Wielka zmiana. Chrystianizacja Europy
Czy Europa mogła pozostać pogańska?
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Chrześcijańskie korzenie Europy, opowiada prof. dr hab. Przemysław Wiszewski Chrześcijańskie korzenie Europy, opowiada prof. dr hab. Przemysław Wiszewski Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0, muzyka: istockphoto.com.
Mieszkańcom współczesnej Europy jej chrześcijańskie korzenie wydają się być oczywiste. Ale pamiętajmy, że chrystianizacja ludów zamieszkujących Europę trwała do XIV wieku. Właściwie dopiero ostatnich sześć–siedem wieków historii Europy można uznać za dzieje chrześcijan. Trudno jednak zaprzeczyć, że chrześcijaństwo ukształtowało wspólną kulturę Europejczyków – taką, w której dziś żyjemy. Dlaczego tak się stało? Dlaczego religie i wyznania lokalne przeminęły, odżywając dziś tylko dzięki miłośnikom przeszłości?
Wspominanie chrystianizacji
Europejczyk nie może uciec od chrześcijaństwa, które jest trwałym elementem jego kultury. Jednak mieszkańcy naszego kontynentu różnie widzą rolę religii w życiu swoich społeczności. Świetnie obrazują to poniższe ilustracje, przypominające okoliczności chrztu dwóch ludów – mieszkańców Norwegii (komiks) i Rusi (znaczek pocztowy). Jedna z tych wypowiedzi ma charakter żartobliwy i półprywatny, druga – oficjalny i państwowy.
Przyjrzyj się komiksowi i znaczkowi. Które zdania opisują przedstawione ilustracje?
| Norweski komiks | Rosyjski znaczek | |
| Historia na obrazku ma charakter żartobliwy. | □ | □ |
| Historia na obrazku dotyczy postaci historycznych. | □ | □ |
| W chrzest ludzi zaangażowane są siły nadprzyrodzone. | □ | □ |
| Chrzest jednoczy naród. | □ | □ |
| Władza i Kościół są ze sobą połączone. | □ | □ |
Jak sądzisz, dlaczego na współczesnym, państwowym znaczku przedstawiono chrzest średniowiecznego władcy?
### Dla zainteresowanych
Patrząc na żart dotyczący okoliczności chrystianizacji Norwegii, zwróć uwagę na stroje bohaterów. Porównaj je z herbem całego kraju i jego regionów. Dlaczego, Twoim zdaniem, autor rysunku zdecydował się ubrać swoich bohaterów w takie właśnie stroje?
Nowe ludy na ziemiach Cesarstwa (IV–VIII wiek)
Pogańskie miejsca kultu
Germanie, jak wiele innych ludów, w zjawiskach natury dostrzegali przejawy boskich sił nadprzyrodzonych. Góry, gęste lasy, bagna, brzegi jezior były naturalnymi miejscami kultu. Dziś możemy je jedynie próbować odtwarzać na podstawie znalezisk archeologicznych.
Podpis do zdjęcia: Odtworzone miejsce kultu w kształcie łodzi. Mogło być ono wykorzystywane przez mieszkańców trudniących się rybołówstwem. Z pewnością wody jezior i bagna służyły do rytualnego składania ofiar siłom wyższym. Próbę rekonstrukcji wyglądu takiego miejsca podjęto nad jednym z jezior w Turyngii.
Broń i przedmioty codziennego użytku Germanie wrzucali do wody lub bagna, aby...
- zakonserwować je przed zimą mocą cudownych wód.
- uległy zniszczeniu dla ludzi i przeniosły się w sferę boską.
- ukarać przestępców.
Germanie oddawali cześć siłom nadprzyrodzonym na łonie przyrody,
- bo nie potrafili budować dużych budynków.
- byli zapalonymi turystami.
- chcieli oswoić przerażające ich siły natury.
Miejscom kultu nadawano kształt łodzi, aby
- uzyskać opiekę bóstw w trakcie połowów.
- schronić się z pomocą bóstw w czasie powodzi.
- przekazać potomkom wiedzę o budowie łodzi.
