Najniższą temperaturę w historii Polski odnotowano w 1940 r. w Siedlcach. Wynosiła -41°C! Fakt ten może trochę przerażać, jednak dopiero porównanie jej ze światowym rekordem, który w 1983 r. został odnotowany na Antarktydzie i wynosił -89,2°C, uświadamia nam, jak niebezpieczne warunki mogą panować na naszej planecie.

R1JLynnl4TBDL1
Źródło: U.S. National Oceanic and Atmospheric Administration (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY 2.5.
Już wiesz
  • czym jest bezpieczeństwo i zagrożenie;

  • że zagrożenia można podzielić na naturalne i cywilizacyjne;

  • czym charakteryzują się, jak powstają i czym skutkują pożary i powodzie.

Nauczysz się
  • rozpoznawać inne zagrożenia naturalne;

  • wskazywać miejsca najbardziej narażone na klęski naturalne;

  • postępować w przypadku wystąpienia pozostałych zagrożeń naturalnych.

iTo6Ej1mUI_d5e239

1. Susze i upały

Omawiane na poprzednich lekcjach pożary i powodzie nie są jedynymi zagrożeniami naturalnymi, z jakimi można się spotkać. Także w Polsce, gdzie zjawiska takie, jak trzęsienia ziemi czy huragany są rzadkością, dobrze być na nie przygotowanym i wiedzieć, jak minimalizować ich skutki.

Polecenie 1

Przypomnij sobie podział zagrożeń i wymień kilka przykładów zagrożeń naturalnych.

Susza to długotrwający okres, w którym opady atmosferyczne nie występują lub też występują, ale ich wielkość jest nieznaczna w porównaniu z wieloletnią średnią. To zjawisko ma charakter ciągły i regionalny zasięg.

R1CpfaCF2MYNg1
Susza często powoduje wieloletnie straty w uprawach, ponieważ nie tylko niszczy zbiory, ale także uniemożliwia siew kolejnych roślin

Cechy charakterystyczne suszy:

  • rozwija się powoli, przez co trudno jednoznacznie określić jej początek oraz koniec;

  • ma dużą rozpiętość czasu trwania (od paru miesięcy do kilku lat), a zatem może przebiegać z różnym natężeniem;

  • jej zasięg przestrzenny jest zazwyczaj dużo większy niż np. zasięg powodzi, co skutkuje trudnościami w ocenie strat oraz wyznaczeniu konkretnych granic terenów zagrożonych;

  • ma tendencję do przedłużania się;

  • jej duży zasięg przestrzenny i długi czas trwania powodują, że kumulują i przedłużają się jej skutki, do których zalicza się m.in. straty w uprawach rolnych, podobne do prezentowanych na ilustracji 1.

Upał to pojęcie z dziedziny meteorologii, opisujące stan pogody, gdy temperatura powietrza przy powierzchni ziemi przekracza +30°C.

Skutki wystąpienia suszysuszasuszy oraz upałówupałupałów są odczuwane zarówno przez ludność, jak i przez środowisko. Mogą one osiągać różne rozmiary i są porównywalne ze skutkami innych zagrożeń, np. zasięg powodzi. Bezpośrednie efekty wysokich temperatur u ludzi to wzmożone pocenie się i wzrost pragnienia, związane z potrzebą uzupełnienia płynów. Jednak tak naprawdę skutki suszy i upałów odczuwalne są zazwyczaj w dłuższym czasie i często objawiają się jako inne zagrożenia, np. głód, pożary, erozja czy też burze pyłowe.

W warunkach klimatycznych Polski susze obserwuje się przeważnie latem. Jest to zazwyczaj związane z wysokim ciśnieniem powietrza i wyższą od wartości normalnych temperaturą powietrza. Najbardziej narażone na wystąpienie suszy są rejony: Pojezierza Wielkopolskiego i Niziny Wielkopolskiej, Niziny Mazowieckiej, częściowo Niziny Podlaskiej i Wyżyny Lubelskiej. Natomiast najmniej – centralna część Pojezierza Pomorskiego oraz Pogórze Karpackie.

R1G1A6frXlHcF1
Gdy robi się bardzo gorąco, służby porządkowe wystawiają węże i spryskiwacze, z których tryskają mgiełki wodne lub delikatne fontanny

Podczas suszy i upału, tak jak w przypadku wszystkich innych zagrożeń, ważne jest odpowiednie postępowanie. Przede wszystkim należy unikać intensywnego wysiłku fizycznego, spędzania długich godzin na słońcu albo przebywania w mocno nagrzanym miejscu. Może to spowodować nie tylko oparzenia słoneczne, ale również przegrzanie organizmu.

