Przeczytaj
Represje po powstaniu
Większość uczestników powstania listopadowego została objęta amnestią, dzięki czemu uniknęli oni konsekwencji, jednak wszystkich przywódców i organizatorów zrywu osądzono. Inne kary czekały powstańców, którzy uciekli za granicę, inne zaś tych, którzy dobrowolnie oddali się w ręce Rosjan. Uciekinierom zasądzono zaocznie karę śmierci, a oficerów i przywódców, którzy zostali w kraju, skazano na więzienie lub ciężkie roboty. Wszystkich uczestników powstania czekała natomiast konfiskata majątków, które przekazano Polakom wiernym Rosji oraz rosyjskim urzędnikom.
Rosjanie siłą wcielili żołnierzy armii powstańczej do swojego wojska. Duża część z nich została wysłana na Kaukaz i do Kazachstanu, gdzie mieli tłumić bunty przeciwko carowi. Ponadto Królestwo Polskie zostało zobowiązane do wypłacenia Rosji 22 mln rubli kontrybucji (co było ogromną sumą, zważywszy, że roczny budżet Królestwa wynosił nie więcej niż 10 mln rubli).
Statut Organiczny
Do powstania listopadowego Królestwo Polskie posiadało oktrojowaną (nadaną) przez cara Aleksandra I konstytucję, która zapewniała mu dość dużą niezależność. Po porażce powstania w 1832 r. Mikołaj I w miejsce konstytucji nadał Królestwu tzw. Statut OrganicznyStatut Organiczny.
Statut składał się z 69 artykułów. W ramach ustawy pozostawiono pewne elementy odrębności Królestwa Polskiego. Oddzielne pozostały Rada StanuRada Stanu Królestwa, administracja, kodeksy karny, cywilny i handlowy oraz skarb, zachowano także język polski jako urzędowy. Zniesiono jednak polską armię i sejm, a tym samym Królestwo straciło podstawowe elementy niezależności od Rosji.
Władzę w Królestwie Polskim sprawowała Rada AdministracyjnaRada Administracyjna, na czele której stał namiestniknamiestnik. Był on przywódcą wojskowym, nominował najwyższych urzędników państwowych i rządził w Królestwie w imieniu cara. Początkowo Rada Administracyjna sprawowała rządy wspólnie z Radą Stanu. Ta pierwsza podejmowała decyzje dotyczące spraw wewnętrznych, duchowieństwa, wymiaru sprawiedliwości oraz skarbu. Rada Stanu natomiast miała rozpatrywać projekty budżetu przedstawiane przez Radę Administracyjną i sprawowała funkcje sądownicze. Już w 1841 r. Radę Stanu zlikwidowano, co jeszcze bardziej ograniczyło autonomię Królestwa.
Zapoznaj się z filmem i wykonaj polecenia.
Wymień instytucje oraz przepisy, które przetrwały wprowadzenie statutu organicznego.
Opisz proces uzależniania Królestwa Polskiego od Rosji.
Noc paskiewiczowska
Pierwszym namiestnikiem Królestwa został dowódca armii, który stłumił powstanie – Iwan Paskiewicz. Otrzymał tytuł księcia warszawskiego, a jako przewodniczący Rady Administracyjnej sprawował w imieniu cara faktyczne rządy w Królestwie.
Okres, w którym Paskiewicz sprawował funkcję namiestnika (1831–1856), nazywany jest inaczej nocą paskiewiczowskąnocą paskiewiczowską. Dlaczego? Był to okres, w którym stopniowo ograniczano swobody Królestwa Polskiego. Każdy najmniejszy spisek stawał się pretekstem do odbierania kolejnych praw. Już w 1833 r. wprowadzono stan wojenny, w wyniku którego zawieszono przepisy Statutu Organicznego.
Jedną z form represji wobec Polaków było przymusowe wcielanie do armii rosyjskiej. Służba trwała 25 lat, co oznaczało, że taki rekrut nie miał już praktycznie szans wrócić w rodzinne strony. Ataki skupiły się również na Kościele katolickim. Od tej pory to urzędnicy decydowali o obsadzaniu parafii i przenoszeniu księży. Poza tym coraz więcej przywilejów przyznawano Kościołowi prawosławnemu.
Car oraz namiestnik swoimi decyzjami starali się jak najbardziej ujednolicić Królestwo z resztą Rosji. Wprowadzono rosyjski podział administracyjny na gubernie, rosyjski system monetarny oraz stosowane w Rosji miary i wagi, a ostatecznie uderzono nawet w polskie szkolnictwo, w którym Paskiewicz widział największe zagrożenie dla rosyjskiej władzy w Królestwie Polskim. Bez polskiego nauczania i polskiej kultury zniknęłaby również polska tożsamość narodowa. Z tego powodu Rosjanie nie wyrazili zgody na ponowne otwarcie Uniwersytetu Warszawskiego oraz Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Polakom zaś utrudniano studiowanie za granicą. Za to w wybranych szkołach obowiązkowo wprowadzano lekcje historii Rosji w języku rosyjskim, a cenzura nie pozwalała na słowo niezadowolenia z rządów cara i namiestnika.
Wszystkie decyzje Paskiewicza miały na celu ograniczenie działalności konspiracyjnej oraz rusyfikację społeczeństwa polskiego. Pod rządami silnej ręki nie było mowy o stworzeniu silnego ruchu narodowowyzwoleńczego. Dopiero po śmierci namiestnika w 1856 r. oraz klęsce Rosjan w wojnie krymskiej pojawiła się iskierka nadziei na walkę o niepodległość Polski i Polaków.
Zapoznaj się z filmem i wykonaj polecenia.
Scharakteryzuj sytuację w Królestwie Polskim po upadku powstania listopadowego.
Podaj genezę budowy cytadeli w Warszawie.
Słownik
organ władzy Królestwa Polskiego, który miał prawo stanowienia budżetu Królestwa; zlikwidowana w 1841 r. w ramach dalszego ograniczania niezależności Królestwa
organ władzy Królestwa Polskiego z namiestnikiem na czele, który sprawował rządy w imieniu cara
okres od 1831 do 1856 r., kiedy funkcję namiestnika sprawował Iwan Paskiewicz; okres ten charakteryzował się nasileniem represji wobec społeczeństwa polskiego i ograniczania swobód Królestwa
akt prawny z 1832 r. wprowadzony w Królestwie Polskim w miejsce konstytucji z 1815 r., regulujący formę sprawowania rządów w państwie
oficjalny reprezentant cara w Królestwie Polskim, który sprawował władzę w jego imieniu
rekrut, osoba wzięta do wojska (w wojsku pruskim żołnierzy wybierano z danego okręgu, czyli kantonu); także żołnierz wychowywany w koszarach od dziecka (np. w wyniku utraty rodziców); od początku XIX w. w Rosji kantonistami nazywano chłopców (sieroty, dzieci wojskowych lub pochodzące z ubogich rodzin) kształconych w tzw. szkołach kantonistów
Słowa kluczowe
powstanie listopadowe, car Mikołaj I, Iwan Paskiewicz, noc paskiewiczowska, namiestnik, Statut Organiczny, ziemie polskie w połowie XIX w., ziemie polskie w I połowie XIX w., Polacy pod zaborami
Bibliografia
A. Chwalba, Historia Polski 1795–1918, Kraków 2000.
Historia 2. Czasy nowożytne w tekstach źródłowych. Zakresy podstawowy i rozszerzony, oprac. K. Dumanowska, J. Dumanowski, Gdynia 2003.
J. Zdrada, Historia Polski 1795–1914, Warszawa 2007.