Zagrożenia naturalne – powodzie
Jedną z największych klęsk żywiołowych w historii ludzkości była powódź w Chinach w 1931 r. W zależności od źródła, liczbę ofiar tego kataklizmu szacuje się od 400 tysięcy do nawet 4 milionów ludzi. Za przyczyny tej ogromnej powodzi uznaje się wiosenne roztopy, które poprzedziła surowa zima i gwałtowne burze śnieżne. Ponadto latem teren ten nawiedziły ulewne deszcze. Kumulacja tych czynników spowodowała wylewy trzech wielkich rzek: Jangcy, Huang He oraz Huai He. Kataklizm z 1931 r., w wyniku którego życie straciła tak ogromna liczba ludzi, jest najjaskrawszym przykładem śmiercionośnej siły przyrody…
czym są zagrożenia naturalne;
jakie skutki niosą zagrożenia;
jak brzmią sygnały alarmowe i jak je rozróżnić;
że przeciwdziałanie zagrożeniom to istota zapewniania bezpieczeństwa;
w jaki sposób postępować w czasie ewakuacji.
wymieniać przyczyny i rodzaje powodzi;
charakteryzować skutki wystąpienia tej klęski żywiołowej;
opisywać sposoby zapobiegania powodzi;
postępować przed powodzią, w jej trakcie i po ustąpieniu
.
1. Powódź – przyczyny i rodzaje
Zgodnie z definicją zamieszczoną w ustawie Prawo wodne, powódź to czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest nią pokryty. Powstaje na skutek wezbrania wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, powodując zagrożenie życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej.
Typowe przyczyny powodzi oraz jej rodzaje prezentuje aplikacja 1.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmBpBjN0o
Zastanów się, jakiego rodzaju powódź może – z największym prawdopodobieństwem – wystąpić w twojej okolicy.
2. Skutki powodzi
Najpoważniejszym możliwym skutkiem powodzi jest utrata życia i zdrowia przez ludzi i zwierzęta. Zazwyczaj człowiek jest w stanie uratować życie swoje i zwierząt domowych, nie ma jednak możliwości, aby uratować życie dzikich zwierząt zamieszkujących zagrożony teren. Pozostałe skutki powodzi można podzielić na pierwotne (bezpośrednie) i wtórne (pośrednie).
Skutki pierwotne (bezpośrednie):
zniszczone lub uszkodzone budynki (nie tylko mieszkalne, ale też użyteczności publicznej oraz zakłady pracy),
zalane i zniszczone drogi, mosty, linie kolejowe i energetyczne, gazociągi,
uszkodzone wały przeciwpowodziowe oraz urządzenia wodne,
naniesione duże ilości połamanych drzew, błota i kamieni,
osunięcia gruntu.
Skutki wtórne (pośrednie):
skażenie chemiczne i bakteriologiczne środowiska,
skażenie chemiczne i bakteriologiczne zapasów żywności i wody pitnej,
choroby i epidemieepidemie.
Zastanów się, czy utratę zdrowia i życia można zaliczyć do skutków pierwotnych, czy wtórnych. A może do obu kategorii? Przedyskutuj tę kwestię z kolegą lub koleżanką z ławki.
3. Sposoby zapobiegania powodziom
Przez Polskę przepływają dwie duże rzeki – Odra i Wisła. Obie dysponują bogatymi i rozległymi dorzeczami, przez co nasz kraj jest w Europie jednym z najbardziej narażonych na występowanie powodzi. Obszary, na których najczęściej występują powodzie, to tereny województw: dolnośląskiego, pomorskiego, warmińsko‑mazurskiego, podkarpackiego, małopolskiego, śląskiego, opolskiego oraz mazowieckiego.
Poniżej możesz zobaczyć mapę prezentującą rejony najbardziej zagrożone tą katastrofą.
Ze względu na poważne skutki wystąpienia powodzi niezwykle ważne jest zapobieganie temu zagrożeniu. Oczywiście nie można wyeliminować wszystkich przyczyn (niemożliwe jest np. powstrzymanie obfitych opadów), można natomiast ograniczyć skutki wywoływane tą katastrofą lub nawet nie dopuścić do ich powstania. Głównym sposobem ochrony przed powodzią jest wznoszenie budowli przeciwpowodziowych. Odpowiedzialne za to są instytucje samorządowe i państwowe.
Budowle przeciwpowodziowe
Kanały ulgiKanały ulgi, czyli specjalne kanały wodne, które buduje się w celu bezpiecznego przeprowadzenia wód wezbraniowych przez określony obszar.