Aby uniknąć oparzeń słonecznych i przegrzania, należy zadbać, by powietrze w pomieszczeniach było chłodne – można włączyć klimatyzację, opuścić rolety w oknach albo zasłonić otwory okienne. Podczas upałów najlepiej przebywać wewnątrz budynków, spożywać zbilansowane lekkie posiłki i regularnie pić duże ilości płynów. Przed wyjściem na zewnątrz należy ubierać się luźno (ale zakrywając możliwie największą powierzchnię ciała), korzystać z fontann i kurtyn wodnych (takich jak zaprezentowana na ilustracji 3), nosić okrycia głowy skutecznie chroniące twarz oraz unikać zbytniego nasłonecznienia i skrajnych zmian temperatury.

Bardzo niebezpieczne jest również pozostawianie ludzi i zwierząt w zamkniętych samochodach. W aucie podczas upalnego dnia temperatura może osiągnąć nawet 60°C, wówczas temperatura ciała małego dziecka wzrasta od 2 do 5 razy szybciej niż u dorosłego człowieka. Dochodzi do przegrzania, wstrząsu termicznegowstrząs termicznywstrząsu termicznego i odwodnienia, a w rezultacie – do śmierci. W zamkniętych samochodach nie wolno również pozostawiać zwierząt. Psy mają gruczoły potowe tylko na poduszkach łap – to stanowczo za mało, żeby schłodzić organizm, gdy gwałtownie rośnie temperatura.

Rz2Dc7qJzsNfx1
Otwarcie okna w aucie może uratować życie także zwierzętom
Polecenie 2

Wybierz odpowiednie ubranie.

R1Iv4prMbwMYr1
Aplikacja rozpoczyna się planszą z napisem: Jest lato, godzina 13:00. Na dworze świeci słońce, a termometr pokazuje 35 stopni Celsjusza. W takich warunkach nie powinno się wychodzić z domu, jednak niestety musisz to zrobić. Wybierz, w jaki sposób skompletujesz swoje ubranie, wiedząc, że będziesz przebywać na powietrzu co najmniej godzinę. Poniżej tekstu znajduje się przycisk z napisem Kontynuuj, którego kliknięcie powoduje przejście do głównego okna programu. Zawiera ono postać młodego chłopaka lub dziewczyny, co można przełączać klikając przycisk w lewym górnym rogu. Na wysokości głowy, oczu, tułowia, nóg i stóp tej postaci znajdują się po obu jej stronach przyciski w kształcie strzałek, których klikanie powoduje zmiany części garderoby. Kolejno są to: nakrycie głowy, okulary, odzież wierzchnia i obuwie. W prawym dolnym rogu okna aplikacji jest przycisk Kontynuuj, którego kliknięcie powoduje zweryfikowanie dokonanego wyboru. Dobry wybór jest dodatkowo wyróżniony sygnałem dźwiękowym w postaci oklasków.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
iTo6Ej1mUI_d5e562

2. Huragany i silne wiatry

Huragan to bardzo silny wiatr, którego średnia prędkość wynosi około 120 km/h (33 m/s). Pojawia się głównie nad akwenami Oceanu Atlantyckiego oraz Indyjskiego i Spokojnego (w odniesieniu do huraganów występujących w okolicach dwóch ostatnich oceanów stosuje się zwyczajową nazwę tajfun). Jednak ze względu na stale zmieniający się klimat, huraganyhuraganhuragany stają się coraz powszechniejsze również w strefach klimatycznych, w których dotąd nie występowały. Także w Europie Zachodniej i Środkowej. Na szczęście siła tych wiatrów jest mniejsza niż siła tajfunów oceanicznych.

R148R7EmBWeES1
Huragan oceaniczny Katrina był jednym z najbardziej morderczych huraganów, które nawiedziły Stany Zjednoczone – wskutek jego uderzenia śmierć poniosło około 2 tysięcy osób

W naszym kraju huragany wiejące z prędkością powyżej 120 km/h zwykło się nazywać orkanami. Są one skutkiem dużej różnicy temperatur, powodującej ogromne różnice ciśnienia między regionami leżącymi w pobliżu Oceanu Atlantyckiego i Eurazji. Niosą za sobą bardzo duże zniszczenia (pozrywane dachy domów, powalone drzewa, zerwane linie energetyczne), których niewielki obraz przedstawia galeria 1.