Germanie, którzy w V–VI wieku zamieszkiwali na terenie państw powstałych na ziemiach dawnego Cesarstwa Rzymskiego, nie byli wyznawcami jednej religii. Tradycyjne wierzenia rozwijały się w obrębie rodów i plemion. W ogólnym zarysie były podobne do wierzeń sąsiednich lub sprzymierzonych społeczności. Jednak szczegóły obrzędów i treść wierzeń pozostawały odmienne. Wspólne dla konkretnego plemienia przekonania religijne miały łączyć współplemieńców – i tylko ich, dla innych pozostając tajemnicą.
Biblia z Rawenny
Przetłumaczenie przez WulfilęWulfilę Biblii na język gocki, miało ogromne znaczenie dla budowania poczucia trwałej wspólnoty ludu. Dzięki temu tekstowi każdy Got miał dostęp do wspólnej dla wszystkich, najwyższej prawdy, przekazywanej w jego własnym języku. Tłumaczenie utrwalało poczucie wspólnoty u Gotów, ale jednocześnie rodziło uczucie przywiązania członków tej wspólnoty do wyznania ariańskiego. Utrudniało natomiast akceptację łacińskiej wersji liturgii i Biblii.
Na fotografii widoczna jest jedna z kart tak zwanego Srebrnego Kodeksu. Zawiera on gockie tłumaczenie Biblii spisane na purpurowych kartach srebrnym atramentem (ze złotymi fragmentami). Przypomnij sobie dzieje państwa Ostrogotów i wyjaśnij, dlaczego Srebrny Kodeks powstał w VI wieku w Rawennie.
Germanie nie narzucali swoich przekonań religijnych tym, których uważali za ludzi spoza ich plemienia. Sami byli jednak otwarci na zmianę religii. Od IV wieku wśród Gotów zamieszkiwali chrześcijańscy jeńcy, także kapłani z terenu Cesarstwa. Propagowana przez nich religia znalazła żywy oddźwięk – najpierw wśród niższych warstw społecznych. Z biegiem czasu okazała się idealnym narzędziem do zjednoczenia ludu złożonego z wielu plemion. Zrządzeniem losu chrystianizację Gotów i plemion germańskich osiadłych nad Morzem Czarnym przeprowadzili wyznawcy arianizmuarianizmu. Wśród nich był WulfilaWulfila, wyświęcony na biskupa i wysłany do Germanów w celu ich nawrócenia. Znaczną rolę w nawróceniu Gotów odegrał ich wódz imieniem FritigernFritigern, jednak jego rola w chrystianizacji plemienia jest niejasna.
Kto decydował o religii?
Codex Vigilanus spisany został w X wieku w klasztorze San Martin de Albelda w prowincji Rioja w Hiszpanii. Na ilustracji przedstawiono zgromadzenie biskupów wizygockich, tak zwany Synod. W górnej części widoczna jest procesja biskupów do kościoła. W dole miniatury, do zasiadającego na tronie księcia zmierzają urzędnicy niosący księgę, przybory notariusza i klucze do kościoła.
Jakie znaczenie dla decydowania o kształcie życia religijnego miała kontrola sprawowana przez władcę nad miejscem obrad i pisemną dokumentacją poczynań biskupów?
Po założeniu państw na ziemiach Cesarstwa ariańscy Germanie w zróżnicowany sposób traktowali obowiązującą wersję chrześcijaństwa, wyznawaną przez tutejszych mieszkańców. Natomiast patriarchowie Kościoła, uznający wiarę chrześcijańską za oficjalną, prawowierną (ortodoksyjną), arianizm traktowali jako herezję. Choć prześladowanie chrześcijan wyznania odmiennego niż ariańskie przez Germanów zdarzało się jeszcze w VII wieku, częściej starano się tolerować odmienności wyznaniowe.
Funkcjonowanie obok siebie dwóch niezbyt życzliwie do siebie nastawionych hierarchii duchownych (ariańskich i ortodoksyjnych), utrudniało zarządzanie państwem. Władcy germańscy kolejno decydowali się przyjmować ortodoksyjną wersję chrześcijaństwa. Wizygoci zaakceptowali zmianę wyznania w VI wieku, a Longobardowie osiadli w Italii dopiero wiek później.
