Ilustracja przedstawia kolorowe, słowiańskie grafiki, które obrazują w samym centrum dwa koguty, wokół których znajdują się ikony kwiatów. Tytuł lekcji: Folklor w muzyce wczoraj i dziś – debata
Ważne daty
ok. 1620 (1630) – powstanie jednego z pierwszych polskich utworów inspirowanych muzyką ludową (CanzonaCanzonaCanzona prima a due Marcina Mielczewskiego)
1810‑1849 – lata życia Fryderyka Chopina
1882‑1937 – lata życia Karola Szymanowskiego
1949 – rok tzw. zjazdu w Łagowie Lubuskim, podczas którego ogłoszono zasady socrealizmu w muzyce (jednym z postulatów był „ludowy koloryt” nowych utworów)
1974 – powstanie Krzesanego Wojciecha Kilara, utworu zwiastującego „nowy folkloryzm” w muzyce polskiej
1996 – wydanie płyty Grzegorza z Ciechowa (Grzegorza Ciechowskiego) ojDADAna
2007 – powstanie Szymanek kurpianowskich na głos, fortepian i komputer duetu ElettroVoce (Agata Zubel, Cezary Duchnowski) – utworu inspirowanego Pieśniami kurpiowskimi Karola Szymanowskiego
1
Scenarusz lekcji dla nauczyciela
RKCJdlsZFg07U
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne;
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
Nauczysz się
przedstawiać najważniejszych polskich kompozytorów zaliczanych do nurtu folkloryzmu;
definiować bodźce, motywacje i preferencje twórców utworów z kręgu folkloryzmu;
charakteryzować omawiane na zajęciach wartościowe przykłady folkloryzmu na gruncie polskiej muzyki rozrywkowej.
Wprowadzenie
Wyjątkowe zainteresowanie kulturą ludową, rozbudzone w II połowie XVIII w. pismami Johanna Gottfrieda Herdera oraz Jeana‑Jacquesa Rousseau, wpłynęło m.in. na zainteresowanie XIX‑wiecznych kompozytorów nawiązywaniem do folkloru muzycznego.
Rc5Z35wU8pR8H1
RepQh58n1c8Ck1
Niemiecki muzykolog, Walter Wiora, nazwał tego typu praktyki drugim bytem folkloru, czyli pozbawieniem muzyki tradycyjnej przynajmniej jednego z charakterystycznych dlań elementów, w tym wypadku folklorFolkloryzmfolklor muzyczny zafunkcjonował poza swym pierwotnym kontekstem. To, co naturalne i powszechne, wprowadzone zostało bowiem w krąg muzyki profesjonalnej. Choć w odniesieniu do muzyki polskiej najczęściej wskazuje się na patriotyczne bądź ideologiczne bodźce wpływające na zainteresowanie kompozytorów folkloryzmem, motywacje i preferencje twórców były rozmaite, co spróbujemy w dalszej części lekcji przybliżyć.
Folkloryzm w muzyce polskiej przed XIX w.
Jednym z pierwszych polskich przykładów przeniesienia folkloru muzycznego do twórczości kompozytorskiej jest Canzona prima a due Marcina Mielczewskiego. Utwór powstał w pierwszej połowie XVII w. (ok. 1620–1630). Jan Stęszewski doszukał się w CanzonieCanzonaCanzonie Mielczewskiego wielu cytatów z melodii polskich pieśni i tańców ludowych zawartych w tabulaturachTabulaturatabulaturach. Ponadto, jeden z fragmentów utworu wykazuje wręcz uderzające podobieństwo z melodią, która po dzień dzisiejszy śpiewana jest na Kurpiach w Puszczy Zielonej. Kompozycja Mielczewskiego nie jest zatem do końca samodzielna – zdecydowanie więcej jest tu cytatów niż fragmentów pochodzących z inwencji kompozytora. Ponadto uwagę zwraca w wielu fragmentach brzmienie zespołu wykonawczego, które przypomina brzmienie muzyki czyli kapeli ludowej.
RM61ndybKXl6g1
Na stronie ninateka.pl zamieszczone jest nagranie pierwszej Canzony a duem9abde2539e1270f0_0000000000004Canzony a due Marcina Mielczewskiego. Wysłuchaj tej XVII‑wiecznej kompozycji i spróbuj odpowiedzieć, na czym polega w muzyce profesjonalnej stylizowanie brzmienia na wzór ludowej kapeli.