Warto zaznaczyć, że wiatr o dużych prędkościach, szczególnie zimą, jest naturalną cechą klimatu Polski.

iTo6Ej1mUI_d5e611

Innym rodzajem silnych wiatrów są trąby powietrzne. Ich niszczycielska siła potrafi być tak ogromna, że w kilkanaście sekund jest w stanie praktycznie zrównać z ziemią całą miejscowość. Charakterystykę oraz skutki tornada prezentuje nagranie wideo 1.

R17yD4jPLkg8r1

W razie zagrożenia związanego z silnym wiatrem lub huraganem należy:

  • mieć włączone radio na baterie, aby móc zapoznać się z komunikatem o zagrożeniu i sposobach postępowania,

  • zamknąć okna, drzwi balkonowe,

  • zabezpieczyć ruchome przedmioty znajdujące się w mieszkaniu (domu),

  • usunąć wszystkie przedmioty z parapetów i balkonów,

  • zapewnić sobie źródło światła (latarki na baterie, świece),

  • sprawdzić dostępność apteczki pierwszej pomocy i zaopatrzyć się w niezbędne materiały oraz leki,

  • przygotować i zabezpieczyć rzeczy, które mogą być potrzebne w czasie ewakuacji, tj. dokumenty, odzież czy żywność,

  • schować się w środkowych i najniższych partiach budynku z dala od okien, sufitów i drzwi,

  • wyłączyć główny wyłącznik prądu i gazu – ograniczy to niebezpieczeństwo powstania pożaru.

Znajdując się poza domem, najlepiej pozostać tam, gdzie się jest, aż huragan minie. Nie można jednak zatrzymywać się pod trakcjami elektrycznymi, bannerami i tablicami reklamowymi oraz drzewami.

Jeżeli służby ratownicze zalecają ewakuację, należy tak szybko, jak to tylko możliwe, dostosować się do ich poleceń. Opuszczając dom, powinniśmy wyłączyć energię elektryczną oraz główne zawory wody i gazu, powiadomić bliskich o miejscu pobytu oraz zabrać ze sobą wcześniej przygotowane rzeczy wartościowe, a także podstawowe ubrania i leki. Więcej informacji na temat ewakuacji można przeczytać tutaji7UZfWDfU4tutaj.

Po ustąpieniu zagrożenia należy udzielić pomocy osobom rannym i poszkodowanym, unikać leżących lub zwisających przewodów elektrycznych, ostrożnie wchodzić do swego domu oraz sprawdzić wszystkie instalacje (elektryczną, gazową, wodociągową i ściekową).

Polecenie 3

Wyobraź sobie, że w telewizyjnych wieczornych wiadomościach właśnie nadano ostrzeżenie przed możliwymi wichurami w nocy. Opisz działania, jakie podejmiesz.

iTo6Ej1mUI_d5e694

3. Silne mrozy i opady śniegu

Mrozem nazywamy stan, kiedy temperatura powietrza jest niższa od temperatury zamarzania wody (0°C). W aspekcie społecznym o silnych mrozach mówi się wówczas, gdy niska temperatura staje się przyczyną śmierci ludzi i powoduje straty materialne.

Wystąpienie silnych mrozówmrózmrozów może stać się poważnym utrudnieniem funkcjonowania instytucji publicznych oraz gospodarki, a zwłaszcza systemu komunikacyjnego. Skutkami długotrwałych mrozów są zazwyczaj:

  • zakłócenia w procesie zaopatrywania w surowce energetyczne ciepłowni i elektrowni,

  • awarie gazociągów,

  • awarie sieci energetycznych.

R9MB3U8FSQpAo1
Podczas awarii zamarznięte elementy stanowią znaczną przeszkodę w sprawnej naprawie instalacji

Śnieg jest opadem atmosferycznym przyjmującym postać kryształków lodu o kształcie sześcioramiennych gwiazdek, które łączą się w płatki. Po opadnięciu na ziemię śnieg tworzy pokrywę o niewielkiej gęstości. To właśnie staje się często przyczyną przykrych wypadków, np. upadków kończących się złamaniami lub zwichnięciami.

