R1PRkRqucSegN1
Ilustracja przedstawia widok z lotu ptaka na wzgórze wawelskie - Zamek Królewski oraz Kościół świętego Stanisława i świętego Wacława w Krakowie. Jeden z największych kościołów Dolnego Śląska. Wieża o wysokości 103 metrów jest obecnie najwyższą na terenie całego Śląska i piątą co do wielkości w Polsce. Jest jedyną katedrą w Polsce bez stalli kapituły katedralnej. Kościół jest późnogotycką, orientowaną, trzynawową bazyliką. Nad fasadą zachodnią dominuje, widoczna z daleka, wieża. Ma ona 5 kondygnacji. Na środku napis: Muzyka na dworze króla - Złoty Wiek muzyki polskiej

Muzyka na dworze króla - Złoty Wiek muzyki polskiej

Źródło: online-skills.

Na królewskim dworze

Polecenie 1

Posłuchaj audiobooka.

R10TRskVH9d0A
W celu wysłuchania audiobooka należy wybrać przycisk Odtwórz/Pauza. Można także zatrzymać audiobook za pomocą przycisku Stop, przejść do poprzedniego akapitu za pomocą przycisku Poprzedni lub do kolejnego akapitu korzystając z przycisku Następny.
Polecenie 2

Na podstawie powyższego tekstu źródłowego wskaż funkcje muzyki na królewskim dworze.

R1cOn5NRfmloT
Na podstawie powyższego tekstu źródłowego wskaż funkcje muzyki na królewskim dworze. Zapisz swoją odpowiedź.

Muzyka polska w dobie renesansu

W XVI wieku nastąpił rozkwit polskiej muzyki. Był to okres świetności i splendoru polskich kompozytorów, którzy poziomem artystycznym dorównywali zagranicznym twórcom, do czego przyczynił się mecenat królewski, wspierający kulturę muzyczną.

Dla pielęgnowania wielogłosowej muzyki kościelnej czyli śpiewu figuralnego ufundował Zygmunt I. Stary w r. 1543  Kapelę  Rorantystów  na Wawelu na wzór włoskiej Kapeli Sykstyńskiej. Pierwszym przełożonym był  Mikołaj z Poznania  w ciągu XVI. i XVII. w. stali na jej czele wybitni nasi kompozytorzy którzy dziełami swojemi zasilali repertuar chóru złożonego z głosów męskich i falsetystów dla wyższych partyj.
Obok Kapeli Rorantystów ufundowano w r. 1619 Kapelę  katedralną  pozostającą również pod kierunkiem znakomitych kompozytorów głównie Włochów jak Annibale  Orgas  Francesco Ligli– Lilius  Bernardino  Terzago. W końcu w r. 1630 stworzono jeszcze trzecią kapelę w katedralnym kościele św. Stanisława t. j. Kapelę  Angelistów. Działalnością i wzajemnym stosunkiem tych korporacyj muzycznych zajął się w wyczerpującej pracy dr. Adolf Chybiński. — inne kościoły krakowskie miały także dobre chóry i orkiestrę jak np. kościół Marjacki kościół św. Piotra; kapela opactwa Benedyktynów w Tyńcu i Cystersów w Mogile słynęła daleko z bogatego repertuaru i poziomu artystycznego. Znaczenie  Krakowa  jako ogniska kultury muzycznej upadło z końcem XVI. wieku gdyż po przeniesieniu się dworu królewskiego za Zygmunta III. Wazy do  Warszawy  tutaj rozwijali swą twórczość najwybitniejsi kompozytorzy XVII w..

Źródło: http://www.gutenberg.czyz.org/word,60842

R198VIJsEZZai
Ilustracja przedstawia widok z lotu ptaka na bazylikę archikatedralną świętego Stanisława i świętego Wacława na Wawelu w Krakowie. Jeden z największych kościołów Dolnego Śląska. Wieża o wysokości 103 m jest obecnie najwyższą na terenie całego Śląska i piątą co do wielkości w Polsce. Jest jedyną katedrą w Polsce bez stalli kapituły katedralnej. Kościół jest późnogotycką, orientowaną, trzynawową bazyliką. Nad fasadą zachodnią dominuje, widoczna z daleka, wieża. Ma ona 5 kondygnacji.
Zygmunt Put (fot.), Kościół św. Stanisława i św. Wacława, Kraków, wikimedia.org, CC BY 3.0
RZ0sZYqBBE1ep
Ćwiczenie 1
Wskaż zdania prawdziwe dotyczące muzyki polskiej w okresie renesansu.

