów wtórnych;

• zwrócić szczególną uwagę na obiekty osłabione wstrząsami;

• pomóc osobom rannym i poszkodowanym;

• sprawdzić, czy nie doszło do pożaru lub wycieku z uszkodzonych instalacji;

• unikać przebywania w pobliżu linii wysokiego napięcia;

• unikać picia wody z kranu

  .

Zjawiskiem w pewnym stopniu związanym z trzęsieniem ziemi jest tsunami, czyli fala oceaniczna mogąca wystąpić z kilku przyczyn:

• podwodnego trzęsienia ziemi,

• wybuchu wulkanu,

• osunięcia się ziemi,

• cielenia się lodowcówcielenie się lodowcówcielenia się lodowców,

• upadku meteorytu.

Powstanie, przebieg oraz skutki tego zjawiska prezentuje poniższy film.

5. Lawiny

Lawina to niezwykle szybko przemieszczająca się masa śnieguśniegśniegu, lodu, gleby (gruntu) lub materiału skalnego, której ruch zapoczątkowany został poprzez raptowną utratę stabilności. Jest ona najgwałtowniejszą postacią ruchów masowych i stanowi ogromne niebezpieczeństwo dla ludzi, ich otoczenia oraz infrastruktury.

Powstawaniu lawin sprzyjają następujące czynniki:

• gładki, porośnięty trawą stok o nachyleniu od 25 do 50 stopni,

• duża pokrywa śnieżna,

• obfite opady śniegu oraz całoroczne regularne opady deszczu,

• odwilż,

• wiatr,

• długotrwałe mrozy.

R2Z1bM6F5QQbZ1

Zdjęcie przedstawia teren górski zimą. Mglisty dzień, mgła zasłania szczyty wysokich gór od około jednej trzeciej wysokości kadru. Zbocza gór są skaliste, czarne. Połacie śniegu pokrywają dużą powierzchnię stromych stoków. Na pierwszym planie teren pokryty czarnymi kawałkami kamieni. Na środku zdjęcia lawina śnieżna przemieszcza się z wysokiego zbocza w dół, czemu towarzyszą tumany wzbitego śniegu

Wyróżnia się kilka rodzajów lawin:

• kamienną – przemieszczającą się masę okruchów skalnych;

• wulkaniczną – przemieszczającą się po stoku mieszaninę okruchów skalnych, świeżo wyrzuconej lawy, popiołu wulkanicznego i gazów;

• błotną – mającą formę przemieszczającego się potoku błotnego;

• lodową – pod postacią przemieszczającej się masy lodu;

• śnieżną – przemieszczające się masy śniegu (na ilustracji obok);

• gruntową – powstałą w czasie nagłych odwilży lub opadów deszczu;

• mieszaną – będącą mieszaniną okruchów skalnych, śniegu, gruntu oraz błota.

LawinalawinaLawina to gwałtowny i śmiercionośny żywioł. Człowiek w zetknięciu z nią nie jest pozbawiony szans, są one jednak bardzo niewielkie. Dlatego też ogromne znaczenie ma odpowiedni system ostrzegania o zagrożeniu lawinowym.

Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR) wyróżniło pięć stopni zagrożenia lawinowego (ich oznaczenia graficzne można odnaleźć w galerii 2.), których charakterystykę oraz sposób postępowania w przypadku ich ogłoszenia przedstawia poniższa tabela.

RGBBIE60qVFxw1

Zdjęcie przedstawia helikopter TOPR w trakcie akcji ratunkowej. Na pierwszym planie, na środku kadru białoczerwony helikopter lecący na tle górskich zboczy oświetlonych słońcem i pokrytych częściowo śniegiem. Lewy bok helikoptera zwrócony do obserwatora zdjęcia, ogon helikoptera po prawej stronie, a więc helikopter leci w lewo. Kadłub helikoptera w kolorze czerwonym z ukośnym białym pasem. Właz boczny otwarty, na drzwiach owalny znak służb górskich z niebieskim krzyżem w środku. Na kadłubie po prawej stronie napis TOPR, wykonany dużymi żółtymi literami.