Opadom śniegu towarzyszą również inne, niebezpieczniejsze zjawiska:

  • śnieżyca – gwałtowny, obfity opad śniegu, często ograniczający widoczność;

  • zawieja – zjawisko polegające na połączeniu opadów śniegu z silnym wiatrem, które może znacznie utrudnić poruszanie się (patrz: ilustracja 6);

  • zamieć śnieżna – śnieg podnoszony z powierzchni ziemi przez wiatr i niesiony wraz z nim (bardzo często skutkiem zamieci jest tworzenie się zasp);

  • grad – opad atmosferyczny w postaci bryłek lodu o średnicy od 5 mm do 50 mm;

  • burza lodowa – zjawisko pogodowe polegające na intensywnych opadach marznącego deszczu.

RjFc8UOoZqzWD1
Połączenie opadów śniegu z silnym wiatrem ogranicza widoczność, utrudnia poruszanie i jest przyczyną wielu przykrych konsekwencji

Podczas silnych mrozów i intensywnych opadów śnieguśniegśniegu należy:

  • ubierać się ciepło, ale w taki sposób, aby ławo było zdjąć wierzchnie warstwy ubrań w razie spocenia się;

  • nie wychodzić na mróz głodnym – aby zapewnić sobie odpowiedni zapas energii przed wyjściem na zewnątrz, należy zjeść wysokokaloryczny posiłek;

  • zabezpieczyć skórę twarzy i rąk przed mrozem, smarując je np. tłustym kremem;

  • wychodząc z domu, poinformować bliskich, dokąd idziemy;

  • jak najrzadziej wychodzić z domu samemu;

  • nie chodzić tam, gdzie może być niebezpiecznie (np. pod rynnami czy wystającymi dachami);

  • nie męczyć się nadmiernie;

  • nie wychodzić z domu, jeśli występują widoczne oznaki możliwości załamania pogody lub gdy nasze samopoczucie jest nie najlepsze;

  • w razie odmrożenia postępować zgodnie z zasadami opisanymi tutajig18GQhaNBtutaj.

iTo6Ej1mUI_d5e857

4. Trzęsienia ziemi i tsunami

Trzęsienie ziemi to naturalny, krótki i gwałtowny wstrząs lub seria wstrząsów gruntu, których źródło znajduje się pod powierzchnią Ziemi. Wstrząs ten rozchodzi się w postaci fal sejsmicznych od ośrodka znajdującego się na powierzchni, gdzie drgania szacuje się jako najsilniejsze. W zależności od ich siły i częstotliwości obserwuje się drgania przedmiotów lub – przy silniejszych wstrząsach – pękanie ścian, niszczenie budynków, powstawanie szczelin w ziemi, zapadanie się terenu. Do określenia siły trzęsienia ziemi stosuje się skalę Richtera – od poniżej 2 do powyżej 9, przy czym wartość maksymalna oznacza trzęsienie, które może zburzyć wszystkie miasta na terenie większym niż kilkanaście tysięcy kmIndeks górny 2.

Polecenie 4

Na zdjęciu można zobaczyć zniszczenia po trzęsieniu ziemi w stolicy Haiti Port‑au‑Prince w 2010 roku. Na podstawie tej fotografii spróbuj ocenić skalę żywiołu, a następnie odnajdź w Internecie informację, ile stopni w skali Richtera miało to trzęsienie ziemi rzeczywiście.

RPZ496k40IwPh1

Naturalne wstrząsy sejsmiczne na terenie Polski są słabe i raczej rzadkie. Najczęstszą przyczyną ich występowania jest osiadanie stropów jaskiń krasowych (Wyżyna Krakowsko‑Częstochowska) oraz próżni w obrębie formacji solnych (Pomorze). Najgroźniejsze w skutkach i najpowszechniejsze są jednak trzęsienia wywołane osiadaniem stropów wyrobisk górniczych (trzęsienia o charakterze antropogenicznym). Obszary szczególnie narażone to: Górnośląskie Zagłębie Węglowe oraz Legnicko‑Głogowski Okręg Miedziowy. Tąpnięcia są odczuwane na niewielkim obszarze, a ich siła szacowana jest zwykle na około 3,9 stopnia w skali Richtera. Mimo to mogą one poczynić znaczne szkody na powierzchni ziemi, szczególnie w rejonach silnie zurbanizowanych. Najwet najsłabsze trzęsienia ziemi stanowią bezpośrednie zagrożenie życia dla ludzi pracujących w kopalniach.