Najwybitniejsi przedstawiciele polskiej muzyki renesansowej

Wacław z Szamotuł

Jednym z czołowych kompozytorów polskiego renesansu jest Wacław z Szamotuł (Wacław Szamotulski), absolwent Akademii Krakowskiej, nadworny kompozytor króla Zygmunta Augusta. Był związany z polskim środowiskiem protestanckim, a sam przeszedł na kalwinizm, co miało wpływ na jego utwory, w których rezygnował z języka łacińskiego na rzecz języka narodowego.

Źródło: http://www.gutenberg.czyz.org/word,60842

Polecenie 3
R1FVNLGMH7BGV
Ilustracje przedstawiają zapis nutowy utworu „Modlitwa, gdy dziadki spać idą”. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny „Modlitwa, gdy dziadki spać idą”, autorstwa Wacława z Szamotuł, wykonawca: Collegium Vocale Bydgoszcz. Utwór „Modlitwa, gdy dziadki spać idą”, autorstwa Wacława z Szamotuł wykonywany jest przez czterogłosowy chór mieszany a cappella. Tempo utworu jest wolne, każdy z głosów wykonuje swoją partię autonomicznie, co wskazuje, że utwór jest polifoniczny. Tekst utworu; Już się zmierzcha, nadchodzi noc, prośmy Boga o pomoc, aby On naszym stróżem był, od złych czartów nas obronił, którzy najlepiej w ciemności używają swej chytrości.
Wacław z Szamotuł, widok nutowy utworu „Modlitwa, gdy dziadki spać idą”, idn.org.pl, CC BY 3.0 (ilustracja); Wacław z Szamotuł, „Modlitwa, gdy dziadki spać idą”, XVI w., online‑skills, CC BY 3.0
RorhuNhCh9Wir
Napisz na ile głosów został skomponowany ten utwór. Wymień te głosy od najwyższego do najniższego. Pomoże Ci w tym analiza partytury.
Polecenie 4
R1SGiXVvLXr52
Posłuchaj utwór Wacława z Szamotuł, Błogosławiony człowiek – Psalm 1 i wskaż cechy utworu.
R1dtP0cc3wc4I
Ilustracja interaktywna przedstawia fragment nut. Umożliwiono odtworzenie utworu: Wacława z Szamotuł Błogosławiony człowiek – Psalm 1. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się majestatycznym charakterem.Wykonanie Collegium Vocale Bydgoszcz,w składzie: Patrycja Cywińska-Gacka, Janusz Cabała, Michał Zieliński, Łukasz Hermanowicz Źródło: Melodie na psałterz polski.
Wacław z Szamotuł, Błogosławiony człowiek, Psalm 1, wyk. Collegium Vocale Bydgoszcz, CC BY‑NC‑ND 3.0 PL
Polecenie 4
R1NY36K3hcaRe
Ułóż dwa pytania na temat twórczości Wacława z Szamotuł. Odpowiedz na nie pełnym zdaniem.

Sebastian z Felsztyna

Sebastian z Felsztyna (Felsztyński) uważany był w renesansie za jednego z najważniejszych kompozytorów polskich. Wychowywał się w rodzinie szlacheckiej Herburtów, która zauważyła jego potencjał i zapewniła mu ukończenie Akademii Krakowskiej. Artysta, znany za granicą jako Sebastian Herburt, był założycielem szkoły muzycznej w Sanoku.

Źródło: http://www.gutenberg.czyz.org/word,60842

Polecenie 5

Wysłuchaj nagranie i rozwiąż ćwiczenie.

R15QPS3NGGZBF
Utwór Alleluia. Felix Es, Sacra Virgo Maria Sebastiana z Felsztyna w wykonaniu Zespołu Męskiego Gregorianum w składzie: Robert Lawaty (kontratenor), Jacek Iwaszko (tenor), Tomasz Gozdek (baryton), Martin M. Sobczyk (baryton), Leszek Kubiak (bas), Jan Kurek (bas). Dyrygent: Berenika Jozajtis. Jest to utwór czterogłosowy, a cappella, z licznymi melizmatami, utrzymany w żywym tempie.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmJ8ZQy28

Utwór Alleluia. Felix Es, Sacra Virgo Maria Sebastiana z Felsztyna w wykonaniu Zespołu Męskiego Gregorianum w składzie: Robert Lawaty (kontratenor), Jacek Iwaszko (tenor), Tomasz Gozdek (baryton), Martin M. Sobczyk (baryton), Leszek Kubiak (bas), Jan Kurek (bas). Dyrygent: Berenika Jozajtis. Jest to utwór czterogłosowy, a cappella, z licznymi melizmatami, utrzymany w żywym tempie.

RFxoEkNYvCa66
Wskaż zdania prawdziwe na temat utworu Alleluja Sebastiana z Felsztyna.
Polecenie 6
R72WYdUn6w236
Wskaż zdanie prawdziwe na temat wyrażenia a capella .