W XIX w. idea muzyki narodowej najpełniej realizowała się w gatunku opery. Fryderyk Chopin namawiany był przez wielu przyjaciół do napisania opery, lecz nigdy takiego utworu nie skomponował. W jednym z listów napisał nawet: Norwid mię lepiej od Mickiewicza rozumie, bo kiedy Mickiewicz mnie do napisania opery narodowej popychał – Norwid, znając granice moje, nigdy się z czymś takim do mnie nie odezwał.
Wysłuchajcie dowolnego mazurka, poloneza lub finału z dowolnego Koncertu fortepianowego. Czy rację mieli przyjaciele namawiający Chopina do skomponowania narodowej opery, czy zachodni kompozytorzy uważający, że muzyka instrumentalna Chopina zawiera w sobie pierwiastek polski (pisali nawet, że jest zbyt polska – zu polnisch). Uzasadnijcie odpowiedź.
Największy po Chopinie – Karol Szymanowski
Za największego po Chopinie uchodził kompozytor tworzący na przełomie XIX i XX w. oraz w pierwszych dziesięcioleciach XX stulecia Karol Szymanowski. Utwory, które pisał po roku 1920, stanowią wzory nowoczesnego wykorzystania ludowego tworzywa muzycznego, co dało podwaliny dla kształtowania się nowej koncepcji stylu narodowego. Nawiązywał do muzyki górali podhalańskich i do folkloru puszczaków (Kurpie). Pisząc w roku 1928 Pieśni kurpiowskie na chór mieszany oraz w latach 1930–1933 na głos i fortepian oparł się na zbiorze pieśni kurpiowskich opublikowanym przez księdza Władysława Skierowskiego. Jego opracowania mazurków, łączące w genialny sposób właściwości muzyczne Podhala (charakterystyczne rytmy dwudzielne) i cechy gatunkowe mazurka (trójdzielność), rozpoczęły w polskiej kulturze muzycznej swoistą mazuromanię, którą dodatkowo podsycały okrągłe rocznice chopinowskie.
R1MRhAWwrHyGB1
R1TUjJ3RBx5ph1
ROpp1Ig4nWrvc1
RiFm3imuQuCNX1
RbMtCDmUje9nY1
R170R29migZuW1
Jednym z kontynuatorów nowego folkloryzmu zapoczątkowanego przez Karola Szymanowskiego był Roman Maciejewski. W swych Mazurkach (komponowanych najpierw w Polsce, a następnie poza jej granicami) wprowadzał cytaty z polskich melodii ludowych. W jednym z fortepianowych Mazurków przewija się melodia najstarszej polskiej pieśni obrzędowej O chmielu, chmielu (towarzyszącej obrzędowi oczepin).
Przykład muzyczny:
Re7ruxaqDywqq1
R1D3EbEkbqLq21
Folkloryzm po II wojnie światowej
Refleksja estetyczna Szymanowskiego stała się ważnym głosem w toczącej się w okresie międzywojnia dyskusji dotyczącej polskiego idiomu muzycznego, a zagadnienie muzycznego stylu narodowego powróciło po II wojnie światowej jako problem nadal nurtujący kompozytorów. Artykułowanie specyfiki muzyki polskiej odbywało się m.in. poprzez zastosowanie w utworze muzycznym tworzywa ludowego. Obecność elementów folkloru muzycznego w utworach była jednak dwojako percypowana. W pierwszych latach powojennych, szczególne zainteresowanie folklorem utożsamiano z kształtowaniem muzycznego idiomu narodowego (kompozytorzy podkreślali kwestię patriotyzmu wobec ponownej groźby utraty suwerenności, zaznaczali, że polskie dzieci powinny uczyć się grać z polskich podręczników, realizowali zamówienia powstających po wojnie placówek i zespołów artystycznych).
RVQl5qPkK0ULk1
Przykład muzyczny:
RNQyFB2RnQwKu1
Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych zmieniła się perspektywa postrzegania tej kwestii – ludowość stała się bowiem jednym z postulatów estetyki socrealizmu. Eksplorację tworzywa ludowego zaczęto pojmować wówczas jako strefę bezpieczeństwa – utwór muzyczny zawierający nawiązanie do folkloru muzycznego stawał się bezpieczny wobec cenzury i można było tym samym zawrzeć w nim rozwiązania zmierzające do unowocześnienia języka.