R12xQE7HZp6di1
Tąpnięcia w kopalniach stanowią bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia ludzi tam pracujących

W razie zagrożenia związanego z trzęsieniem ziemi należy:

  • zachować spokój i nie panikować (większość trzęsień ziemi trwa nie dłużej niż 60 sekund);

  • otworzyć drzwi na drodze ewakuacyjnej;

  • schronić się przed przedmiotami, które mogą spadać z miejsc wyżej położonych;

  • uważać na spadające przewody i kable;

  • trzymać się z dala od obiektów, które mogą ulec przewróceniu (np. słupów, latarń, wolnostojących reklam) lub zawaleniu (budynków o słabej konstrukcji);

  • (w przypadku przebywania w obiektach użyteczności publicznej) postępować zgodnie z komunikatami ogłaszanymi przez personel.

Po trzęsieniu ziemi należy:

  • założyć buty na grubych podeszwach oraz rękawice;

  • jeśli to możliwe, osłonić głowę kaskiem ochronnym, założyć odzież z długimi rękawami i długimi nogawkami;

  • pamiętać o możliwości wystąpienia wstrząsów wtórnychwstrząs wtórnywstrząsów wtórnych;

  • zwrócić szczególną uwagę na obiekty osłabione wstrząsami;

  • pomóc osobom rannym i poszkodowanym;

  • sprawdzić, czy nie doszło do pożaru lub wycieku z uszkodzonych instalacji;

  • unikać przebywania w pobliżu linii wysokiego napięcia;

  • unikać picia wody z kranu

    .

Polecenie 5

Wyobraź sobie, że znajdujesz się na otwartej przestrzeni i nagle czujesz pod sobą trzęsącą się ziemię. Powiedz, jak postąpisz w trakcie tego zdarzenia i bezpośrednio po nim.

iTo6Ej1mUI_d5e1045

Zjawiskiem w pewnym stopniu związanym z trzęsieniem ziemi jest tsunami, czyli fala oceaniczna mogąca wystąpić z kilku przyczyn:

  • podwodnego trzęsienia ziemi,

  • wybuchu wulkanu,

  • osunięcia się ziemi,

  • cielenia się lodowcówcielenie się lodowcówcielenia się lodowców,

  • upadku meteorytu.

Powstanie, przebieg oraz skutki tego zjawiska prezentuje poniższy film.

R19kfe1qxCg9P1
Ciekawostka

Jaką energię ma tsunami?

Wiceprezes stowarzyszenia naukowego Tsunami Society, dr Tad Murty (czyt. tad marti) oszacował całkowitą energię fal tsunami z 26 grudnia 2004 roku na około 20 PJ (petadżuli, 1 PJ=1015 J. Ile to właściwie jest? Co najmniej dwa razy więcej niż wynosiła całkowita energia wyzwolona we wszystkich eksplozjach ładunków wybuchowych podczas II wojny światowej (wliczając w to dwie bomby atomowe, które Amerykanie zrzucili na Japonię). W dodatku, całkowitą energię wyzwoloną w wyniku wstrząsu tektonicznego pod dnem Oceanu Indyjskiego sejsmolodzy oszacowali na 2·1018J z czego wynika, że tsunami przejęło zaledwie 1% tej energii, co i tak okazało się wartością zabójczą.

iTo6Ej1mUI_d5e1106

5. Lawiny

Lawina to niezwykle szybko przemieszczająca się masa śnieguśniegśniegu, lodu, gleby (gruntu) lub materiału skalnego, której ruch zapoczątkowany został poprzez raptowną utratę stabilności. Jest ona najgwałtowniejszą postacią ruchów masowych i stanowi ogromne niebezpieczeństwo dla ludzi, ich otoczenia oraz infrastruktury.

Powstawaniu lawin sprzyjają następujące czynniki:

  • gładki, porośnięty trawą stok o nachyleniu od 25 do 50 stopni,

  • duża pokrywa śnieżna,

  • obfite opady śniegu oraz całoroczne regularne opady deszczu,

  • odwilż,

  • wiatr,

  • długotrwałe mrozy.