Marcin ze Lwowa

Marcin ze Lwowa (Leopolita), prawdopodobnie ukończył Akademię Krakowską, chociaż niektóre źródła mówią o pobieraniu przez niego nauk od Sebastiana Felsztyńskiego. Był nadwornym kompozytorem i organistą króla Zygmunta Augusta, a także członkiem Kapeli Rorantysyów, zrezygnował jednak z posady i resztę życia spędził we Lwowie. Uważany jest za jednego z czołowych twórców muzyki kościelnej, charakteryzującej się bogatą polifonią franko‑flamandzką.

Źródło: http://www.gutenberg.czyz.org/word,60842

R1AkyNRMDlzUz
Ilustracja interaktywna przedstawia widok nutowy utworu „Missa Paschalis, Kyrie”. Po zaznaczeniu kursorem myszy krótki opis utworu oraz odtworzony utwór muzyczny „Missa Paschalis”, „Kyrie”, autorstwa Marcina Leopolity. Utwór Kyrie w wykonaniu zespołu Il Canto to pięciogłosowa msza na sopran, alt, dwa tenory i bas wykonywana a cappella. Nastrój utworu jest kontemplacyjny, tempo umiarkowane, brak dużych zróżnicowań dynamicznych.
Marcin Leopolita, widok nutowy utworu „Missa Paschalis, Kyrie”, biblioteka2.caecilianum.eu, CC BY 3.0 (ilustracja); Marcin Leopolita, „Missa Paschalis, Kyrie”, XVI w, online‑skills, CC BY 3.0

Mikołaj Gomółka

Mikołaj Gomółka był mieszczaninem, dorastał w gronie paziów króla Zygmunta Augusta, co umożliwiło mu rozpoczęcie nauki u jednego z królewskich instrumentalistów. Pełnił funkcję nadwornego muzyka na dworze kanclerza Jana Zamoyskiego. Jego najbardziej znane i jedyne zachowane do dzisiaj dzieło to Melodie na psałterz polski, skomponowane do poetyckiego tłumaczenia biblijnych psalmów dawidowych z księgi psalmów Starego Testamentu. Jan Kochanowski poprosił kompozytora, aby ten napisał muzykę do jego Psałterza Dawidowego, a Mikołaj Gomółka kilka miesięcy później przyniósł mu gotowe 150 melodii do wszystkich psalmów. Jednymi z najsłynniejszych psalmów są Kleszczmy rękoma oraz „Nieście chwałę mocarze”.

RdvvBjhQwwbt3
Ilustracja interaktywna przedstawia stronę tytułową Melodii na Psałterz polski Mikołaja Gomółki. Po zaznaczeniu kursorem myszy widoczny jest krótki opis utworu oraz odtwarzany utwór muzyczny „Kleszczmy rękoma”, autorstwa Mikołaja Gomółki. Utwór jest wykonywany przez flety proste oraz czterogłosowy mieszany zespół wokalny. Psalm ma taneczny charakter i umiarkowane tempo. Brak różnic dynamicznych.
Strona tytułowa Melodii na Psalterz polski Mikołaja Gomółki, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja 1); Mikołaj Gomółka, widok nutowy utworu „Kleszczmy rękoma”, biblioteka2.caecilianum.eu, CC BY 3.0 (ilustracja 2); Mikołaj Gomółka, „Kleszczmy rękoma”, XVI w, online-skills, CC BY 3.0
Polecenie 6

Zapoznaj się z opisem utworu i odpowiedz na pytanie. Przykładem jakiego rodzaju muzyki jest utwór „Nieście chwałę mocarze” Mikołaja Gomółki. Określ czy jest to utwór wokalny, instrumentalny czy wokalno‑instrumentalny. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

RcaU5JXjPhMDk
Utwór pod tytułem „Nieście chwałę mocarze” autorstwa Mikołaja Gomółki w wykonaniu zespołu Ars Nova&Subtilior Ensemble [czytaj: ars nowa i subtiljor ansambl]. Fragment trwający 1 minutę i 1 sekundę. Kompozycja jest przeznaczona na głosy ludzkie wraz z akompaniamentem instrumentów z epoki renesansu, wykonywana w szybkim tempie. Utwór jest śpiewany po polsku i ma bardzo wesoły i pogodny, ale też uduchowiony oraz dostojny charakter.
Mikołaj Gomółka, „Nieście chwałę mocarze” (fragment), wykonanie Ars Nova&Subtilior Ensemble [czytaj: ars nowa i subtiljor ansambl], online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: Ars Nova&Subtilior Ensemble, Mikołaj Gomułka, „Nieście chwałę mocarze” (fragment), licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmJ8ZQy28

Mikołaj Gomółka, „Nieście chwałę mocarze” (fragment), wykonanie Ars Nova&Subtilior Ensemble [czytaj: ars nowa i subtiljor ansambl], online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: Ars Nova&Subtilior Ensemble, Mikołaj Gomułka, „Nieście chwałę mocarze” (fragment), licencja: CC BY 3.0.