Konflikty w obliczu chrystianizacji
Przyjęciu chrześcijaństwa zawsze towarzyszyły konflikty między wyznawcami starej i nowej wiary. Na Wyspach wzmagał je dodatkowo fakt, że społeczność anglosaska była podzielona na kilka rywalizujących królestw. Władcy przechodzili na chrześcijaństwo stopniowo. W walkach między monarchami wykorzystywano więc także argumenty religijne. Ciekawym świadectwem tych walk jest zbiór biżuterii odnaleziony w 2009 roku. W jej skład wchodził między innymi pas metalu z łacińskim napisem: surge domine et disepenetur inimici tui et fugent qui oderunt te a facie tua. Jest to cytat z Biblii, z czwartej Księgi Mojżeszowej - Księgi Liczb (10, 35).
Ułóż polskie tłumaczenie tej biblijnej inskrypcji. Skorzystaj z wydania Biblii Tysiąclecia Online (Pallottinum, Poznań 2003). Jak sądzisz, dla kogo mógł powstać zabytek z tym napisem i w jakich okolicznościach mógł zostać zniszczony, a potem schowany?
- niechaj
- i niech się rozproszą
- Cię
- o Panie,
- nienawidzą,
- którzy
- Podnieś się,
- Twoi;
- przed
- a ci,
- uciekną
- nieprzyjaciele
- Tobą
W bardzo zróżnicowany sposób przebiegała chrystianizacja ludów germańskich, które wkroczyły na teren Cesarstwa jako poganie. Jak pamiętamy, jako jeden z pierwszych chrześcijaństwo przyjął ChlodwigChlodwig. Władca Franków, już u schyłku V wieku przyjął chrzest wraz ze swoim ludem. Pozostałe ludy decydowały się na ten krok z dużo większymi oporami. Dopiero pod wpływem kontaktów z Frankami chrześcijaństwo przyjęli Burgundowie i Alemanowie. Anglowie i Sasi, którzy podbili Brytanię, zostali chrześcijanami dopiero w VII wieku.
Germania, Skandynawia, Bałkany (VIII‑XI wiek)
Winfryd‑Bonifacy
Spróbuj wyjaśnić, dlaczego ścięcie dębu zostało tak dobrze zapamiętane przez potomnych.
Na podstawie ilustracji napisz, jak w XVIII wieku wyobrażano sobie pogański kult Thora wśród plemion germańskich.
Ogromną rolę w chrystianizacji Germanów żyjących poza dawną granicą Cesarstwa odegrali misjonarze przybywający z Brytanii. Wśród nich najważniejszy był Winfryd‑BonifacyWinfryd‑Bonifacy. Występując jako reprezentant papieża, w 1. połowie VIII wieku zachęcił do nowej wiary plemiona żyjące w dorzeczu Renu. Został uznany za świętego patrona Germanii. Jego naśladowcy występowali jako misjonarze działający w imieniu papieża. Akceptacja wyłączności papieża do możliwości wysyłania misjonarzy nie przychodziła łatwo władcom Franków. Obawiali się oni, że w ten sposób zostaną pozbawieni wpływu na nowe ludy chrześcijańskie.
Chrystianizacja po królewsku
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Chrystianizacja po królewsku
Przeczytaj tekst źródłowy i na jego podstawie przyporządkuj przewinienia Sasów do rodzaju kary, jaka im groziła.
wymierzanie kary śmierci zgodne z tradycyjnymi wierzeniami, kremacja zmarłych, odmowa chrztu, składanie przysięgi przy pogańskim miejscu kultu, zabójstwo duchownego chrześcijańskiego
| Śmierć | |
|---|---|
| Kara pieniężna |
Kapitularz karoliński dotyczący praw SasówKapitularz karoliński dotyczący praw Sasów
1To podoba się wszystkim, by kościoły Chrystusa, które zostaną wybudowane w Saksonii i poświęcone Bogu, były czczone nie mniej, lecz bardziej i wspanialej niż puste idole [pogan].