Kierownice w ujściach rzek do morzaKierownice w ujściach rzek do morza, których zadaniem jest koncentracja nurtu rzeki i umożliwienie swobodnego odpływania kry.
Poldery przeciwpowodziowePoldery przeciwpowodziowe, czyli naturalne obszary zalewowe, które w okresie wezbrania rzeki pozwalają na swobodne rozlanie się nadmiaru wody.
Zbiorniki retencyjne z rezerwą powodziowąZbiorniki retencyjne z rezerwą powodziową, które są sztucznymi zbiornikami wodnymi powstałymi w wyniku wybudowania zapory wodnej na rzece i w następstwie zatamowania jej wód. W okresie niskiego poziomu wody jej część zostaje uwolniona do rzek, dzięki czemu równowaga w korycie jest zachowana.
Suche zbiorniki przeciwpowodzioweSuche zbiorniki przeciwpowodziowe, których zadaniem jest zatrzymanie fali powodziowej. Mają one pozbawione zamknięć urządzenia upustowe, przez które woda przepływa swobodnie aż do czasu, gdy przepływ staje się większy od zdolności przepustowych zbiornika. Wówczas nadmiar wody zostaje zmagazynowany w zbiorniku.
Wały przeciwpowodzioweWały przeciwpowodziowe, które są sztucznymi usypiskami, najczęściej o trapezowym przekroju. Wznosi się je wzdłuż rzeki w pewnym oddaleniu od jej koryta. Teren między korytem a wałami staje się rezerwuarem przewidywanych wystąpień. W ten sposób przeciwdziała się rozlaniu wód powodziowych na chronione tereny sąsiednie (takiego zabezpieczenia pozbawiony jest polder).
Wrota przeciwpowodzioweWrota przeciwpowodziowe są rodzajem zamknięć, w których ciśnienie wywierane przez parcie wody oddziałuje na skrzydło (lub skrzydła) i dociska jego zamknięcie, powstrzymując przedostanie się przez śluzę nadmiaru wody.
W walce z powodziami jest ważne również przemyślane i odpowiednie regulowanie koryt rzecznych oraz potoków. Umożliwia to prawidłowy i niezakłócony przepływ wody. Ponadto powinno się regularnie oczyszczać wały przeciwpowodziowe oraz tereny zalewowe z nadmiaru roślinności. To gwarantuje ich trwałość oraz efektywność. Nie wolno również zabudowywać tych terenów, gdyż może to grozić nie tylko ich zniszczeniem, ale także utratą życia, zdrowia i mienia osób użytkujących powstałe budynki.
Dzisiaj szczególnego znaczenia nabiera efektywne prognozowanie zjawisk meteorologicznych oraz sprawny system przekazywania informacji o możliwości pojawienia się fal powodziowych. Te dwa czynniki umożliwiają skuteczne wykorzystanie budowli przeciwpowodziowych oraz zaplanowanie odpowiedniej ewakuacji.
Odszukaj w twojej okolicy różnego rodzaju budowle przeciwpowodziowe, opisz je i wykonaj ich zdjęcia.
4. Postępowanie przed powodzią i w jej trakcie
W przeciwdziałaniu skutkom powodzi równie ważne jak budowa infrastruktury ochronnej jest odpowiednie zachowanie. Zasady postępowania przed powodzią i w trakcie jej występowania powinien znać każdy, gdyż dzięki temu znacząco można zmniejszyć straty spowodowane tą katastrofą.
Przed powodzią należy:
poznać wszystkie ustalone sygnały alarmowe informujące i ostrzegające o zagrożeniu powodziowym;
zorientować się, jakie jest zagrożenie i ryzyko powodziowe w miejscu zamieszkania oraz gdzie znajdują się miejsca tymczasowego pobytu ewakuowanej ludności, zwierząt, pojazdów i innego mienia;
ubezpieczyć siebie i rodzinę oraz mienie;
upewnić się, że wszyscy członkowie rodziny wiedzą, co robić w razie zagrożenia powodziowego (np. jak odłączyć dopływ prądu i gazu);
w odpowiedni i zgodny z prawem sposób zabezpieczyć budynki (rozważyć możliwość przygotowania i użycia np. worków z piaskiem w taki sposób, jaki przedstawia ilustracja 2);
zaopatrzyć się w środki do uzdatnia wody pitnej.
W czasie zagrożenia powodziowego należy:
włączyć radio na częstotliwość lokalnej stacji (można również użyć Internetu);
przenieść miejsce stałego pobytu i rzeczy wartościowe na górne kondygnacje budynku;
zabezpieczyć dokumenty osobiste;
zgromadzić i zabezpieczyć niezbędne zapasy niepsującej się żywności, wody pitnej oraz lekarstw;
zgromadzić odpowiednią ilość źródeł światła (np. latarek, świec);
ustalić z najbliższymi sposób komunikowania się w razie rozdzielenia;
przetranspotrować zwierzęta w bezpieczne miejsce (nie wolno ich wiązać bez potrzeby, najlepiej zaprowadzić je w rejon wskazany przez władze);
pojazdy mechaniczne przemieścić w bezpieczne miejsce;
usunąć z najbliższego otoczenia toksyczne substancje i niebezpieczne materiały reagujące z wodą (np. środki ochrony roślin).
W trakcie powodzi należy:
zatkać kratki ściekowe i uszczelnić szambo;
mieć przy sobie naładowany telefon komórkowy;
przygotować się na ewentualną ewakuację;
mieć pod ręką apteczkę pierwszej pomocy i niezbędne leki;
posiadać niezbędny zapas jedzenia i wody pitnej;
spakować ciepłe ubrania, śpiwory i koce;
nie używać skażonej wody (pochodzącej np. z zalanej studni);
w przypadku wezwania do opuszczenia domu zrobić to natychmiast;
zostawić wiadomość najbliższym, dokąd i kiedy się ewakuowałeś;
nie panikować, zachować trzeźwość umysłu;
nie odmawiać pomocy innym – zachować postawę prospołeczną;
odłączyć źródło energii elektrycznej, gazowej oraz zamknąć zawory sieci kanalizacyjnej.
W trakcie powodzi warto również pamiętać o odpowiedniej sygnalizacji. Wymachując materiałem w odpowiednim kolorze, możesz przekazać komunikat ratownikom:
kolor biały – chcesz opuścić miejsce, w którym się znajdujesz,
kolor czerwony – potrzebna pomoc medyczna,
kolor niebieski – prosisz o jedzenie i wodę.
Aby przekazać sygnały pilotom śmigłowców, należy wykorzystać następujące symbole:
X – potrzebna pomoc medyczna,
V – potrzebna pomoc,
N – niepotrzebna pomoc.
5. Postępowanie po powodzi
Równie ważna, jak odpowiednie zachowanie przed zagrożeniem powodziowym i w jego trakcie, jest prawidłowa postawa podczas ewakuacjiewakuacji i po powodzi. Ewakuację przeprowadzają wyspecjalizowane służby ratownicze, dysponujące niezbędnym sprzętem i w odpowiedni sposób przeszkolone. O powodzeniu akcji w znacznej mierze decyduje postawa i zachowanie ludzi oraz ich dyscyplina (więcej informacji na temat ewakuacji można znaleźć tutajtutaj). Odpowiednie zachowanie po powodzi może natomiast uchronić przed wtórnymi jej skutkami, a także być podstawą do ubiegania się o odszkodowanie.
W trakcie ewakuacji należy:
nie poddawać się panice;
zachować spokój i zdrowy rozsądek;
postępować zgodnie z instrukcjami i ustalonym planem;
przenieść do wskazanego środka transportu przygotowane wcześniej dokumenty oraz zapas żywności, wody pitnej, ubrań i niezbędnych leków;
unikać przebywania w miejscach, gdzie płynie lub może płynąć fala powodziowa.
Po powodzi należy:
słuchać wiadomości w mediach oraz oczekiwać na komunikat ogłaszający, że powrót do domu jest bezpieczny;
wspomóc sąsiadów i bliskich potrzebujących pomocy;
wykonać zdjęcia zniszczeń (budynku oraz jego wyposażenia) w celu udokumentowania strat;
zgłosić się w wyznaczone miejsce w celu wykonania niezbędnych zabiegów sanitarnychzabiegów sanitarnych (informacje o zabiegach sanitarnych można znaleźć tutajtutaj);
zgłosić u odpowiednich służb potrzebę profesjonalnego sprawdzenia budynku;
przebywać z dala od zabudowań, jeśli w dalszym ciągu są zalane wodą;
zwrócić uwagę na pęknięte lub nieszczelne przewody gazowe, zalane instalacje elektryczne, zalane piece oraz materiały łatwopalne;
zutylizować całą żywność pozostawioną na czas powodzi w domu;
utrzymywać wysoki poziom higieny.
Podsumowanie
Według polskiego prawa powódź to czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą. Powstaje na skutek wezbrania wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, powodując zagrożenie życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej.
Wyróżniamy cztery rodzaje powodzi: opadową, roztopową, zatorową i sztormową.
Do powodzi przyczynia się wiele zjawisk: intensywne opady deszczu, roztopy wiosenne, zatamowanie biegu rzeki przez zatory lodowe, bardzo silne wiatry czy też cofka wodna. Warto wspomnieć również o uszkodzeniach obiektów hydrotechnicznych (np. tam).
Skutki powodzi dzielimy na pierwotne (np. zniszczone lub uszkodzone budynki) oraz wtórne (np. skażenie chemiczne i bakteriologiczne środowiska).
Główne sposoby ochrony przed powodzią to utrzymywanie oraz wznoszenie budowli przeciwpowodziowych. Zalicza się do nich: kanały ulgi, kierownice w ujściach rzek do morza, zbiorniki retencyjne posiadające rezerwę powodziową, poldery przeciwpowodziowe, suche zbiorniki przeciwpowodziowe, wały przeciwpowodziowe oraz wrota przeciwpowodziowe.
W przeciwdziałaniu skutkom powodzi ważna jest nie tylko budowa infrastruktury ochronnej, ale również odpowiednie zachowanie. Zasady postępowania przed powodzią, w czasie zagrożenia powodziowego i w trakcie powodzi powinien znać każdy, gdyż dzięki temu znacząco można zmniejszyć straty spowodowane tą katastrofą.
Wzywając pomoc, należy pamiętać o numerach alarmowychnumerach alarmowych.
Wyobraź sobie, że reprezentujesz władze samorządowe miejscowości, w której mieszkasz. Opisz dodatkowe niezbędne zabezpieczenia przed powodzią, jakie powinny być zastosowane, aby uczynić miejsce, za które odpowiadasz, bezpieczniejszym.
Wyobraź sobie, że właśnie dowiedziałeś się o mającym nadejść zagrożeniu powodziowym. Opisz działania, jakie powinna podjąć twoja rodzina.
Słowniczek
pojawienie się wśród ludności danego terenu dużej liczby zachorowań na określoną chorobę
specjalny kanał wodny budowany w celu bezpiecznego przeprowadzenia wód wezbraniowych przez określony obszar
urządzenia, których głównym zadaniem jest koncentracja nurtu rzeki i umożliwienie swobodnego odpływania kry
naturalne obszary zalewowe, które w okresie wezbrania rzeki pozwalają na swobodne rozlanie się nadmiaru wody
czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą; powstaje na skutek wezbrania wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, powodując zagrożenie życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej
powódź spowodowana silnymi opadami deszczu, występująca zazwyczaj w okresie letnim; zasięg oraz przebieg powodzi opadowej zależą od charakteru opadów
powódź pojawiająca się wiosną, w czasie gwałtownego topnienia pokrywy śnieżnej, często potęgowanego nagłym ociepleniem i opadami deszczu; zasięg powodzi roztopowej jest stosunkowo duży, a przebieg – determinowany grubością pokrywy śnieżnej oraz ogólnymi warunkami meteorologicznymi podczas topnienia śniegu
powódź występująca na obszarach nadbrzeżnych, wywołana przez silne wiatry wiejące od zbiornika wodnego (najczęściej morza, ale także np. jeziora) w kierunku lądu; zasięg powodzi sztormowej jest stosunkowo niewielki; z uwagi na silne wiatry, cofnięta woda morska może wlać się do ujścia rzeki i spowodować również jej wylanie
rodzaj powodzi występującej w trakcie zimy; jej przyczyną jest powstawanie zatorów lodowych, które albo zmniejszają przepustowość koryta rzeki, albo blokują (lub ograniczają) jego przekrój
zbiorniki, których celem jest zatrzymanie fali powodziowej; mają one urządzenia upustowe bez zamknięć, przez które woda przepływa swobodnie aż do czasu, gdy przepływ staje się większy od zdolności przepustowych zbiornika; wówczas nadmiar wody zostaje zmagazynowany w zbiorniku
sztuczne usypiska o najczęściej trapezowym przekroju, wznoszone wzdłuż rzeki w pewnym oddaleniu od jej koryta
rodzaj zamknięć, w których ciśnienie wywierane przez parcie wody oddziałuje na skrzydło (lub skrzydła) i dociska jego zamknięcie, powstrzymując przedostanie się przez śluzę nadmiaru wody
sztuczne zbiorniki wodne powstałe w wyniku wybudowania zapory wodnej na rzece i w następstwie zatamowania jej wód; w okresie niskiego poziomu wody jej część zostaje uwolniona do rzek, dzięki czemu równowaga w korycie jest zachowana
Zadania
Uzupełnij luki w tekście.
Zgodnie z definicją prawną powódź to .............. pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, powstałe na skutek .................. wody w .............. naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, powodujące zagrożenie ............ i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej.
Połącz rodzaje powodzi z ich charakterystyką.
Powstaje na skutek zatorów lodowych, które zmniejszają przepustowość koryta rzeki ograniczając jego przekrój., Jej zasięg jest stosunkowo duży, a przebieg – determinowany jest przez grubość pokrywy śnieżnej oraz ogólne warunki meteorologiczne podczas topnienia śniegu., Zazwyczaj występuje w okresie letnim., Wywoływana jest przez silne wiatry wiejące od zbiornika wodnego (najczęściej morza, ale także np. jeziora) w kierunku lądu.
| powódź roztopowa | |
| powódź sztormowa | |
| powódź zatorowa | |
| powódź opadowa |
Przyporządkuj skutki powodzi do odpowiednich kategorii.
skażenie chemiczne i bakteriologiczne żywności i wody pitnej, skażenie chemiczne i bakteriologiczne środowiska, zalane i zniszczone drogi, mosty, linie kolejowe i energetyczne, gazociągi, choroby i epidemie, pożary sieci elektrycznych, zniszczone lub uszkodzone budynki, naniesione duże ilości połamanych drzew, błota i kamieni, opóźnienia lub odwołane kursy pociągów, uszkodzone wały przeciwpowodziowe, osunięcia gruntu, plaga insektów
| skutki pierwotne | |
|---|---|
| skutki wtórne |
Połącz nazwy budowli przeciwpowodziowych z ich opisami.
Rodzaj zamknięć, w których ciśnienie wywierane przez parcie wody oddziałuje na skrzydło (lub skrzydła) i dociska jego zamknięcie, powstrzymując przedostanie się przez śluzę nadmiaru wody., Sztuczne zbiorniki wodne powstałe w wyniku wybudowania zapory wodnej na rzece i w następstwie zatamowania jej wód; w okresie niskiego poziomu wody jej część zostaje uwolniona do rzek, dzięki czemu równowaga w korycie zostaje zachowana., Ich zadaniem jest koncentracja nurtu rzeki i umożliwienie swobodnego odpływania kry., Buduje się je w celu bezpiecznego przeprowadzenia wód wezbraniowych przez określony obszar., W okresie wezbrania rzeki, pozwalają na swobodne rozlanie się nadmiaru wody., Sztuczne usypisko w kształcie pryzmy, najczęściej o trapezowym przekroju, wznoszone wzdłuż rzeki w pewnym oddaleniu od jej koryta.
| wały przeciwpowodziowe | |
| zbiorniki retencyjne posiadające rezerwę powodziową | |
| wrota przeciwpowodziowe | |
| kanały ulgi | |
| poldery przeciwpowodziowe | |
| kierownice w ujściach rzek do morza |
Jakie czynności należy wykonać w czasie zagrożenia powodziowego?
- Włączyć odbiornik radiowy.
- Wyłączyć dopływ energii elektrycznej.
- Wyłączyć dopływ gazu.
- Zabezpieczyć dokumenty osobiste.
- Usunąć z najbliższego otoczenia toksyczne substancje i niebezpieczne materiały reagujące z wodą.
- Zamknąć zawory sieci kanalizacyjnej.
- Ustalić z najbliższymi sposób komunikowania się w razie rozdzielenia.
Jakie czynności należy wykonać po powodzi?
- Zrobić zdjęcia zniszczeń.
- Wykorzystać pozostawione w domu jedzenie.
- Po powrocie do domu od razu włączyć dopływ energii elektrycznej.
- Sprawdzić ściany, podłogi, okna i drzwi w celu oszacowania, czy budynek nie grozi zawaleniem.
- Zgłosić odpowiednim służbom potrzebę profesjonalnego sprawdzenia budynku.
- Po powrocie do domu od razu włączyć dopływ gazu.
Połącz sygnały przekazywane służbom ratunkowym w trakcie powodzi z ich znaczeniem.
niepotrzebna pomoc, potrzeba opuszczenia miejsca pobytu, potrzebne jedzenie i woda, potrzebna pomoc, potrzebna pomoc medyczna, potrzebna pomoc medyczna (sygnał przekazywany pilotom śmigłowców)
| materiał w kolorze niebieskim | |
| V | |
| materiał w kolorze białym | |
| X | |
| N | |
| materiał w kolorze czerwonym |