Utwór pod tytułem „Nieście chwałę mocarze” autorstwa Mikołaja Gomółki w wykonaniu zespołu Ars Nova&Subtilior Ensemble [czytaj: ars nowa i subtiljor ansambl]. Fragment trwający 1 minutę i 1 sekundę. Kompozycja jest przeznaczona na głosy ludzkie wraz z akompaniamentem instrumentów z epoki renesansu, wykonywana w szybkim tempie. Utwór jest śpiewany po polsku i ma bardzo wesoły i pogodny, ale też uduchowiony oraz dostojny charakter.

R16ea5GDAZVdy
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 6

Wysłuchaj przykładu muzycznego i wymień instrument, który stanowi tło dla głosu śpiewaków. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

R5jq2Judhz3oV
Utwór pod tytułem „Nieście chwałę mocarze” autorstwa Mikołaja Gomółki w wykonaniu zespołu Ars Nova&Subtilior Ensemble [czytaj: ars nowa i subtiljor ansambl]. Fragment trwający 1 minutę i 1 sekundę. Kompozycja jest przeznaczona na głosy ludzkie wraz z akompaniamentem instrumentów z epoki renesansu, wykonywana w szybkim tempie. Utwór jest śpiewany po polsku i ma bardzo wesoły i pogodny, ale też uduchowiony oraz dostojny charakter.
Mikołaj Gomółka, „Nieście chwałę mocarze” (fragment), wykonanie Ars Nova&Subtilior Ensemble [czytaj: ars nowa i subtiljor ansambl], online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: Ars Nova&Subtilior Ensemble, Mikołaj Gomułka, „Nieście chwałę mocarze” (fragment), licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmJ8ZQy28

Mikołaj Gomółka, „Nieście chwałę mocarze” (fragment), wykonanie Ars Nova&Subtilior Ensemble [czytaj: ars nowa i subtiljor ansambl], online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: Ars Nova&Subtilior Ensemble, Mikołaj Gomułka, „Nieście chwałę mocarze” (fragment), licencja: CC BY 3.0.

Utwór pod tytułem „Nieście chwałę mocarze” autorstwa Mikołaja Gomółki w wykonaniu zespołu Ars Nova&Subtilior Ensemble [czytaj: ars nowa i subtiljor ansambl]. Fragment trwający 1 minutę i 1 sekundę. Kompozycja jest przeznaczona na głosy ludzkie wraz z akompaniamentem instrumentów z epoki renesansu, wykonywana w szybkim tempie. Utwór jest śpiewany po polsku i ma bardzo wesoły i pogodny, ale też uduchowiony oraz dostojny charakter.

R14iVZvakLBKT
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Pragnąc zaoferować przystępne pod względem trudności wykonawczych repertuar, Gomółka rezygnował ze skomplikowanej polifonii. Dominuje faktura akordowa. Nie znaczy to jednak, że niższe głosy pełnią jedynie rolę harmonicznej podpory. Jako dowód niech posłuży krótka analiza Psalmu 29 Nieście chwałę, mocarze. Piękna polszczyzna Kochanowskiego łączy się tu z prostą, lecz bardzo sugestywną muzyką Gomółki. Marszowy charakter podkreśla boski majestat opiewany w Psalmie. Wpierw posłuchajmy pełnego brzmienia 4‑głosowego.

R1Zw7dejkNl7m1
Ilustracja przedstawia partyturę do „Nieście chwałę, mocarze” Mikołaja Gomółki.
Partytura do „Nieście chwałę, mocarze” Mikołaja Gomółki, dabhar.org, CC BY 3.0
R1R71JWiPBP7n1
Utwór muzyczny: M. Gomółka Nieście chwałę, mocarze (I). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
Mikołaj Gomółka „Nieście chwałę, mocarze”, AMFN, CC BY 3.0

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmJ8ZQy28

Mikołaj Gomółka „Nieście chwałę, mocarze”, AMFN, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: M. Gomółka Nieście chwałę, mocarze (I). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.

By ukazać piękno pozostałych głosów kompozycji zrezygnujmy z najwyższego z nich.

RRgFo1vsg9zcx1
Utwór muzyczny: M. Gomółka Nieście chwałę, mocarze (II). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
Mikołaj Gomółka „Nieście chwałę, mocarze”, AMFN, CC BY 3.0

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmJ8ZQy28

Mikołaj Gomółka „Nieście chwałę, mocarze”, AMFN, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: M. Gomółka Nieście chwałę, mocarze (II). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.