3 Jeśli ktoś przemocą wtargnie do kościoła, ukradnie coś z niego lub podpali go, zasługuje na karę śmierci.
5 Jeśli ktoś zabije biskupa, prezbitera lub diakona, zasługuje na karę śmierci.
6 Jeśli ktoś uwiedziony przez diabła wierzy według zwyczajów pogańskich, że jakiś mężczyzna lub kobieta są strzygami i zjadają ludzi i z tego powodu ich spali, poda ich mięso do zjedzenia lub sam je zje, zasługuje na karę śmierci.
7 Jeśli ktoś zgodnie ze zwyczajem pogan ciało zmarłego spali i kości jego włoży do urny, poniesie karę śmierci.
8 Jeśli ktoś, żyjąc wśród Sasów, będzie chciał żyć bez chrztu i będzie pogardzał chrztem, a wolał żyć jako poganin, poniesie karę śmierci.
9 Jeśli ktoś poświęci człowieka diabłu według zwyczajów pogan i przekaże demonom [ciało zmarłego] jako hostię, poniesie karę śmierci.
14 Jeśli ktoś, popełniwszy te grzechy śmiertelne z własnej woli, uda się do kapłana i wyzna mu te grzechy oraz będzie chciał wypełnić pokutę, tego świadectwo kapłana zwolni z kary śmierci.
21 Jeśli ktoś zwyczajem pogan składał śluby lub ofiary przy źródłach, drzewach lub w gajach i brał udział w uczcie ku czci demonów, zapłaci [skarbowi królewskiemu] 60 solidów – jeśli jest szlachetnie urodzony, 30 solidów – jeśli jest zwykłego urodzenia, 15 – jeśli jest niewolnikiem.
Spróbuj wskazać przyczyny, dla których opisane w źródle zachowania Sasów miały być karane śmiercią.
Przypomnij sobie, jakie obowiązki wobec Boga ciążyły na królu, a później cesarzu Franków. Dlaczego w związku z tym Karol uznał, że opisane zachowania zagrażają jego panowaniu tak bardzo, że zasługują na karę śmierci?
Niechętny przejęciu przez papieża wyłącznej opieki nad nawracanymi poganami był też Karol WielkiKarol Wielki. Według niego chrystianizacja była obowiązkiem króla, a później cesarza. W związku z tym na własną rękę przeprowadził przymusową chrystianizację Sasów podbitych u schyłku VIII wieku. Był to jego największy sukces misyjny, choć w dużym stopniu przyczynił się również do nawrócenia podbitych w tym samym czasie Awarów.
Chrześcijanie i poganie. Skandynawia
Kamienie runiczne stawiane przez Skandynawów, były pomnikami ku czci zmarłych. Ich ciała nie były jednak pod nimi chowane. Kamienie miały jedynie upamiętniać zmarłych. Tradycyjne kamienie zawierały napisy runiczne wpisywane w sceny lub symbole pogańskie. Chrześcijanie skandynawscy przejęli sam zwyczaj, a napisy uzupełniali symbolem krzyża, rzadko sceną biblijną. Król Harald SinozębyHarald Sinozęby nakazał ustawić w Jelling kamień upamiętniający jego rodziców. Oprócz stosownego napisu umieszczono na nim także sylwetkę Chrystusa.
Przejrzyj w Interncie X– i XI–wieczne wyobrażenia Chrystusa w sztuce zachodniej Europy i wskaż różnice oraz podobieństwa między nimi i kamieniem z Jelling.
Wyjaśnij, dlaczego król Harald zdecydował się ufundować ten kamień i ozdobić go w tak specyficzny sposób.
Niezwykle długo trwał proces chrystianizacji Germanów zamieszkujących Skandynawię. Pierwsze wysiłki w tym celu podjęli misjonarze anglosascy wobec mieszkańców Schleswigu na początku VIII wieku, jednak bezskutecznie. Dopiero zaangażowanie cesarza Ludwika Pobożnego i księcia duńskiego Haralda KlakaHaralda Klaka umożliwiło rozwinięcie działalności przez misjonarza AnsgaraAnsgara. Jego starania obejmowały zarówno Danię, jak i Szwecję. Mimo pewnych sukcesów burzliwa sytuacja polityczna w Skandynawii pozbawiła Ansgara poparcia ze strony władzy królewskiej.