R2Z1bM6F5QQbZ1
Lawina może się przemieszczać z prędkością przekraczającą nawet 100 km/h

Wyróżnia się kilka rodzajów lawin:

  • kamienną – przemieszczającą się masę okruchów skalnych;

  • wulkaniczną – przemieszczającą się po stoku mieszaninę okruchów skalnych, świeżo wyrzuconej lawy, popiołu wulkanicznego i gazów;

  • błotną – mającą formę przemieszczającego się potoku błotnego;

  • lodową – pod postacią przemieszczającej się masy lodu;

  • śnieżną – przemieszczające się masy śniegu (na ilustracji obok);

  • gruntową – powstałą w czasie nagłych odwilży lub opadów deszczu;

  • mieszaną – będącą mieszaniną okruchów skalnych, śniegu, gruntu oraz błota.

LawinalawinaLawina to gwałtowny i śmiercionośny żywioł. Człowiek w zetknięciu z nią nie jest pozbawiony szans, są one jednak bardzo niewielkie. Dlatego też ogromne znaczenie ma odpowiedni system ostrzegania o zagrożeniu lawinowym.

Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR) wyróżniło pięć stopni zagrożenia lawinowego (ich oznaczenia graficzne można odnaleźć w galerii 2.), których charakterystykę oraz sposób postępowania w przypadku ich ogłoszenia przedstawia poniższa tabela.

Charakterystyka stopni zagrożenia lawinowego oraz sposób postępowania w przypadku ich ogłoszenia

Stopień zagrożenia lawinowego

Charakterystyka

Sposób postępowania

I stopień – zagrożenie nieznaczne

Pokrywa śniegowa jest utrwalona i stabilna, co skutkuje niskim prawdopodobieństwem samorzutnego zejścia lawin. Jest to możliwe praktycznie jedynie na ekstremalnie stromych stokach przy bardzo dużym obciążeniu.

Strome stoki oraz rozległe pola śnieżne należy przechodzić pojedynczo oraz unikać miejsc z nawianym śniegiem.

II stopień – zagrożenie umiarkowane

Pokrywa śniegowa jest umiarkowanie stabilna. Istnieje możliwość mechanicznego wyzwolenia lawiny na bardzo stromych stokach i przy dużym dodatkowym obciążeniu.

Zaleca się rezygnację z wędrówek po węższych stokach. Należy uważać na nagromadzony śnieg (nie wykonywać gwałtownych ruchów, nie powodować jego osunięcia, nie zgarniać itp.). Jeżeli znaleźliśmy się na stromych stokach, to trzeba poruszać się ostrożnie i pojedynczo, z zachowaniem bezpiecznych odległości.

III stopień – zagrożenie znaczne

Stabilność pokrywy śnieżnej jest krytyczna, co oznacza, że jest ona słabo związana. Mechaniczne zejście lawiny może spowodować pojedynczy człowiek. Na stromych stokach jest możliwe mechaniczne wyzwolenie lawiny, już nawet przy małym obciążeniu dodatkowym.

Należy omijać niebezpieczne miejsca. Powinno się skorzystać z usług zawodowego przewodnika. Po stokach należy poruszać się pojedynczo, z zachowaniem bezpiecznych, dużych odległości.

IV stopień – zagrożenie duże

Pokrywa śnieżna jest słabo związana na większości stromych stoków, przez co duże lawiny mogą występować samoistnie.

Można poruszać się tylko po bezpiecznych szlakach i trasach i to jedynie w razie konieczności. Zaleca się zaniechanie wyjścia w góry.

V stopień – zagrożenie bardzo duże

Pokrywa śnieżna jest słabo związana, a lawiny mogą występować samoistnie.

Bezwzględny zakaz wyjścia w góry.

iTo6Ej1mUI_d5e1289

Podsumowanie

  • Do bezpośrednich skutków wysokich temperatur u ludzi zaliczyć można wzmożone pocenie się i wzrost pragnienia. Jednak najgroźniejsze skutki suszy i upałów to inne wynikające z nich zagrożenia, np. głód, pożary, erozja czy też burze pyłowe.

  • W Polsce najbardziej narażone na wystąpienie suszy są rejony: Pojezierza Wielkopolskiego i Niziny Wielkopolskiej, Niziny Mazowieckiej, częściowo Niziny Podlaskiej i Wyżyny Lubelskiej. Natomiast najmniej – centralna część Pojezierza Pomorskiego oraz Pogórze Karpackie.