Posłuchajmy po raz ostatni Psalmu 29, tym razem redukując obsadę tylko do dwóch niższych głosów.

Rzg5UwkUr0udr1
Utwór muzyczny: M. Gomółka Nieście chwałę, mocarze (III). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
Mikołaj Gomółka „Nieście chwałę, mocarze”, AMFN, CC BY 3.0

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmJ8ZQy28

Mikołaj Gomółka „Nieście chwałę, mocarze”, AMFN, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: M. Gomółka Nieście chwałę, mocarze (III). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.

Powyższe działanie dowodzi, że nie tylko głos najwyższy posiada śpiewną, samodzielną melodię, lecz także pozostałe obdarzone są tym walorem. Stanowiło to i stanowi istotne ułatwienie dla niewykwalifikowanych muzyków, chcących wykonywać te kompozycje.

Mikołaj z Krakowa

O biografii Mikołaja z Krakowa widomo niewiele. Znane są natomiast, pochodzące z XVI wieku i napisane w języku łacińskim dwa fragmenty mszalne, cztery introityIntroitintroity i sześć motetówMotetmotetów.

Ćwiczenie 2
RIrDp0iWx1OY3
Utwór do zadania nr 2. Jest to utwór czterogłosowy, a cappella, z licznymi melizmatami, utrzymany w żywym tempie.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmJ8ZQy28

Utwór do zadania nr 2. Jest to utwór czterogłosowy, a cappella, z licznymi melizmatami, utrzymany w żywym tempie.

RPRCP6ShX8N32
Kto jest autorem motetu Alleluia. Felix Es, Sacra Virgo Maria? Możliwe odpowiedzi: 1. Sebastian z Felsztyna, 2. Marcin Leopolita, 3. Wacław z Szamotuł, 4. Mikołaj Gomółka.

Wysłuchaj nagrania. Wskaż autora dzieła.

  • Sebastian z Felsztyna
  • Marcin Leopolita
  • Wacław z Szamotuł
  • Mikołaj Gomółka
Ćwiczenie 2
ROqyGWZhDsRQi
Uzasadnij dlaczego polską muzykę renesansową określa się "złotym wiekiem muzyki polskiej".
Ćwiczenie 3
R1PBKBxkyPWuG
Utwór do zadania nr 3. Jest wykonywany przez flety proste oraz czterogłosowy mieszany zespół wokalny. Ma taneczny charakter i umiarkowane tempo. Brak różnic dynamicznych.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmJ8ZQy28

Utwór do zadania nr 3. Jest wykonywany przez flety proste oraz czterogłosowy mieszany zespół wokalny. Ma taneczny charakter i umiarkowane tempo. Brak różnic dynamicznych.

R1JYE2uYpRapV
Kto jest autorem psalmu "Kleszczmy rękoma"? Wpisz imię i nazwisko kompozytora dzieła.

Wysłuchaj nagrania. Wpisz imię i nazwisko kompozytora dzieła.

Odpowiedź:
....................................

RxCOrMJGu8cMP
Ćwiczenie 3
Uzupełnij zdanie. W ramkę wpisz imię i nazwisko kompozytora.
Ćwiczenie 4
RBuovT7lEFU3M
Utwór do zadania nr 4. Utwór jest pięciogłosowy na sopran, alt, dwa tenory i bas wykonywany a cappella. Nastrój utworu jest kontemplacyjny, tempo umiarkowane, brak dużych zróżnicowań dynamicznych.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmJ8ZQy28

Utwór do zadania nr 4. Utwór jest pięciogłosowy na sopran, alt, dwa tenory i bas wykonywany a cappella. Nastrój utworu jest kontemplacyjny, tempo umiarkowane, brak dużych zróżnicowań dynamicznych.

R1B4cNtWpJQHI
Jaką funkcję pełni utwór „Missa Paschalis” autorstwa Marcina Leopolity? Możliwe odpowiedzi: 1. wojskowa, 2. religijna, 3. reprezentacyjna, 4. biesiadna

Wysłuchaj nagrania. Wskaż funkcję użytkową dzieła.