Takie postrzeganie folkloru doprowadziło do porzucenia go jako tworzywa kompozytorskiego po roku 1956, czyli w momencie, kiedy nareszcie można było pisać zgodnie z wewnętrznymi potrzebami artystycznymi. Ponadto, po latach wmawiania, że głównym czynnikiem mającym zapewnić poprawność muzyczną był [...] ludowy koloryt i narodowy klimat twórcy porzucili folklor i skierowali swą uwagę w stronę nowych technik kompozytorskich.
Choć muzyka ludowa została skutecznie obrzydzona przez natrętne PRL‑owskie środki rażenia, pojawili się twórcy, którzy powrócili do folkloryzmu, odkrywając w nim elementy pokrewne muzyce awangardowej II połowy XX w. Wojciech Kilar tak pisał o swej ponownej fascynacji muzyką ludową: uświadomiłem sobie, że sposób grania wiejskich muzykantów, sposób traktowania przez nich materiału dźwiękowego, jest [...] bliski temu, co się obecnie dzieje w twórczości profesjonalnej. Ta muzyka, wyzbyta zawodowych, koncertowych obciążeń, pozbawiona obowiązujących w XIX i XX wieku ciągów napięciowych, grana w sposób niezwykle szorstki, chropawy, nie licząc się z instrumentem... a traktując go jako przedmiot atakowania, znęcania się.
Rac7hTFrGs18f1
Z pietyzmem do polskiego folkloru muzycznego odnosił się także Henryk Mikołaj Górecki. W cyklu pieśni kurpiowskich Hej, z góry, z góry, kóniku bury zainspirował się, podobnie jak ongiś Szymanowski, zbiorem ks. Władysława Skierkowskiego Puszcza Kurpiowska w pieśni.
R18velvfIMDdt1
Folklor muzyczny nadal inspiruje kompozytorów reprezentujących rozmaite nurty. Do folkloru kurpiowskiego, za pośrednictwem Karola Szymanowskiego, sięgnął duet ElettroVoce (Agata Zubel, Cezary Duchnowski) tworząc Szymanki kurpianowskie. O swych fascynacjach wyrazili się następująco: Mamy ambicję pozostać wiernymi intencjom twórcy pieśni, choć chcemy mówić językiem naszych rówieśników. Ludowość prawdziwa – ta, która wypływa właśnie z naszych korzeni – jest źródłem kosmicznej inspiracji i wymarzonym pretekstem do osobistej i współczesnej, artystycznej wypowiedzi. Tak rozumiemy postawę Szymanowskiego, tak pojmujemyludowość, jako wyraz organicznych intencji, płynących z obszarów głębszych niż nasze wnętrza.
R1PirMuJyXntx1
W kręgu muzyki popularnej
Za początek muzyki folkowej w Polsce przyjmuje się rok 1996 – rok, w którym firma POMATON wydała płytę Grzegorza z Ciechowa ojDADAna.
Powróćmy jednak do płyty Grzegorza z Ciechowa. Niemal wszystkie kompozycje zamieszczone na tej płycie wykorzystują fragmenty archiwalnych nagrań autentycznej muzyki ludowej, głównie piosenek, oraz fragmenty wypowiedzi ludowych muzykantów; do głosów śpiewaków tradycyjnych dopisano akompaniament. Recenzenci niekiedy odnosili się do pomysłu Ciechowskiego z dezaprobatą. Można było przeczytać, iż jedyną wartościową warstwą tej muzyki są cytaty z nagrań muzyki wiejskiej, a akompaniament jest trywialny, nie grzeszący inwencją i zgrabnością.
RkHWND8f9Zl2M1
Ciechowski, tworząc nowe wersje utworów ludowych, sięgnął do płyty Pieśni i muzyka z różnych regionów; interesowały go emocje… Wydaje się, że dzięki nowoczesnemu, twórczemu, dalekiemu od populizmu potraktowaniu ludowych wzorców, opracowania te, pomimo ponad 20 lat od ich powstania, nie straciły na świeżości i atrakcyjności.
Podsumowanie
Powyższe przykłady dowodzą, że z różnym nasileniem, ale i w muzyce klasycznej, i w muzyce rozrywkowej tworzywo ludowe stanowi bogate źródło materiałowe. Rozmaicie postrzegane jest sięganie po tego typu budulec – albo jest to wpisywanie się w kategorię stylu narodowego, albo jest to próba nowego spojrzenia na folklor muzyczny czy realizacja zamówienia.
Obecnie coraz więcej zespołów młodzieżowych grających muzykę folk prezentuje raczej konserwatywne podejście do tworzywa ludowego. Grają taką muzykę, gdyż doszukują się w niej wartości estetycznych, a nie względów komercyjnych.
Sięgają po ten repertuar także muzycy jazzowi, ukazując folkloryzmFolkloryzmfolkloryzm w kolejnej interesującej odsłonie…
Zadania
R1aC3Z7Vtj0sT
Ćwiczenie 1
R1QCIQN8dlHCs
Ćwiczenie 2
R1SwGOO6mL59q
Ćwiczenie 3
RsQWrjRhF8Zts
Ćwiczenie 4
Dopasuj tytuły utworów do nazwisk ich twórców. Witold Lutosławski Możliwe odpowiedzi: 1. Bukoliki, 2. Canzona prima a due, 3. Mazurek, 4. Mazurek, 5. Krzesany, 6. Szymanki kurpianowskie Wojciech Kilar Możliwe odpowiedzi: 1. Bukoliki, 2. Canzona prima a due, 3. Mazurek, 4. Mazurek, 5. Krzesany, 6. Szymanki kurpianowskie Fryderyk Chopin Możliwe odpowiedzi: 1. Bukoliki, 2. Canzona prima a due, 3. Mazurek, 4. Mazurek, 5. Krzesany, 6. Szymanki kurpianowskie Roman Maciejewski Możliwe odpowiedzi: 1. Bukoliki, 2. Canzona prima a due, 3. Mazurek, 4. Mazurek, 5. Krzesany, 6. Szymanki kurpianowskie ElettroVoce Możliwe odpowiedzi: 1. Bukoliki, 2. Canzona prima a due, 3. Mazurek, 4. Mazurek, 5. Krzesany, 6. Szymanki kurpianowskie Marcin Mielczewski Możliwe odpowiedzi: 1. Bukoliki, 2. Canzona prima a due, 3. Mazurek, 4. Mazurek, 5. Krzesany, 6. Szymanki kurpianowskie
Dopasuj tytuły utworów do nazwisk ich twórców. Witold Lutosławski Możliwe odpowiedzi: 1. Bukoliki, 2. Canzona prima a due, 3. Mazurek, 4. Mazurek, 5. Krzesany, 6. Szymanki kurpianowskie Wojciech Kilar Możliwe odpowiedzi: 1. Bukoliki, 2. Canzona prima a due, 3. Mazurek, 4. Mazurek, 5. Krzesany, 6. Szymanki kurpianowskie Fryderyk Chopin Możliwe odpowiedzi: 1. Bukoliki, 2. Canzona prima a due, 3. Mazurek, 4. Mazurek, 5. Krzesany, 6. Szymanki kurpianowskie Roman Maciejewski Możliwe odpowiedzi: 1. Bukoliki, 2. Canzona prima a due, 3. Mazurek, 4. Mazurek, 5. Krzesany, 6. Szymanki kurpianowskie ElettroVoce Możliwe odpowiedzi: 1. Bukoliki, 2. Canzona prima a due, 3. Mazurek, 4. Mazurek, 5. Krzesany, 6. Szymanki kurpianowskie Marcin Mielczewski Możliwe odpowiedzi: 1. Bukoliki, 2. Canzona prima a due, 3. Mazurek, 4. Mazurek, 5. Krzesany, 6. Szymanki kurpianowskie
Dopasuj tytuły utworów do nazwisk ich twórców.
<i>Szymanki kurpianowskie</i>, <i>Bukoliki</i>, <i>Krzesany</i>, <i>Mazurek</i>, <i>Mazurek</i>, <i>Canzona prima a due</i>
Witold Lutosławski
Wojciech Kilar
Fryderyk Chopin
Roman Maciejewski
ElettroVoce
Marcin Mielczewski
RukLUaDTE5dat
Ćwiczenie 5
R8hVLbgtJGZL5
Ćwiczenie 6
Re7ruxaqDywqq1
R1W8BWLsHPvWf
Ćwiczenie 7
Słownik pojęć
Canzona
Canzona
utwór instrumentalny powstały w XVI w., początkowo oparty na transkrypcjach francuskich utworów wokalnych na instrumenty klawiszowe lub lutnię.
Folkloryzm
Folkloryzm
nurt w muzyce profesjonalnej i rozrywkowej polegający na włączeniu do nowego utworu elementów z muzyki ludowej, pozbawiając go tym samym pierwotnego kontekstu.
Tabulatura
Tabulatura
systemy notacji muzyki instrumentalnej w okresie ok. XV–XVII w.; jednocześnie zbiór utworów zapisanych specyficzną notacją instrumentalną.