Edmund Husserl i fenomenologia

FenomenologiafenomenologiaFenomenologia to XX‑wieczny kierunek filozoficzny zapoczątkowany przez Edmunda Husserla. Głównym założeniem fenomenologii jest postulat zawieszenia przekonań (tzw. redukcja fenomenologiczna, epochéepochéepoché) dotyczących świata i poznającego podmiotu. Daje to możliwość analizy przedmiotu takim, jakim się on jawi (gr. phainómenon – zjawisko, to, co się jawi). Ważną rolę odgrywa w fenomenologii pojęcie intencjonalnościintencjonalnośćintencjonalności. Intencją nazywana jest relacja łącząca umysł poznający z przedmiotem poznawanym.

Kartezjański punkt wyjścia fenomenologii

R14fRkBD8XMsH1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma owalną twarz. Jego włosy są półdługie, falujące, starannie ułożone. Sięgają ramion. Mężczyzna ma wyraźnie zaznaczone brwi i wyraziste oczy. Jego nos jest duży. Mężczyzna ma niewielkie wąsy i krótką brodę tuż pod dolną wargą. Ubrany jest w obszerną, ciemną szatę. Pod szyją ma duży, biały kołnierz. W ręku trzyma kapelusz.

Najważniejszą filozoficzną inspiracją Edmunda Husserla była myśl Kartezjusza, a zwłaszcza jego projekt radykalnego wątpienia. Wysunął dwa główne zarzuty pod adresem Kartezjusza. Po pierwsze, że przyjął on jako oczywisty pewien model wiedzy, mianowicie matematyczny. Jeżeli wątpienie ma być naprawdę konsekwentne, trzeba także podać w wątpliwość samą metodę ustalania tego, co pewne, czyli w wypadku Kartezjusza matematyczną metodę wnioskowania z aksjomatówaksjomataksjomatów. Po drugie, Kartezjusz z faktu doświadczenia niepowątpiewalności procesów myślenia (cogito – ja myślę) w sposób nieuprawniony wywiódł wniosek o obiektywnym istnieniu, jako jakiegoś realnego bytu, tego ja, które myśli (ergo sum – więc jestem). Przyjął więc Kartezjusz z góry koncepcję jakiegoś realnego bytu. Tymczasem Husserl także i to podał w wątpliwość, twierdząc, że ja myślące (ego cogitans) jest bytem czysto logicznym.

Redukcja fenomenologiczna

Radykalne wątpienie Kartezjusza polegało na zakwestionowaniu, na próbę, wszystkich naszych przekonań, wszystkiego, w co wierzymy i co uznajemy za prawdę. Zabieg taki Husserl określił mianem epochéepochéepoché (gr. wstrzymanie sądu) bądź „wzięcia w nawias”. Terminu tego używali w starożytności sceptycy. Ich zdaniem, jedyne, czego możemy być pewni, to to, czego w danej chwili doświadczamy. Natomiast tego, czy to coś istnieje i jaką ma naturę, nie możemy wiedzieć. Lepiej zawiesić w tej sprawie sąd (epoché).

Zgodnie z zamiarem Husserla redukcja fenomenologicznaredukcja fenomenologicznaredukcja fenomenologiczna polega na zawieszeniu na próbę przekonania, że rzeczy są takie, jakimi je postrzegamy, na zredukowaniu świadomości do cogito. Tymczasem kiedy zastanawiam się, co w danej chwili odczuwam, czego doświadczam, mój namysł przyjmuje postać pewnej tezy czy myśli.

RI5RjpTSQou93

Zdjęcie przedstawia młodą kobietę, które siedzi w fotelu i czyta książkę. Kobieta ma długie, opadające na ramiona włosy oraz ubrana jest we wzorzystą sukienkę. Obok niej stoi bukiet kolorowych kwiatów. Za kobietą stoi półka z książkami.

Fenomen i jego istota

RPw2IsZaSgIgn1

Zdjęcie przedstawia wysoki, drewniany stolik. Jest czarny ze złotymi elementami dekoracyjnymi. Są to złote kontury oraz motyw roślinny na krawędziach blatu. Na blacie stolika namalowano kwiecisty wachlarz.

Według Husserla, świat składa się więc z fenomenówfenomenfenomenów (czystych wrażeń) i istoty każdego z nich. Specyfika stanowiska Husserla polega również na tym, że istotę fenomenu odkrywamy nie na podstawie samego doświadczenia zmysłowego, jak w naukach empirycznych, ale przede wszystkim na drodze wewnętrznego procesu, w którym wyobraźnia i fantazja odgrywają kluczową rolę.

Ja transcendentalne

W odróżnieniu od atomistycznego ujęcia świata we współczesnych naukach pozytywnych Husserl przedstawiał świat jako całość splecioną nierozerwalnymi strukturalnymi więzami. Właśnie ta całość ujawnia nam się w oglądzie fenomenologicznymfenomenologiafenomenologicznym. Nie widzimy już osobnych rzeczy – każda rzecz jawi nam się w trwałym połączeniu z innymi rzeczami, jako część całości. W samym centrum zaś zawsze znajduje się transcendentalne ja – Husserl określał je również jako ja fenomenologiczne. Współczesnej nauce zarzucał m.in., że nie potrafi ona wyjaśnić fenomenu subiektywności, problemu ja, jego stanów poznawczych, procesów wartościowania, oceniania, rozumienia. Nauka o transcendentalnym ja miała wypełnić tę lukę.

Ja trenscendentalne to nie jest ja autora tego materiału ani Jana Kowalskiego, ani konkretnej osoby aktualnie czytającej te słowa. We wszystkich tych osobach jest ono bowiem w swej strukturze takie samo – to czysty ogląd tego, co się zdarza. Husserl, analizując ja transcendentalne, ujawnia następujące jego fundamentalne cechy:

• intencjonalność – jest zawsze świadomością czegoś;

• ciągłość – percepcja jest ciągłym, nieustającym strumieniem napływających danych;

• konstytucja realności – konstytuuje realność świata, a nie na odwrót – wszystko, co jest realne, jest realne dla ja transcendentalnego;

• syntetyczność – tworzy całości, syntezy z napływających danych;

• czasowość – każde doświadczenie ja jest zanurzone w czasie.

Słownik