  • wojskowa
  • religijna
  • reprezentacyjna
  • biesiadna
REZX8nVdK3gQ0
Ćwiczenie 4
Zastanów się czy prawdziwy jest następujący opis muzyki użytkowej: Funkcja użytkowa muzyki jest związana z życiem codziennym. Utwory różnych gatunków mogą być wykorzystywane np. w relaksacji. Muzyka może też być wykorzystywana w reklamie.
RAHELMeBMYj5o
Ćwiczenie 5
Wskaż imię i nazwisko kompozytora, który stworzył muzyczne opracowanie psalmów biblijnych w języku polskim. Możliwe odpowiedzi: 1. Sebastian z Felsztyna, 2. Mikołaj Gomółka, 3. Wacław z Szamotuł, 4. Marcin Leopolita

Złoty wiek muzyki polskiej

Muzyka polskiego renesansu określana jest jako złoty wiek muzyki polskiej. Szczególne znaczenie w rozwoju muzyki  polskojęzycznej w renesansie ma Mikołaj Gomółka (ok. 1535‑1591), pełniący od 1580 roku funkcje nadwornego muzyka biskupa Piotra Myszkowskiego, a od 1590 roku członek krakowskiej kapeli kanclerza Jana Zamoyskiego. Jedynym zachowanym jego dziełem jest zbiór 150 czterogłosowych utworów do tekstów Psałterza Dawidowego przełożonych na język polski przez Jana Kochanowskiego, zatytułowany Melodie na Psałterz polski. PolifonicznePolifoniaPolifoniczne, czterogłosowe psalmyPsalmpsalmy Gomółki mają wyraźną i prostą budowę zwrotkową. Kleszczmy rękoma ( Psalm XLVII) to utwór o radosnym nastroju i tanecznym charakterze, z powtarzającym się rytmem.

Polecenie 7

Wysłuchaj psalm Kleszczmy rękoma, a następnie spróbuj go zaśpiewać wraz z towarzyszącą muzyką.

RIiVzLqGR6mq3
Nagranie psalmu 47, z tekstem Jana Kochanowskiego, muzyką Mikołaja Gomółki. Tekst rozpoczyna się słowami: „Kleszczmy rękoma wszyscy zgodliwie, wszyscy śpiewajmy Panu chętliwie”. Psalm ma więc charakter pogodny: mowa o radosnym śpiewaniu, klaskaniu w ręce, które – jak można się domyślać – towarzyszy tańcu. Muzyka ma charakter taneczny, jest w metrum trójdzielnym i często powtarza się ten sam, prosty rytm. Wszystkie cztery głosy śpiewają w tej samej rytmice i bez zbędnych komplikacji, właściwych renesansowej polifonii. W momencie, gdy mowa o „Panu nad pany” (czyli najwyższemu Bogu), melodia sopranu i tenoru osiąga wysokie rejestry, natomiast gdy dalej wspomina się o śpiewaniu „Panu groźnemu” – bas schodzi w dół i pojawia się jedyny w psalmie czterodźwiękowy melizmat. W ten sposób, nawet w tak prostym utworze, Gomółka oddał znaczenie biblijnych słów, dając zarazem swoim rodakom radość śpiewania i odkrywania tajemnic muzyki.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmJ8ZQy28

Nagranie psalmu 47, z tekstem Jana Kochanowskiego, muzyką Mikołaja Gomółki. Tekst rozpoczyna się słowami: „Kleszczmy rękoma wszyscy zgodliwie, wszyscy śpiewajmy Panu chętliwie”. Psalm ma więc charakter pogodny: mowa o radosnym śpiewaniu, klaskaniu w ręce, które – jak można się domyślać – towarzyszy tańcu. Muzyka ma charakter taneczny, jest w metrum trójdzielnym i często powtarza się ten sam, prosty rytm. Wszystkie cztery głosy śpiewają w tej samej rytmice i bez zbędnych komplikacji, właściwych renesansowej polifonii. W momencie, gdy mowa o „Panu nad pany” (czyli najwyższemu Bogu), melodia sopranu i tenoru osiąga wysokie rejestry, natomiast gdy dalej wspomina się o śpiewaniu „Panu groźnemu” – bas schodzi w dół i pojawia się jedyny w psalmie czterodźwiękowy melizmat. W ten sposób, nawet w tak prostym utworze, Gomółka oddał znaczenie biblijnych słów, dając zarazem swoim rodakom radość śpiewania i odkrywania tajemnic muzyki.

Polecenie 7

Przeczytaj Psalm 47.

PSALM 47

Omnes gentes, plaudite manibus

_

Kleszczmy rękoma wszyscy zgodliwie,

Wszyscy śpiewajmy Panu chętliwie,

Panu nad pany, Panu groźnemu,

Królowi wszego świata możnemu.

_

Ten niedobyte podał nam grody,

Ten pod nas możne podbił narody,

Dał nam w dziedzictwo i w używanie

Włość Jakubowę, swoje kochanie.

_

Oto w swój kościół w wesołym pieniu,

Oto wstępuje w głośnym trąbieniu;

Dajcie cześć Panu, dajcie naszemu,

Śpiewajcie Bogu, Bogu wiecznemu!