Kapsuła czasu
Kamień runiczny widoczny na fotografii wzniesiony został w 1999 roku ku czci Haralda Sinozębego. Przedstawiono na nim mężczyznę z komputerem i telefonem komórkowym w dłoniach.
Kamienie runiczne jako pomniki upamiętniające zmarłych powstawały jeszcze wiele lat po chrystianizacji krajów skandynawskich. Chrześcijanie wykorzystywali je także do upamiętnienia Chrystusa i świętych. Dzięki temu przetrwały zanik przedchrześcijańskich wierzeń lokalnych, a dziś są symbolem skandynawskiej tradycji kulturowej. Na zdjęciu widzimy kamień runiczny z 1999 roku, nawiązujący do ufundowanego przez króla Haralda Sinozębego kamienia z Jelling. Na współczesnym kamieniu, powstałym ku pamięci Haralda, postać trzyma komputer i telefon komórkowy.
Porównaj przedstawienia na obu kamieniach i powiedz, w jakim celu współczesny artysta stworzył ten szczególny pomnik króla Haralda.
Sukcesem zakończyła się dopiero chrystianizacja przeprowadzona w 2. połowie X wieku dzięki zaangażowaniu królów: Danii (Haralda Sinozębego, ok. 960), Norwegii Olafa TryggvasonaOlafa Tryggvasona i Szwecji Olofa SkötkonungaOlofa Skötkonunga.Okresy dominacji chrześcijaństwa przeplatały się jednak z czasami powrotu do zwyczajów pogańskich. Sytuacja chrześcijan ustabilizowała się dopiero w XII wieku. Wtedy też powstały pierwsze arcybiskupstwa skandynawskie.
Chrystianizacja władcy Bułgarów. Dlaczego i po co się chrzcić?
Przyjęcie chrztu przez władcę pogańskiego zazwyczaj obrastało w wyobraźni potomnych w liczne anegdoty. W przypadku chana Bułgarów, Borysa I, wiemy tylko tyle, że chrzest umożliwił mu sprawniejsze prowadzenie polityki wobec Bizancjum. Nie przez przypadek jego imię chrzestne to Michał, takie, jakie nosił panujący cesarz (na ilustracji scena chrztu chana w jednej z kronik bizantyjskich). Ale przekazywano także anegdotę, zgodnie z którą do porzucenia tradycyjnej wiary miały go nakłonić... obrazy. Jako poganin Borys polecił pewnemu mnichowi ozdobić swój dwór malowidłami przerażających bestii. Mnich wymalował ściany przedstawieniem Sądu Ostatecznego. Przerażony wizją potępienia Borys przeszedł na chrześcijaństwo.
Jak sądzisz, dlaczego twórcy anegdoty woleli wskazywać na emocje, nie zaś na korzyści polityczne jako bodziec skłaniający władcę do przyjęcia chrztu?
Chrystianizację prowadził nie tylko Kościół Zachodu, ale też duchowni bizantyjscy. Ich aktywność, na terenach zabranych Cesarstwu przez Słowian i ludy stepowe, przyniosła rezultaty w IX wieku. Na początku tego wieku rozpoczęła się stopniowa chrystianizacja Słowian Południowych przez duchownych obrządku wschodniego. Warte uwagi jest jednak nawrócenie Bułgarów. W 864 roku król Borys IBorys I oficjalnie zakazał rytuałów pogańskich. Tym samym narzucił chrześcijaństwo według obrządku wschodniego wszystkim poddanym. Wybór Konstantynopola jako źródła wiary nie był oczywisty. Borys utrzymywał bliskie kontakty także z Rzymem, czyniąc z chrystianizacji polityczną grę o zachowanie niezależności. Udało mu się to w pełni. Od patriarchy Konstantynopola uzyskał zgodę na utworzenie niemal samodzielnego Kościoła, z własnym, mianowanym przez króla arcybiskupem. Zapoczątkowany przez niego proces chrystianizacji nie został jednak ukończony.