RK52E1Jn9r2Ym1

Ilustracja przedstawia pięć piktogramów wskazujących stopień zagrożenia lawinowego. Piktogramy mają kształt rombów ułożonych w poziomym rzędzie jeden obok drugiego. Każdy kwadrat podzielony jest poziomą linią na dwa takie same trójkąty. Górny trójkąt zawiera przedstawioną symbolicznie czarną górę z wierzchołkiem pokrytym śniegiem, przy czym ów śnieg po prawej stronie pokrywa prawie całe jej zbocze. W znakach odpowiadających poziomom zagrożenia od 2 do 5 od prawej krawędzi odchodzi dodatkowo stylizowany obłok lub zwał śniegu, rosnący w kolejnych stopniach zagrożenia. Dolny trójkąt w każdym piktogramie przedstawia inny czarny symbol na tle o odmiennym kolorze. Pierwszy piktogram od lewej strony oznacza brak informacji o zagrożeniu lawinowym i dolna połowa rombu przedstawia znak zapytania na białym tle. Drugi zawiera znak V na zielonym tle i symbolizuje niskie zagrożenie, czyli stopień pierwszy. Trzeci zawiera znak wykrzyknik na tle żółtym i symbolizuje zagrożenie umiarkowane, stopień drugi. Czwarty znak zawiera dwa wykrzykniki na pomarańczowym tle i oznacza stopień trzeci, zagrożenie znaczne. Ostatni znak jest wspólny dla poziomów czwartego i piątego, czyli zagrożenia wysokiego i bardzo wysokiego. Dolna połowa znaku przedstawia czarny znak X na czerwonym tle.

Podsumowanie

• Do bezpośrednich skutków wysokich temperatur u ludzi zaliczyć można wzmożone pocenie się i wzrost pragnienia. Jednak najgroźniejsze skutki suszy i upałów to inne wynikające z nich zagrożenia, np. głód, pożary, erozja czy też burze pyłowe.

• W Polsce najbardziej narażone na wystąpienie suszy są rejony: Pojezierza Wielkopolskiego i Niziny Wielkopolskiej, Niziny Mazowieckiej, częściowo Niziny Podlaskiej i Wyżyny Lubelskiej. Natomiast najmniej – centralna część Pojezierza Pomorskiego oraz Pogórze Karpackie.

• Huragany i silne wiatry dawniej występowały w Polsce raczej sporadycznie lub były zjawiskami w ogóle nienotowanymi. W związku ze zmianami klimatu w ostatnich latach pojawiają się coraz częściej, szczególnie w miesiącach zimowych. Powodują bardzo duże zniszczenia (pozrywane dachy domów, powalone drzewa, zerwane linie energetyczne).

• Wystąpienie silnych mrozów może poważnie utrudnić funkcjonowanie instytucji publicznych oraz gospodarki. Szczególnie narażony na komplikacje jest system komunikacyjny. Do skutków długotrwałych mrozów należą zazwyczaj: zakłócenia w procesie zaopatrywania w surowce energetyczne ciepłowni i elektrowni, awarie gazociągów oraz awarie sieci energetycznych i systemu komunikacyjnego.

• Naturalne wstrząsy sejsmiczne na terenie Polski są słabe i raczej rzadkie. Najczęstszą przyczyną ich występowania jest osiadanie stropów jaskiń krasowych (Wyżyna Krakowsko‑Częstochowska) oraz próżni w obrębie formacji solnych (Pomorze). Najgroźniejsze w skutkach i najczęściej odnotowywane są jednak trzęsienia wywołane osiadaniem stropów wyrobisk górniczych (trzęsienia o charakterze antropogenicznym). Obszarami szczególnie narażonymi są Górnośląskie Zagłębie Węglowe oraz Legnicko‑Głogowski Okręg Miedziowy.

• Lawina to gwałtowny i śmiercionośny żywioł. Człowiek w zetknięciu z nią nie jest pozbawiony szans, są one jednak bardzo niewielkie. Dlatego też ogromne znaczenie ma odpowiedni system ostrzegania o zagrożeniu lawinowym oraz właściwy sposób postępowania.

• Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychiTo6Ej1mUI_1444890743989_0numerach alarmowych.

iTo6Ej1mUI_1444890743989_0

R48sVWEvdwa6W1

Ogólnopolskie numery alarmowe

Słowniczek

Zadania