_

Ten władnie światem sam niezmierzonym,

Temu śpiewajcie pieniem uczonym;

Wszytkim narodom Ten rozkazuje

I wiecznie na swym tronie króluje.

_

Mocarze ziemscy k' Niemu przystali,

Królowie królem swym Go wyznali;

Wielka cześć Jego, cześć niezmierzona,

Niebem nie może być ogarniona.

_

Jan Kochanowski, źródło: https://literat.ug.edu.pl/jkpsalm/048.htmOtwiera się w nowym oknie

RW7QHG85KVFOL
Ćwiczenie 6
Odpowiedz na pytania: Kto skomponował Melodiae na Psałterz polski? Kto jest autorem słów do tego zbioru?

Uzupełnij w tekście luki.

Złotym wiekiem muzyki polskiej określa się muzykę polską w epoce ................... Jednym z najbardziej znanych polskich kompozytorów tej epoki jest ...................................., twórca Melodii na psałterz polski do psalmów w tłumaczeniu .......................................

Złoty Wiek muzyki polskiej wiecznie żywy

Czy muzyka renesansowa może brzmieć rockowo? Przekonasz się o tym słuchając jednego z psalmów Mikołaja Gomółki w wykonaniu zespołu Pospolite Ruszenie. Zespół ten wykonuje nie tylko utwory z epoki, ale również używa instrumentów muzyki dawnej, m. in. liry korbowej. Zaczniemy jednak od oryginalnej wersji renesansowej.

Polecenie 8

Posłuchaj dwóch wersji psalmu Mikołaja Gomółki Nieście chwałę mocarze. Porozmawiaj z innymi uczniami na temat wersji oryginalnej i współczesnej. Uzasadnij własne preferencje muzyczne, podaj argumenty do swoich wyborów.

R10VkewTr3YmK
Na nagraniu psalm Nieście chwałę mocarze Mikołaja Gomółki z tekstem Jana Kochanowskiego w wykonaniu zespołu wokalnego, czterogłosowego. Kobiety i mężczyźni wykonują wesoły, rytmiczny, skoczny utwór w metrum cztery czwarte. Wszystkie cztery głosy śpiewają w tej samej rytmice i bez zbędnych komplikacji.
Mikołaj Gomółka, „Nieście chwałę mocarze”, AMFN, CC BY 3.0

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmJ8ZQy28

Mikołaj Gomółka, „Nieście chwałę mocarze”, AMFN, CC BY 3.0

Na nagraniu psalm Nieście chwałę mocarze Mikołaja Gomółki z tekstem Jana Kochanowskiego w wykonaniu zespołu wokalnego, czterogłosowego. Kobiety i mężczyźni wykonują wesoły, rytmiczny, skoczny utwór w metrum cztery czwarte. Wszystkie cztery głosy śpiewają w tej samej rytmice i bez zbędnych komplikacji.

ReO24y4wmcB54
Na zdjęciu zespół Pospolite Ruszenie. Sześciu mężczyzn - ubranych w ciemne stroje, trzech z nich trzyma dawne instrumenty: lirę korbową, lutnię i dudy. Po naciśnięciu punktu aktywnego, pojawi się napis: Pospolite Ruszenie, Melodie na Psałterz polski przez Mikołaja Gomółkę uczynione oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu na tle rytmicznej, rockowej gry gitar pojawia się melodia psalmu, grana na lirze korbowej, a następnie utwór Gomółki śpiewa rockowy wokalista. Utwór jest rytmiczny, dynamiczny.
Pospolite Ruszenie, Nieście chwałę mocarze, Źródło: zpe.gov.pl
Polecenie 8
R1P2sR8umJCJJ
Zarekomenduj w kilku zdaniach działalność muzyczną artystów grających muzykę renesansową we współczesnych aranżacjach.

Tańce na dworach europejskich w epoce renesansu

W epoce renesansu popularna była, wywodząca się z muzyki ludowej, praktyka zestawiania tańców w pary: chodzony – skakany (goniony), np. pawanaPawanapawana z galiardąGaliardagaliardą oraz passamezzoPassamezzopassamezzo [czytaj: pasamedzo] z saltarelloSaltarellosaltarello. Pawana to uroczysty taniec dworski chodzony, łączony zwykle z saltarello lub galiardą. Jego nazwa pochodzi od hiszpańskiego słowa pavo – paw, lub od włoskiego miasta – Padwy. Posiada metrum parzyste. Schemat rytmiczny tego tańca nie jest skomplikowany, charakterystycznym elementem jest rytm punktowany, ubogacający ćwierćnutową pulsację. Pawana w XVI wieku zastąpiła basse danseBasse dancebasse danse [czytaj: bass dens] – taniec dworski wykonywany w parach w umiarkowanym tempie i metrum dwudzielnym.