Europa Centralna i Wschodnia
Wiele pomników, jedna pamięć
Święci biskupi i misjonarze: Cyryl i Metody, są porównywani do apostołów. Ich działalność jest bowiem traktowana jako wstęp do chrystianizacji Słowian. W konsekwencji wszędzie tam, gdzie w obrzędach religijnych używany jest język słowiański, czci się obu świętych stosownymi pomnikami.
Porównaj przedstawienia św. Cyryla i Metodego i wskaż wspólne elementy. Dlaczego akurat te zostały wszędzie wyeksponowane?
| Wizerunki św. Cyryla i Metodego | Księga | Gest błogosławieństwa | Prawosławny krucyfiks |
| Pomnik św. Cyryla i Metodego w Chanty-Mansijsku, Rosja, 2005 r. | □ | □ | □ |
| Pomnik św. Cyryla i Metodego na górze Radhošt’, Czechy, schyłek XIX w. | □ | □ | □ |
| Gobelin z przedstawieniem św. Cyryla i Metodego autorstwa M. Klimčaka, Bratysława, Słowacja, 2. poł. XX w. | □ | □ | □ |
| Pomnik św. Cyryla i Metodego w Murmańsku, Rosja, 1990 r. | □ | □ | □ |
| Pomnik św. Cyryla i Metodego w Doniecku, 2011 r. | □ | □ | □ |
Ostatnim obszarem objętym chrystianizacją były ziemie Słowian Zachodnich i Wschodnich. Najbardziej oddalone od ziem Cesarstwa, przez długi czas cieszyły się względną autonomią polityczną i kulturową. Zmieniło się to w IX wieku pod wpływem ekspansji karolińskiej, normańskiej oraz kontaktów z Cesarstwem Bizantyńskim. Jako pierwsi z chrystianizacją zetknęli się poddani władców Wielkich Moraw. Zawdzięczali to zarówno decyzji książąt Mojmira IMojmira I, jak i aktywności przybyłych w 863 roku z Konstantynopola braci Cyryla i MetodegoCyryla i Metodego z uczniami.
Kapsuła czasu
Słowiańskie pismo Karta z Ewangelii św. Łukasza spisana w klasztorze greckim w X wieku oraz tzw. Baszczańska płyta z wyspy Krk u wybrzeży Chorwacji, powstała w XI wieku. Widoczne na niej litery pochodzą z alfabetu słowiańskiego wywodzącego się z tego rozpowszechnionego przez Cyryla i Metodego.
Porównaj dwa typy słowiańskiego pisma używanego w X–XI wieku do celów religijnych przez Greków i Słowian Południowych, ze współczesnym alfabetem rosyjskim umieszczonym na klawiaturze komputerowej. Jest on dalekim potomkiem alfabetu Cyryla i Metodego. Powiedz, jakie zmiany zaszły w kształcie liter. Wskaż podobieństwa między tymi alfabetami. Czym się różnią od alfabetu łacińskiego, którym się posługujesz?
Podobnie jak wcześniej Wulfila dla Germanów, tak Cyryl i Metody opracowali specjalne pismo dla Słowian. Przetłumaczyli i rozpowszechnili słowiańską wersję najważniejszych ksiąg Biblii. Zbudowany przez nich Kościół z językiem słowiańskim obowiązującym w liturgii został jednak szybko zlikwidowany na Morawach. Tutejsi władcy postanowili bowiem przyjąć wersję chrześcijaństwa spójną z wyznawaną w Kościele wschodniofrankijskim. Bezpośrednio po śmierci Metodego duchowni niemieccy doprowadzili do wygnania z Moraw jego uczniów. Ci udali się do Bułgarii, gdzie rozwijali opracowane przez obu misjonarzy pismo i słowiańską liturgię. Wzięli czynny udział w chrystianizacji i budowaniu tradycji kulturowej Słowian Południowych i Wschodnich.