  • Huragany i silne wiatry dawniej występowały w Polsce raczej sporadycznie lub były zjawiskami w ogóle nienotowanymi. W związku ze zmianami klimatu w ostatnich latach pojawiają się coraz częściej, szczególnie w miesiącach zimowych. Powodują bardzo duże zniszczenia (pozrywane dachy domów, powalone drzewa, zerwane linie energetyczne).

  • Wystąpienie silnych mrozów może poważnie utrudnić funkcjonowanie instytucji publicznych oraz gospodarki. Szczególnie narażony na komplikacje jest system komunikacyjny. Do skutków długotrwałych mrozów należą zazwyczaj: zakłócenia w procesie zaopatrywania w surowce energetyczne ciepłowni i elektrowni, awarie gazociągów oraz awarie sieci energetycznych i systemu komunikacyjnego.

  • Naturalne wstrząsy sejsmiczne na terenie Polski są słabe i raczej rzadkie. Najczęstszą przyczyną ich występowania jest osiadanie stropów jaskiń krasowych (Wyżyna Krakowsko‑Częstochowska) oraz próżni w obrębie formacji solnych (Pomorze). Najgroźniejsze w skutkach i najczęściej odnotowywane są jednak trzęsienia wywołane osiadaniem stropów wyrobisk górniczych (trzęsienia o charakterze antropogenicznym). Obszarami szczególnie narażonymi są Górnośląskie Zagłębie Węglowe oraz Legnicko‑Głogowski Okręg Miedziowy.

  • Lawina to gwałtowny i śmiercionośny żywioł. Człowiek w zetknięciu z nią nie jest pozbawiony szans, są one jednak bardzo niewielkie. Dlatego też ogromne znaczenie ma odpowiedni system ostrzegania o zagrożeniu lawinowym oraz właściwy sposób postępowania.

  • Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychiTo6Ej1mUI_1444890743989_0numerach alarmowych.

Praca domowa
Polecenie 6.1

Przedstawione w tym rozdziale zagrożenia naturalne nie są jedynymi, jakie zna człowiek. Poszukaj w dostępnych źródłach informacji na temat innych zagrożeń naturalnych oraz krótko scharakteryzuj dwa wybrane z nich.

Polecenie 6.2

Zastanów się, jakie zagrożenia naturalne najczęściej występują w okolicy twojego miejsca zamieszkania. W jaki sposób się przed nimi zabezpieczasz?

iTo6Ej1mUI_1444890743989_0
iTo6Ej1mUI_d5e1357

Słowniczek

cielenie się lodowców
Definicja: cielenie się lodowców

odłamywanie się brzeżnych fragmentów lądolodu lub lodowca schodzącego do morza

huragan
Definicja: huragan

silny wiatr, którego średnia prędkość wynosi około 120 km/h (33 m/s)

lawina
Definicja: lawina

niezwykle szybko przemieszczająca się masa śniegu, lodu, gleby (gruntu) lub materiału skalnego, której ruch zapoczątkowany został poprzez gwałtowaną utratę stabilności

mróz
Definicja: mróz

stan, kiedy temperatura powietrza jest niższa od temperatury zamarzania wody (0°C)

susza
Definicja: susza

okres, w którym opady atmosferyczne nie występują lub też występują, ale ich wielkość jest nieznaczna w porównaniu ze średnią z wielu lat

śnieg
Definicja: śnieg

opad atmosferyczny przyjmujący postać kryształków lodu o kształcie sześcioramiennych gwiazdek, które łączą się w płatki

trzęsienie ziemi
Definicja: trzęsienie ziemi

naturalny, krótki i gwałtowny wstrząs (lub ich seria) gruntu, którego źródło znajduje pod powierzchnią ziemi

upał
Definicja: upał

stan pogody, gdy temperatura powietrza przy powierzchni ziemi przekracza +30°C

wstrząs wtórny
Definicja: wstrząs wtórny

wstrząs następujący po trzęsieniu ziemi, zazwyczaj z mniejszą amplitudą, pochodzący z tego samego źródła, co pierwotne trzęsienie ziemi

iTo6Ej1mUI_d5e1507

Zadania

Ćwiczenie 1
RvEfGeZqAPCI11
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RuqE6DlRlOVM71
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1F0tVYM67Sx31
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
RWXuiVmPjiTO41
Ćwiczenie 4
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 5
R1PCEdfZRU2Lv1
zadanie interaktywne
Źródło: Małgorzata Gajecka, licencja: CC BY 3.0.