R1If1OnizBrIB
Ilustracja przedstawia obraz Hieronymus Francken I, „Carnival in Venice”. Dzieło to fragment przyjęcia - karnawału w Wenecji. Widzimy pary, które tańczą dworski taniej w umiarkowanym tempie i metrum dwudzielnym. Kobiety ubrane w długie, balowe suknie. Mężczyźni ubrani w ciemne fraki.
Hieronymus Francken I, „Carnival in Venice”, ok. 1565 r., Suermondt‑Ludwig‑Museum, Niemcy
Źródło: Wikimedia, domena publiczna.

Galiarda (z wł. gagliardo – pełen wigoru) to pochodzący z Francji lub Włoch żywy, skoczny taniec w metrum trójdzielnym, następujący po spokojnej pawanie. Także w schemacie tego tańca odnajdujemy rytm punktowany: półnuta z kropką, ćwierćnuta, przypadający na początek taktu.

Seek
Volume

Antony Holborne, „Pawana i Galliarda” wykonana przez zespół instrumentalny w składzie: flet, wiola da gamba, lutnia, klawesyn, 1545‑1602, online‑skills, CC BY 3.0

Wśród pozostałych tańców w epoce renesansu ważne miejsce zajmowały: wykonywana z towarzyszeniem dud piva, grupa tańców dworskich określanych jako branle, dająca początek menuetowi, a także passamezzo i saltarello.

Polska muzyka instrumentalna

W Polsce działali kompozytorzy z wielu krajów Europy, a polscy kompozytorzy robili karierę za granicą. We Francji działał pochodzący z Polski lutnista i kompozytor Jakub Polak, urodzony około 1545 roku w Augustowie, zmarły w 1605 roku w Paryżu), znany ze swej niezrównanej techniki gry oraz oryginalnych kompozycji. Jakub przybył do Paryża z Krakowa w 1574 roku jako dworzanin Henryka III Walezego. Wiele lat później, w 1588 roku, uzyskał tytuł królewskiego lutnisty. Pozostawił po sobie ponad 60 utworów lutniowych: fantazje, preludia, tańce. Jest też autorem dwóch lutniowych opracowań popularnych francuskich pieśni: Susanne un jour [czytaj: siuzan an żur] oraz Une jeune fillette [czytaj: in żiun fijett].

RICbdBXQNGpRw
Utwór muzyczny: Jakub Polak, „Une jeune fillette” („Młoda dzieweczka”). Kompozycja posiada spokojne tempo. Cechuje się sentymentalnym, spokojnym charakterem.
Jakub Polak, „Une jeune fillette”
Źródło: Anna Koszewska, cc0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmJ8ZQy28

Jakub Polak, „Une jeune fillette”
Źródło: Anna Koszewska, cc0.

Utwór muzyczny: Jakub Polak, „Une jeune fillette” („Młoda dzieweczka”). Kompozycja posiada spokojne tempo. Cechuje się sentymentalnym, spokojnym charakterem.

Słownik pojęć

A cappella
A cappella

śpiew bez akompaniamentu instrumentów, rodzaj muzyki przeznaczonej do wykonania wyłącznie chórowego

Basse dance
Basse dance

taniec dworski, w tempie umiarkowanym, wykonywany w parach

Chorał protestancki
Chorał protestancki

oficjalne pieśni i hymny niemieckiego Kościoła protestanckiego (ewangelickiego); od XVI w. wykonywane przez wiernych w czasie nabożeństw w językach narodowych

Galiarda
Galiarda

taniec dworski rozpowszechniony w Europie w okresie późnego renesansu i baroku

Introit
Introit

w liturgii chrześcijańskiej: antyfona czytana lub śpiewana na początku mszy

Motet
Motet

utwór wokalny, polifoniczny, oparty zwykle na łacińskim tekście religijnym

Pawana
Pawana

uroczysty korowodowy taniec dworski, prawdopodobnie pochodzenia hiszpańskiego

Passamezzo
Passamezzo

taniec włoski z drugiej połowy XVI w.

Polifonia
Polifonia

rodzaj faktury wynikający z występowania w utworze kilku niezależnych, lecz skoordynowanych ze sobą linii melodycznych, w przeciwieństwie do homofonii; także technika kompozytorska polegająca na prowadzeniu, zgodnie z regułami kontrapunktu, jednocześnie 2 lub więcej linii melodycznych

Psalm
Psalm

starotestamentowa pieśń religijna; literacki utwór liryczny wzorowany na pieśniach biblijnych

Saltarello
Saltarello

dawny skoczny taniec włoski

Wstęp
Podsumowanie