Grzech i odkupienie
Na miniaturze z XIV‑wiecznej kroniki, czeski książę Borzywoj z żoną Ludmiłą modlą się do posążka (z lewej strony). Na kolejnej ilustracji są chrzczeni przez duchownego. Przypomnij sobie tekst ustaw Karola Wielkiego dla Sasów i powiedz, jaki najważniejszy grzech pogańskich jeszcze władców przedstawia rysunek po prawej stronie. Co było tak bardzo nagannego w ich zachowaniu? Patrząc na rysunek po prawej stronie, zwróć uwagę, jaki przedmiot jest na nim podkreślany gestem duchownego. Dlaczego akurat ten przedmiot ma moc odkupicielską równą potępieniu ściąganemu przez figurkę na pierwszym obrazku?
Lokalni władcy Kotliny Czeskiej przyjęli chrzest już około 845 roku na dworze króla wschodniofrankijskiego. Nie doprowadziło to jednak do chrystianizacji ich poddanych. Dopiero chrzest księcia Borzywoja IBorzywoja I to zmienił. Nie stało się to jednak szybko. Czesi opierali się przyjęciu chrześcijaństwa. Jeszcze w 1. połowie X wieku podjęto próbę powrotu do obyczajów pogańskich. Ostatecznie kres pogaństwu położyły rządy księcia Wacława IWacława I. Niemal od początku w Czechach dominowały wpływy Kościoła Zachodniego, choć książę Borzywoj wraz z żoną Ludmiłą byli ochrzczeni, prawdopodobnie przez samego Metodego. Własne biskupstwo ze stolicą w Pradze Czesi uzyskali dopiero w 973 roku. Dużo później niż w Czechach chrześcijaństwo zostało wprowadzone na ziemiach na północ od Karpat. Dopiero decyzja Mieszka I umożliwiła w 2. połowie X wieku rozszerzenie wpływów Kościoła rzymskiego po Bug i Bałtyk.
Czym przekonać można pogan?
Według spisanej na Rusi w XI wieku Powieści minionych lat, książę Włodzimierz przyjął chrzest po zapoznaniu się z zasadami wiary ościennych religii. Aby je lepiej poznać, nakazał swoim wysłannikom odwiedzić ludy, które je wyznają. Tak opisali oni swoje wrażenia:
Najstarsza kronika ruska o okolicznościach chrztu RusiNajstarsza kronika ruska o okolicznościach chrztu Rusi
Chodziliśmy do Bułgarów, patrzyliśmy, jak się kłaniają w świątyni, to jest w meczecie, stojąc bez pasa. Pokłoniwszy się, siądzie [Bułgar] i rozgląda się tędy i owędy jak opętany. I nie ma wesela w nich, jeno smutek i smród wielki. Nie jest dobrym ich prawo. I poszliśmy do Niemców [tj. rzymskich katolików]. I widzieliśmy w [ich] świątyni liczne nabożeństwa, ale piękności nie widzieliśmy żadnej. I przyszliśmy do Greków [tj. do Bizancjum], i wiedli nas, gdzie służą Bogu swojemu. I nie wiedzieliśmy, w niebie byliśmy, czy na ziemi. Nie ma bowiem na ziemi takiego widowiska ni piękna takiego. I nie wiemy, jak opowiedzieć o tym, tylko to wiemy, że tam Bóg z ludźmi przebywa, i nabożeństwo ich najlepsze ze wszystkich krajów. My zaś nie możemy zapomnieć piękna tego, każdy bowiem człowiek, gdy skosztuje słodkości, później gorzkości nie przyjmuje, tako i my nie możemy tu żyć.
Wyszukaj w tekście słowa opisujące cechy charakterystyczne każdego z wyznań. Jaki element przeważył w pozytywnej ocenie ortodoksyjnego chrześcijaństwa?
Opisz, używając epitetów, duchownych widocznych w obu scenach.
Czy w tym przypadku obraz jest tylko ilustracją źródła średniowiecznego, czy dostrzegasz jeszcze inne elementy w charakterystyce obu wyznań?
Chrystianizacja Słowian zamieszkujących na wschód od Bugu miała charakter bardziej skomplikowany. Według niektórych źródeł Rusowie - grupa o normańskim pochodzeniu, władająca tutejszymi Słowianami - mieli przyjąć z Konstantynopola chrzest równocześnie z Bułgarami w 2. połowie IX wieku. Jednak akt ten nie doprowadził do utrwalenia wpływów chrześcijaństwa nawet wśród ludzi sprawujących władzę. Podobnie było z chrztem OlgiOlgi, regentki Rusi, w Konstantynopolu w 945 (lub 957) roku. Jej syn związał się z religią pogańską, podobnie uczynili jego następcy. Dopiero wnuk, Włodzimierz WielkiWłodzimierz Wielki, zdecydował się w 988 roku przyjąć chrześcijaństwo według obrządku wschodniego, a tym samym uczynił je obowiązującym dla wszystkich mieszkańców swego państwa.
Pamiętając o okolicznościach chrztu innych ludów Europy, wytłumacz, dlaczego na tablicy pamiątkowej umieszczono właśnie te słowa przypisywane biskupowi Ottonowi: „Bóg nie chce wymuszonej, lecz dobrowolnej służby”?
Jeszcze dłużej trwała chrystianizacja Słowian Połabskich. Mimo decyzji niektórych książąt plemienia Obodrytów o przyjęciu chrześcijaństwa, większość Słowian trwała przy tradycyjnych wierzeniach. Jak niegdyś Sasi, tak teraz Połabianie, walcząc z ekspansją ottońskiego Cesarstwa, traktowali szerzenie chrześcijaństwa w X wieku jako element agresji ze strony swoich wrogów. Podobnie do tego zagadnienia podchodzili cesarze. Chrystianizacja i tworzenie diecezji były zarówno ich obowiązkiem jako władców, jak i sposobem na zapewnienie porządku na podbitych terenach. W rezultacie chrystianizacja tych ziem zakończyła się dopiero w 1. połowie XII wieku.
Zamiast podsumowania
Papież Grzegorz VII ogłasza przekazanie na ręce Winfryda‑Bonifacego misji w GermaniiPapież Grzegorz VII ogłasza przekazanie na ręce Winfryda‑Bonifacego misji w Germanii (1 grudnia 722 roku)
Biskup Grzegorz, sługa sług Bożych, do wszystkich [...] chrześcijan lękających się Boga. Wiedząc, że spośród ludzi mieszkających w części Germanii na wschód od Renu niektórzy zeszli na manowce skuszeni przez diabła i służą obecnie bożkom pod przebraniem religii chrześcijańskiej, zaś inni nie zostali jeszcze oczyszczeni wodą świętego chrztu, lecz żyją jak bestie nieznające swego Stwórcy, postanowiliśmy wysłać właściciela tego dokumentu, naszego czcigodnego brata i towarzysza – biskupa Bonifacego, do tych ziem. Ma on oświecać ich i głosić słowo wiary tak, by poprzez swe kazania mógł nauczyć ich ścieżki życia wiecznego. A gdy znajdzie tych, co zbłądzili ze ścieżki prawdziwej wiary zwiedzeni przez podstępnego diabła, może ich zganić i przywieść z powrotem do nieba zbawienia, pouczając ich o naukach Stolicy Apostolskiej i utwierdzając ich w katolickiej wierze.
Wyszukaj w tekście, jakie najważniejsze zadania postawił przed Bonifacym cesarz. Przypomnij sobie sposób, w jaki prowadzili działalność misyjną Bonifacy i Karol Wielki. Czym różniły się te dwie metody chrystianizacji?
Dla zainteresowanych
Przypomnij sobie, z pomocą jakiego języka prowadzili chrystianizację Germanów - biskupi ariańscy, oraz Słowian - święci Cyryl i Metody. Czy podobnie zachowywał się Bonifacy? Jeśli nie, to jak myślisz, dlaczego? Czy miało to związek z wypełnianiem przez niego misji z polecenia papieża, biskupa Rzymu?
Dzięki temu spotkaniu z historią uzyskałem lub rozwinąłem:
umiejętność:
wiedzę:
zrozumienie: